PODSTAWY OPIEKI POŁOŻNICZEJ 2013-2014 TREŚCI PRZEDMIOTU I ODNIESIENIE DO EK DLA PRZEDMIOTU

Podobne dokumenty
Pogadanka Pokaz Wykonanie czynności Pogadanka Pokaz Wykonanie czynności Ćw. IV (gr. 6, gr. 7: r.)

POŁOŻNICTWO I OPIEKA POŁOŻNICZA dla studentów I ROKU Kierunku: Położnictwo - studia I stopnia licencjackie

POŁOŻNICTWO I OPIEKA POŁOŻNICZA dla studentów II ROKU Kierunek: Położnictwo - studia I stopnia licencjackie. semestr IV, rok akad.

PLAN ZAJĘĆ DYDAKTYCZNYCH

ZAJĘCIA PRAKTYCZNE EFEKTY KSZTAŁCENIA

POŁOŻNICTWO I OPIEKA POŁOŻNICZA dla studentów I ROKU Kierunku: Położnictwo - studia I stopnia licencjackie

Lp. Data wykładu Temat wykładu Efekty kształcenia Edukacja zdrowotna w opiece przedkoncepcyjnej. Styl życia kobiet w okresie ciąży Promocja EK_W1

Lp. Data wykładu Temat wykładu Efekty kształcenia Edukacja zdrowotna w opiece przedkoncepcyjnej. Styl życia kobiet w okresie ciąży Promocja EK_W1

ZAJĘCIA PRAKTYCZNE. Harmonogram i tematyka zajęć praktycznych z przedmiotu: Ginekologia i opieka ginekologiczna ( I ROK, I semestr )

Sylabus na rok 2013/2014

13. Typ modułu kształcenia. 1. Nazwa jednostki. Kod przedmiotu. 3. Imię i nazwisko osoby /osób prowadzącej moduł 4. Nazwa modułu: Pierwszy stopień

Przygotowanie studenta do zajęć. Przedmiot: Podstawy Pielęgniarstwa Ćwiczenia II semestr Ćwiczenie 1.

S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne

S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne

Przygotowanie studentów do podjęcia podstawowej opieki położniczej nad kobietą i jej otoczeniem uwzględniającej założenia opieki holistycznej.

TECHNIKI ZABIEGÓW. TECHNIKI ZABIEGÓW Nazwa jednostki prowadzącej przedmiot Katedra Ratownictwa Medycznego

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA. (Dz. U. Nr 210, poz. 1540)

Podstawy pielęgniarstwa

Wykaz świadczeń zdrowotnych i czynności pielęgniarskich realizowanych przez pielęgniarkę opieki długoterminowej domowej

RATOWNICTWO MEDYCZNE STUDIA I STOPNIA STUDIA NIESTACJONARNE

DZIENNIK PRAKTYK. Imię i nazwisko studenta Nr albumu Rok akademicki. Kierunek studiów Rok studiów Forma studiów

Techniki położnicze i prowadzenie porodu dla studentów III ROKU Kierunku: Położnictwo - studia I stopnia licencjackie

Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. prof. Edwarda F. Szczepanika w Suwałkach Instytut Ochrony Zdrowia Nazwa programu kształcenia (kierunku)

PAŃSTWOWA WYŻSZA SZKOŁA ZAWODOWA W NOWYM SĄCZU SYLABUS PRZEDMIOTU. Obowiązuje od roku akademickiego: 2011/2012

Instytut Ochrony Zdrowia

Dziennik Ustaw 4 Poz ZAKRES ZADAŃ PIELĘGNIARKI PODSTAWOWEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ I POŁOŻNEJ PODSTAWOWEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ CZĘŚĆ I

PAŃSTWOWA WYŻSZA SZKOŁA ZAWODOWA W NOWYM SĄCZU SYLABUS PRZEDMIOTU. Obowiązuje od roku akademickiego: 2011/2012

