Prawo rodzinne i opiekuńcze

Aplikacje Prawnicze Rodzinne Natalia Szok, Radosław Terlecki Prawo rodzinne i opiekuńcze Praktyka, orzecznictwo, kazusy Law in Action czyli: Procedura w praktyce Przydatne porady Orzecznictwo C.H.Beck

Aplikacje Prawnicze Prawo rodzinne i opiekuńcze. Praktyka, orzecznictwo, kazusy

Polecamy inne nasze publikacje: A. Sobczyk (red.) KODEKS PRACY. KOMENTARZ Komentarze Kompaktowe B. Dziliński, K. Dzilińska PRAWO PRACY I UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH W PYTANIACH I ODPOWIEDZIACH, wyd. 2 Aplikacje Prawnicze S. Jaworski APELACJE CYWILNE I KARNE. 69 WZORÓW PISM, wyd. 4 Aplikacje Prawnicze Z. Kapiński APELACJE KARNE. ZAGADNIENIA PRAKTYCZNE, AKTA I KAZUSY, wyd. 3 Aplikacje Prawnicze www.ksiegarnia.beck.pl

Natalia Szok, Radosław Terlecki Prawo rodzinne i opiekuńcze Praktyka, orzecznictwo, kazusy Wydawnictwo C.H.Beck Warszawa 2016

Prawo rodzinne i opiekuńcze Stan prawny: luty 2016 r. Wydawca: Joanna Ablewicz Redakcja: Justyna Davis Korekta: Kinga Janas Projekt okładki: Robert Rogiński Wydawnictwo C.H.Beck 2016 Wszelkie prawa zastrzeżone. Opinie zawarte w niniejszej publikacji wyrażają osobisty punkt widzenia Autora. Wydawnictwo C.H.Beck nie ponosi odpowiedzialności za zawarte w niej informacje. Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa Skład i łamanie: IDENTIA Druk i oprawa: Elpil, Siedlce ISBN 978-83-255-8031-5 ISBN e-book 978-83-255-8032-2

Notki o Autorach Natalia Szok absolwentka Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Szczecińskiego oraz podyplomowych Studiów Menedżerskich z modułem Zarządzania Strategicznego na Wydziale Ekonomicznym w Szczecinie Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu, aplikant radcowski OIRP w Szczecinie, doktorant na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Szczecińskiego. Specjalizuje się w prawie pracy oraz w prawie rodzinnym i opiekuńczym. Autorka wielu artykułów i poradników poświęconych tematyce stosowania prawa oraz materiałów edukacyjnych przeznaczonych dla studentów prawa i aplikantów. Prowadzi także szkolenia z zakresu prawa. Radosław Terlecki absolwent Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Szczecińskiego oraz podyplomowych Studiów Menedżerskich z modułem Zarządzania Strategicznego na Wydziale Ekonomicznym w Szczecinie Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu, aplikant radcowski OIRP w Szczecinie (w latach 2013 2016), doktorant na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Szczecińskiego. Autor publikacji z zakresu stosowania prawa oraz materiałów edukacyjnych dla studentów i aplikantów. V

