Biuletyn Informacyjny 9/2004

Biuletyn Informacyjny 9/2004 Warszawa, luty 2005

Na podstawie materia ów NBP opracowano w Departamencie Statystyki Wed ug stanu na dzieƒ 30.11.2004 r. Projekt graficzny: Oliwka s.c. Zdj cie na ok adce: Corbis/Free Sk ad i druk: Drukarnia NBP Wyda : Narodowy Bank Polski Departament Komunikacji Spo ecznej 00-919 Warszawa, ul. Âwi tokrzyska 11/21 Telefon (22) 53 23 35 Fax (22) 53 13 21 www.nbp.pl Copyright Narodowy Bank Polski, 2005 ISSN 1230-0020 2

Spis treêci 1. Sytuacja spo eczno-gospodarcza kraju...........................5 1.1. Produkcja sprzedana przemys u..............................................5 1.2. Poziom cen............................................................ 1.3. Rynek pracy............................................................8 1.4. Wynagrodzenia i Êwiadczenia spo eczne...................................... 10 1.5. Bud et paƒstwa.......................................................10 2. Poda pieniàdza i czynniki jego kreacji..........................12 2.1. Struktura poda y pieniàdza................................................12 2.2. Czynniki kreacji pieniàdza.................................................15 2.2.1. Nale noêci od pozosta ych sektorów krajowych............................15 2.2.2. Zad u enie netto instytucji rzàdowych szczebla centralnego...................18 2.2.3. Aktywa zagraniczne netto............................................18 3. Polityka monetarna banku centralnego..........................20 3.1. Stopy procentowe......................................................20 3.2. Rezerwy obowiàzkowe.................................................. 22 3.3. Kursy walutowe........................................................22 3.4. Rynek pierwotny bonów skarbowych.........................................23 3.5. Operacje otwartego rynku................................................24 4. Bilans p atniczy za kwarta 2004 roku 4.1. Podstawowe tendencje w bilansie p atniczym w kwartale 2004 r...................25 4.2. Rachunek bie àcy.......................................................27 4.2.1.Pogorszenie salda rachunku bie àcego...................................27 4.2.2. Wzrost deficytu obrotów towarowych...................................28 4.2.3. Obroty handlu zagranicznego wed ug statystyki celnej.......................29 4.2.3.1.Wzrost eksportu towarów......................................29 4.2.3.2. Wzrost importu towarów......................................30 4.2.4. Saldo us ug......................................................31 4.2.4.1. Podró e zagraniczne.........................................31 4.2.4.2 Us ugi transportowe..........................................32 4.2.4.3. Pozosta e us ugi.............................................32 4.2.5. Zmniejszenie ujemnego salda dochodów.................................33 4.2. Wzrost dodatniego salda transferów bie àcych.............................35 4.3. Rachunek finansowy.....................................................35 4.3.1. Inwestycje nierezydentów w Polsce.....................................3 4.3.1.1. Nap yw zagranicznych inwestycji bezpoêrednich......................3 4.3.1.2. Nap yw kapita u portfelowego..................................37 4.3.1.3. Nap yw pozosta ych inwestycji zagranicznych........................38 4.3.2. Inwestycje rezydentów za granicà......................................39 4.3.2.1.Wzrost inwestycji rezydentów za granicà............................39 4.3.3. Pochodne instrumenty finansowe......................................40 4.4. Oficjalne aktywa rezerwowe...............................................40 3

5. Najwa niejsze decyzje rady polityki pieni nej NBP.................42. Aneks statystyczny.........................................43.1. Tabele...............................................................44.2. Wykresy..............................................................87.3. Szeregi czasowe pozbawione wahaƒ sezonowych...............................92.4. Uwagi metodyczne.....................................................101 4

Sytuacja spo eczno-gospodarcza kraju 1 Sytuacja spo eczno-gospodarcza kraju 1 Tabela 1.0. Wybrane kategorie sfery realnej (w %) Wyszczególnienie Przyrost w miesiàcu Przyrost w 2004 Produkcja sprzedana przemys u -4,0 1,8 8,9 * Ceny towarów i us ug konsumpcyjnych -0,1-0,4 0,3 3,3 Ceny produkcji sprzedanej przemys u 0,2 0,3 0,1,8 Ceny produkcji budowlano-monta owej 0,5 0,3 0,2 4,4 Przeci tne zatrudnienie w sektorze przedsi biorstw 0,0-0,2 0,1 * Przeci tne miesi czne wynagrodzenie nominalne brutto w sektorze przedsi biorstw 1,0-0, 1,1 * Przeci tna miesi czna nominalna emerytura i renta z pozarolniczego systemu ubezpieczeƒ spo ecznych brutto 0,1 0,0 0, * * Dane niepublikowane przez GUS. èród o: dane GUS. 1.1. Produkcja sprzedana przemys u Lipcowy spadek tempa wzrostu produkcji przemys owej do poziomu % nie oznacza zejêcia gospodarki ze Êcie ki szybkiego wzrostu. W rzeczywistoêci spadek produkcji mia charakter sezonowy. Po wyeliminowaniu wp ywu tego czynnika wzrost by bliski 9%. Nie potwierdzi y si obawy za- amania tempa wzrostu gospodarczego, którego dalszà ekspansj hamowa by niski popyt krajowy wywo any utrzymujàcym si wysokim bezrobociem. Dobrà kondycj gospodarki krajowej potwierdzi y dane makroekonomiczne w kolejnych miesiàcach I kwarta u br. Wzrost produkcji przemys owej w skali roku wyniós kolejno 13,7% w sierpniu br. i 9,3% we wrzeêniu br., co po wyeliminowaniu czynników o charakterze sezonowym oznacza o w przybli eniu oko o 10-procentowy wzrost. Podobnie jak w poprzednich okresach, o wysokim poziomie produkcji zdecydowa y g ównie dobre wyniki w przemyêle przetwórczym. W górnictwie i kopalnictwie sprzeda w uj ciu rocznym spad a o 2,3%, natomiast w wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energi elektrycznà, gaz i wod wystàpi wzrost produkcji o 7,8%. Produkcja przemys u przetwórczego stanowi oko o 85% ogó u produkcji sprzedanej przemys u. Na koniec wrzeênia br. wartoêç sprzeda y wyrobów przetwórstwa przemys owego wzros a o 10,1% w skali roku. Szczególnie wysokie tempo sprzeda y utrzyma y przedsi biorstwa produkujàce dobra inwestycyjne. Dotyczy o to przede wszystkim produkcji pojazdów mechanicznych, przyczep i naczep wzrost o 44,5%, pozosta ego sprz tu transportowego wzrost o 3,3%; w mniejszym stopniu maszyn i urzàdzeƒ wzrost o 7,%. Od poczàtku roku sprzeda w przedsi biorstwach produkujàcych dobra inwestycyjne wzros a o ok. 40%, podczas gdy produkcja dóbr konsumpcyjnych trwa ych zwi kszy a si w tym czasie o ok. 23% zw aszcza produkcja sprz tu gospodarstwa domowego, dóbr konsumpcyjnych nietrwa ych o ok. %, a dóbr zaopatrzeniowych, obejmujàcych wyroby z surowców niemetalicznych pozosta ych oraz produkcj metali, o 17%. Bardzo wysoki ponad 43-procentowy w skali rocznej wzrost sprzeda y odnotowano w przedsi biorstwach produkujàcych wyroby uznawane za noêniki post pu technicznego, a ich BIULETYN INFORMACYJNY 9/2004 5