S Y LABUS MODUŁU (PRZEDMIOTU) I nf orm acje ogólne. Podstawowe zabiegi medyczne

Sylabus na rok 2014/2015

Szczegółowe efekty kształcenia

GINEKOLOGIA I OPIEKA GINEKOLOGICZNA

Zakres zadań pielęgniarki i położnej podstawowej opieki zdrowotnej

Techniki położnicze i prowadzenie przedmiotu 2013/2014

NEONATOLOGIA I OPIEKA NEONATOLOGICZNA

I n f or ma cje og ól ne. Podstawowe zabiegi medyczne

Program praktyki z Podstaw piel gniarstwa w Karkonoskiej Pa stwowej Szkole Wy

DZIENNIK PRAKTYK. Imię i nazwisko studenta Nr albumu Rok akademicki. Kierunek studiów Rok studiów Forma studiów

SYLABUS DOTYCZY CYKLU KSZTAŁCENIA Katedra Ratownictwa Medycznego

4 Forma studiów stacjonarne niestacjonarne. Zajęcia z bezpośrednim udziałem nauczyciela

Sylabus na rok 2013/2014

1. Nazwa jednostki Wydział Zdrowia i Nauk Medycznych

II. OPIS EFEKTÓW KSZTAŁCENIA DLA PRZEDMIOTU I ODNIESIENIE DO CELÓW PRZEDMIOTU, EK DLA PROGRAMU I EK ZE STANDARDU

3.Zaliczenie zajęć praktycznych - Odbywa się po zakończeniu zajęć z Położnictwa, Ginekologii i pielęgniarstwa położniczoginekologicznego

DZIENNICZEK UMIEJĘTNOŚCI PRAKTYCZNYCH

OPIS MODUŁU KSZTAŁCENIA

Położnictwo, ginekologia i pielęgniarstwo położniczo-ginekologiczne modułu/przedmiotu. Zajęcia z bezpośrednim udziałem nauczyciela

KARTA OPISU MODUŁU KSZTAŁCENIA

WYŻSZA SZKOŁA EKONOMII i PRAWA im. prof. Edwarda Lipińskiego

4 Forma studiów stacjonarne niestacjonarne 5 Rok studiów, semestr Rok I, sem.i, II Rok I, sem. I Rodzaj zajęć i liczba godzin

WYŻSZA SZKOŁA EKONOMII i PRAWA im. prof. Edwarda Lipińskiego

Miejsce zajęć: oddziały dla chorych dorosłych: chorób wewnętrznych, opiekuńczopielęgnacyjny

PO.1.OS-Ginekologia i opieka ginekologiczna 2013/2014

Podstawy pielęgniarstwa I - opis przedmiotu


SYLABUS DOTYCZY CYKLU KSZTAŁCENIA (2015/ /2017) (skrajne daty)

KARTA PRZEDMIOTU OPIS

1. Świadczenia w zakresie promocji zdrowia i profilaktyki. 1) Rozpoznawanie, ocena i zapobieganie zagrożeniom zdrowotnym podopiecznych.

S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne

KARTA OPISU MODUŁU KSZTAŁCENIA

Warszawa, dnia 28 września 2016 r. Poz. 1567

Opis modułu kształcenia

Podstawy pielęgniarstwa - opis przedmiotu

Wyjaśnia zakres działań pielęgniarki w zależności od stanu pacjenta, w tym: długotrwale unieruchomionego, z bólem, gorączką, zaburzeniami snu

Opis modułu kształcenia

ZAKŁAD PROFILAKTYKI CHORÓB KOBIECYCH I SEKSUOLOGII Śląski Uniwersytet Medyczny Wydział Nauk o Zdrowiu, Katedra Zdrowia Kobiety

GRUPA ROBOCZA HIGIENA RĄK MATERIAŁY POMOCNICZE DLA AUDYTORÓW WIODĄCYCH PROGRAMU CLEAN CARE IS SAFER CARE ZGODNIE Z WYTYCZNYMI WHO

Ośrodek Kształcenia Kadr Medycznych Świętokrzyskiej Izby Pielęgniarek i Położnych.

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 20 października 2005 r. (Dz. U. z dnia 28 października 2005 r.)

w sprawie zakresu zadań lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, pielęgniarki podstawowej opieki zdrowotnej i położnej podstawowej opieki zdrowotnej

KARTA PRZEDMIOTU (SYLABUS)

Zakres zadań lekarza podstawowej opieki zdrowotnej

Sylabus na rok 2014/2015

Wskazuje uwarunkowania rozwoju pielęgniarstwa z perspektywy czasu na tle zmian w podejściu do opieki.

