Uczestnictwo STOWARZYSZENIE Polaków w EKONOMISTÓW wyjazdach turystycznych ROLNICTWA ze szczególnym I AGROBIZNESU uwzglêdnieniem... Roczniki Naukowe tom VIII zeszyt 3 57 Katarzyna Karbowiak Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie UCZESTNICTWO POLAKÓW W WYJAZDACH TURYSTYCZNYCH ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLÊDNIENIEM MIESZKAÑCÓW WSI PARTICIPATION POLAND IN TOURISM TRAVELS FROM SPECIAL CONSIDERATION RESIDENT OF COUNTRY S³owa kluczowe: turystyka,, uczestnictwo Key words: tourism, country, participation Synopsis. Przedstawiono zagadnienie aktywnoœci turystycznej Polaków ze szczególnym uwzglêdnieniem mieszkañców wsi, bior¹c pod uwagê ró ne cele i motywy tych podró y. Przedstawiono tak e dynamikê uczestnictwa Polaków w wyjazdach turystycznych w latach 2003-. Wstêp Turystyka jest zjawiskiem o bogatej i ró norodnej treœci. Uwzglêdniaj¹c jedynie aspekty spo- ³eczne i gospodarcze nale y uznaæ w sferze spo³ecznej jej ogromne znaczenie jako formy odpoczynku, relaksu, poznania, zdobywania wiedzy, regeneracji si³ fizycznych i psychicznych. Ogromna jest te rola jako zjawiska ekonomicznego. Turystyka jest jedn¹ z najbardziej dynamicznie rozwijaj¹cych siê dziedzin gospodarki w wielu krajach. Stanowi ona istotny czynnik rozwoju gospodarczego miejscowoœci i regionów. Jej du e znaczenie wynika miêdzy innymi z faktu, e oprócz jednostek sfery gospodarki turystycznej aktywizuje wiele innych ga³êzi gospodarki. Omawiaj¹c uczestnictwo Polaków w wyjazdach turystycznych najczêœciej mamy na myœli mieszkañców miast. Istnieje przekonanie, e ludzie mieszkaj¹cy na wsi, czêsto te prowadz¹cy gospodarstwa rolnicze ze wzglêdu na charakter swojej pracy i czêsto gorsz¹ sytuacjê materialn¹ w takich wjazdach w ogóle nie uczestnicz¹. Przygl¹daj¹c siê wynikom badañ prowadzonych w Instytucie Turystyki mo na jednoznacznie stwierdziæ, i mieszkañcy wsi równie wyje d aj¹. Ruch turystyczny podstawowe pojêcia Aby scharakteryzowaæ uczestnictwo w wyjazdach turystycznych koniecznie jest omówienie pojêcia ruchu turystycznego. Ruch turystyczny to ogó³ ró norodnych form migracji turystycznej, jest to zjawisko czasowe. Ponadto ruch turystyczny jest podstawowym elementem turystyki, który nadaje jej charakter kulturalno-poznawczy. Ruch turystyczny [ obo ewicz, Bieñczyk 2001], to zjawisko spo³eczne polegaj¹ce na czasowym przemieszczaniu siê osób lub rzesz ludzkich z miejsca sta³ego pobytu w inne miejsce. Ogó³ form podró y jest wynikiem indywidualnych potrzeb, pomijaj¹c wyjazdy zwi¹zane z zarabianiem pieniêdzy. Ruch turystyczny mo na podzieliæ uwzglêdniaj¹c ró norodne kryteria [ obo ewicz, Bieñczyk 2001]: czas trwania podró y, forma, kraj docelowy, organizacja podró y. Uwzglêdniaj¹c te kryteria mo na wyró niæ trzy rodzaje ruchu turystycznego: pobytowo-wypoczynkowy (d³ugookresowy) obejmuje ró ne rodzaje turystyki, m. in.: wczasy, pobyty w sanatoriach, kolonie, obozy m³odzie owe oraz letniska, wycieczkowo-krajoznawczy (d³ugookresowy) obejmuje turystykê wycieczkow¹, kwalifikowan¹, campingow¹, autostop oraz obozy wêdrowne,