Sytuacja spo eczno-gospodarcza kraju 1 Wykres 1.1.1. Produkcja sprzedana przemys u (analogiczny okres poprzedniego roku = 100) 129 125 121 117 113 109 105 101 97 93 89 % I I 2003 2004 èród o: dane GUS. Produkcja sprzedana przemys u ogó em Przetwórstwo przemys owe Górnictwo i kopalnictwo Wytwarzanie i zaopatrywanie w energi elektrycznà, gaz, wod udzia w ogólnej produkcji sprzedanej przedsi biorstw przemys owych o liczbie pracujàcych powy- ej 49 osób zwi kszy si (w cenach bie àcych) z 13,2% przed rokiem do 15,5%. Stosunkowo niski przyrost sprzeda y o 1,8% odnotowano w jednostkach produkujàcych artyku y spo ywcze i napoje bran y, której wielkoêç sprzeda y stanowi ok. 20% produkcji sprzedanej przetwórstwa przemys owego. W I kwartale br. nie nastàpi a poprawa w budownictwie. Wprawdzie we wrzeêniu br. produkcja budowlano-monta owa by a nieznacznie wy sza ni przed rokiem o 0,1%, jednak po wyeliminowaniu wp ywu czynników o charakterze sezonowym jej spadek wyniós 3,9%. Od poczàtku roku produkcja budowlano-monta owa by a o 4,1% ni sza ni rok wczeêniej, wobec spadku o 3,2% w I pó roczu br. Poziom robót o charakterze inwestycyjnym zmniejszy si w tym czasie o,2%. Obni enie produkcji obserwowano we wszystkich grupach przedsi biorstw budowlanych, z wyjàtkiem podmiotów wykonujàcych prace wykoƒczeniowe. 1.2. Poziom cen Po osiàgni ciu maksymalnego wzrostu w maju br., dynamika cen produkcji sprzedanej przemys u (mierzona indeksem PPI) systematycznie obni a si. W I kwartale br. spadek wyniós 1,1 pkt. proc., a wskaênik osiàgnà poziom 8,0% w skali rocznej. Wzrost cen w przemyêle mia przede wszystkim charakter kosztowy, wynikajàcy ze wzrostu cen surowców g ównie metali przemys owych oraz ropy naftowej. Wzrost cen surowców na rynkach Êwiatowych ma zasadniczy wp yw na kszta towanie si cen w przetwórstwie przemys owym, g ównie w dzia ach produkcji koksu i rafinacji ropy naftowej, gdzie wzrost cen w porównaniu z tym samym okresem poprzedniego roku wyniós ok. 50%, a przy produkcji metali ok. 35%. W kierunku wzrostu wskaênika PPI oddzia ywa y równie ceny w górnictwie i kopalnictwie nadal wysokie, jednak e w okresie kwarta u ich tempo zosta o wyraênie wyhamowane z 29,8% do 24,3%. W ga ziach przemys u w mniejszym stopniu uzale nionych od surowców podwy ki by y wyraênie ni sze. W przedsi biorstwach produkujàcych pojazdy mechaniczne, sprz t RT i wyroby tytoniowe zanotowano nawet spadek cen w uj ciu rocznym. W wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energi elektrycznà, gaz i wod we wrzeêniu br. ceny by y o 1,0% wy sze ni rok wczeêniej. Skal podwy ek w tym przypadku ogranicza sposób ich ustalania. Wi kszoêç cen wchodzàca w sk ad tej sekcji jest regulowana przez Urzàd Regulacji Energetyki. Ceny produkcji budowlano-monta owej systematycznie rosnà od poczàtku roku. Na koniec wrzeênia br. wzrost wyniós 4,0% w uj ciu rocznym, co oznacza przyrost o 1,2 pkt. proc. w okresie kwarta u. Najbardziej zdro a y koszty przygotowania terenu pod budow oraz wynajem sprz - N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Sytuacja spo eczno-gospodarcza kraju Wykres 1.2.1. Wskaêniki cen produkcji sprzedanej przemys u (analogiczny okres poprzedniego roku = 100) % 133 1 128 123 118 113 108 103 98 I I 2003 2004 Produkcja sprzedana przemys u ogó em Górnictwo i kopalnictwo Przetwórstwo przemys owe Wytwarzanie i zaopatrywanie w energi elektrycznà, gaz, wod tu budowlanego i burzàcego. W mniejszym stopniu, poni ej Êredniej, zdro a y koszty wznoszenia obiektów budowlanych, in ynierii làdowej i wodnej, wykonywania instalacji budowlanych oraz prace wykoƒczeniowe. Po okresie przyspieszonego wzrostu przeci tnych cen towarów i us ug konsumpcyjnych, w I kwartale br. gospodarka wesz a w faz ustabilizowanej inflacji. Ceny, mierzone wskaênikiem CPI, spad y w tym okresie z 4,% do 4,4% w skali roku. Nadal o jego poziomie decydowa y wysokie ceny ywnoêci i paliw. ywnoêç wraz z napojami niealkoholowymi stanowià najwy szy ok. 27-procentowy udzia w wydatkach konsumpcyjnych ludnoêci. Od listopada 2003 r. podwy ki produktów ywno- Êciowych przewy sza y ogólny wskaênik inflacji. W lipcu br. ró nica ta osiàgn a maksymalny poziom 4,5 pkt. proc. Szczególnie wysokie podwy ki ywnoêci wystàpi y czerwcu br. Ceny w skali roku wzros y z 5,2% do 8,1%; maksymalny poziom 9,3% osiàgajàc w sierpniu br. Wzrost cen ywnoêci wynika z przystosowania cen krajowych do unijnych. Proces dostosowawczy by nieunikniony. Zaskoczeniem by a natomiast gwa townoêç jego tempa. Szczególnie ceny artyku ów rolnych zbli y y si do poziomu unijnego nale a y jednak do najni szych wêród krajów cz onkowskich. Od poczàtku roku najbardziej podniesiono ceny cukru towaru, który oprócz swojego znaczenia jako produkt finalny, stanowi równie surowiec dla innych ga zi przemys u. Wed ug danych GUS-u, podwy ka jego ceny przeci tnie o ok. 5% w skali rocznej prze o y a si na blisko 25% wzrost cen w grupie cukier, d em, miód, czekolada i wyroby cukiernicze. Wykres 1.2.2. Wskaêniki cen wybranych grup towarów i us ug konsumpcyjnych (analogiczny okres poprzedniego roku = 100) % 110 108 10 104 102 100 98 9 I I 2003 2004 Towary i us ugi konsumpcyjne ogó em Odzie i obuwie Transport ywnoêç i napoje bezalkoholowe U ytkowanie mieszkania i noêniki energii àcznoêç Napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe Opieka zdrowotna BIULETYN INFORMACYJNY 9/2004 7

