Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej 321[10].O1.01

MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ Jolanta Borczyńska-Żbikowska Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej 321[10].O1.01 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy Radom 2006

Recenzenci: mgr inż. Magdalena Krystowska mgr inż. Małgorzata Zysnarska Opracowanie redakcyjne: Konsultacja: mgr inż. Maria Majewska Korekta: Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 321[10].O1.01 Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik żywienia i gospodarstwa domowego. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006 1

SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstępne 5 3. Cele kształcenia 6 4. Materiał nauczania 7 4.1. Prawna ochrona pracy 7 4.1.1. Materiał nauczania 7 4.1.2. Pytania sprawdzające 11 4.1.3. Ćwiczenia 11 4.1.4. Sprawdzian postępów 14 4.2. Analiza i ocena zagrożeń w środowisku pracy 15 4.2.1. Materiał nauczania 15 4.2.2. Pytania sprawdzające 20 4.2.3. Ćwiczenia 21 4.2.4. Sprawdzian postępów 23 4.3. Środki ochrony indywidualnej 24 4.3.1. Materiał nauczania 24 4.3.2. Pytania sprawdzające 26 4.3.3. Ćwiczenia 27 4.3.4. Sprawdzian postępów 28 4.4. Ochrona przeciwpożarowa 29 4.4.1. Materiał nauczania 29 4.4.2. Pytania sprawdzające 33 4.4.3. Ćwiczenia 34 4.4.4. Sprawdzian postępów 35 4.5. Wypadki i pierwsza pomoc 36 4.5.1. Materiał nauczania 36 4.5.2. Pytania sprawdzające 42 4.5.3. Ćwiczenia 42 4.5.4. Sprawdzian postępów 44 5. Sprawdzian osiągnięć 45 6. Literatura 49 2

1. WPROWADZENIE Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o przepisach oraz zasadach bezpieczeństwa i higieny pracy, czynnikach środowiska pracy mogących powodować zagrożenia dla bezpieczeństwa i zdrowia oraz postępowaniu w sytuacjach awaryjnych, a także udzielaniu pomocy osobie, która uległa wypadkowi. Poradnik ten zawiera: 1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej. 2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej. 3. Materiał nauczania (rozdział 4), który umożliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazaną literaturę oraz inne źródła informacji. Ponadto po materiale nauczania zamieszczono: pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczeń, ćwiczenia, sprawdzian postępów. Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność. Po opanowaniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modulowej. Jednostka modułowa: Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej, której treści teraz poznasz jest jedną z koniecznych do bezpiecznego wykonywania pracy w zakresie żywienia człowieka. 4. Zestaw zadań testowych sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki, który składa się z: instrukcji, przykładowej karty odpowiedzi. 5. Wykaz literatury. 3

321[10].O1 Działalność usługowa 321[10].O1.01 Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej 321[10].O1.02 Nawiązywanie i utrzymywanie kontaktów międzyludzkich 321[10].O1.03 Stosowanie prawa w działalności usługowej 321[10].O1.04 Ocena jakości świadczonych usług 321[10].O1.05 Prowadzenie marketingu usług 321[10].O1.06 Prowadzenie korespondencji biurowej Schemat jednostek modułowych 4

2. WYMAGANIA WSTĘPNE Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej powinieneś umieć: przestrzegać ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, wyjaśniać rolę higieny w życiu codziennym i w pracy, rozróżniać czynniki szkodliwe dla zdrowia i życia człowieka, stosować zasady zachowania się w różnych sytuacjach zagrożenia, wskazywać odpowiednie instytucje udzielające pomocy w zależności od zaistniałego zagrożenia, korzystać z różnych źródeł informacji. 5

3. CELE KSZTAŁCENIA W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: zastosować obowiązujące przepisy prawne dotyczące pracownika i pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, określić wymagania nadzoru państwowego nad warunkami pracy w Polsce, zastosować podstawowe zasady higieny i fizjologii pracy oraz wymagania ergonomii, określić skutki negatywnych czynników w środowisku pracy, zapobiec zagrożeniom życia i zdrowia pracowników, rozpoznać źródła i czynniki niebezpieczne w środowisku pracy, dobrać środki ochrony osobistej, zabezpieczyć się przed czynnikami szkodliwymi w pracy, zinterpretować przepisy, regulaminy, zasady i procedury związane z bezpieczeństwem poza pracą, rozpoznać przyczyny i okoliczności wypadków poza pracą, zareagować w przypadku zagrożenia pożarowego zgodnie z instrukcją przeciwpożarową, zastosować procedury udzielania pierwszej pomocy w stanach zagrożenia zdrowia i życia. 6

4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Prawna ochrona pracy 4.1.1. Materiał nauczania Podstawowe źródła prawa pracy W Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (art. 70}zapisano: Obywatele Rzeczypospolitej Polskiej mają prawo do ochrony zdrowia oraz do pomocy w razie niezdolności do pracy ( ) a urzeczywistnieniu tego prawa służy ( ) stałe polepszanie warunków bezpieczeństwa, ochrony i higieny pracy. Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Sposób realizacji tego prawa oraz obowiązki pracodawcy określa ustawa art. 66. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa w Polsce są: ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia. Mogą to być także akty prawa miejscowego, na obszarze działania organów, które je ustanowiły. Wiele rozwiązań dotyczących prawa pracy ma swoje źródło w Konwencjach Międzynarodowej Organizacji Pracy lub w Dyrektywach Unii Europejskiej. Proces dostosowywania naszego prawa do wymogów dyrektyw unijnych trwa od kilku lat. Dyrektywy dotyczące bezpieczeństwa pracy stanowią obowiązujące prawo w Unii Europejskiej. Najważniejszym polskim aktem prawnym, regulującym m.in. kwestie bezpieczeństwa i higieny pracy jest Kodeks pracy - Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U.1974.24.141, z późn. zmianami). Przepisy Kodeksu pracy i aktów wykonawczych mają zastosowanie do pracodawców w rozumieniu art. 3 kp. Pracodawcą jest wyłącznie ta jednostka, która jest uprawniona do samodzielnego zatrudniania i zwalniania pracowników. Obowiązki i uprawnienia stron uczestniczących w procesie pracy /na podstawie Kodeksu pracy/ Podstawowe obowiązki pracodawcy: 1) Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy. 2) Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany: organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy, zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń, zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy, zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy. 3) Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani znać, w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy, w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy. 4) W razie, gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują pracę pracownicy zatrudnieni przez różnych pracodawców, pracodawcy ci mają obowiązek: współpracować ze sobą, wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu, 7