58 K. Karbowiak wypoczynkowo-œwi¹teczny (krótkookresowy) w tej formie wypoczynku dominuj¹ odwiedziny u krewnych, znajomych oraz wyjazdy indywidualne. Charakterystyka badanej zbiorowoœci W opracowaniu powo³ano siê na badania wykonane w Instytucie Turystyki na zlecenie Ministerstwa Gospodarki w ramach Programu Badañ Statystyki Publicznej na rok temat 1.03.06(085) Aktywnoœæ turystyczna Polaków. Badania ankietowe Instytutu Turystyki prowadzono na ogólnopolskiej reprezentatywnej próbie OBOP obejmuj¹cej mieszkañców Polski w wieku 15 i wiêcej lat [ aciak ]. Badania, które zosta³y zaprezentowane w opracowaniu [ aciak ] dotyczy³y uczestnictwa Polaków w podró ach (wyjazdach) turystycznych, to znaczy obejmuj¹cych co najmniej jeden nocleg poza miejscem zamieszkania zarówno w celach wypoczynkowych, rekreacyjnych i poznawczych, jak i zawodowych (delegacje, za³atwianie interesów), religijnych, rodzinnych i leczniczych (pobyt w sanatorium). Za wyjazd krajowy uznano zatem ka de dobrowolne opuszczenie miejscowoœci sta³ego zamieszkania, któremu towarzyszy³ co najmniej jeden nocleg poza t¹ miejscowoœci¹, a przy wyjazdach zagranicznych co najmniej jeden nocleg w innym kraju. Badaniami objêto podró e krajowe i zagraniczne. Wyró niono wyjazdy krótkookresowe (2-4 dniowe), po³¹czone z co najmniej jednym noclegiem poza miejscowoœci¹ zamieszkania, ale nie wiêcej ni trzema, oraz d³ugookresowe, trwaj¹ce co najmniej 5 dni, a wiêc po³¹czone przynajmniej z czterema noclegami poza domem. Badaniami [ aciak ] objêto mieszkañców Polski w wieku 15 i wiêcej lat. Badania przeprowadzono na ogólnopolskiej próbie reprezentatywnej obejmuj¹cej 3803 badanych, z czego 1086 uczestniczy³o w 1765 krajowych podró ach d³ugookresowych z 19 277 noclegami poza miejscem zamieszkania; 1041 osób uczestniczy³o w 3417 podró ach krótkookresowych z 5971 noclegami; 451 osób w 689 zagranicznych wyjazdach turystycznych, które objê³y 8554 noclegi poza krajem. Mê czyzni stanowili 47,8% respondentów. Na wsi mieszka³o 37,1% respondentów, 12,8% w miastach licz¹cych mieszkañców, 19,8% w miastach licz¹cych do 100 tys. mieszkañców, a 30,3% w miastach wiêkszych 500 i powy ej tys. mieszkañców. Poniewa jedna osoba mo e uczestniczyæ w ró nego rodzaju wyjazdach (krajowym wyjeÿdzie krótkookresowym, krajowym d³ugookresowym, zagranicznym krótkookresowym, zagranicznym d³ugookresowym) odsetki odnosz¹ce siê do poziomu uczestnictwa danej populacji w ró nych rodzajach wyjazdów nie sumuj¹ siê do stu. Uczestnictwo Polaków w wyjazdach turystycznych ze szczególnym uwzglêdnieniem miejsca zamieszkania i przynale noœci do grupy spo³ecznozawodowej w roku Analizuj¹c uczestnictwo Polaków w wyjazdach turystycznych skierowano uwagê tylko na niektóre czynniki. Jak wynika z tabeli 1 mieszkañcy wsi uczestnicz¹cy w wyjazdach krajowych d³ugookresowych stanowili 18,1% badanych. Dla zdecydowanej wiêkszoœci g³ównym celem takiego s¹ odwiedziny u krewnych czy znajomych (42,4%), na drugim miejscu plasuje siê cel turystyczno-wypoczynkowy (38,8%) oraz cel zdrowotny (11% odpowiedzi). Jeœli chodzi o cel zdrowotny, to we wszystkich badanych grupach jest on zdecydowanie najwiêkszy. Potwierdza siê przekonanie, i planuj¹c d³ugookresowy wyjazd w³aœciwie niezale nie od wielu czynników, w tym miejsca zamieszkania nastawiamy siê g³ównie na odwiedziny bliskich oraz turystykê i wypoczynek, Tabela 1. Uczestnictwo w krajowych wyjazdach d³ugookresowych ze wzglêdu na cel Zdrowotny(sanatorium) badañ InstytutuTurystyki. N=1086 60,3 33,2 3,1 5,9 3,9 zamieszkania 21-100 tys. 101-197 140 246 291 212 38,8 42,4 11,0 2,0 3,3 52,2 2,7 5,7 0,5 4,7 62,6 32,0 2,2 4,8 2,8 65,7 3 4,2 0,7 3,2 75,4 2 2,0 4,7 1,0 6,0
