EUROPEJSKIE FORUM NOWYCH IDEI 2015 Okrągły stół, piątek, 2 października 2015, 8:00 9:30 Partner: Związek Pracodawców Transport i Logistyka Polska Solidarność europejska legła w gruzach? Jak zapobiec narodowym partykularyzmom w UE? Przyczyny wzrostu narodowego egoizmu w UE Jak rozwiązać problem partykularnych decyzji krajów członkowskich UE dotyczących rynku transportu samochodowego? Przyszłość wspólnego Jednolitego Rynku Przyczyny wzrostu narodowego egoizmu w UE W historii Unii zderzają się tendencje do zacieśniania współpracy w ramach wspólnoty z tendencjami do jej rozluźniania. W ostatnich latach kryzys finansowy i fiskalny wymusiły na państwach Unii, szczególnie strefy euro, zacieśnienie współpracy. Powstało wiele nowych mechanizmów i instytucji: pakt fiskalny, wzmocnienie nadzoru budżetowego i makroekonomicznego (tzw. dwupak i czteropak), unia bankowa, European Stability Mechanizm czy Europejski Fundusz Inwestycji Strategicznych. Jednocześnie w ostatniej dekadzie zaczęły się nasilać procesy, które wpływają na wzrost tendencji odśrodkowych. Najważniejsze z nich to: 1. Obawy państw starej Unii przed rozszerzeniem Unii w 2004 r. Według nich przyjęcie do Unii 10 nowych państw o dużo niższym poziomie dochodów per capita mogło doprowadzić do turbulencji. Szczególne zaniepokojenie budził tzw. dumping socjalny, czyli sprzedaż dóbr i usług po niższych kosztach, oraz migracja pracowników, która miałaby zwiększyć bezrobocie w krajach Zachodu. Symbolem tych lęków stał się polski hydraulik, a ich efektem rozmycie liberalizacji rynku usług w Europie w 2006 r. 2. Kryzys finansowy i fiskalny. Mimo że Europa najgorsze zapewne ma już za sobą, od 2009 r. nie udało się odbudować trwałego wzrostu. Z kryzysem wciąż boryka się Grecja, ciężko przeszła go Portugalia, Irlandia, Hiszpania i, w nieco mniejszym stopniu, Włochy. Najbardziej odczuwalnym dla obywateli efektem kryzysu był wzrost bezrobocia, który doprowadził do nasilenia się tendencji 1
protekcjonistycznych. Jednocześnie pogłębił się kryzys zaufania do rynku i przedsiębiorców, a także do instytucji demokratycznych na poziomie krajowym i unijnym. 3. Kryzys migracyjny. Napływ uciekinierów do Europy w tym roku zaczął gwałtownie podmywać obowiązujące zasady przyjmowania uchodźców, jednocześnie zagrażając unijnej swobodzie podróżowania gwarantowanej przez układ z Schengen. Uchodźcy i imigranci przybywają do Europy zarówno z terenów bezpośrednio objętych konfliktami (Syria, Libia czy Erytrea), jak i z całej Afryki Subsaharyjskiej czy Bliskiego Wschodu. Dotychczasowe próby skoordynowanej odpowiedzi na ten kryzys przez państwa unijne nie zakończyły się sukcesem, dlatego stolice zaczęły brać sprawy w swoje ręce. Węgrzy zbudowali ogrodzenie wzdłuż swojej granicy zewnętrznej, a Austria, niezgodnie z układem z Schengen, jednostronnie wznowiła kontrole na granicach ze Słowenią, Węgrami, Czechami i Słowacją. Efektem tych tendencji jest kryzys zaufania do integracji europejskiej oraz wzrost popularności ugrupowań populistycznych i skrajnych. W siłę rosną zarówno ugrupowania antyimigranckie, jak brytyjski UKIP czy francuski Front Narodowy; lewicowe, jak hiszpański Podemos czy grecka Syriza; jak i nawet otwarcie nawiązujące do