ustalić zasady współdziałania uwzględniające sposoby postępowania w przypadku wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników. 5) Wyznaczenie koordynatora nie zwalnia poszczególnych pracodawców z obowiązku zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy zatrudnionym przez nich pracownikom. 6) Pracodawca rozpoczynający działalność jest obowiązany, w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia tej działalności, zawiadomić na piśmie właściwego inspektora pracy i właściwego państwowego inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju i zakresie prowadzonej działalności. 7) Obowiązek, o którym mowa w p.6, ciąży na pracodawcy odpowiednio w razie zmiany miejsca, rodzaju i zakresu prowadzonej działalności, zwłaszcza zmiany technologii lub profilu produkcji, jeżeli zmiana technologii może powodować zwiększenie zagrożenia dla zdrowia pracowników. 8) Właściwy inspektor pracy lub właściwy państwowy inspektor sanitarny może zobowiązać pracodawcę prowadzącego działalność powodującą szczególne zagrożenia dla zdrowia lub życia pracowników do okresowej aktualizacji informacji. Prawa i obowiązki pracownika 1) W razie, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom, pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego. 2) Jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagrożenia, o którym mowa w p.1, pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego. 3) Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia w przypadkach, o których mowa w p.1 i 2, pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia. 4) Pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej w przypadku, gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza zagrożenie dla innych osób. 5) Przepisy p. 1, 2 i 4 nie dotyczą pracownika, którego obowiązkiem pracowniczym jest ratowanie życia ludzkiego lub mienia. 6) Minister Pracy i Polityki Socjalnej w porozumieniu z Ministrem Zdrowia i Opieki Społecznej określił, w drodze rozporządzenia, rodzaje prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej. 7) Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany: znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym, wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych, dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy, stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem, 8

poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich, niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie, współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy. 8) Osoba kierująca pracownikami jest obowiązana: organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy, dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem, organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy, dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego, a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem, egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami. Ochrona pracy kobiet i młodocianych Grupami pracowniczymi, chronionymi w sposób szczególny są kobiety i młodociani. Pracodawca zatrudniający kobiety i pracowników młodocianych powinien sporządzić zakładowy wykaz prac wzbronionych kobietom i młodocianym. Kodeks pracy zakazuje zatrudniania kobiet przy pracach szczególnie uciążliwych i szkodliwych dla zdrowia. Rodzaje tych prac określa rozporządzenie Rady Ministrów z 10 września 1996r. w sprawie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet (Dz.U. Nr 114, poz. 545 z późn. zm.). Młodocianym w rozumieniu Kodeksu pracy jest osoba, która ukończyła 16 lat, a nie przekroczyła 18 roku życia. Zabronione jest zatrudnianie osoby, która nie ukończyła 16 lat. Wolno zatrudniać tylko tych młodocianych, którzy: ukończyli co najmniej gimnazjum, przedstawią świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża ich zdrowiu. Młodociany nie posiadający kwalifikacji zawodowych może być zatrudniony tylko w celu przygotowania zawodowego. Poza tym; młodocianego nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych, ani w porze nocnej, przerwa w pracy młodocianego powinna trwać nieprzerwanie nie mniej niż 14 godzin (łącznie z porą nocną), czas pracy osoby w wieku do 16 lat nie może przekroczyć 6 godzin na dobę, czas pracy osoby w wieku powyżej 16 lat nie może przekroczyć 8 godzin na dobę. Nie wolno zatrudniać młodocianych przy pracach wzbronionych, które są zawarte w rozporządzenie Rady Ministrów z 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz.U. nr 200, poz. 2047 z późn. zm.). 9

Dyrektywy unijne dotyczące ochrony pracy kobiet i młodocianych: Dyrektywa 92/85/EWG w sprawie wprowadzenia środków niosących poprawę zdrowia i bezpieczeństwa w pracy pracownic w ciąży i pracownic, które niedawno rodziły lub karmią piersią. Dyrektywa 94/33/EWG w sprawie ochrony młodocianych w pracy. Nadzór państwowy nad warunkami pracy Instytucjami powołanymi do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy oraz zasad i przepisów higieny pracy i warunków środowiska pracy są przede wszystkim: Państwowa Inspekcja Pracy (PIP) oraz Państwowa Inspekcja Sanitarna, działające na podstawie odrębnych przepisów. Państwowa Inspekcja Pracy jest podległym Sejmowi RP organem nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Zakres jej działania i uprawnień określa Ustawa z 6 marca 1981 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1362). Nadzór nad Państwową Inspekcją Pracy - w zakresie określonym w ustawie - sprawuje Rada Ochrony Pracy, powołana przez Marszałka Sejmu RP. Państwową Inspekcją Pracy kieruje, powoływany przez Marszałka Sejmu, główny inspektor pracy przy pomocy zastępców. Inspekcję tworzy Główny Inspektorat Pracy, 16 okręgowych inspektoratów pracy oraz działający w ramach terytorialnej właściwości - inspektorzy pracy. Każdy z okręgowych inspektoratów obejmuje zakresem swojej właściwości terytorialnej obszar jednego województwa. W strukturze okręgowych inspektoratów funkcjonują 42 oddziały. Do zadań ustawowych Państwowej Inspekcji Pracy należy między innymi: nadzór i kontrola przestrzegania przez pracodawców prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów dotyczących stosunku pracy, wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń ze stosunku pracy, czasu pracy, urlopów, ochrony pracy kobiet, młodocianych i osób niepełnosprawnych; kontrola przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy przy projektowaniu budowy, przebudowy i modernizacji zakładów pracy oraz stanowiących ich wyposażenie maszyn i urządzeń technicznych oraz technologii; uczestniczenie w przyjmowaniu do eksploatacji wybudowanych lub przebudowanych zakładów pracy lub ich części; nadzór i kontrola przestrzegania przez pracodawców wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy przy konstruowaniu i produkcji maszyn, urządzeń i narzędzi pracy; analizowanie przyczyn wypadków przy pracy i chorób zawodowych, kontrola stosowania środków zapobiegających tym wypadkom i chorobom oraz udział w badaniu okoliczności i przyczyn wypadków ciężkich, zbiorowych i śmiertelnych; ściganie wykroczeń przeciwko prawom pracownika i udział w postępowaniu w tych sprawach w charakterze oskarżyciela publicznego; wnoszenie powództw oraz uczestniczenie w postępowaniu przed sądem pracy w sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy; udzielanie porad technicznych i prawnych; opiniowanie projektów aktów prawnych oraz inicjowanie prac legislacyjnych w zakresie prawa pracy; inicjowanie przedsięwzięć w sprawach ochrony pracy w rolnictwie indywidualnym. W zakresie działań Państwowej Inspekcji Sanitarnej znajduje się kontrola higieny pracy i warunków środowiska pracy. Oprócz wymienionych instytucji ważną rolę odgrywają organy technicznego nadzoru i kontroli, takie jak np. Urząd Dozoru Technicznego czy Wyższy Urząd Górniczy, których zakres kontroli ma znaczący wpływ na stan bezpieczeństwa w zakładach pracy. 10