Spis treści Notki o Autorach... Wstęp... XIII Wykaz skrótów... Zagadnienie 1. Zawarcie małżeństwa... 1 1.1. Zawarcie małżeństwa przed kierownikiem USC... 2 1.1.1. Przesłanki zawarcia małżeństwa... 2 1.1.2. Dokumenty niezbędne do zawarcia małżeństwa... 3 1.1.3. Okres wyczekiwania na zawarcie małżeństwa... 6 1.1.4. Złożenie oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński... 6 1.1.5. Okoliczności uzasadniające odmowę przyjęcia oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński... 9 1.2. Zawarcie małżeństwa przed duchownym... 10 1.3. Zawarcie małżeństwa przed konsulem lub osobą wyznaczoną do wykonywania jego funkcji... 14 1.4. Zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika... 15 Zagadnienie 2. Ustalenie nieistnienia i istnienia małżeństwa... 19 2.1. Ustalenie nieistnienia małżeństwa... 19 2.2. Ustalenie istnienia małżeństwa... 21 2.3. Ustalenie treści aktu małżeństwa... 23 Zagadnienie 3. Unieważnienie małżeństwa... 25 3.1. Uwagi ogólne... 25 3.2. Przeszkoda wieku... 27 3.3. Przeszkoda ubezwłasnowolnienia całkowitego... 29 3.4. Przeszkoda choroby psychicznej albo niedorozwoju umysłowego... 31 3.5. Przeszkoda bigamii... 36 3.6. Przeszkoda pokrewieństwa i powinowactwa... 40 3.7. Przeszkoda przysposobienia... 40 3.8. Wady oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński... 41 3.9. Przeszkoda pełnomocnictwa... 43 3.10. Skutki unieważnienia małżeństwa... 43 V XV VII

Spis treści Zagadnienie 4. Prawa i obowiązki małżonków... 46 4.1. Zasada równych praw i obowiązków... 46 4.2. Prawa małżonków... 47 4.2.1. Uwagi ogólne... 47 4.2.2. Nazwiska małżonków... 48 4.2.3. Uprawnienie do korzystania z mieszkania małżonka... 48 4.2.4. Prawo do reprezentacji małżonka... 49 4.3. Obowiązki małżonków... 50 4.3.1. Obowiązek wspólnego pożycia... 50 4.3.2. Obowiązek wzajemnej pomocy... 51 4.3.3. Obowiązek wierności... 52 4.3.4. Obowiązek zaspokajania potrzeb rodziny... 53 4.4. Solidarna odpowiedzialność małżonków... 54 Zagadnienie 5. Ustawowy ustrój majątkowy... 57 5.1. Pojęcie wspólności ustawowej i jej charakter prawny... 57 5.2. Majątek wspólny małżonków... 60 5.3. Majątek osobisty każdego z małżonków... 63 5.4. Prawa i obowiązki małżonka w zakresie zarządu majątkiem wspólnym... 66 5.4.1. Prawo każdego małżonka do samodzielnego zarządzania majątkiem wspólnym... 66 5.4.2. Prawo sprzeciwu wobec czynności zarządu majątkiem wspólnym... 67 5.4.3. Prawo żądania pozbawienia drugiego małżonka samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym... 67 5.4.4. Obowiązek współdziałania w zarządzie majątkiem wspólnym... 69 5.4.5. Obowiązek uzyskania zgody małżonka... 69 5.5. Odpowiedzialność za zobowiązania zaciągnięte przed powstaniem wspólności lub dotyczące majątku osobistego jednego z małżonków... 72 5.6. Udziały małżonków w majątku wspólnym... 72 5.7. Rozliczenia między małżonkami... 75 Zagadnienie 6. Umowne ustroje majątkowe... 84 6.1. Małżeńskie umowy majątkowe... 84 6.1.1. Umowna wspólność majątkowa... 86 6.1.2. Umowna rozdzielność majątkowa... 88 6.1.3. Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków... 89 Zagadnienie 7. Przymusowy ustrój majątkowy... 93 7.1. Ustanowienie rozdzielności majątkowej przez sąd... 93 7.1.1. Dzień powstania rozdzielności majątkowej... 99 7.1.2. Ustanowienie przez sąd rozdzielności majątkowej a zawarcie umowy majątkowej przez małżonków... 101 7.2. Powstanie rozdzielności majątkowej z mocy prawa... 101 7.3. Rozdzielność majątkowa a orzeczenie separacji... 103 VIII