SYLABUS I (uzupełniające, tzw pomostowe ) X RAZEM 110

KARTA PRAKTYKI/SYLABUS

KARTA PRZEDMIOTU. INFORMACJE OGÓLNE O PRZEDMIODCIE PIELĘGNIARSTWO POŁOŻNICZO-GINEKOLOGICZNE Studia pierwszego stopnia stacjonarne

WYMOGI DO UKOŃCZENIA SPECJALIZACJI/ KURSÓW WEDŁUG PROGRAMÓW ogłoszonych od dnia 19 sierpnia 2015 r.

Ośrodek Szkolenia Okręgowej Izby Pielęgniarek i Położnych w Radomiu.

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1

65 160/ Suma 470. Seminaria/ praktyczne

I/II ROKU STUDIÓW 1. NAZWA PRZEDMIOTU PODSTAWOWE ZABIEGI PIELĘGNACYJNE 2. NAZWA JEDNOSTKI

Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. prof. Edwarda F. Szczepanika w Suwałkach Instytut Ochrony Zdrowia Nazwa programu kształcenia (kierunku)

Podstawowe zabiegi pielęgnacyjne

Zadania położnej rodzinnej w opiece okołoporodowej - obowiązujące standardy. mgr Barbara Gardyjas

Dr n. med. Lidia Sierpińska. Ochrona pacjenta przed zakażeniem jako wymiar jakości opieki. Konferencja EpiMilitaris Ryn, września 2012 r

KARTA PRZEDMIOTU CECHA PRZEDMIOTU INFORMACJE OGÓLNE O PRZEDMIOCIE Jednostka realizująca Instytut Nauk o Zdrowiu

Położnictwo, ginekologia i pielęgniarstwo położniczo - ginekologiczne dr n. o zdr. Dorota Izabela Piechocka mgr Anna Kordyńska

Samokierowanie procesem kształtowania umiejętności pielęgniarskich...21 Violetta Mianowana. Działania opiekuńcze w pracy pielęgniarki...

PEDIATRIA I PIELĘGNIARSTWO PEDIATRYCZNE

SZKOLENIA SPECJALIZACYJNE DLA PIELĘGNIAREK:

SEMINARIA. Fizjoterapia w położnictwie 5. Fizjoterapia w ginekologii 5. Odniesienie do efektów kształcenia dla przedmiotu

Dr n. med. Elżbieta Kraśnianin. Mgr Izabela Kowalska

Mgr Bernadeta Kołodziej. Mgr Izabela Kowalska

DZIENNICZEK ZAJĘĆ PRAKTYCZNYCH I PRAKTYK ZAWODOWYCH

Wykłady z przedmiotu Opieka specjalistyczna w położnictwie, neonatologii i ginekologii

KSZTAŁCENIE PODYPLOMOWE PIELĘGNIAREK I POŁOZNYCH NOWE PROGRAMY KSZTAŁCENIA

NEONATOLOGIA I OPIEKA NEONATOLOGICZNA III rok 2013/2014

Rejestr podmiotów prowadzących kształcenie podyplomowe pielęgniarek i położnych

Program przeszkolenia, sposób i tryb odbywania oraz zaliczenia przeszkolenia przez pielęgniarkę lub położną,

Wydział Nauk o Zdrowiu Dziennik umiejętności zawodowych

Transkrypt:

PODSTAWY OPIEKI POŁOŻNICZEJ 2013-2014 TREŚCI PRZEDMIOTU I ODNIESIENIE DO EK DLA PRZEDMIOTU SYMBOL Wk1 WYKŁADY Uwarunkowania historyczne i kierunki rozwoju zawodu położnej. Historia i kierunki rozwoju opieki zdrowotnej nad kobietą i dzieckiem w Polsce i na świecie. LICZBA GODZIN Odniesienie do efektów kształcenia dla przedmiotu Semestr /data 2 EK_W1 I / 03.10.2013 Wk2 Współczesne problemy opieki perinatalnej. Trójpoziomowa organizacja opieki perinatalnej. 3 EK_W4 I / 03.10.2013 Wk3 Rola społeczno zawodowa położnej. 2 EK_W3 I / 10. 10.2013 Wk4 Modele organizowania opieki położniczej i pracy położnej. 3 EK_W5 I / 10. 10.2013 Wk5 Jakość w opiece położniczej. 3 EK_W6 I / 17. 10.2013 Wk6 Standardy i procedury postępowania warunkiem jakości pracy położnej. 2/5 EK_W6 I / 17. 10.2013/ I / 24. 10.2013 Wk7 Metody, sposoby, zasady, techniki i procedury stosowane w opiece nad ciężarną. 5 EK_W5 -W7 I / 31. 10.2013 Metody, sposoby, zasady, techniki i procedury stosowane w opiece nad rodzącą. 5 I / 07.11.2013 Metody, sposoby, zasady, techniki i procedury stosowane w opiece nad położnicą i jej dzieckiem. 5 I / 05.12.2013 Metody, sposoby, zasady, techniki i procedury stosowane w opiece nad kobietą chorą ginekologicznie. 5 I / 12.12.2013 Wk8 Udział i odpowiedzialność położnej w procesie diagnozowania, leczenia i rehabilitacji. 3 EK_W9,EK_W12 I / 15.01.2014 Wk9 Rola położnej w zespole interdyscyplinarnym. 2 EK_W1,EK_W3 I / 15.01.2014 Wk10 Modele pielęgnowania w opiece położniczej 5 EK_W5 -W6 II Wk11 Proces pielęgnowania jako metoda pracy położnej 5 EK_W19 II Wk12 Formułowanie diagnozy położniczo pielęgniarskiej. 5 EK_W19 II Wk13 Etapy procesu pielęgnowania 5 EK_W19 II Wk14 Rodzaje dokumentacji medycznej prowadzonej przez położną 5 EK_W38 -W39 II Wk15 Wykorzystanie umiejętności komunikacji interpersonalnej w relacji położna pacjentka. 5 EK_W38 -W39 II 1

PODSTAWY OPIEKI POŁOŻNICZEJ 2013-2014 TREŚCI PRZEDMIOTU I ODNIESIENIE DO EK DLA PRZEDMIOTU SYMBOL Ćw1 Ćw2 ĆWICZENIA Aseptyka, antyseptyka, zapobieganie zakażeniom 1. Mycie / dezynfekcja rąk wg techniki Aylife: a) socjalne, b) higieniczne, c) chirurgiczne; 2. Przygotowanie / porządkowanie stanowiska pracy; 3. Zakładanie bielizny operacyjnej / postępowanie z materiałem i sprzętem sterylnym; 4. Przygotowywanie roztworów dezynfekcyjnych; 5. Przygotowywanie materiału / sprzętu do dezynfekcji / sterylizacji. Desmurgia i zabiegi fizykoterapeutyczne: 1. Podstawowe techniki bandażowania; 2. Stosowanie ciepła i zimna. LICZBA GODZIN Odniesienie do efektów kształcenia dla przedmiotu 10 EK_W11, EK_W13, EK_U4, EK_U5, 5 EK_W11, EK_W13, EK_U4, EK_U5, Semestr / grupa / data C 5,6 7 07.10.2013 08.10.2013 11.10.2013 14.10.2013 08.10.2013 Ćw3 Wykonywanie czynności pielęgnacyjno higienicznych: 1. Zmiana bielizny pościelowej / osobistej; słanie łóżka pustego /z pacjentką 2. Toaleta ciała / pomoc w toalecie; 3. Zapobieganie powikłaniom u pacjentki leżącej / unieruchomionej / po zabiegach operacyjnych; 4. Profilaktyka przeciwodleżynowa / leczenie odleżyn; 5. Uruchamianie pacjentki po zabiegach operacyjnych. 5 EK_U10,EK_U11 EK_U23, EK_U27, 11.10.2013 14.10.2013 15.10.2013 18.10.2013 2