4.1.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1) Co jest podstawowym źródłem prawa pracy w Polsce? 2) Kto to jest pracodawca? 3) Jakie są podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy? 4) Jakie są podstawowe prawa i obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy? 5) Kogo można nazwać pracownikiem młodocianym? 6) Jakie są główne ograniczenia przy zatrudnianiu młodocianych? 7) Jakie przepisy regulują wykaz prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet? 8) Gdzie można znaleźć wykaz prac wzbronionych młodocianym? 9) Jakie są najważniejsze zadania Państwowej Inspekcji Pracy? 10) Czym zajmuje się Państwowa Inspekcja Sanitarna? 4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Na podstawie odpowiednich aktów prawnych uzupełnij tabelkę dotyczącą wykazu prac uciążliwych lub szkodliwych dla kobiet. Rodzaj prac Prace związane z wysiłkiem fizycznym i transportem ciężarów oraz wymuszoną pozycją ciała Prace w mikroklimacie zimnym, gorącym i zmiennym Prace w kontakcie ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi Prace w narażeniu na działanie szkodliwych substancji chemicznych Wyszczególnienie prac wzbronionych Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 2) wyszukać np. w Internecie odpowiedni akt prawny, 3) wyszukać w rozporządzeniu rodzaj prac wymienionych w tabeli, 4) uzupełnić tabelę, 5) wyciągnąć wnioski. Wyposażenie stanowiska pracy: komputer z dostępem do Internetu, literatura z rozdziału 6. 11

Ćwiczenie 2 Sporządź zestawienie adresowe organów kontroli pracy w Twoim województwie. Państwowa Inspekcja Pracy woj.:. adres:. oddziały: Państwowa Inspekcja Sanitarna woj.:. adres:. powiatowe inspektoraty sanitarne: Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 2) wyszukać np. w Internecie instytucje odpowiedzialne za nadzór nad warunkami pracy w Twoim województwie, 3) wpisać dane kontaktowe do wojewódzkich instytucji, 4) odszukać oddziały lub inspektoraty powiatowe najbliższe miejsca zamieszkania, 5) uzupełnić tabelę. Wyposażenie stanowiska pracy: komputer z dostępem do Internetu, przybory do pisania, literatura z rozdziału 6. Ćwiczenie 3 W wybranym zakładzie usługowym przeprowadź wywiad, który pozwoli odpowiedzieć na pytanie: czy przestrzegane są zalecenia dotyczące prac wzbronionych młodocianym? Uzupełnij tabelę. L.p. Pytanie dotyczące badanego zagadnienia TAK NIE 1. Czy prowadzono ewidencję pracowników młodocianych? 2. Czy prowadzono ewidencję czasu pracy przy pracach wzbronionych, a dozwolonych pracownikom młodocianym w zakresie potrzebnym do przygotowania zawodowego? 3. Czy pracowników młodocianych poddano szkoleniom wstępnym ogólnym (instruktaż ogólny)? 4. Czy pracowników młodocianych poddano szkoleniom wstępnym stanowiskowym (instruktaż stanowiskowy)? 5. Czy pracowników młodocianych zatrudniano w prawidłowym dobowym wymiarze czasu pracy? 6. Czy pracownikom młodocianym, których dobowy wymiar czasu pracy jest dłuższy niż 4,5 godz. zapewniono przerwę w pracy trwającą nieprzerwanie 30 min.? NIE DOTYCZY 12

7. Czy pracownikom młodocianym zapewniano w każdym tygodniu co najmniej 48 godzin nieprzerwanego wypoczynku obejmującego niedzielę? 8. Czy pracownikom młodocianym zapewniono nieprzerwaną 14 godzinną przerwę obejmującą porę nocną? 9. Czy pracodawca przestrzega zakazu zatrudniania pracowników młodocianych w godzinach nadliczbowych? 10. Czy pracodawca przestrzega zakazu zatrudniania pracowników młodocianych w porze nocnej? 11. Czy pracownikom młodocianym prawidłowo ustalono wymiar urlopu wypoczynkowego? 12. Czy pracownikom młodocianym udzielono na ich wniosek pierwszego urlopu wypoczynkowego w wymiarze nie mniejszym niż 12 dni? 13. Czy pracownikom młodocianym udzielano urlopu bezpłatnego w okresie ferii szkolnych? 14. Czy pracownikom młodocianym wypłacono wynagrodzenie za pracę? 15. Czy opracowano wykaz stanowisk pracy i prac dozwolonych w celu odbycia przygotowania zawodowego? 16. Czy opracowano wykaz lekkich prac dozwolonych pracownikom młodocianym zatrudnionym w innym celu niż przygotowanie zawodowe? 17. Czy wykaz lekkich prac dozwolonych pracownikom młodocianym zatrudnionym w innym celu niż przygotowanie zawodowe został zatwierdzony przez inspektora pracy? 18. Czy pracodawca przestrzega zakazu zatrudniania pracowników młodocianych przy pracach wzbronionych? Wnioski:.... Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) wybrać zakład usługowy, w którym zatrudniane są osoby młodociane, 2) przeczytać rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac, 3) przeprowadzić wywiad, 4) uzupełnić tabelę, 5) wyciągnąć wnioski. 13