Spis treści Zagadnienie 8. Ustanie małżeństwa... 106 8.1. Uwagi ogólne... 106 8.2. Śmierć małżonka... 107 8.3. Uznanie małżonka za zmarłego... 107 8.4. Rozwód... 110 8.4.1. Przesłanki rozwodu oraz jego niedopuszczalność... 110 8.4.2. Problematyka winy rozkładu pożycia małżeńskiego... 116 8.4.3. Rozpoznawanie spraw o rozwód... 122 8.4.4. Rozstrzygnięcia podejmowane przez sąd w wyroku rozwodowym... 126 8.4.5. Powrót do nazwiska noszonego przed zawarciem małżeństwa... 131 8.4.6. Rozwód a obowiązek alimentacyjny... 133 Zagadnienie 9. Separacja... 138 9.1. Przesłanki orzeczenia separacji... 138 9.1.1. Uwagi ogólne... 138 9.1.2. Przesłanki pozytywne orzeczenia separacji... 139 9.1.3. Niedopuszczalność separacji... 140 9.1.4. Orzeczenie separacji na zgodne żądanie małżonków... 141 9.2. Orzeczenie separacji... 143 9.2.1. Tryb procesowy rozstrzygania sprawy o separację... 143 9.2.2. Tryb nieprocesowy rozstrzygania sprawy o separację... 147 9.2.3. Żądanie rozwodu i separacji... 149 9.3. Skutki separacji... 150 9.4. Zniesienie separacji... 153 Zagadnienie 10. Pokrewieństwo i powinowactwo... 156 10.1. Pojęcie pokrewieństwa... 156 10.2. Linie i stopnie pokrewieństwa... 156 10.3. Pojęcie powinowactwa... 157 10.4. Linie i stopnie powinowactwa... 158 Zagadnienie 11. Macierzyństwo... 160 11.1. Urodzenie dziecka w świetle przepisów o aktach stanu cywilnego... 160 11.2. Domniemanie macierzyństwa... 162 11.3. Ustalenie macierzyństwa... 163 11.3.1. Uwagi ogólne... 163 11.3.2. Przesłanki ustalenia macierzyństwa... 165 11.3.3. Legitymacja czynna i bierna w sprawie o ustalenie macierzyństwa... 165 11.3.4. Ustalenie macierzyństwa po śmierci dziecka... 167 11.4. Zaprzeczenie macierzyństwa... 167 11.4.1. Uwagi ogólne... 167 11.4.2. Przesłanki zaprzeczenia macierzyństwa... 169 11.4.3. Legitymacja czynna i bierna w sprawie o zaprzeczenie macierzyństwa... 169 IX

Spis treści 11.4.4. Zaprzeczenie macierzyństwa po śmierci dziecka... 172 11.5. Zdolność procesowa rodziców dziecka w sprawach o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka... 172 Zagadnienie 12. Ojcostwo... 174 12.1. Domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki... 174 12.2. Zaprzeczenie ojcostwa... 176 12.2.1. Przesłanki zaprzeczenia ojcostwa... 176 12.2.2. Legitymacja czynna i bierna w procesie o zaprzeczenie ojcostwa... 179 12.2.3. Zaprzeczenia ojcostwa a procedura medycznie wspomaganej prokreacji... 181 12.3. Uznanie ojcostwa... 183 12.3.1. Przesłanki uznania ojcostwa... 183 12.3.2. Forma i skutki oświadczenia o uznaniu ojcostwa... 183 12.3.3. Uznanie ojcostwa dziecka poczętego... 188 12.3.4. Uznania ojcostwa a pełnoletność dziecka... 188 12.4. Ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa... 189 12.4.1. Przesłanki i skutki ustalenia bezskuteczności uznania ojcostwa... 189 12.4.2. Legitymacja procesowa w postępowaniu o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa... 191 12.4.3. Ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa a śmierć dziecka... 193 12.5. Sądowe ustalenie ojcostwa... 194 12.5.1. Przesłanki sądowego ustalenia ojcostwa... 194 12.5.2. Legitymacja czynna i bierna w postępowaniu o ustalenie ojcostwa... 198 12.5.3. Wybrane zagadnienia postępowania dowodowego... 198 Zagadnienie 13. Stosunki między rodzicami a dziećmi... 204 13.1. Ogólne prawa i obowiązki rodziców oraz dzieci niezwiązane z władzą rodzicielską... 204 13.2. Problematyka nazwiska dziecka... 206 13.3. Władza rodzicielska... 210 13.3.1. Uwagi ogólne... 210 13.3.2. Podmioty władzy rodzicielskiej... 210 13.3.3. Treść władzy rodzicielskiej... 211 13.3.4. Wykonywanie władzy rodzicielskiej... 217 13.4. Ograniczenie, zawieszenie oraz pozbawienie władzy rodzicielskiej... 221 13.4.1. Ograniczenie władzy rodzicielskiej... 221 13.4.2. Zawieszenie władzy rodzicielskiej... 225 13.4.3. Pozbawienie władzy rodzicielskiej... 226 13.5. Piecza zastępcza... 229 13.5.1. Uwagi ogólne... 229 13.5.2. Rodzinna piecza zastępcza... 232 13.5.3. Instytucjonalna piecza zastępcza... 233 X