Sytuacja spo eczno-gospodarcza kraju 1 Wyraênie wy sze ni rok temu by y ceny mi sa g ównie wo owego i wieprzowego, dla których wskaênik wzrostu wyniós odpowiednio 39,4% i 18,9%. W ostatnich miesiàcach utrzymywa y si równie wysokie ceny oleju i pozosta ych t uszczów wzrost o 13,7%. Ceny produktów w grupie mleko, sery i jaja by y o,2% wy sze ni przed rokiem, a pieczywa i produktów zbo owych o,1%. Spad y natomiast o 4,4% ceny owoców i o 1,9% ceny warzyw. Podobna skala podwy ek, jak w przypadku ywnoêci, dotyczy a cen w zakresie transportu, stanowiàcej 8,4% w wydatkach konsumpcyjnych ludnoêci. W skali roku, wzrost cen towarów i us ug transportowych wyniós 9,1%. W najwy szym stopniu podwy ki dotkn y eksploatacji prywatnych Êrodków transportu, których koszt wzrós o 12,5%. Ponownie, najbardziej zdro a y paliwa o 15,9%. Mniejsze koszty ponieêli korzystajàcy z transportu zbiorowego. Us ugi transportowe zdro a y o 4,0%, w tym transport kolejowy o 5,0%. Wzrost cen towarów i us ug zwiàzanych z u ytkowaniem mieszkania, wydatków stanowiàcych ponad 20% w bud ecie konsumentów, by zbli ony do ogólnego poziomu cen 4,7%. DoÊç umiarkowane by y podwy ki cen energii. Najbardziej zdro a opa i gaz odpowiednio,% i 5,3%. Nie zmieni y si natomiast koszty energii elektrycznej. Poni ej przeci tnego wskaênika CPI utrzymywa o si tempo wzrostu cen w zakresie opieki zdrowotnej, która by a o 2,2% dro sza ni przed rokiem, oraz àcznoêci wzrost o 0,3%. Na uwag zas uguje ponad 20-procentowa obni ka op at za korzystanie z us ug internetowych. 1.3. Rynek pracy Przeci tne zatrudnienie w sektorze przedsi biorstw wynios o we wrzeêniu br. 4.85 tys. osób i by o o 0,% ni sze ni przed rokiem. O jego spadku zadecydowa y g ównie zmiany odnotowane w przemyêle, w którym pracuje ponad po owa wszystkich zatrudnionych w sektorze przedsi biorstw. Wrzesieƒ by szóstym z kolei miesiàcem wzrostu liczby zatrudnionych w przetwórstwie przemys owym w skali roku. Pomimo wzrostu przeci tnego zatrudnienia w tej bran y o 0,%, w ca ym przemyêle zanotowano spadek o 0,3%, o czym zadecydowa a redukcja zatrudnienia o 5,5% w górnictwie i kopalnictwie. Wzrost liczby zatrudnionych wystàpi g ównie w dzia ach charakteryzujàcych si wysokim wzrostem sprzeda y przy produkcji pojazdów mechanicznych, przyczep i naczep zatrudnienie wzros o o 9,4% w skali roku, przy produkcji wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych o,0%, mebli i pozosta ej dzia- alnoêci produkcyjnej o,4%, sprz tu i urzàdzeƒ radiowych, telewizyjnych i telekomunikacyjnych o,7%. Do przedsi biorstw przetwórstwa przemys owego, w których zwi kszenie produkcji nie pociàgn o za sobà wzrostu zatrudnienia nale a y m.in. jednostki wytwarzajàce koks i produkty rafinacji ropy naftowej oraz metale. Wysoki spadek liczby zatrudnionych o 9,2% w uj ciu rocznym odnotowano w budownictwie, szczególnie przy wykonywaniu instalacji budowlanych, gdzie redukcja personelu wynios a 12,0%. Poza przemys em, wzrost liczby pracujàcych odnotowano m.in. w handlu i naprawach o 1,0% w skali rocznej, w hotelach i restauracjach o 1,5%, w obs udze nieruchomoêci i firm o 0,7% g ównie w informatyce. Wrzesieƒ br. by kolejnym miesiàcem, w którym mala a liczba zarejestrowanych bezrobotnych. Po raz pierwszy od trzech lat, spad a ona poni ej 3 mln osób, co w uj ciu rocznym oznacza spadek o 3,3%. W okresie I kwarta u br. stopa bezrobocia obni y a si o 0, pkt. proc., osiàgajàc na koniec wrzeênia br. poziom 18,9%. Bez prawa do zasi ku pozostawa o w koƒcu wrzeênia br. 255 tys. osób, co stanowi o 8,3% ogó u zarejestrowanych bezrobotnych (przed rokiem 85,5%). W porównaniu z tym samym okresem poprzedniego roku liczba bezrobotnych wyrejestrowanych spad a o 1,2%. Wyraênie mniej by- o równie nowych rejestracji o 4,8%. 8 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Sytuacja spo eczno-gospodarcza kraju Wykres 1.3.1. Liczba bezrobotnych i stopa bezrobocia tys. osób 3.500 3.000 2.500 % 21,0 20,5 20,0 19,5 1 2.000 I I 2003 2004 19,0 Bezrobotni ogó em Stopa bezrobocia W koƒcu wrzeênia br. zmniejszy a si o 4,3% w skali roku liczba d ugotrwale bezrobotnych pozostajàcych bez pracy d u ej ni 1 rok. Stanowi a ona 53,3% ogó u bezrobotnych (przed rokiem 53,8%). Mniej osób ni przed rokiem uczestniczy o w aktywnych formach przeciwdzia ania bezrobociu. W okresie dziewi ciu miesi cy br. na szkolenia skierowano 7,9 tys. osób, do prac interwencyjnych 80,5 tys., a do robót publicznych 58,3 tys. W koƒcu wrzeênia br. szkolenie odbywa o 17, tys. osób, przy pracach interwencyjnych zatrudniono 33,1 tys., a roboty publiczne wykonywa o 23,1 tys. osób. 1.4. Wynagrodzenia i Êwiadczenia spo eczne Przeci tne miesi czne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsi biorstw na koniec I kwarta u br. wynios o 2.439,59 z i by o o 3,7% wy sze ni przed rokiem. We wrzeêniu br. si a nabywcza przeci tnej p acy brutto obni y a si w skali roku o 0,5%. Na ogólny wzrost przeci tnych p ac w najwi kszym stopniu rzutuje wynagrodzenie w przemyêle przetwórczym, majàcym znaczàcy udzia w zatrudnieniu w sektorze przedsi biorstw. Pomimo wzrostu p ac o 3,4% w skali rocznej, nadal przeci tne p ace w tym sektorze odbiega y od Êredniej o 213 z na koniec wrzeênia br. SpoÊród dzia ów przetwórstwa przemys owego najwy szy wzrost przeci tnych p ac wystàpi w przedsi biorstwach produkujàcych pojazdy mechaniczne, przyczepy i naczepy o,1%, przy produkcji metali o,5%, produkcji koksu i produktów rafinacji ropy naftowej o 10,4%, pozosta ego sprz tu transportowego o 9,4%, wyrobów tytoniowych o 7,5%. Wysoki spadek p ac o 9,2% w skali rocznej odnotowano w przedsi biorstwach produkujàcych sprz t i urzàdzenia radiowe, telewizyjne i telekomunikacyjne. Nieco wi cej ni przeci tnie wzros y p ace w górnictwie i kopalnictwie o 3,9%. W budownictwie przeci tne p ace wzros y o,1%. By y jednak e ni sze od Êredniej o 154 z. Nadal utrzymywa a si wysoka ró nica pomi dzy przeci tnym miesi cznym wynagrodzeniem brutto w sektorze publicznym i prywatnym. W sektorze publicznym wynios o ono we wrzeêniu br. 2905,45 z, tj. o 3,7% wi cej ni w analogicznym okresie ub.r. i by o o prawie 00 z wy sze ni w sektorze prywatnym odpowiednio 2.308,92 z (wzrost o 4,3% w skali roku). Relacja przeci tnego wynagrodzenia brutto w sektorze prywatnym do przeci tnej p acy w sektorze publicznym wynios a w okresie dziewi ciu miesi cy br. 83,2% (84,0% przed rokiem). Przeci tna miesi czna emerytura i renta brutto z pozarolniczego systemu ubezpieczeƒ spo ecznych ukszta towa a si we wrzeêniu br. na poziomie 1.148,81 z, tj. o 3,9% wy szym ni w ub.r. W tym samym okresie jej si a nabywcza obni y a si o 0,9%. BIULETYN INFORMACYJNY 9/2004 9