Uczestnictwo Polaków w wyjazdach turystycznych ze szczególnym uwzglêdnieniem... 59 powi¹zany z poznawaniem nowych miejsc, kraju. Najliczniejsz¹ grupê wœród badanych stanowili mieszkañcy miast od 101 do mieszkañców (26,8%). W tej grupie dla najwiêkszej liczby osób g³ównym celem by³y turystyka i wypoczynek (65,7%). Dla mieszkañców miast g³ównymi celami wszystkich wyjazdów s¹ turystyka i wypoczynek, gdzie po ca³orocznej pracy w³aœnie w lecie i jesieni¹ najwiêcej wyje d aj¹ (odpowiednio 8 i 20,3%). Jeœli chodzi o terminy wyjazdów to mieszkañcy wsi te najchêtniej wyje d aj¹ w lecie (69,5%), w pozosta³ych porach roku rozk³ad procentowy jest bardzo podobny. Wœród badanych rolnicy stanowili niewielki udzia³ (zaledwie 0,55%), ale tutaj te wyraÿnie widaæ, i najwiêcej wyjazdów nastêpuje w lecie (77,7%) i jesieni¹ (37,6%). W pozosta³ych dwóch okresach wartoœci rozk³adaj¹ siê tak samo: zima i wiosna 26,9%. St¹d wniosek, i planuj¹c d³ugookresow¹ podró turyœci bior¹ pod uwagê warunki pogodowe, które u³atwi¹ przemieszczanie siê. Lato zdecydowanie dla wszystkich grup spo³eczno-zawodowych stanowi najatrakcyjniejsz¹ porê roku. Mo na by³oby s¹dziæ, i dla rolników bardziej wskazana by³aby zima, lecz tutaj nale a³oby to zagadnienie zró nicowaæ w zale noœci od kierunku produkcji w gospodarstwie rolniczym. Po dokonaniu analizy wyjazdów krajowych d³ugookresowych warto przyjrzeæ siê równie wyjazdom krajowym krótkookresowym, które obrazuje tabela 4. Jeœli chodzi o wyjazdy krajowe krótkookresowe, to wœród badanych mieszkañcy wsi stanowi³y najwiêksz¹ grupê (26,8%). Wœród nich dominowa³y wyjazdy do krewnych i znajomych (64,4%) oraz turystyczno-wypoczynkowe (28,2%). Pozosta³e grupy celów: s³u bowy, religijny i inne stanowi³y niewielki procent. Spoœród badanych grup w odwiedziny do krewnych i znajomych udawa³o siê najwiêcej rolników, bo a 61,4%, gdzie prywatnych przedsiêbiorców wyje d a³o zaledwie 39,8%. Nale y s¹dziæ, i podró e w grupie rodzin rolników koncentruj¹ siê g³ównie na aspektach utrzymywania wiêzi rodzinnych, typowych odwiedzin. Wi¹ e siê to niejednokrotnie z du ymi kosztami, jakie generalnie towarzysz¹ wyjazdom turystyczno-wypoczynkowym. Analizuj¹c wyniki badañ Instytutu Turystyki mo na stwierdziæ, i uczestnictwo w wyjazdach zagranicznych by³o uzale nione od miejsca zamieszkania i przynale noœci do grupy spo³ecznozawodowej. I tak dla mieszkañców wsi wyjazd za granicê, to przede wszystkim wakacje i urlop (27,1%), nastêpnie podró s³u bowa w interesach (26,3%), a tak e odwiedziny u krewnych zarówno te po³¹czone z wakacjami, jak i niepo³¹czone z wakacjami. Jeœli chodzi o przynale noœæ do Tabela 2. Uczestnictwo w krajowych wyjazdach d³ugookresowych wg terminów wyjazdów i niektórych* grup spo³eczno-zawodowych w r. [%] Termin Zima Wiosna Lato Jesieñ N=1086 14,4 13,8 78,5 18,6 robotnicy rolnicy Grupa spo³eczno-zawodowa adm.