Spis treści 13.5.4. Wsparcie rodziny i umieszczenie dziecka w pieczy zastępczej... 235 13.6. Kontakty z dzieckiem... 236 13.6.1. Uwagi ogólne... 236 13.6.2. Zasady i zakres kontaktów z dzieckiem... 236 13.6.3. Ograniczenie i wyłączenie osobistej styczności rodziców z dzieckiem... 237 13.6.4. Rozstrzygnięcie sądu w przedmiocie kontaktów z dzieckiem i jego zmiana... 238 Zagadnienie 14. Przysposobienie... 243 14.1. Charakter prawny przysposobienia... 243 14.2. Przesłanki przysposobienia... 250 14.3. Rodzaje przysposobienia... 255 14.4. Osobista styczność pomiędzy przysposabianym a przysposabiającym przed orzeczeniem przysposobienia... 262 14.5. Skutki przysposobienia... 262 14.6. Rozwiązanie stosunku przysposobienia... 264 Zagadnienie 15. Obowiązek alimentacyjny... 269 15.1. Ogólna charakterystyka obowiązku alimentacyjnego... 269 15.2. Niedostatek uprawnionego i możliwości zobowiązanego jako przesłanki powstania obowiązku alimentacyjnego... 273 15.3. Podmioty i kolejność obowiązku alimentacyjnego... 275 15.3.1. Uwagi ogólne... 275 15.3.2. Małżonkowie... 275 15.3.3. Krewni... 277 15.3.4. Przysposobieni... 280 15.3.5. Powinowaci... 281 15.3.6. Szczególne roszczenia alimentacyjne związane z ojcostwem... 282 15.3.6.1. Pokrycie wydatków związanych z ciążą i porodem... 282 15.3.6.2. Pokrycie kosztów utrzymania matki w okresie porodu... 283 15.4. Zmiana stosunków a obowiązek alimentacyjny... 283 15.5. Zrzeczenie się lub utrata prawa majątkowego... 284 15.6. Uchylenie się od wykonania obowiązku alimentacyjnego a zasady współżycia społecznego... 284 15.7. Roszczenie o zwrot świadczenia alimentacyjnego... 286 15.8. Przedawnienie roszczeń o świadczenia alimentacyjne... 286 15.9. Alimenty na gruncie prawa spadkowego... 287 15.10. Przestępstwo niealimentacji i rola funduszu alimentacyjnego... 287 Zagadnienie 16. Opieka i kuratela... 292 16.1. Opieka... 292 16.1.1. Uwagi ogólne... 292 16.1.2. Opieka nad małoletnim... 294 16.1.2.1. Ustanowienie opieki... 294 XI