Wyposażenie stanowiska pracy: miejsce przeprowadzenia wywiadu, rozporządzenie Rady Ministrów z 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz.U. nr 200, poz. 2047 z późn. zm.), literatura z rozdziału 6, kwestionariusz (tabela). 4.1.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) skorzystać ze źródeł prawa pracy obowiązujących w Polsce? 2) wymienić podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bhp? 3) określić podstawowe prawa i obowiązki pracownika w zakresie bhp? 4) określić główne ograniczenia przy zatrudnianiu młodocianych? 5) odszukać przepisy regulujące wykaz prac szkodliwych dla kobiet? 6) określić instytucje nadzoru państwowego nad warunkami pracy w Polsce? 7) określić podstawowe zadania Państwowej Inspekcji Pracy? 8) określić podstawowe zadania Państwowej Inspekcji Sanitarnej? 14

4.2. Analiza i ocena zagrożeń w środowisku pracy 4.2.1. Materiał nauczania Zasady ergonomii Pracodawcy powinni kierować się osiągnięciami ergonomii, a więc nauki zajmującej się przystosowaniem maszyn, narzędzi, środowiska i warunków pracy do właściwości anatomicznych i psychofizycznych człowieka, aby zapewnić optymalne warunki wykonywania pracy. Należy uwzględnić następujące wskazania ergonomii: projektowanie przestrzeni pracy i środków pracy powinno uwzględniać uwarunkowania wynikające z wymiarów ciała ludzkiego w powiązaniu z procesem pracy; przestrzeń pracy powinna być dostosowana do pracownika, praca powinna być tak zaprojektowana, aby można było uniknąć niepotrzebnego lub nadmiernego obciążenia mięśni, stawów, wiązadeł oraz układów oddechowego i krążenia, postawa ciała nie powinna powodować zmęczenia pracą na skutek długotrwałego napięcia mięśni, wymagana siła mięśni powinna odpowiadać fizycznym możliwościom pracownika, należy ustalić równowagę między ruchami ciała, korzystniejszy jest bowiem ruch niż długotrwały bezruch, elementy sygnalizacyjne i urządzenia informacyjne powinny być zaprojektowane i usytuowane w sposób zgodny z możliwościami percepcyjnymi oraz ruchowymi pracownika, środowisko pracy winno być zaprojektowane i utrzymywane w taki sposób, aby warunki fizyczne, chemiczne i biologiczne nie miały szkodliwego wpływu na ludzi, ale służyły zachowaniu ich zdrowia oraz utrzymywaniu zdolności i gotowości do pracy, proces pracy powinien być tak zaprojektowany, aby chronił zdrowie i zapewniał bezpieczeństwo pracowników, przyczyniał się do ich dobrego samopoczucia i ułatwiał realizację celu pracy. Czynniki zagrożeń w środowisku pracy Pracodawca jest obowiązany zapewniać, aby budowa lub przebudowa obiektu budowlanego, w którym przewiduje się pomieszczenia pracy, była wykonywana na podstawie projektów uwzględniających wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy, pozytywnie zaopiniowanych przez uprawnionych rzeczoznawców, zgodnie z odrębnymi przepisami. Budynki i instalacje z nimi związane, w których prowadzona jest produkcja lub obrót artykułami spożywczymi powinny posiadać odpowiednio trwałą konstrukcję i być utrzymane w dobrym stanie technicznym. Materiały, z których zostały wykonane budynki i instalacje nie mogą: powodować emisji czynników szkodliwych dla zdrowia w ilościach przekraczających ich najwyższe dopuszczalne stężenie, wchodzić w reakcje chemiczne z artykułami spożywczymi w przypadku zetknięcia się z nimi. Budynki i instalacje z nimi związane, w tym elementy wykończenia ścian i stropów oraz drzwi i okna powinny być wykonane w sposób umożliwiający: łatwe utrzymanie ich w czystości, zapewnienie ochrony przed zanieczyszczeniami zewnętrznymi, zapewnienie ochrony przed dostępem szkodników. 15

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) określa, że 52% światowej populacji aż jedną trzecią dorosłego życia przebywa w pracy, aktywnie uczestnicząc w wytwarzaniu dóbr. Wykonywaniu pracy towarzyszą z reguły niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe czynniki. Obowiązkiem pracodawcy jest podejmowanie działań, zwłaszcza technicznych i organizacyjnych, likwidujących lub co na najmniej ograniczających powodowane przez te czynniki zagrożenia zawodowe. Właściwe rozpoznanie zagrożeń i związanego z nim ryzyka stanowi podstawę do podejmowania różnorodnych działań profilaktycznych. Pracodawcy lub nawet pracownicy, zatrudnieni w małych i średnich przedsiębiorstwach, którzy samodzielnie podejmują się oceny ryzyka zawodowego, powinni dokładnie przeanalizować miejsce pracy i określić, co mogłoby spowodować wypadek lub niekorzystnie wpływać na zdrowie przebywających tam osób. Hałas Sygnały dochodzące z otoczenia, rejestrowane narządem słuchu, nazywa się dźwiękami. Występujące w środowisku dźwięki niepożądane lub szkodliwe dla zdrowia człowieka określamy mianem hałasów. Najczęściej stosowaną miarą hałasu jest poziom dźwięku wyrażany w decybelach [db]. Ujemne oddziaływanie hałasu na organizm człowieka w warunkach narażenia zawodowego można podzielić na dwa rodzaje: wpływ hałasu na narząd słuchu - uszkodzenia struktur anatomicznych narządu słuchu (perforacje, ubytki błony bębenkowej), będące zwykle wynikiem jednorazowych i krótkotrwałych ekspozycji na hałas o szczytowych poziomach ciśnienia akustycznego powyżej 130 140 db, pozasłuchowe działanie hałasu na organizm - nie są jeszcze w pełni rozpoznane, ale wykazano, że wyraźne zaburzenia funkcji fizjologicznych organizmu mogą występować po przekroczeniu poziomu ciśnienia akustycznego 75 db. Słabsze bodźce akustyczne (o poziomie 55 75 db) mogą powodować rozproszenie uwagi, utrudniać pracę i zmniejszać jej wydajność. Metody i środki ochrony przed hałasem - zgodnie z przepisami europejskimi i krajowymi, pracodawca jest obowiązany zapewnić ochronę pracowników przed zagrożeniami związanymi z narażeniem na hałas, a w szczególności zapewnić stosowanie: procesów technologicznych nie powodujących nadmiernego hałasu, maszyn i innych urządzeń technicznych powodujących możliwie najmniejszy hałas, nie przekraczający dopuszczalnych wartości, rozwiązań obniżających poziom hałasu w procesach pracy (z priorytetem środków redukcji hałasu u źródła jego powstawania). Oświetlenie Oświetlenie to ważny czynnik, który wpływa na wydajność pracy, wypadki przy pracy oraz zdrowie pracownika. Niewłaściwe warunki oświetleniowe wywołują wiele niekorzystnych zmian i reakcji organizmu ludzkiego, co prowadzi do zmęczenia oczu i pogorszenia stanu psychicznego Dobre i racjonalne oświetlenie przynosi wiele korzyści: umożliwia uzyskanie najwyższego poziomu produkcji pod względem ilości i jakości, zmniejsza ryzyko wypadku, zapobiega potrzebie nadwerężenia wzroku, a zarazem przedwczesnemu jego osłabieniu, przyczynia się do usprawnienia transportu wewnętrznego, ułatwia rozróżnienie właściwych barw w otoczeniu, stwarza poczucie wygody i estetyki oraz zapewnia dobre ogólne samopoczucie. Zapewnienie właściwego oświetlenia miejsc pracy jest obowiązkiem każdego pracodawcy. 16