Sytuacja spo eczno-gospodarcza kraju 1 Wykres 1.4.1. Wynagrodzenia i Êwiadczenia spo eczne z 2.700 2.50 2.00 2.550 2.500 2.450 2.400 2.350 2.300 2.250 2.200 I I 2003 2004 z 1.150 1.140 1.130 1.120 1.110 1.100 1.090 Przeci tne wynagrodzenie brutto w przemyêle (lewa skala) Przeci tna miesi czna emerytura i renta z pozarolniczego systemu ubezpieczeƒ spo ecznych (prawa skala) Przeci tna miesi czna emerytura i renta brutto rolników indywidualnych wynios a 747,04 z i wzros a w uj ciu rocznym o 2,%. Jej si a nabywcza obni y a si w skali roku o 2,1%. Kwota brutto zasi ków dla bezrobotnych (bez sk adki na ubezpieczenie spo eczne) wynios a w okresie dziewi ciu miesi cy br. 1.995,2 mln z i by a o 7,7% ni sza ni w analogicznym okresie ub.r. Z tytu u zasi ków i Êwiadczeƒ przedemerytalnych w okresie trzech kwarta ów br. wyp acono 4.34,4 mln z, tj. o 17,% wi cej ni w okresie styczeƒ wrzesieƒ ub.r. 1.5. Bud et paƒstwa W okresie styczeƒ wrzesieƒ br. dochody bud etu paƒstwa wynios y 113,0 mld z i by y wy sze ni przed rokiem o 3,4%. Najwy sze wp ywy do bud etu pochodzi y z podatków poêrednich, które stanowi y w bie àcym roku ok. 5% ca kowitych dochodów bud etowych. Stopieƒ realizacji planu bud etowego z tego tytu u by ni szy od sumy ca oêci dochodów bud etu 70,9% wobec 73,1%. Podobna sytuacja dotyczy a równie drugiego pod wzgl dem wysokoêci wp ywów êród a dochodów podatku dochodowego od osób fizycznych. Przychody w wysokoêci 14, mld z stanowi y,3% za o eƒ na 2004 r. W porównaniu z poprzednim rokiem, wp ywy z podatków poêrednich wzros y o,4%, a z podatku dochodowego od osób fizycznych zmniejszy y si o 15,4%. Dochody paƒstwowych jednostek bud etowych wzros y o 29,0%, a ich udzia w àcznej kwocie dochodów zwi kszy si o 1,8 pkt. proc. do 9,2%. Bardzo wysokim procentem wykonania ustawy bud etowej charakteryzowa y si wp ywy z podatku dochodowego od osób prawnych oraz wp ywy z ce. Od poczàtku roku realizacja planu po stronie dochodu po ka dym miesiàcu by a wy sza ni w odpowiednim okresie poprzedniego roku. Pomi dzy lipcem a wrzeêniem br. ró nica ta wzros a z 2,0 do 2,9 pkt. proc. W okresie styczeƒ wrzesieƒ br. wydatki bud etu wynios y 141,9 mld z i by y o 0,3% ni sze ni przed rokiem. Od lutego br. utrzymuje si tendencja wolniejszej realizacji planu w zakresie wydatków w porównaniu z 2003 r. W okresie styczeƒ wrzesieƒ br. by a ona ni sza o 2,2 pkt. Jednà z g ównych pozycji na liêcie wydatków bud etu by y wyp aty subwencji ogólnej dla jednostek samorzàdu terytorialnego (gmin, powiatów i województw), które wynios y 25,9 mld z i stanowi- 10 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Sytuacja spo eczno-gospodarcza kraju y 82,% kwoty za o onej w ustawie. Udzia subwencji w wydatkach ogó em wyniós 18,2%, wobec odpowiednio 18,3% w ub.r. Wydatki na obs ug d ugu krajowego i zagranicznego stanowi y 10,8% wydatków ogó em (przed rokiem 11,9%). W sumie na sp at zad u enia wydano 15,2 mld z. Najwy szy stopieƒ realizacji planu bud etowego dotyczy dotacji dla Funduszu Emerytalno- -Rentowego, na co bud et przeznaczy blisko 100% kwoty zaplanowanej w bie àcym roku bud etowym. 1 Po trzech kwarta ach br. wydatki bud etu paƒstwa przewy sza y jego dochody o 28,9 mld z, co stanowi o 3,9% kwoty zaplanowanej w ustawie bud etowej na 2004 r. Wi kszoêç deficytu zosta a sfinansowana Êrodkami pochodzàcymi ze êróde krajowych. Ârodki zagraniczne stanowi y 10,9% ogólnej sumy sfinansowanego deficytu. Tabela 1.5.1. Szacunkowe wykonanie bud etu paƒstwa za okres styczeƒ wrzesieƒ 2004 r. (w mln z ) Wyszczególnienie Plan po zmianach na 2004 r. Wykonanie % realizacji ustawy bud etowej 1. DOCHODY 154.552, 113.00,8 73,1 z tego : podatki poêrednie 103.7,7 73.549,9 70,9 podatek dochodowy od osób prawnych 9.585,9 8.778,7 91, podatek dochodowy od osób fizycznych 22.059,8 14.3,5,3 dochody paƒstwowych jednostek bud etowych 13.491,3 10.42,5 77,3 w tym: wp ywy z c a 1.924,0 1.95,8 102,2 pozosta e dochody 5.738,9 5.15,2 97,8 w tym: wp aty z zysku NBP 4.212,7 405,8 9,3 2. WYDATKI 199.851,9 141.90,9 71,0 w tym : obs uga d ugu krajowego 19.512,4 11.719,9 0,1 obs uga zad u enia zagranicznego 5.737, 3.577,1 2,3 dotacja dla Funduszu Pracy 1.144,0 904,0 79,0 dotacja dla funduszu emerytalno-rentowego 15.05,7 11.408,4 75,7 dotacja dla Funduszu Ubezpieczeƒ Spo ecznych 20.83,4 20.599,7 98,9 subwencje ogólne dla jednostek samorzàdu terytorialnego 31.352,7 25.900,5 82, 3. DEFICYT -45.299,3-28.954,1 3,9 4. FINANSOWANIE DEFICYTU èród a krajowe 43.040,0 25.807,4 0,0 èród a zagraniczne 2.259,3 3.14,7 139,3 BIULETYN INFORMACYJNY 9/2004 11

Poda pieniàdza i czynniki jego kreacji 2 Poda pieniàdza i czynniki jego kreacji 2 2.1. Struktura poda y pieniàdza WartoÊç pieniàdza, mierzona agregatem M3, osiàgn a na koniec wrzeênia br. wartoêç 352,2 mld z, co oznacza wzrost o 2,3 mld z (0,%) w porównaniu z koƒcem kwarta u br. tabela 2.1.1. Przyrost ten po wyeliminowaniu wp ywu zmian kursowych by by wy szy o 2,2 mld z. Aprecjacja z otego o 4,0% w stosunku do dolara amerykaƒskiego, o 2,% w stosunku do euro i o 4,4 % w stosunku do franka szwajcarskiego spowodowa a obni enie wartoêci walutowych komponentów M3 1 zobowiàzaƒ bie àcych o 0,9 mld z i zobowiàzaƒ terminowych z terminem pierwotnym do 2 lat o 1,3 mld z. Przyrost pieniàdza w I kwartale br. by podyktowany g ównie wzrostem mniej p ynnego komponentu M3 depozytów terminowych z terminem pierwotnym do 2 lat w àcznie. Spadek pieniàdza w obiegu poza kasami banków zosta zrekompensowany wzrostem Êrodków na rachunkach bie àcych pozosta ych sektorów krajowych. Proporcjonalnie wy szy wzrost depozytów terminowych w porównaniu z komponentami agregatu M1 spowodowa niewielki spadek p ynnoêci pieniàdza M3 z 48,2% do 47,9% wykres 2.1.1. W I kwartale nastàpi o dalsze pog bienie spadku stopnia p ynnoêci pasywów w ramach pieniàdza M1, mierzonego udzia em gotówki w obiegu poza kasami banków w pieniàdzu M1. We wrzeêniu br. wartoêç tego wskaênika spad a do nienotowanego do tej pory poziomu 29,7% wykres 2.1.2. Stan depozytów i innych zobowiàzaƒ 2 zaliczanych do pieniàdza M3 zwi kszy si w I kwartale br. o 1,9 mld z (0,7%), osiàgajàc na koniec wrzeênia br. poziom 29, mld z. WartoÊç przyrostu w du ym stopniu zani ajà zmiany kursów walutowych, po których uwzgl dnieniu przyrost depozytów wyniós by 4,1 mld z. Tabela 2.1.1. Poda pieniàdza Wyszczególnienie Stan na 30 2004 r. Zmiana w kwartale Zmiana do analogicznego okresu poprzedniego roku w mld z % w mld z % 1. PIENIÑDZ GOTÓWKOWY W OBIEGU (POZA KASAMI BANKÓW) 50,2-0,3-0, 1, 3,2 2. Depozyty i inne zobowiàzania bie àce 118, 0,4 0,3 15,5 15,0. PIENIÑDZ M1(1+2) 18,8 0,1 0,0 17,1 11,3 3. Depozyty i inne zobowiàzania z terminem pierwotnym do 2 lat (w àcznie) i zablokowane 177,9 1, 0,9 2,8 1, 4. Depozyty z terminem wypowiedzenia do 3 miesi cy (w àcznie) 0,0 0,0-13,9 0,0-43,7 5. Operacje z przyrzeczeniem odkupu 3,2 0,5 18,1 3,2.. D u ne papiery wartoêciowe z terminem pierwotnym do 2 lat (w àcznie) 2,3 0,1 7,0-1,7-42,3 I. PIENIÑDZ M3 (1+2+3+4+5+) 352,2 2,3 0, 21,4,5 1 Wp yw zmian kursowych zosta obliczany w oparciu o 7 walut: euro, dolar amerykaƒski, frank szwajcarski, korona duƒska, korona szwedzka, funt szterling, jen japoƒski. W przypadku zobowiàzaƒ wobec i nale noêci od pozosta ych sektorów krajowych trzy pierwsze waluty stanowià oko o 99% w strukturze walutowej. 