Spis treści 16.1.2.2. Sprawowanie opieki... 297 16.1.2.3. Nadzór nad sprawowaniem opieki... 299 16.1.2.4. Zwolnienie opiekuna... 300 16.1.2.5. Ustanie opieki... 301 16.1.3. Opieka nad ubezwłasnowolnionym całkowicie... 301 16.2. Kuratela... 302 16.2.1. Przypadki, w których ustanawia się kuratelę... 302 16.2.2. Wynagrodzenie za sprawowanie kurateli... 304 16.2.3. Ustanie kurateli... 304 XII

Wstęp Książka, którą przekazujemy w ręce Czytelnika, stanowi studium instytucji prawa rodzinnego i opiekuńczego. Jest ona szczególnie polecana aplikantom odbywającym szkolenia w ramach aplikacji radcowskiej, adwokackiej, sędziowskiej, notarialnej czy komorniczej, jak również osobom przygotowującym się do egzaminów zawodowych. Z uwagi na szerokie omówienie problematyki stosowania prawa rodzinnego i opiekuńczego, opracowanie to dedykowane jest także radcom prawnym i adwokatom, którzy w ramach wykonywania zawodu zajmują się prowadzeniem spraw rodzinnych. Przejrzysta formuła analizowanych treści sprawia, że praca ta może być również pomocna studentom prawa, którzy pragną pogłębić swoją wiedzę, a także osobom, które ze względu na okoliczności życiowe stały się stroną postępowań z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego. Prezentując poszczególne instytucje prawnorodzinne skupiono się przede wszystkim na aspektach praktycznych stosowania prawa, a omawiane zagadnienia zostały dodatkowo wzbogacone analizą orzeczeń sądów powszechnych, sądów administracyjnych oraz Sądu Najwyższego, co sprawia, że Czytelnik nie tylko lepiej zrozumie przedstawianą materię, ale zapozna się również z obowiązującą linią orzeczniczą. Chcąc sprostać wymogom, jakie stawiane są aplikantom, w pracy tej zawarto wybór różnorodnych stanów faktycznych, które pozwolą nie tylko zrozumieć specyfikę i mechanizmy procesu wykładni przepisów prawa rodzinnego i opiekuńczego, ale również należycie przygotować się do przeprowadzanych w ramach aplikacji prawniczych kolokwiów, czy egzaminów zawodowych. Poniższe opracowanie obejmuje także poza samym Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym omówienie w niezbędnym zakresie innych ustaw zawierających przepisy składające się na gałąź prawa rodzinnego, w tym m.in. ustawy z 28.11.2014 r. Prawo o aktach stanu cywilnego czy ustawy z 9.6.2011 r. XIII

Wstęp o systemie pieczy zastępczej. W treści publikacji przedstawiono również zmiany, jakie wprowadziły na grunt Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego inne akty normatywne, w tym uchwalona niedawno ustawa z 25.6.2015 r. o leczeniu niepłodności. Praca obejmuje stan prawny, literaturę i orzecznictwo na dzień 1.1.2016 r. Autorzy XIV

Wykaz skrótów 1. Źródła prawa KC... ustawa z 23.4.1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 121 ze zm.) KK... ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.) KPC... ustawa z 17.11.1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 101 ze zm.) Konstytucja RP... ustawa z 2.4.1997 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.) KSH... ustawa z 15.9.2000 r. Kodeks spółek handlowych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1030 ze zm.) PrASC... ustawa z 28.11.2014 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz.U. z 2014 r. poz. 1741 ze zm.) PrUP... ustawa z 28.2.2003 r. Prawo upadłościowe (Dz.U. z 2015 r. poz. 233) 2. Organy orzekające NSA... Naczelny Sąd Administracyjny SA... Sąd Apelacyjny SN... Sąd Najwyższy SN (7)... uchwała Sądu Najwyższego w składzie siedmiu sędziów SO... Sąd Okręgowy SR... Sąd Rejonowy WSA... wojewódzki sąd administracyjny 3. Czasopisma oraz publikatory Biul. SN... Biuletyn Sądu Najwyższego Dz.U.... Dziennik Ustaw MoP... Monitor Prawniczy NP... Nowe Prawo OSA... Orzecznictwo Sądów Administracyjnych XV