Norma PN-EN 12464-1:2003 (U) określa wymagania jakościowe i ilościowe dotyczące oświetlenia pomieszczeń i stanowisk pracy znajdujących się wewnątrz budynków. Zawiera również zalecenia dotyczące dobrej praktyki oświetleniowej i podaje kryteria niezbędne przy projektowaniu oświetlenia. Mikroklimat Jest to klimat charakterystyczny dla małej części środowiska, której odrębność jest wynikiem specyfiki układu czynników ją tworzących: wysokością i wahaniami temperatury, wilgotności, szybkością ruchu powietrza itp. Określonym mikroklimatem może się charakteryzować zarówno obszar geograficzny jak i twór sztuczny zbudowany przez człowieka (mieszkanie, hala produkcyjna). Do podstawowych czynników kształtujących mikroklimat środowiska należy zaliczyć temperaturę powietrza, wilgotność, ruch powietrza, promieniowanie cieplne, ciśnienie atmosferyczne. Wszystkie części składowe mikroklimatu wywierają wpływ na samopoczucie człowieka, jego sprawność fizyczną i umysłową, na wydajność pracy oraz zachowanie dobrego stanu zdrowia. Mikroklimat decyduje także o gospodarce cieplnej organizmu. Sposób oceny poszczególnych czynników mikroklimatu przedstawiają szczegółowo polskie normy. Czynniki mechaniczne Niebezpieczne czynniki mechaniczne można podzielić na następujące grupy: przemieszczające się maszyny oraz transportowane przedmioty, elementy ruchome, elementy ostre, wystające, chropowate, elementy spadające, płyny pod ciśnieniem, śliskie, nierówne powierzchnie, ograniczone przestrzenie (dojścia, przejścia, dostępy), położenie stanowiska pracy w odniesieniu do podłoża (praca na wysokości oraz w zagłębieniach), inne, np. powierzchnie gorące lub zimne, żrące substancje, żywe zwierzęta. Zagrożenia czynnikami mechanicznymi należy eliminować lub ograniczać poprzez: eliminowanie czynników lub ograniczanie ich aktywności, ograniczanie ekspozycji osób na czynniki, których nie udało się wyeliminować. Zagrożenia towarzyszące wykorzystaniu energii elektrycznej Powszechne stosowanie urządzeń zasilanych energią elektryczną niesie ze sobą różnego rodzaju zagrożenia zarówno dla człowieka jak i jego środowiska. Są to: porażenia oraz oparzenia prądem i łukiem elektrycznym, zagrożenia pożarowe, zagrożenia wybuchem, zagrożenia od elektryczności statycznej, zjawiska związane z wyładowaniami atmosferycznymi. Zagrożeń tych nie można całkowicie wyeliminować, ale można i trzeba zmniejszać zarówno ryzyko ich występowania, jak i skutki wypadków elektrycznych. Analizy wykazują, że przyczyną 70 85% wypadków elektrycznych jest niewłaściwe postępowanie człowieka, wynikające najczęściej z lekkomyślności, nieprzestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, braku umiejętności bądź wiedzy o zagrożeniu. 17

W celu ochrony człowieka przed skutkami porażenia prądem elektrycznym stosowane są następujące środki ochrony przeciwporażeniowej: Środki nietechniczne: popularyzacja sposobów i zasad bezpiecznego użytkowania energii elektrycznej, szkolenie wstępne i okresowe wszystkich pracowników użytkujących i obsługujących urządzenia elektryczne, wymagania kwalifikacyjne dla pracowników obsługujących urządzenia elektryczne, organizacja pracy (instrukcje eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych, pisemne polecenia wykonywania prac), egzekwowanie przestrzegania reguł bezpieczeństwa, badania okresowe, szkolenie w zakresie udzielania pierwszej pomocy przy porażeniach. Środki techniczne: ochrona przed dotykiem bezpośrednim (ochrona podstawowa), ochrona przed dotykiem pośrednim (ochrona dodatkowa), ochrona przed dotykiem bezpośrednim i pośrednim - realizowana przez zasilanie napięciem bezpiecznym, sprzęt ochronny (w tym środki ochrony indywidualnej) dla zastosowań, w których wyżej wymienione nie mogą być wykorzystane (np. przy naprawie urządzeń elektroenergetycznych). Substancje chemiczne Na stanowiskach pracy substancje chemiczne występują w postaci gazów, par, cieczy lub ciał stałych. W warunkach narażenia zawodowego wchłanianie substancji zachodzi przede wszystkim przez drogi oddechowe, ale również przez skórę i z przewodu pokarmowego. Rys. 1 Sposoby wnikania substancji chemicznych [10] Reakcja organizmu na substancje toksyczne zależy od ich właściwości fizykochemicznych, drogi wchłaniania, wielkości dawki i okresu narażenia, a także od takich cech organizmu jak płeć, wiek, ogólny stan zdrowia i odżywienia oraz stanu zdrowia. Zależy ona też od czynników zewnętrznych, takich jak temperatura i wilgotność powietrza. Skutki narażenia na szkodliwe substancje chemiczne mogą być miejscowe i układowe, a ich nasilenie może mieć charakter ostry lub przewlekły. Pyły Pyły są jednym z głównych czynników szkodliwych występujących w środowisku pracy. Szkodliwe działanie pyłów na organizm człowieka może być przyczyną wielu chorób, w tym pylicy płuc. Zapewnienie skutecznego ograniczania lub eliminowania ryzyka zawodowego, wynikającego z narażenia na pyły, wymaga: określenia rodzaju, stężenia i innych podstawowych parametrów pyłów emitowanych do środowiska pracy, dokonania oceny narażenia pracowników na szkodliwe działanie pyłów występujących w środowisku pracy, 18