Ćw4 Ćw5 Ćw6 Udział położnej w procesie terapeutyczno leczniczym: 1. Przygotowanie przewodu pokarmowego do zabiegów operacyjnych i powrót do żywienia doustnego po zabiegach operacyjnych.; podstawy leczenia dietetycznego; 2. Założenie sondy żołądkowej / karmienie przez zgłębnik; 3. Higieniczne / jałowe mycie krocza; 4. Płukanie pochwy; 5. Założenie suchej rurki do odbytu; 6. Wykonanie wlewu przeczyszczającego. Prowadzenie obserwacji stanu ogólnego i / lub położniczego (ginekologicznego): 1. Pomiar parametrów stanu ogólnego; 2. Ocena stanu ogólnego/położniczego; 3. Ogólne zasady prowadzenia dokumentacji medycznej; 4. Prowadzenie podstawowej dokumentacji ginekologiczno położniczej (karta gorączkowa, indywidualna karta zleceń, karta pielęgnowania, karta przebiegu ciąży); 5. Prowadzenie kart obserwacji szczegółowej (np. karta glikemii, kontroli tętna płodu, kontroli RR, bilans płynów). Zabiegi aseptyczne: 1. Założenie / usunięcie cewnika Foley a; 2. Toaleta rany / zmiana opatrunku; 3. Pielęgnacja miejsca wkłucia; 4. Ogólne zasady asystowania do zabiegów aseptycznych. 10 EK_U10,EK_U11, 10 EK_W38,EK_W39, EK_U10,EK_U11, 10 EK_W11, EK_W13, EK_U4, EK_U5,EK_U11 21.10.2013 22.10.2013 25.10.2013 28.10.2013 29.10.2013 08.11.2013 04.11.2013 15.10.2013 Ćw7 Udział położnej w farmakoterapii: 1. Ogólne zasady stosowania leków; 2. Leki działające ogólnie i miejscowo; 3. Leki stosowane w położnictwie i ginekologii; 4. Postacie i dawki leków obliczanie dawek; 5. Stosowanie leków doustnych; 6. Miejscowe stosowanie leków i środków leczniczych; 7. Dopochwowe / doodbytnicze stosowanie leków; 8. Specyfika stosowania leków u noworodków i dzieci (zabieg Crede`go); 9. Zasady stosowania tlenoterapii doraźnej. 5 EK_U11,EK_U12,EK _K1-6 18.10.2013 28.10.2013 22.10.2013 25.10.2013 3

Ćw8 Ćw9 Podawanie leków w iniekcjach: 1. Ogólne zasady stosowania leków w iniekcjach i rodzaje iniekcji; 2. Podaż leku w iniekcji s.c.; 3. Stosowanie insulinoterapii i leków przeciwkrzepliwych; 4. Wykonywanie prób uczuleniowych; 5. Technika wstrzyknięcia i.m. Wstrzyknięcia i wlewy dożylne: 1. Założenie / usunięcie wkłucia obwodowego. 2. Pobieranie krwi do badań diagnostycznych; 3. Przygotowanie leku do podaży dożylnej; 4. Podłączenie kroplowego wlewu dożylnego 5. Zasady stosowania krwi i środków krwiopochodnych. 20 EK_U11,EK_12EK_ K1-6 5 godz. I sem. 10 godz. I EK_U11,EK_12EK_ K1-6 I 04.11.2013 29.10.2013 Ćw10 Ćw11 Ćw12 Opieka położnej nad kobietą ciężarną: 1. Pomiary zewnętrzne miednicy; 2. Metody pomiaru tętna płodu (słuchawka Pinarda, UDT, KTG, USG); 3. Ocena dobrostanu płodu (USG,NST, OCT ); 4. Opieka nad ciężarną w badaniach inwazyjnych (m. in. amniopunkcja, kordocenteza). Udział położnej w procesie diagnostycznym w ginekologii i położnictwie: 1. Pobieranie materiału do badania H-P; 2. Pobieranie materiału do badania cytologicznego/bakteriologicznego; 3. Pobieranie innego materiału do badań; 4. Rola położnej w przygotowaniu do zabiegów i opieka nad pacjentką po zabiegach diagnostyczno leczniczych / operacyjnych (HSG, punkcja zatoki Duglasa); 5. Rola położnej w zapobieganiu nowotworom u kobiet. Pielęgnowanie noworodka w warunkach szpitalnych: 1. Technika zmiany pieluszki tetrowej/jednorazowej; 2. Wykonanie kąpieli noworodka i pielęgnacja skóry; 3. Pomiar masy ciała i obwodów noworodka; 4. Ocena stanów przejściowych; 5. Udział położnej w badaniach przesiewowych noworodka. 10 EK_W12, EK_W23, EK_W24, EK_U14, 10 EK_W33, EK_W34, EK_W35, EK_W36, EK_W37, EK_U1, EK_U8, EK_U10, EK_U12, EK_U14, EK_U17, EK_U20, EK_U21, 10 EK_W19, EK_W22, EK_W28, EK_W29, EK_W30,EK_W31E K_U8, EK_U10, EK_U11, EK_U12, EK_U13, EK_U15, EK_U16, EK_U18,EK_U19 08.11.2013 I I I 4