2 Depozyty bie àce, z terminem pierwotnym do 2 lat (w àcznie), zablokowane oraz depozyty z okresem wypowiedzenia do 3 miesi cy w àcznie stanowià 99% zobowiàzaƒ wobec pozosta ych sektorów krajowych zaliczanych do pieniàdza M3. 12 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Poda pieniàdza i czynniki jego kreacji Tabela 2.1.2. Zobowiàzania wobec pozosta ych sektorów krajowych zaliczane do pieniàdza M3 Wyszczególnienie Stan na 30 2004 r. Zmiana w kwartale Zmiana do analogicznego okresu poprzedniego roku w mld z % w mld z % DEPOZYTY I INNE ZOBOWIÑZANIA ZALICZANE DO PIENIÑDZA M3 29, 1,9 0,7 18,3, Gospodarstwa domowe 187,8-0,4-0,2-2, -1,3 w tym osoby prywatne 17,7-1,1-0, -4,4-2,4 Niemonetarne instytucje finansowe 8,3-0,2-2,0 0,7 9, Przedsi biorstwa 7,5 1,3 1,7 15,8 25,9 Instytucje niekomercyjne dzia ajàce na rzecz gospodarstw domowych 9,0 0,3 3,1 0,5 5,5 Instytucje samorzàdowe 13,2 1,0 8,4 3,5 35, Fundusze ubezpieczeƒ spo ecznych 1,8 0,0 0,8 0,4 30,4 2 Na wzrost zasobów pieniàdza wp yn o zwi kszenie stanu depozytów przedsi biorstw o 1,3 mld z (1,9 mld z po uwzgl dnieniu wp ywu aprecjacji z otego) oraz o 1,0 mld z depozytów instytucji samorzàdowych (brak wp ywu czynnika kursowego). Spad y natomiast o 1,1 mld z oszcz dnoêci osób prywatnych. Uwzgl dniajàc zmiany kursowe, oszcz dnoêci tego sektora wzros yby o 0,3 mld z. Przyrost wolumenu depozytów przedsi biorstw odzwierciedla ich dobre wyniki ekonomiczne w I kwartale br. Istnieje silna dodatnia zale noêç pomi dzy zmianami tempa produkcji sprzedanej przemys u a zmianami Êrodków na rachunkach bankowych 3 wykres 2.1.3. Po szybkim wzroêcie depozytów w okresie poprzedzajàcym przystàpienie Polski do Unii Europejskiej nastàpi okres stabilizacji przyrostu na bardzo wysokim poziomie, przekraczajàcym 30% w skali rocznej. Wykres 2.1.1. Udzia gotówki poza kasami banków i zobowiàzaƒ bie àcych pozosta ych sektorów krajowych w agregacie M3 na tle 12-miesi cznych zmian procentowych pieniàdza M1 i M3 zmiana w % 25 udzia w % 49 20 47 45 15 43 10 41 5 39 37 0 35-5 33 I I I I I I 2001 2002 2003 2004 M1 M3 Udzia gotówki i zobowiàzaƒ bie àcych w M3 Wykres 2.1.2. Udzia gotówki poza kasami banków w agregacie M1 % 3 35 34 33 32 31 30 29 I I I I I I 2001 2002 2003 2004 3 Wyniki badania zale noêci pomi dzy 12-miesi cznymi zmianami produkcji sprzedanej przemys u i depozytów przedsi biorstw, wskazujà na istnienie silnej zale noêci. Zmiana produkcji sprzedanej niemal natychmiast przek ada si na zmian stanu depozytów, o czym Êwiadczy najwy szy poziom wspó czynnika korelacji - ok. 0,7 - w okresie, w którym nastàpi impuls - zmiana tempa produkcji. W kolejnych miesiàcach po zmianie tempa produkcji sprzedanej przemys u wp yw na zmian depozytów by wyraênie ni szy. BIULETYN INFORMACYJNY 9/2004 13

Poda pieniàdza i czynniki jego kreacji 2 Wykres 2.1.3. Depozyty przedsi biorstw na tle produkcji sprzedanej przemys u - 12-miesi czne zmiany procentowe depozyty - zmiana w % produkcja sprzedana - zmiany w % 40 25 35 30 20 25 15 20 15 10 10 5 5 0 I I 0 2003 2004 Depozyty przedsi biorstw Produkcja sprzedana przemys u Wykres 2.1.4. Depozyty przedsi biorstw - miesi czne zmiany nominalne mln z 10.000 1 8.000.000 4.000 2.000 0-2.000-4.000 -.000 Bie àce I I 2003 2004 Terminowe Koniec miesiàca WrzeÊniowy spadek do 25,9% zbieg si w czasie z obni eniem tempa produkcji przemys owej, g ównie wywo anym czynnikami sezonowymi. Od poczàtku roku przyrost depozytów przedsi biorstw wyniós 8,3 mld z. Dla porównania w tym samym okresie poprzedniego roku wzrost ten by o 2,5 mld z ni szy, co wskazuje na wyraênie lepszà sytuacj ekonomicznà tego sektora, pozwalajàcà w wi kszym stopniu zmniejszyç swoje potrzeby po yczkowe. Charakterystycznym zjawiskiem w przypadku depozytów przedsi biorstw sà wyraêne przep ywy Êrodków pomi dzy kontami bie àcymi i terminowymi przede wszystkim do 1 miesiàca w àcznie. Konsekwencjà mobilnoêci Êrodków pomi dzy rachunkami by a ich wysoka amplituda zmian dla depozytów bie àcych od poczàtku br. 12-miesi czne przyrosty waha y si w przedziale 20% 54%; dla rachunków terminowych 13,1% 39,2%. Przyczynà tego zjawiska by o aktywne zarzàdzanie przedsi biorstw Êrodkami na rachunkach bankowych. Proces ten mo na zaobserwowaç na danych miesi cznych, zestawiajàc miesi czne przyrosty nominalne tych kategorii cz sto spadkowi Êrodków na rachunkach terminowych towarzyszy przyrost Êrodków na rachunkach bie àcych i odwrotnie wykres 2.1.4. W rzeczywistoêci zjawisko to oparte jest na cyklu tygodniowym. Ârodki na rachunki terminowe przelewane sà zazwyczaj w piàtek, a ich stan utrzymywany jest do przy- Wykres 2.1.5. Zobowiàzania wobec osób prywatnych 0 % 15 10 5 0-5 -10-15 25 20 15 10 5 0 I I 2003 2004 Ogó em Bie àce Z terminem pierwotnym do 2 lat (w àcznie) i zablokowane 14 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Poda pieniàdza i czynniki jego kreacji sz ego poniedzia ku. Motywem do tego typu operacji by a wysoka ró nica w dochodowoêci pomi dzy lokatami bie àcymi i krótkoterminowymi. Na koniec wrzeênia br. wynios a ona 3,3 pkt. proc., odpowiednio 0,1% i 3,4%. W przypadku sprawozdawczoêci miesi cznej wzrost Êrodków na lokatach terminowych z tego tytu u wyst puje okazjonalnie gdy koniec miesiàca sprawozdawczego przypada w piàtek lub dzieƒ weekendu. W tym roku tego rodzaju zdarzenie wystàpi o 4-krotnie w styczniu, w lutym, w kwietniu i w lipcu. W ostatnim przypadku, depozyty terminowe wzros y o 2,9 mld z, podczas gdy bie àce spad y w tym samym czasie o 4,2 mld z. W sierpniu i we wrzeêniu kierunek zmian by przeciwny depozyty terminowe zmala y o 2,5 mld z przy wzroêcie bie àcych o 5,0 mld z. 2 W analizowanym okresie tempo spadku wartoêci depozytów osób prywatnych ustabilizowa- o si na poziomie ok. 2,5% w uj ciu rocznym. Redukcja wolumenu depozytów o 1,1 mld z dotyczy a w ca oêci kont bie àcych. Tempo ich wzrostu systematycznie maleje. Pomi dzy listopadem 2003 r. a wrzeêniem br. zmniejszy o si z 14,7% do 