przeprowadzenia oceny ryzyka zawodowego pracowników narażonych na szkodliwe działanie pyłów występujących w środowisku pracy, zastosowania odpowiednich środków ochrony zbiorowej przed zapyleniem, umożliwiających eliminację zanieczyszczeń powietrza za środowiska pracy, a jeżeli nie jest to możliwe zastosowanie odpowiednich środków ochrony indywidualnej. Aby ustrzec się przed zagrożeniami w środowisku pracy należy bezwzględnie przestrzegać instrukcji obowiązujących na danym stanowisku pracy oraz stosować się do znaków bezpieczeństwa i higieny pracy. Szczegółowe instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy opracowywane są przez zakład pracy na podstawie odpowiednich aktów prawnych np. dla zakładów gastronomicznych i przemysłu garmażeryjnego obowiązuje Rozporządzenie Ministra Handlu Wewnętrznego z dnia 9 kwietnia 1966r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładach gastronomicznych i przemysłu garmażeryjnego. Teksty instrukcji bezpieczeństwa i higieny pracy powinny być wywieszone w pomieszczeniach zakładu pracy w widocznych miejscach. W Polsce przyjęto następujące znaczenie kolorów i form dla większości znaków: Forma Tabela 1 Znaki bezpieczeństwa i higieny pracy [8] Ramka Kolor Tło Znaczenie Kwadrat, prostokąt Zielona Białe Ewakuacja, sprzęt pierwszej pomocy Prostokąt, koło Niebieska Białe Informacja, nakaz Kwadrat Czerwona Białe Ochrona przeciwpożarowa Trójkąt Czarna Żółte Ostrzeżenie przed niebezpieczeństwem Koło Czerwona Białe Zakaz wykonywania konkretnej czynności Rys. 2 Znaki zakazu [8] Zakaz uruchamiania Nie dotykać Zakaz przebywania pod ciężarem maszyny (urządzenia) Rys. 3 Znaki ostrzegawcze [8] Ostrzeżenie przed skażeniem Substancja szkodliwa Ostrzeżenie przed lub biologicznym drażniąca gorącą powierzchnią Rys. 4 Znaki informacyjne [8] Telefon awaryjny Apteczka pierwszej pomocy Prysznic bezpieczeństwa 19

Rys. 5 Znaki nakazu [8] Nakaz stosowania ochrony oczu Nakaz mycia rąk Nakaz stosowania ochrony rąk Ocena ryzyka zawodowego Jedną z najważniejszych czynności oprócz szkoleń bezpieczeństwa i higieny pracy spoczywających na pracodawcy jest ocena ryzyka zawodowego (Kodeks pracy Art. 226). Ryzyko zawodowe - jest to prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń, związanych z wykonywaną pracą i powodujących straty. Dotyczy to w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych w środowisku pracy lub sposobie wykonywania pracy. Pracodawca jest obowiązany informować pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami. Do obowiązków pracodawcy należy również wykonywanie odpowiedniej dokumentacji. Przed poinformowaniem pracowników o ryzyku zawodowym, pracodawca musi przede wszystkim ocenić jego wielkość i w zależności od tego zastosować odpowiednie środki chroniące pracowników. Mówi o tym 39 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. Nr 129, poz. 844). Korzyści dla pracodawcy z prawidłowo przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego: spełnienie wymagań przepisów prawnych (Kodeks pracy Art. 226), świadomość pracodawcy: jakie występują zagrożenia, jakie jest ryzyko i czy zastosowane środki profilaktyczne są wystarczające, ulgi po wprowadzeniu zróżnicowanej składki ubezpieczeniowej, lepsza pozycja przy ewentualnych procesach o odszkodowanie. Poszczególne etapy oceny ryzyka zawodowego: opis stanowiska pracy i stref zagrożenia dokładna ocena spełnienia wymogów dla danego stanowiska opis i ocena wszelkich zagrożeń mogących wystąpić na stanowisku pracy oszacowanie ryzyka zawodowego dla danego stanowiska opracowanie planu działań korygujących i/lub zapobiegawczych. zapoznanie pracowników z oceną ryzyka. okresowa weryfikacja oceny ryzyka 4.2.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Czym zajmuje się ergonomia? 2. Co zalicza się do czynników zagrożeń w środowisku pracy? 3. Co to jest hałas i jakie jest jego ujemne działanie na organizm człowieka? 4. Jakie korzyści daje dobre i racjonalne oświetlenie? 20

5. Co należy do podstawowych czynników kształtujących mikroklimat w środowisku pracy? 6. Co zaliczamy do grupy czynników mechanicznych? 7. Jakie są zagrożenia towarzyszące wykorzystaniu energii elektrycznej? 8. Jaka jest reakcja organizmu człowieka na nadmiar substancji chemicznych i pyłów w środowisku pracy? 9. Jakie znaczenie mają instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy? 10. Jaki kształt, kolor i tło mają ostrzegawcze znaki bhp? 11. Jaki kształt, kolor i tło mają informacyjne znaki bhp? 12. Jaki kształt, kolor i tło mają znaki zakazu bhp? 13. Jaki kształt, kolor i tło mają znaki nakazu bhp? 14. Co to jest ocena ryzyka zawodowego? 15. Jakie są etapy oceny ryzyka zawodowego? 4.2.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Przeprowadź skróconą ocenę ryzyka zawodowego na dowolnym stanowisku pracy w wybranym zakładzie gastronomicznym. Wyciągnij wnioski. Ocena ryzyka zawodowego Lista identyfikacji zagrożeń Czy operacji lub czynności towarzyszy możliwość kontaktu z niebezpieczną substancją? toksyczną żrącą lub gryzącą gorącą lub parzącą zamrażającą radioaktywną narkotyzującą rakotwórczą inną szkodliwą substancją Czy operacji lub czynności towarzyszy możliwość wdychania niebezpiecznych: gazów pyłów dymów par Czy wykonywanej operacji lub czynności towarzyszy: hałas wibracja gorący mikroklimat zimny mikroklimat częste i duże zmiany temperatury powietrza Czy praca wymaga wykonywania: podnoszenia, przenoszenia lub przesuwania czynności uciążliwych w wymuszonej pozycji ciała Czy podczas wykonywania czynności może nastąpić: Czy występuje kontakt? Tak Nie 21