PODSTAWY OPIEKI POŁOŻNICZEJ 2013/2014 ZALECANA LITERATURA PODSTAWOWA 1. Bałanda A.: Opieka nad noworodkiem. PZWL, Warszawa 2009 2. Bień A. M.: Opieka nad kobietą ciężarną. PZWL, Warszawa 2009 3. Caus Wozniak I (red.): Podstawy opieki położniczej. ŚAM, Katowice 2007 4. Ciechaniewicz W.(red.): Pielęgniarstwo ćwiczenia. PZWL, Warszawa 2004 5. Ciechaniewicz W.: Wstrzyknięcia. PZWL, Warszawa 2007 6. Chrząszczewska Z.: Bandażowanie, PZWL, Warszawa 2010 7. Karczewski J.K.(red.): Higiena. Czelej, Lublin 2002 8. Kawczńska Butrym Z.: Rodzina zdrowie choroba. Koncepcje i praktyka pielęgniarstwa rodzinnego. Czelej, Lublin 2001 9. Kwiatkowska A., Krajeńska Kułak E., Panek W. (red.): Komunikowanie interpersonalne w pielęgniarstwie. Czelej, Lublin 2003 10. Łepecka Klusek C.: Pielęgniarstwo we współczesnym położnictwie i ginekologii. Czelej, Lublin 2010. 11. Muscari M.E. (red. nauk.bernat K.) : Pediatria i pielęgniarstwo pediatryczne. Czelej, Lublin 2005 12. Rakowska Róziewicz D.: Wybrane standardy i procedury w pielęgniarstwie pediatrycznym. Czelej, Lublin 2001 13. Ślusarska B., Zarzycka D., Zahradniczek K.: Podstawy pielęgniarstwa. Tom I i II. Czelej, Lublin 2008 14. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 7 października 2010 r. w sprawie standardów postępowania oraz procedur medycznych przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu opieki okołoporodowej sprawowanej nad kobietą rodzącą oraz jej dzieckiem. 15. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 7 października 2010 r. w sprawie standardów postępowania oraz procedur medycznych przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu opieki okołoporodowej sprawowanej nad kobietą rodzącą oraz jej dzieckiem (Dziennik Ustaw Nr 187 z dn. 7.10.2010 poz. 1259). UZUPEŁNIAJĄCA 1. Baumert M. (red.): Ćwiczenia z neonatologii. Skrypt dla studentów. ŚAM, Katowice 2004. 2. Cekański A: Wybrane zagadnienia z położnictwa i ginekologii dla położnych. Podręcznik dla położnych. Wydawnictwo ŚAM, Katowice 1999. 3. Cekański A. (red.): Wykłady z położnictwa. Alfa Medica Press, Bielsko Biała 2011. 4. Chapman V., Charles C.: Prowadzenie porodu. PZWL, Warszawa 2010. 5. Dmoch Gajzlerska E.: Położnictwo i ginekologia: dla studentów położnictwa i pielęgniarstwa, cz. 5 i 6. WUM, Warszawa 2008. 6. Dudenhausen J.W., Pschyrembel W.: Położnictwo praktyczne i operacje położnicze. PZWL, Warszawa 2010. 7. Opala T: Ginekologia. Podręcznik dla położnych, pielęgniarek i fizjoterapeutów. PZWL, Warszawa 2003. 5