faszyzmu czy nazizmu, np. grecki Złoty Świt. Wzrost poparcia dla ugrupowań skrajnych ma wpływ na partie głównego nurtu, które zaczęły przejmować retorykę grup antysystemowych, by utrzymać poparcie (np. antyimigranckie stanowisko brytyjskich torysów). Jednocześnie w Niemczech czy Holandii, ale też na Słowacji czy w Finlandii coraz częściej padają pytania podważające sens europejskiej solidarności wobec borykającej się wciąż z kryzysem Grecji czy innych państw. Tego rodzaju retoryka także zwiększa presję polityczną na ugrupowania rządzące w tych krajach. Które tendencje w najbliższym czasie będą przeważały: do zacieśniania czy rozluźniania współpracy w ramach Unii? Czy zagrożone zostaną cztery unijne swobody rynku wewnętrznego, zwłaszcza przepływu osób i usług? Jak państwa Unii i Bruksela mogą przezwyciężyć kryzys zaufania? Jak rozwiązać problem partykularnych decyzji krajów członkowskich UE dotyczących rynku transportu samochodowego? Jednym z najnowszych przykładów decyzji państwa członkowskiego, które mogą naruszać unijne 2
swobody dotyczące rynku wewnętrznego, jest wprowadzenie przez Niemcy ustawy o płacy minimalnej (tzw. MiLoG) 8,5 euro za godzinę. Objęła ona wszystkich pracowników w kraju, w tym zatrudnionych przez przedsiębiorstwa spoza Niemiec, a więc także m.in. kierowców pracujących w polskich firmach. Zdaniem firm transportowych i kilku państw Unii przepisy te są sprzeczne ze swobodami unijnego wspólnego rynku i innymi szczegółowymi regulacjami. Ustawodawca niemiecki mógł wyłączyć spod działania ustawy transport tranzyt, kabotaż i inne formy międzynarodowego transportu ze względu na krótkotrwały charakter świadczenia usługi w Niemczech i jej niewielki zakres. Krajowe ograniczenia swobody świadczenia usług powinny zgodnie z unijnym prawem uwzględniać sytuację gospodarczą przewoźników, zakaz dyskryminacji oraz zakaz narzucania warunków w zakresie transportu o gospodarczym charakterze protekcjonistycznym. Jednocześnie MiLoG wprowadza bardzo poważne wymogi administracyjne związane z dokumentowaniem działalności w Niemczech i szerokie środki kontroli, które mogą zniechęcać, a nawet uniemożliwiać firmom z innych państw UE korzystanie ze swobód unijnego rynku. Ponadto przewidywane kary pieniężne (do pół miliona euro) także naruszają zasadę proporcjonalności i mają protekcjonistyczny charakter. Zarzuty te podzieliła Komisja Europejska, wszczynając postępowanie wobec Berlina. W komunikacie z 19 maja 2015 r. Bruksela uznała za nieuzasadnione stosowanie płacy minimalnej na podstawie MiLoG w przypadku tranzytu i niektórych operacji transportu międzynarodowego, gdyż tworzy to nieproporcjonalne bariery administracyjne, które uniemożliwiają właściwe funkcjonowanie rynku wewnętrznego. Niemcy zawiesiły na czas rozpatrywania sporu stosowanie MiLoG, ale tylko w odniesieniu do tranzytu. Jednocześnie za przykładem Niemiec podobne regulacje wprowadzają kolejne kraje. Od lipca płaca minimalna w transporcie obowiązuje w Norwegii. W lipcu we Francji przyjęta została ustawa Loi Macron, według której płaca minimalna w transporcie ma sięgnąć 9,61 euro. Przepisy wejdą w życie od początku 2016 r. Podobne regulacje mogą zostać wprowadzone także w Holandii, Belgii i we Włoszech. Czy spór dotyczący wprowadzania płac minimalnych zostanie rozstrzygnięty przez Komisję Europejską? Czy możliwy jest kompromis między stolicami? Jak ten kompromis może wyglądać? Jak spór wokół płac minimalnych w transporcie może wpłynąć na dalszy rozwój rynku wewnętrznego? 3