-biur. us³ug i sprzedawcy prywatni przedsiêbiorcy 125 6 88 63 42 9,0 13,0 82,2 1 * w analizie uwzglêdniono tylko niektóre Tabela 3. Uczestnictwo w krajowych zamieszkania w r. [%] badañinstytututurystyki. 26,9 26,9 77,7 37,6 7,5 9,9 85,5 14,9 17,8 18,4 80,2 15,4 grupyspo³eczno-zawodowe dla pokazania zró nicowania. 17,9 17,2 81,8 29,3 wyjazdach krótkookresowych wg celów wyjazdów i miejsca N=1041 37,4 55,7 6,9 4,3 zamieszkania 21-100 tys. 101-279 147 222 220 173 28,2 64,4 3,9 2,7 5,4 33,1 59,1 5,9 5,0 5,3 38,2 53,3 7,7 6,2 4 5 11,7 2,4 47,8 49,2 5,3 2,6 1,3
60 K. Karbowiak Tabela 4. Uczestnictwo w krajowych wyjazdach krótkookresowych wg nale noœci do niektórych* grup spo³eczno-zawodowych w r. [%] N=1041 37,4 55,7 6,9 4,3 robotnicy rolnicy celów wyjazdów i przy- Grupa spo³eczno-zawodowa adm.-biur. us³ug i sprzedawcy prywatni przedsiêbiorcy 148 27 89 50 46 31,9 59,1 7,6 4,8 39,3 61,4 2,6 3,3 * w analizie uwzglêdniono tylko niektóre grupyspo³eczno-zawodowe 46,7 1 1,6 1,9 40,6 51,9 13,5 3,6 dla pokazania zró nicowania. 43,1 39,8 13,4 5,4 Tabela 5. Uczestnictwo r. [%] Wy³¹cznie wakacje, urlop Odwiedzinyukrewnych(po³¹czone zwakacjami) Odwiedzinyukrewnych(bezwakacji) Podró s³u bowa w interesach Na zakupy Pielgrzymka Inny w wyjazdach zagranicznych wg celów i miejsca zamieszkania w N=451 50,6 17,8 13,6 19,3 1,0 1,3 zamieszkania 21-100 tys. 101-500 tys. 88 57 93 108 105 27,1 20,6 24,4 26,3 0,8 1,4 16,5 18,8 19,4 5,0 3,7 65,5 18,6 7,7 1 64,6 19,3 9,8 11,3 48,2 13,8 10,9 29,0 okreœlonej grupy spo³eczno-zawodowej [ aciak ], to w grupie rolników najczêœciej wymienian¹ odpowiedzi¹ by³a podró s³u bowa w interesach (5%) oraz odwiedziny u krewnych i znajomych po³¹czone z wakacjami i wypoczynkiem urlopowym (22,7%). Mo e œwiadczyæ to o tym, e w tej grupie wyjazd zagraniczny jest uzasadniony i konieczny, a jeœli ju ma byæ po³¹czony z wypoczynkiem, to w gronie krewnych, gdzie koszty pobytu automatycznie zmniejszaj¹ siê. Dynamika uczestnictwa Polaków w wyjazdach turystycznych w latach 2003- Jak dowiedziono w badaniach prowadzonych w Instytucie Turystyki do cech najbardziej ró nicuj¹cych uczestnictwo Polaków w wyjazdach turystycznych nale y miejsce zamieszkania. W tabeli 6 przedstawiono zmiany uczestnictwa Polaków w wyjazdach krajowych d³ugookresowych w zale noœci od miejsca zamieszkania. Analizuj¹c dane zawarte w tabeli 6 wynika, e wœród mieszkañców wsi wyjazdy krajowe d³ugookresowe nie budz¹ najwiêkszego zainteresowania, wartoœci kszta³tuj¹ siê na tym samym poziomie w poszczególnych latach: od 17,5% w roku 2003 do 16,7% w roku. Zupe³nie odmienna sytuacja przedstawia siê w przypadku mieszkañców du ych miast (powy- ej 50 tys. mieszkañców). Tutaj te wartoœci s¹ znacznie wy sze i ca³y czas rosn¹, od 49,3% w roku 2003 do 50,9% w roku. Mo e to œwiadczyæ o wzrastaj¹cej zamo noœci spo³eczeñstwa, czy te chêci poznawania. Porównuj¹c uczestnictwo mieszkañców wsi w krajowych wyjazdach krótkookresowych do d³ugookresowych widaæ, i jest ono wiêksze, ale na przestrzeni lat maleje od 29,1% w roku 2003 do 2 w roku. Podobn¹ tendencjê obserwuje siê we wszystkich innych grupach, np. w miastach od 101 do mieszkañców z 35,9% Tabela 6. Uczestnictwo Polaków w krajowych wyjazdach d³ugookresowych wed³ug miejsca zamieszkania w latach 2003- [% ] 17,5 32,6 37,5 4 49,3 14,0 28,7 32,6 42,4 45,7 badañ InstytutuTurystyki. 16,7 26,8 34,4 36,8 50,9