4,3% wykres 2.1.5. W okresie lipiec-wrzesieƒ br. odnotowano nominalne spadki Êrodków na rachunkach bie àcych we wszystkich miesiàcach kwarta u odpowiednio o 0, mld z, 0,4 mld z i 0,3 mld z. Nawet po uwzgl dnieniu wp ywu aprecjacji z otego, realny odp yw Êrodków wyniós by 0,8 mld z. Po okresie gwa townych spadków oszcz dnoêci terminowych, w I kwartale br. nastàpi a stabilizacja. Wprawdzie 12-miesi czne tempo ich spadku utrzymywa o si w granicach oko o 5%, jednak e po raz pierwszy od koƒca I kwarta u 2002 r. banki odnotowa y ich nominalny kwartalny wzrost o 0,1 mld z. Gdyby uwzgl dniç zmiany kursowe, przyrost by by wy szy o 1,0 mld z. Na wyhamowanie spadku oszcz dnoêci wp ynà wzrost dochodowoêci lokat terminowych. Pomi dzy czerwcem a wrzeêniem br. Êrednie wa- one oprocentowanie w najwi kszych bankach wzros o o 0,9 pkt. proc. do 3,9% wi cej w rozdziale 3.1. W I kwartale br. nastàpi umiarkowany spadek o 0,3 mld z pieniàdza gotówkowego w obiegu poza kasami banków. W konsekwencji, jego 12-miesi czne tempo przyrostu obni y o si do poziomu 3,2% najni szego od 3 lat. 2.2. Czynniki kreacji pieniàdza G ównymi czynnikami kreacji pieniàdza w I kwartale 2004 r. by wzrost zad u enia netto instytucji rzàdowych szczebla centralnego oraz nale noêci pozosta ych sektorów krajowych. W kierunku obni enia zasobów pieni nych oddzia ywa spadek aktywów zagranicznych netto. Zmiany poszczególnych pozycji kreujàcych pieniàdz prezentuje tabela 2.2.1. 2.2.1. Nale noêci od pozosta ych sektorów krajowych WartoÊç nale noêci od pozosta ych sektorów krajowych 4 wzros a w I kwartale 2004 r. o 3,0 Tabela 2.2.1. Czynniki kreacji pieniàdza Wyszczególnienie Stan na 30 2004 r. Zmiana w kwartale Zmiana do analogicznego okresu poprzedniego roku w mld z % w mld z % PODA PIENIÑDZA M3 352,2 2,3 0, 21,4,5 Czynniki kreacji: 1. Aktywa zagraniczne netto 149,1 -,1-3,9 15,7 11,8 2. Nale noêci 277,0 2,4 0,9 10,8 4,1 3. Zad u enie netto instytucji rzàdowych szczebla centralnego 5,3 5,4 9,1-9,2-12,3 4. D ugoterminowe zobowiàzania finansowe 109,5 0,8 0,8 3, 3,4 5. Aktywa trwa e (bez aktywów finansowych) 31,2 0,4 1,4 1,3 4,5. Saldo pozosta ych pozycji netto -0,9 0,9-1,4,3-9,4 4 Pozosta e sektory krajowe obejmujà: niemonetarne instytucje finansowe, podmioty sektora niefinansowego, instytucje samorzàdowe oraz fundusze ubezpieczeƒ spo ecznych. BIULETYN INFORMACYJNY 9/2004 15

Poda pieniàdza i czynniki jego kreacji mld z (1,5%), osiàgajàc na koniec wrzeênia poziom 2,3 mld z. Przyrost ten wynika z o ywienia na rynku kredytowym osób prywatnych. Zad u enie ogó em tego sektora wzros o o 3,4 mld z. 2 Podobnie jak w poprzednich okresach mala o zad u enie przedsi biorstw. Stan nale noêci ogó em obni y si o 0, mld z, z czego po owa z tytu u kredytów i po yczek. Du y wp yw na poziom zad u enia mia y zmiany kursowe. Aprecjacja z otego w stosunku do g ównych walut spowodowa a obni enie wartoêci nale noêci od przedsi biorstw o 1,5 mld z. Zmiany poszczególnych pozycji nale noêci od pozosta ych sektorów krajowych w podziale na sektory prezentuje tabela 2.2.2. Kredyty i po yczki przedsi biorstw Utrzymujàce si o ywienie gospodarcze, potwierdzone pozytywnymi danymi makroekonomicznymi, przynios o pierwsze symptomy wzrostu popytu ze strony przedsi biorstw na kredyty bankowe. O spadku zad u enia kredytowego w I kwartale br. decydowa y zmiany kursowe. Po ich uwzgl dnieniu wartoêç udzielonych kredytów wzros aby o 1,2 mld z. Bioràc pod uwag aprecjacj z otego w stosunku do trzech wy ej wymienionych walut, okazuje si, e po spadku akcji kredytowej w lipcu br., w kolejnych dwóch miesiàcach kwarta u wzrost wolumenu kredytów by wyraêny. Zmiany rzeczywiste salda zad u enia kredytowego w poszczególnych miesiàcach wynios y odpowiednio: -0,8 mld z, 1,1 mld z i 0,8 mld z. Si a wp ywu zmian kursowych uzale niona jest od struktury walutowej. Im wy szy jest udzia kredytów walutowych w danym segmencie rynku, tym wahania kursowe powodujà wi ksze zmiany stanów przeliczanych na z ote. W przypadku przedsi biorstw najwi ksza korekta z tytu u aprecjacji z otego dotyczy a kredytów inwestycyjnych, których wartoêç obni y a si o 0,7 mld z. Dla kredytów operacyjnych korekta wynios a -0,4 mld, a dla kredytów na nieruchomoêci -0,2 mld z. W I kwartale br. najwi kszy popyt ze strony przedsi biorstw wystàpi na kredyty na nieruchomoêci, które wzros y o 1,3 mld z, z czego wi kszoêç 1,0 mld z dotyczy a nieruchomoêci pozosta ych 5. Obecnie ten rodzaj kredytów charakteryzuje si najwy szà dynamikà wzrostu. W okresie lipiec - wrzesieƒ br. ich 12-miesi czne tempo przyrostów wzros o z 13,8% do 17,5% wykres 2.2.1. Znaczenie kredytów na nieruchomoêci w portfelu kredytowym przedsi biorstw zwi kszy o si od poczàtku roku z 10,4% do 12,1% g ównie kosztem kredytów inwestycyjnych, stanowiàcych nadal blisko 1/3 zad u enia kredytowego sektora przedsi biorstw. Tabela 2.2.2. Nale noêci od pozosta ych sektorów krajowych Wyszczególnienie Stan na 30 2004 r. Zmiana w kwartale Zmiana do analogicznego okresu poprzedniego roku w mld z % w mld z % KREDYTY, PO YCZKI I INNE NALE NOÂCI 2,3 3,0 1,1 11,0 4.3 Gospodarstwa domowe 112,9 3,5 3,2 14,2 14,4 w tym osoby prywatne 83,0 3,4 4,3 12,4 17,5 Niemonetarne instytucje finansowe 10,4-0,4-3,7 0,5 5,3 Przedsi biorstwa 127,8-0, -0,5-5,1-3,8 Instytucje niekomercyjne dzia ajàce na rzecz gospodarstw domowych 0,8 0,0 -,1-0,2-22,3 Instytucje samorzàdowe 10,4 0,3 3,4 0,5 4,9 Fundusze ubezpieczeƒ spo ecznych 4,0 0,2,1 1,0 34,0 5 Kredyty na nieruchomoêci pozosta e - kredyty na nabycie, budow, przebudow, rozbudow lub nadbudow budynku, budowli, lokalu stanowiàcego odr bnà nieruchomoêç lub nabycie spó dzielczego prawa do lokalu u ytkowego o przeznaczeniu gospodarczym (w szczególnoêci: przemys owym, produkcyjnym, handlowym, us ugowym, sk adowym, biurowym, produkcyjnym i us ugowym w rolnictwie i leênictwie), publicznym (w szczególnoêci: na cele transportu, àcznoêci, energetyki, ochrony zdrowia, opieki spo ecznej, oêwiaty, nauki, kultury i kultu religijnego, administracji publicznej, ochrony Êrodowiska, obronnoêci i bezpieczeƒstwa paƒstwa, zaopatrzenia w wod ) bàdê u ytkowym (np. gara e) oraz na nabycie gruntu lub prawa wieczystego u ytkowania gruntu pod budow budynku lub budowli o przeznaczeniu gospodarczym, publicznym lub u ytkowym. 1 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Poda pieniàdza i czynniki jego kreacji Wykres 2.2.1. 