wybuch pożar zasypanie, obsunięcie ziemi lub innych materiałów zalanie wodą Czy można się skaleczyć o: nieruchome lub wystające obiekty poruszające się obiekty ostre lub szorstkie krawędzie Czy podczas wykonywanych czynności mogą wystąpić inne zagrożenia wypadkowe? Krótki opis zagrożenia: Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) wybrać stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 2) przeprowadzić wywiad z pracownikiem na danym stanowisku pracy, 3) wypełnić tabelę, 4) dokonać uproszczonej oceny ryzyka zawodowego, 5) wyciągnąć wnioski. Wyposażenie stanowiska pracy: miejsce, w którym przeprowadzamy wywiad, Norma PN-N-18002: 2000 System zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego. literatura z rozdziału 6. Ćwiczenie 2 Podpisz pod znakiem, jaki to rodzaj znaku. Wpisz także jego nazwę.... Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 2) przypomnieć rodzaje znaków bezpieczeństwa i higieny pracy, 3) zakwalifikować podane znaki do grup, 4) wpisać nazwę znaku, 5) dokonać oceny ćwiczenia. Wyposażenie stanowiska pracy: wykaz znaków bezpieczeństwa i higieny pracy, komputer z dostępem do Internetu, literatura z rozdziału 6. 22

Ćwiczenie 3 Przygotuj wykaz instrukcji bhp obowiązujących w wybranym zakładzie usługowym np. gastronomicznym. Przy każdej instrukcji wpisz stanowiska, na których obowiązuje oraz najważniejsze zalecenia. Nazwa instrukcji Wykaz stanowisk Zalecenia 1. 2. 3. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) wybrać zakład usługowy, 2) przeprowadzić spis instrukcji bezpieczeństwa i higieny pracy, 3) obok każdej instrukcji wpisać stanowiska na jakich ta instrukcja obowiązuje, 4) wypisać najważniejsze zalecenia, 5) dokonać oceny ćwiczenia, 6) zaprezentować wyniki pracy. Wyposażenie stanowiska pracy: miejsce, którym przeprowadzamy wywiad, instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy, literatura z rozdziału 6. 4.2.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) określić zadania ergonomii? 2) wymienić czynniki zagrożeń w środowisku pracy? 3) omówić ujemny wpływ hałasu na organizm człowieka? 4) wskazać przepisy określające wymagania jakościowe i ilościowe dotyczące oświetlenia pomieszczeń? 5) wymienić czynniki kształtujące mikroklimat w pomieszczeniach? 6) wymienić zagrożenia towarzyszące wykorzystaniu energii elektrycznej? 7) omówić reakcję organizmu człowieka na nadmiar substancji chemicznych i pyłów w środowisku pracy? 8) określić, jakie znaczenie mają instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy? 9) rozpoznać ostrzegawcze znaki bhp? 10) rozpoznać informacyjne znaki bhp? 11) rozpoznać, jaki kolor i tło mają znaki zakazu bhp? 12) rozpoznać, jaki kolor i tło mają znaki nakazu bhp? 13) przeprowadzić skróconą ocenę ryzyka zawodowego? 23

4.3. Środki ochrony indywidualnej 4.3.1. Materiał nauczania Środki ochrony indywidualnej to urządzenia lub wyposażenie przeznaczone do noszenia bądź trzymania przez pracownika w celu ochrony przed jednym lub większą liczbą zagrożeń, które mogą mieć wpływ na jego zdrowie lub bezpieczeństwo pracy. Z wymagań prawa Unii Europejskiej dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy oraz jednolitego rynku wewnętrznego wynika, że środki ochrony indywidualnej stosowane w środowisku pracy i życia powinny zapewniać możliwie największe bezpieczeństwo w przewidywanych warunkach używania oraz być dostosowane do cech i potrzeb użytkowników. Zgodnie z obowiązującymi postanowieniami Kodeksu pracy, pracodawca ma obowiązek zapewnić pracownikom bezpieczeństwo i ochronę ich zdrowia w każdym aspekcie związanym z pracą. Pracownik jest zobowiązany do stosowania środków ochrony indywidualnej, dostarczonych przez pracodawcę. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 21 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla środków ochrony indywidualnej (Dz. U. z dnia 28 grudnia 2005 r.), środki ochrony indywidualnej powinny: spełniać wymagania dotyczące oceny zgodności (oznakowane znakiem bezpieczeństwa "B", a od dnia uzyskania przez Polskę członkostwa UE - znakiem "CE"), być prawidłowo dobrane do istniejącego zagrożenia, nie powodować same z siebie dodatkowego zagrożenia, być udostępnione w odpowiedniej ilości, być wybrane (typ) z uwzględnieniem stanu zdrowia pracownika i warunków istniejących w miejscu pracy, być użytkowane zgodnie z instrukcją podaną przez producenta. Klasyfikacja środków ochrony indywidualnej Według Polskiej Normy PN-Z-08053:1988 środki ochrony indywidualnej dzieli się, pod względem ich ogólnego przeznaczenia, na 9 grup oznaczonych odpowiednimi symbolami. Tabela 2 Podział środków ochrony indywidualnej według ich ogólnego przeznaczenia [7] Odzież ochronna Nazwa grupy Środki ochrony kończyn dolnych Sprzęt ochrony głowy Sprzęt ochrony twarzy i oczu Sprzęt ochrony układu oddechowego Sprzęt ochrony słuchu Sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości Środki izolujące cały organizm Symbol oznaczenia U N G T D S W I 24