Uczestnictwo Polaków w wyjazdach turystycznych ze szczególnym uwzglêdnieniem... 61 Tabela 7. Uczestnictwo Polaków w krajowych wyjazdach krótkookresowych wed³ug miejsca zamieszkania w latach 2003- [%] 29,1 3 30,7 35,9 29,3 19,8 30,2 29,5 32,1 36,9 2 22,0 27,4 23,7 30,1 Tabela 8. Uczestnictwo Polaków w wyjazdach zagranicznych wed³ug miejsca zamieszkania w latach 2003- [%] 7,4 10,9 10,5 1 13,9 6,3 11,8 1 15,8 22,5 7,9 12,8 13,5 13,2 19,0 w roku 2003 do 23,7% w roku. Jeœli chodzi zaœ o uczestnictwo mieszkañców wsi w wyjazdach zagranicznych, to niestety nie jest ono imponuj¹ce, ale wartoœci te z roku na rok rosn¹ od 7,4% w roku 2003 do 7,9% w roku (tab. 8). Inaczej sytuacja ta przedstawia siê wœród mieszkañców du ych miast. Wyjazdy turystyczne zagraniczne ciesz¹ siê popularnoœci¹ i ich liczba roœnie od 13,9% w 2003 roku do 19,0% w roku. Mieszkañcy du ych miast chêtnie podró uj¹ za granicê, co mo e œwiadczyæ o faktach, i ceny pobytu za granic¹ lub w kraju np. nad morzem s¹ porównywalne, a dodatkowo mo na du o wiêcej zwiedziæ i mieæ zagwarantowan¹ dobr¹ pogodê. Podsumowanie Powo³uj¹c siê na badania prowadzone w Instytucie Turystyki nale y stwierdziæ, i odnotowano spadek uczestnictwa mieszkañców Polski w wieku 15 i wiêcej lat w wyjazdach turystycznych po³¹czonych co najmniej z jednym noclegiem. W krajowych wyjazdach d³ugookresowych uczestniczy³o 29% Polaków (o 3 pkt. procentowe mniej ni w 2003 roku), w wyjazdach krótkookresowych 27% (o 4 pkt. mniej). Za granicê wyjecha³o 12%, czyli o 1 pkt. procentowy wiêcej ni w 2003 roku. Jeœli chodzi o wyjazdy krajowe d³ugookresowe, to dla grupy mieszkañców wsi g³ównym celem s¹ odwiedziny u krewnych czy znajomych oraz cele turystyczno-wypoczynkowe (obydwa czynniki osi¹gaj¹ wartoœci ok 40%). Inna jest sytuacja w zakresie wyjazdów d³ugookresowych w przypadku mieszkañców miast do 100 tys. i (odpowiednio 62,6 i 75,4%) i s¹ one zwi¹zane z celami turystyczno-wypoczynkowymi, czyli koncentruj¹ siê na czynnym wypoczynku po wytê- onej ca³orocznej pracy. Z analizy wyjazdów krótkookresowych wynika, e w³aœciwie we wszystkich grupach najwy sze wartoœci stanowi¹ odwiedziny u krewnych i znajomych (tak¹ grupê tworz¹ równie rolnicy i robotnicy). Literatura aciak J. : Uczestnictwo Polaków w wyjazdach turystycznych w roku. Instytut Turystyki, Warszawa. obo ewicz T. Bieñczyk G. 2001: Podstawy turystyki. Zak³ad Wydawniczy Druk Tur, WSE Warszawa. Summary The article presents the participation Poland in tourism trip from special consideration resident of country. Analyzing interior and foreign travels of Polish people according to place of living in the years 2003- general can be obserw drop tendency. Adres do korespondencji: dr Katarzyna Karbowiak Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego Katedra Ekonomiki i Organizacji Gospodarstw Rolniczych ul. Nowoursynowska 166 02-787 Warszawa tel. (0 22) 593 42 15 e-mail: kasiakarbowiak@wp.pl