Przyszłość wspólnego rynku Dokończenie budowy wspólnego rynku jest postrzegane w Unii jako panaceum na bolączki kontynentu: powinno zwiększyć dobrobyt, pobudzić wzrost gospodarczy i zwiększyć konkurencyjność Europy na coraz trudniejszym globalnym rynku. Budowa wspólnego rynku jest jednak daleka od zakończenia, choćby na rynkach kapitałowych, w gospodarce cyfrowej czy na rynku energii. Handel transgraniczny krajów Unii zwiększył się wprawdzie z 12% ich PKB w 1992 r. do 22% w 2012 r., ale to wciąż niewiele w porównaniu np. ze stanami USA. Według niedawnego raportu instytutu Bruegel w Unii wciąż dominują bariery, które uniemożliwiają uzyskanie korzyści związanych z pełną integracją rynków. Unijne dyrektywy w części nie są implementowane bądź są błędnie wprowadzane do krajowych systemów prawnych, kuleje wzajemne uznawanie standardów dla towarów czy usług. Bariery pozostają szczególnie wysokie w zamówieniach publicznych oraz w sektorze usług, który stanowiąc 70% europejskich gospodarek i kreując 90% nowych miejsc pracy, odpowiada zaledwie za 20% wewnątrzunijnego handlu. Wysokie pozostają bariery w swobodnym przepływie osób: tylko 3% obywateli Unii pracuje w innym kraju Wspólnoty. Jak do tych barier mają się plany Brukseli? Powołana w ubiegłym roku Komisja Europejska Jeana- Claude a Junckera skupia się na konkretnych priorytetach, jak stworzenie unii rynków kapitałowych, budowa wspólnego rynku energii czy usług cyfrowych. Zgodnie z planem prac Komisji 21 października komisarz Elżbieta Bieńkowska ma ujawnić strategię rynku wewnętrznego dla dóbr i usług. Dokument ma przewidywać pogłębienie integracji i poprawę wzajemnego uznawania standardów w tych dziedzinach, które mają największy potencjał gospodarczy, jak usługi dla biznesu, budownictwo, handel detaliczny, zawody regulowane, zaawansowana produkcja i łączenie przemysłu z usługami. Bruksela już ogłosiła szczegółowe plany budowy rynku usług cyfrowych, który ma zapewnić wszystkim mieszkańcom Unii równy dostęp do treści, usług i towarów oferowanych przez Internet. Komisja Europejska planuje przepisy ułatwiające transgraniczny handel elektroniczny. Chce ujednolicić zasady dotyczące umów i ochrony konsumentów podczas zakupów w sieci, zrewidować prawa autorskie, prawnie ograniczyć tzw. blokowanie geograficzne (brak dostępu do usług w niektórych krajach) oraz ułatwić biznesowi odprowadzanie VAT od sprzedaży za granicę. Przepisy mają zachęcić biznes do ujednolicenia oferty w całej Unii. Inne plany obejmują m.in. pakiet reform zwiększających mobilność na rynku pracy oraz unię rynków kapitałowych. Jakie są najpilniejsze reformy likwidujące bariery na wspólnym rynku? 4
Czy pogłębianie się nastrojów protekcjonistycznych może zagrozić reformom? Na ile groźna dla wspólnego rynku jest tendencja do renacjonalizacji uprawnień w Unii? AUTOR: ŁUKASZ LIPIŃSKI, ZASTĘPCA DYREKTORA, POLITYKA INSIGHT POLITYKA INSIGHT JEST PARTNEREM MERYTORYCZNYM EFNI 2015 5