Wykaz skrótów OSNC... Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna OSNCP... Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna oraz Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych OSNP... Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych (od 1994 r. do początku 2003 r. OSNAP) OSP... Orzecznictwo Sądów Polskich OSPiKA... Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych Pr. Gosp.... Prawo Gospodarcze Prok. i Pr.... Prokuratura i Prawo 4. Inne skróty art.... artykuł itd.... i tak dalej itp.... i tym podobnie Legalis... system informacji prawnej Legalis LEX... system informacji prawnej LEX lit.... litera m.in.... między innymi n.... następne (następna) niepubl.... niepublikowane Nr... numer orz.... orzeczenie pkt... punkt post.... postanowienie poz.... pozycja r.... rok RP... Rzeczpospolita Polska s.... strona t.j.... tekst jednolity tj.... to jest tzw.... tak zwany uchw.... uchwała USC... Urząd Stanu Cywilnego ust.... ustęp uzas.... uzasadnienie w zw.... w związku wkł.... wkładka zd.... zdanie ze zm.... ze zmianami zob.... zobacz XVI

Zagadnienie 1 Zawarcie małżeństwa Zapamiętaj: Małżeństwo zostaje zawarte, gdy mężczyzna i kobieta jednocześnie obecni złożą przed kierownikiem USC oświadczenia, że wstępują ze sobą w związek małżeński. Małżeństwo świeckie może zostać zawarte jednocześnie z zawarciem małżeństwa wyznaniowego, co umożliwia norma art. 1 2 i 3 KRO, zgodnie z którą małżeństwo zostaje również zawarte, gdy mężczyzna i kobieta zawierający związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego w obecności duchownego oświadczą wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu i kierownik USC następnie sporządzi akt małżeństwa pod warunkiem, że ratyfikowana umowa międzynarodowa lub ustawa regulująca stosunki między państwem a kościołem albo innym związkiem wyznaniowym przewiduje możliwość wywołania przez związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu tego kościoła albo innego związku wyznaniowego takich skutków, jakie pociąga za sobą zawarcie małżeństwa przed kierownikiem USC. Mężczyzna i kobieta, będący obywatelami polskimi przebywającymi za granicą, mogą zawrzeć małżeństwo również przed polskim konsulem lub przed osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula. Z ważnych powodów sąd może zezwolić, aby oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński zostało złożone przez pełnomocnika. Przez pełnomocnika może również zostać złożone oświadczenie przewidziane w art. 1 2 KRO, czyli oświadczenie woli jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu złożone w obecności duchownego. 1