12-miesi czne zmiany nale noêci od przedsi biorstw z tytu u kredytów i po yczek % 40 35 30 25 20 15 10 5 0-5 -10-15 I I I I 2002 2003 2004 Ogó em W rachunku bie àcym Na inwestycje Operacyjne NieruchomoÊci 2 Pomimo niewielkiej poprawy ogólnego obrazu rynku kredytowego przedsi biorstw, w analizowanym okresie nie nastàpi oczekiwany wzrost popytu na kredyty inwestycyjne. WartoÊç ich w I kwartale br. obni y a si o 1,2 mld z, a po uwzgl dnieniu zmian kursowych o 0,5 mld z. Tempo spadku zad u enia z tego tytu u wzros o z 2,3% do 7,0% w skali rocznej, osiàgajàc najni szy poziom od momentu rejestracji tego wskaênika. Powodem niskiego wykorzystania Êrodków z kredytów bankowych do finansowania zarówno bie àcej dzia alnoêci, jak równie dzia alnoêci inwestycyjnej ze strony przedsi biorstw by a m.in. poprawa ich sytuacji ekonomicznej, co potwierdzajà badania ankietowe prowadzone przez NBP. Wy sze przychody przedsi biorstw pozwoli y im w wi kszym stopniu uniezale niç si od kredytów bankowych. Jak wskazujà wyniki ankietowe, w I kwartale br. Êrodki w asne stanowi y ponad po ow w strukturze finansowania wydatków bie àcych przedsi biorstw, podczas gdy kredyty bankowe zaledwie 1%. Znaczenie samofinansowania by o jeszcze wy sze przy prowadzonych inwestycjach, gdzie z funduszy w asnych pokryto 3/4 wydatków na ten cel, a Êrodki z kredytów bankowych stanowi y 14%. Na ogólny obraz krajowego rynku kredytowego rzutowa o g ównie za amanie popytu na kredyty bankowe ze strony przedsi biorstw paƒstwowych d u ników przede wszystkim du ych banków. Od poczàtku roku suma zad u enia kredytowego tego sektora spad a o ok. 2,8 mld z, przy równoczesnym wzroêcie zad u enia przedsi biorstw prywatnych o 0,8 mld z, korzystajàcych zasadniczo z us ug Êrednich i ma ych banków. Bioràc pod uwag dynamik zmian rocznych, obecnie przyrost zad u enia charakteryzuje tylko najmniejsze przedsi biorstwa przedsi biorców indywidualnych w statystyce bankowej stanowià one podsektor gospodarstw domowych i nie sà zaliczane do sektora przedsi biorstw. Jak wykazujà dane bilansowe, ma e przedsi biorstwa mogà liczyç g ównie na wsparcie ze strony ma ych banków. Na koniec wrzeênia br. tempo ich zad u enia kredytowego wynios o 2,5% w skali roku, a tendencja wzrostowa utrzymuje si od marca 2002 r. Od poczàtku roku wzrost wolumenu kredytów przedsi biorców indywidualnych by niewiele ni szy 0,1 mld z ni sektora przedsi biorstw prywatnych, zatrudniajàcych powy ej 9 osób. Blisko po owa Êrodków pochodzàcych z udzielonych kredytów zosta a przeznaczona na finansowanie bie àcej dzia alnoêci. Znaczenie kredytów inwestycyjnych utrzymywa a si w przedziale 3-37%, zaê kredyty na nieruchomoêci stanowi y nieca e 5%. Kredyty i po yczki osób prywatnych W przeciwieƒstwie do pozostajàcego w stagnacji rynku kredytowego przedsi biorstw, popyt na kredyty bankowe ze strony osób prywatnych by wysoki. W okresie lipiec-wrzesieƒ br. wartoêç kredytów bankowych udzielonych temu sektorowi wzros a o 3,7 mld z. Po uwzgl dnieniu aprecjacji z otego, rzeczywista akcja kredytowa wzros a o 4,7 mld z. Tempo 12-miesi cznych przyrostów tej kategorii utrzymywa o si powy ej poziomu 15%. Wst pna informacja o kondycji sektora przedsi biostw ze szczególnym uwzgl dnieniem stanu koniunktury w I kwartale 2004 - Departament Analiz Makroekonomicznych i Strukturalnych NBP (dost pna na stronie www.nbp.pl). BIULETYN INFORMACYJNY 9/2004 17

Poda pieniàdza i czynniki jego kreacji Wykres 2.2.2. 12-miesi czne zmiany nale noêci od osób prywatnych z tytu u kredytów i po yczek 2 % 0 50 40 30 20 10 0-10 -20-30 I I 2002 2003 Ogó em Na zakupy w systemie sprzeda y ratalnej I I 2004 Mieszkaniowe W rachunku bie àcym Si à nap dowà rynku kredytowego osób prywatnych pozostawa y kredyty mieszkaniowe, których dynamika wzrostu utrzymywa a si w granicach 30% w skali rocznej wykres 2.2.2. Banki odnotowa- y przyrost zad u enia z tego tytu u o 1,3 mld z. Rozmiar wzrostu zani ajà zmiany kursowe, majàce du y wp yw na t kategori. Po ich uwzgl dnieniu, rzeczywista akcja kredytowa wzros a o 2,1 mld z. Kredyty mieszkaniowe majà zdecydowanie najwi ksze znaczenie w strukturze portfela kredytowego osób prywatnych. Od poczàtku roku ich udzia zwi kszy si z 40,8% do 43,0%. W tym okresie wyraênie zmieni a si ich struktura walutowa. Kredyty walutowe, dominujàce do po owy 2003 r., stopniowo wypierane sà kredytami z otowymi. Od poczàtku roku udzia kredytów walutowych udzielonych na cele mieszkaniowe zmala z 3,1% do 57,0%. Popytowi na kredyty walutowe nie sprzyja brak stabilizacji na rynku walutowym, jak równie pozostajàcy w pami ci okres deprecjacji z otego w 2003 r. O stopniowej odbudowie popytu konsumpcyjnego mo e Êwiadczyç wysoki przyrost o 1,8 mld z kredytów pozosta ych, obejmujàcych m.in. kredyty na zakupy w systemie sprzeda y ratalnej przyrost o 0, mld z, kredyty gotówkowe itp. Kredyty ratalne których tempo spadku w maju br. osiàgn o maksimum 20,3% w skali rocznej, w trzecim kwartale wyraênie zmala o, zbli ajàc si do granicy -10%. 2.2.2. Zad u enia netto instytucji rzàdowych szczebla centralnego W I kwartale br. odnotowano najwy szy w tym roku przyrost zad u enia netto instytucji rzàdowych szczebla centralnego w systemie bankowym o 5,4 mld z (9,1%) tabela 2.2.3. Na ogólny wzrost zad u enia netto w najwi kszym stopniu wp yn y zmiany odnotowane w bilansie NBP. Stan Êrodków zdeponowanych na bie àcych rachunkach walutowych instytucji centralnych zmniejszy si o 1,0 mld z, a wartoêç Êrodków na z otowych kontach terminowych o 1,9 mld z. Pomimo spadku depozytów terminowych, resort finansów nadal utrzymywa na nich znaczàce saldo 12, mld z. O redukcji Êrodków na rachunku walutowym Ministerstwa Finansów zawa y a przede wszystkim realizacja cz Êci p atnoêci zobowiàzaƒ wobec Klubu Paryskiego w wysokoêci 1,1 mld z. W kierunku zwi kszenia zad u enia netto oddzia ywa równie wysoki przyrost wolumenu papierów d u nych emitowanych przez instytucje rzàdowe szczebla centralnego w portfelu banków o 3,0 mld z, z czego bony skarbowe stanowi y 1,4 mld z, a obligacje 1, mld z. Wi kszoêç obligacji zosta a wyemitowana na okres powy ej 3 lat wzrost o 2,1 mld z. 2.2.3. Aktywa zagraniczne netto Zasadniczy wp yw na redukcj aktywów zagranicznych netto w I kwartale br. o,1 mld z mia y zmiany kursowe tabela 2.2.4. W wyniku aprecjacji z otego w stosunku do g ównych walut nastàpi spadek wartoêci aktywów zagranicznych systemu bankowego o 8,8 mld z oraz pasywów zagranicznych o 1,4 mld z. Po wyeliminowaniu czynnika kursowego, rzeczywisty przyrost aktywów zagranicznych netto w ca ym kwartale wyniós 1,2 mld z. 18 N a r o d o w y B a n k P o l s k i