Poza środkami ochrony indywidualnej pracodawca dostarcza, na własny koszt, również odzież i obuwie robocze, które muszą spełniać wymagania Polskich Norm. Odzież robocza przysługuje: jeżeli odzież własna pracownika może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu, ze względu na wymagania technologiczne, sanitarne. W zależności od rodzaju czynnika szkodliwego stosuje się różne grupy środków ochrony indywidualnej. Czynniki szkodliwe dzieli się na grupy: czynniki chemiczne, pyły, czynniki biologiczne, czynniki mechaniczne, drgania mechaniczne, hałas, czynniki termiczne, promieniowanie optyczne, prąd elektryczny, czynniki atmosferyczne, praca w atmosferze zagrożonej wybuchem. Środki ochrony indywidualnej Odzież ochronna - odzież, która okrywa lub zastępuje odzież osobistą i chroni pracownika przed jednym lub wieloma zagrożeniami. Do odzieży ochronnej nie zalicza się odzieży przeznaczonej do wykonywania prac, przy których występuje tylko intensywne brudzenie substancjami nieszkodliwymi dla zdrowia, działają czynniki powodujące przyśpieszone niszczenie odzieży lub wymagana jest specjalna czystość wytwarzanego produktu. Ten rodzaj odzieży zaliczany jest do odzieży roboczej, która nie podlega obowiązkowej certyfikacji. Środki ochrony kończyn dolnych - obuwie ochronne - produkowane jest w szerokim asortymencie i jest przeznaczone zwykle do ochrony przed kilkoma rodzajami zagrożeń jednocześnie. Jego parametry ochronne zależą głównie od materiałów użytych do ich produkcji, a także konstrukcji i ewentualnego wyposażenia w dodatkowe elementy (np. podnoski stalowe, wkładki stalowe, ochrony śródstopia, ochrony kostki). Sprzęt ochrony głowy - przemysłowy hełm ochronny - stanowi podstawowe zabezpieczenie głowy pracownika przed uderzeniem na stanowisku pracy. Głównym zadaniem hełmów jest ochrona przed uderzeniami spadających przedmiotów oraz uderzeniami głową o wystające elementy konstrukcji stanowiska pracy. Sprzęt ochrony twarzy i oczu - dowolna postać środka ochrony indywidualnej osłaniającego oczy wraz z ich najbliższym otoczeniem oraz twarz lub jej część (czasami łączonej z ochroną szyi, uszu, karku i głowy). Ze względu na konstrukcję można wyróżnić: okulary ochronne, gogle ochronne, osłony twarzy, przyłbice spawalnicze, tarcze spawalnicze. 25

Sprzęt ochrony układu oddechowego - sprzęt zapewniający dopływ czystego powietrza do strefy oddychania. Należy wyróżnić dwie podstawowe grupy zagrożeń dla układu oddechowego: zanieczyszczone powietrze (występowanie szkodliwych substancji w postaci: cząstek, gazów, par), niedobór tlenu (zawartość poniżej 17%). Wymienione wyżej grupy czynników determinują sposób ochrony oraz podział sprzętu ochrony układu oddechowego. Sprzęt ten można podzielić na dwie grupy: sprzęt oczyszczający (działający przez oczyszczenie powietrza) mp. maski, półmaski, hełmy powietrzne itp., sprzęt izolujący (działający przez doprowadzenie powietrza lub tlenu ze źródła wolnego od zanieczyszczeń). Dodatkowo można wyróżnić sprzęt ucieczkowy - przeznaczony do ewakuacji. Maski Rys. 6 Maski i półmaski [7] Półmaski Sprzęt ochrony słuchu - ochronniki słuchu są najprostszym i najszybszym sposobem ochrony narządu słuchu przed skutkami oddziaływania hałasu. Sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości - pracownicy pracujący na stanowiskach zagrożonych upadkiem z wysokości, na których nie mogą być stosowane ochrony grupowe np. pomosty, siatki ochronne, powinni być wyposażani w indywidualne systemy chroniące przed upadkiem z wysokości. Do głównych zadań indywidualnych systemów chroniących przed upadkiem z wysokości należą: niedopuszczenie do rozpoczęcia spadania (o ile to możliwe), bezpieczne powstrzymanie spadania, zapewnienie bezpiecznego dla użytkownika oczekiwania na pomoc po powstrzymaniu spadania. 4.3.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co to są środki ochrony indywidualnej? 2. Jakie obowiązki spoczywają na pracodawcy w zakresie używania środków ochrony indywidualnej? 3. Jakie wymagania powinny spełniać środki ochrony indywidualnej? 4. Na jakie grupy dzieli się środki ochrony indywidualnej? 5. Przed jakimi zagrożeniami chronią środki ochrony indywidualnej? 6. Co to jest odzież ochronna? 7. Co to są środki ochrony kończyn dolnych? 8. Jakie są zadania sprzętu ochrony głowy? 9. Co zalicza się do sprzętu ochrony twarzy i oczu? 10. Na jakie grupy można podzielić sprzęt ochrony układu oddechowego? 11. Z jakich elementów składa się sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości? 12. Kiedy środki ochrony indywidualnej spełniają wymagania ochronne? 26

4.3.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Wypełnij tabelę dotyczącą norm przydziału środków ochrony indywidualnej oraz odzieży roboczej i ubrania roboczego dla pracowników wybranego zakładu pracy. L.p. Stanowisko pracy Zakres wyposażenia O środki ochrony indywidualnej R ubranie i obuwie robocze Przewidywany okres używalności w miesiącach Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) wybrać zakład pracy, w którym stosowane są środki ochrony indywidualnej, 2) wybrać 3-4 stanowiska pracy, na których stosowane są środki ochrony indywidualnej i/lub ubranie i odzież robocza, 3) wpisać w tabelę zakres wyposażenia każdego stanowiska pracy w środki ochrony indywidualnej, 4) wpisać przewidywany okres używalności w miesiącach, 5) dokonać oceny ćwiczenia. Wyposażenie stanowiska pracy: charakterystyka zakładu pracy i stanowisk pracy w tym zakładzie, literatura z rozdziału 6, tabela do uzupełnienia. Ćwiczenie 2 Dobierz odzież roboczą i/lub środki ochrony indywidualnej dla pracownika zakładu gastronomicznego. Opisz stanowisko, na którym pracuje. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) wybrać zakład gastronomiczny, w którym stosowane są środki ochrony indywidualnej, 2) dobrać pracownikowi na określonym stanowisku pracy środki ochrony indywidualnej i odzież roboczą, 3) opisać stanowisko pracy pod kątem wykorzystania środków ochrony indywidualnej, 4) dokonać oceny ćwiczenia. Wyposażenie stanowiska pracy: charakterystyka zakładu gastronomicznego i stanowisk pracy, wykaz środków ochrony indywidualnej stosowanej w zakładach gastronomicznych, literatura z rozdziału 6. 27