Zagadnienie 1. Zawarcie małżeństwa 1.1. Zawarcie małżeństwa przed kierownikiem USC 1.1.1. Przesłanki zawarcia małżeństwa Ustawodawca w art. 1 1 KRO określił w sposób enumeratywny katalog przesłanek, których spełnienie jest konieczne, by można było mówić o zawarciu małżeństwa świeckiego. Małżeństwo zostaje zawarte, gdy mężczyzna i kobieta jednocześnie obecni złożą przed kierownikiem USC oświadczenia, że wstępują ze sobą w związek małżeński. Tym samym dla skutecznego zawarcia małżeństwa wymagane jest jednoczesne zaistnienie następujących przesłanek: nupturienci muszą być odmiennej płci; muszą oni być jednocześnie obecni podczas składania oświadczeń woli; oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński muszą być zgodne; oświadczenia muszą być złożone przed kierownikiem USC. Na plusika Płeć przypisana człowiekowi ma szczególne znaczenie dla jego zdolności do zawarcia małżeństwa. W związek małżeński mogą bowiem wstępować jedynie osoby o różnej płci. Jak zatem powinien zachować się sąd, jeżeli powództwo o ustalenie przynależności do określonej płci, oparte na normie art. 189 KPC, wnosi osoba dotknięta transseksualizmem pozostająca już w związku małżeńskim? Powyższy problem został poddany analizie przez Sąd Najwyższy. Nim przejdziemy do jego omówienia należałoby pokrótce wytłumaczyć, czym jest transseksualizm. Transseksualizm jest szczególnym rodzajem zaburzeń seksualnych, polegającym na rozbieżności między poczuciem psychicznym płci a budową ciała morfologiczno-biologiczną oraz płcią socjalną (metrykalną), które odczuwane są jako obce i należące do płci przeciwnej. Transseksualista czuje się mężczyzną uwięzionym w ciele kobiety i odwrotnie 1. Chcąc odpowiedzieć na zadane wyżej pytanie należy przede wszystkim podkreślić, że wyrok ws. ustalenia płci transseksualisty wywołuje skutki ex nunc, tj. na przyszłość. Dlatego też, jeżeli z powództwem wystąpi osoba pozostająca w związku małżeńskim sąd zobligowany jest oddalić powództwo. Uwzględnienie żądania pozwu byłoby sprzeczne z art. 18 Konstytucji RP określającym 1 Podobnie S. Dulko, Stwierdzenie zmiany płci w drodze sądowej, NP 1982, Nr 9 10, s. 71. Zob. K. Imieliński, Zarys seksuologii i seksiatrii, Warszawa 1982, s. 253. 2

1.1. Zawarcie małżeństwa przed kierownikiem USC małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny oraz skutkowałoby legalnym pozostawaniem w małżeństwie osób tej samej płci. Ponadto należy zauważyć, że transseksualizm nie stanowi ani przesłanki unieważnienia małżeństwa, ani nie uzasadnia ustalenia nieistnienia małżeństwa. Co najwyżej może stanowić uzasadnienie rozwiązania małżeństwa przez rozwód, jeżeli między małżonkami doszło do zupełnego i trwałego rozkładu pożycia małżeńskiego 2. 1.1.2. Dokumenty niezbędne do zawarcia małżeństwa Zgodnie z normą art. 3 1 KRO osoby zamierzające zawrzeć małżeństwo powinny złożyć lub przedstawić kierownikowi USC dokumenty niezbędne do zawarcia małżeństwa, określone w odrębnych przepisach znajdujących się w ustawie z 28.11.2014 r. Prawo o aktach stanu cywilnego 3. Osoba zamierzająca zawrzeć małżeństwo osobiście przedstawia dokument tożsamości wybranemu kierownikowi USC oraz składa: pisemne zapewnienie, że nie wie o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa, zwane zapewnieniem, które jest ważne przez okres 6 miesięcy od daty jego złożenia przez obie osoby zamierzające zawrzeć małżeństwo; zezwolenie na zawarcie małżeństwa, jeżeli wymagają tego przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (np. art. 6 1, art. 10 1 KRO). Zapewnienie zawiera: nazwiska i imiona osób zamierzających zawrzeć małżeństwo, ich nazwiska rodowe, jeżeli można je ustalić, stan cywilny, obywatelstwo, daty i miejsca urodzenia, numery PESEL, jeżeli zostały nadane, oraz oznaczenia przedstawionych dokumentów tożsamości; jeżeli osoba zamierzająca zawrzeć małżeństwo pozostawała uprzednio w związku małżeńskim albo prawomocnie stwierdzono nieistnienie małżeństwa wskazanie miejsca zawarcia małżeństwa; informację o wspólnych dzieciach osób zamierzających zawrzeć małżeństwo oraz oznaczenie ich aktów urodzenia i urzędu stanu cywilnego, w którym zostały sporządzone, jeżeli są znane; 2 Zob. uzas. wyr. SN z 6.12.2013 r., I CSK 146/13, http://www.sn.pl. 3 Dz.U. z 2014 r. poz. 1741. 3