Poda pieniàdza i czynniki jego kreacji Tabela 2.2.3. Zad u enie netto instytucji rzàdowych szczebla centralnego Wyszczególnienie Stan na 30 2004 r. Zmiana w kwartale Zmiana do analogicznego okresu poprzedniego roku w mld z % w mld z % A. NALE NOÂCI OD INSTYTUCJI RZÑDOWYCH SZCZEBLA CENTRALNEGO (1+2) 95,8 2,5 2,7 3,4 3,7 1. Nale noêci NBP 0,0 0,0. 0,0. 2. Nale noêci pozosta ych monetarnych instytucji finansowych 95,8 2,5 2,7 5,4 5,9 w tym: kredyty 4,9-0,4-8,2 3,1 173,9 papiery d u ne 90,8 3,0 3,4 2,3 2, B. ZOBOWIÑZANIA WOBEC INSTYTUCJI RZÑDOWYCH SZCZEBLA CENTRALNEGO (3+4) 30, -2,9-8, 12, 70,4 3. Zobowiàzaƒ NBP 18,3-3,3-15,2 10,8 145,1 4. Zobowiàzania pozosta ych monetarnych instytucji finansowych 12,3 0,4 3,3 1,8 17,1 w tym: depozyty bie àce 5,1 0,4 9,0 0,5 10,2 depozyty terminowe z terminem pierwotnym 5,7-0, -9,3 0,8 1,2 ZAD U ENIE NETTO INSTYTUCJI RZÑDOWYCH SZCZEBLA CENTRALNEGO (A-B) 5,3 5,4 9,1-9,2-12,3 2 WartoÊç nominalna aktywów zagranicznych spad a w I kwartale br. o 4, mld z g ównie na skutek zmian zarejestrowanych w NBP. Stan nale noêci od banków komercyjnych z tytu u zdeponowanych Êrodków pieni nych obni y si o 10,2 mld z. Wzrós natomiast poziom papierów warto- Êciowych w portfelu NBP o 1,1 mld z oraz nale noêci z tytu u operacji otwartego rynku o 3, mld z. Aktywa zagraniczne banków komercyjnych zwi kszy y si o 1,3 mld z, co by o wypadkowà wzrostu nale noêci od sektora finansowego o 2,1 mld z i spadku wolumenu papierów wartoêciowych o 0, mld z Przyrost kwartalny pasywów zagranicznych systemu bankowego wyniós 1,5 mld z. Stan depozytów banków komercyjnych w NBP wzrós o 2,3 mld z, jednoczeênie obni eniu uleg y o 0, mld z Êrodki na rachunkach rzàdowych szczebla centralnego. Ogólna suma pasywów zagranicznych NBP wzros a o 1,4 mld z. Poziom pasywów zagranicznych w bankach komercyjnych nie uleg zmianie. Zmieni a si natomiast ich struktura. Zobowiàzania zagraniczne wobec sektora finansowego spad y o 1,4 mld z ; o podobnà kwot wzros y zaê zobowiàzania z tytu u emisji w asnych papierów wartoêciowych. Tabela 2.2.4. Aktywa zagraniczne netto Wyszczególnienie Stan na 30 2004 r. Zmiana w kwartale Zmiana do analogicznego okresu poprzedniego roku w mld z % w mld z % A. AKTYWA ZAGRANICZNE (1+2) 209,3-4, -2,2 2,9 14,7 1. Aktywa zagraniczne NBP 135,4-5,9-4,2-0,3-0,2 w tym: nale noêci od pozosta ych monetarnych instytucji finansowych 19,8-10,2-33,9-0,4-1,8 papiery wartoêciowe 94, 1,1 1,2 0,3 0,3 2. Aktywa zagraniczne pozosta ych monetarnych instytucji finansowych 73,9 1,3 1,7 27,2 58,3 w tym: nale noêci od sektora finansowego 57,7 2,1 3,8 25,5 79,3 B. PASYWA ZAGRANICZNE (3+4) 0,2 1,5 2,5 11,2 22,8 3. Pasywa zagraniczne NBP 10, 1,4 15,7 1, 18,0 w tym: depozyty pozosta ych monetarnych instytucji finansowych 5,8 2,3 3, 1,4 31, 4. Pasywa zagraniczne pozosta ych monetarnych instytucji finansowych 49, 0,0 0,1 9, 23,9 w tym: zobowiàzania wobec sektora finansowego 34,1-1,4-4,0 7,8 29,4 AKTYWA ZAGRANICZNE NETTO (A-B) 149,1 -,1-3,9 15,7 11,8 BIULETYN INFORMACYJNY 9/2004 19

Polityka monetarna banku centralnego 3 Polityka monetarna banku centralnego 3.1. Stopy procentowe 3 W okresie lipiec sierpieƒ 2004 r. Rada Polityki Pieni nej dwukrotnie podwy szy a podstawowe stopy NBP w lipcu o 0,25 pkt. proc. i w sierpniu o 0,5 pkt. proc. Jak si okaza o, sierpniowa decyzja o podwy ce by a ostatnià w I kwartale br. Na posiedzeniu w dniach 28-29 wrzeênia Rada postanowi a utrzymaç stopy procentowe NBP na niezmienionym poziomie, tj.: stopa referencyjna,5% w skali rocznej, stopa lombardowa 8,0%, stopa redyskonta weksli 7,0%, stopa depozytowa 5,0%. Nie bez wp ywu na wrzeêniowà decyzj Rady mia o wyhamowanie wzrostu cen w sierpniu, którego wysokoêç w uj ciu rocznym pozosta a na poziomie z poprzedniego miesiàca 4,%. Presja inflacyjna, zwiàzana z adaptacjà cenowà po przystàpieniu Polski do Unii Europejskiej, wyraênie os ab a, a nowe prognozy co do rozwoju cen na rynku ywnoêciowym by y dosyç optymistyczne wspierane dodatkowo pozytywnymi danymi o tegorocznych zbiorach. Zagro eniem dla dalszego wzrostu inflacji by a natomiast niestabilna sytuacja na Êwiatowym rynku paliwowym. Wp yw rosnàcej ceny ropy na poziom cen krajowych, by jednak e cz Êciowo neutralizowany stopniowà aprecjacjà z otego w stosunku do dolara amerykaƒskiego. W analizowanym okresie nie nastàpi równie wzrost zagro enia inflacyjnego, wynikajàcy ze wzrostu wynagrodzeƒ. W tych warunkach, Rada zdecydowa a si pozostawiç wysokoêç stóp na niezmienionym poziomie, nie zmieni a natomiast swojego nastawienia w polityce monetarnej, które pozosta o restrykcyjne. W odpowiedzi na zmian stóp NBP, banki komercyjne zdecydowa y si na podniesienie oprocentowania zarówno depozytów, jak te kredytów. W okresie lipiec - wrzesieƒ br. Êrednie wa one oprocentowanie kredytów dla przedsi biorstw w najwi kszych bankach wzros o od 0,5 do 1,1 pkt. proc. w zale noêci od okresu na jaki zosta udzielony kredyt. Najbardziej podro a y kredyty w rachunku bie àcym z 7,1% do 8,2%. Ró nica pomi dzy oprocentowaniem kredytów 1-rocznych i kredytów udzielonych na okres powy ej 5 lat wynios a na koniec wrzeênia br. 0,3 pkt. proc. odpowiednio 8,3% i 8,%. Po uwzgl dnieniu zmian cen produkcji sprzedanej przemys u, realne oprocentowanie kredytów nieznacznie przekroczy o poziom 0%, podczas gdy na koniec kwarta u br. by o ujemne. Ârednie realne oprocentowanie kredytów 1-rocznych w najwi kszych bankach wzros o z -1,7% do 0,2%, a kredytów powy ej 5 lat z -1,2% do 0,%. Nale y jednak e pami taç o dysproporcjach w warunkach kredytowych oferowanych poszczególnym przedsi biorstwom w zale noêci od wielkoêci przedsi biorstwa, kondycji ekonomicznej, czy perspektyw rozwoju rynku na którym dzia a przedsi biorstwo wi cej w Biuletynie Informacyjnym NBP /2004. Podwy ki oprocentowania kredytów odczu y równie osoby prywatne. Banki podnios y zarówno oprocentowanie kredytów konsumenckich, jak równie mieszkaniowych, w przypadku których do tej pory banki dosyç wstrzemi êliwie decydowa y si na podwy ki. W trzecim kwartale oprocentowanie kredytów mieszkaniowych wzros o o 0,7 pkt. proc. do 8,5%. Skala podwy ki oprocentowania kredytów konsumpcyjnych by a nieco ni sza i wynios a 0, pkt. proc., a ich oprocentowanie na koniec wrzeênia wynios o 1,0%. W obu przypadkach najwi ksze podwy ki dotyczy y kredytów d ugoterminowych udzielonych na okres 5 lat. 20 N a r o d o w y B a n k P o l s k i