Cezary Klimkowski, IERiGŻ-PIB
Motywacja Cele unijnej interwencji na rynkach rolnych Dane i Metodologia Prezentacja wyników badań: Zmienność cen unijnych Przypadek Polski Zmienność cen a dochodów Podsumowanie
Temat Źródła wzrostu oraz ewolucja struktur i roli sektora rolno-spożywczego w perspektywie po 22 roku Zadanie 3 Funkcjonowanie i rola sektora rolno-spożywczego w otoczeniu gospodarki narodowej (ujęcie modelowe) Cel na rok 215: Ocena funkcjonujących mechanizmów regulacyjnych rynku i skuteczności wybranych polityk rolnych
Art. 39 Traktatu Ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą: zwiększenie wydajności rolnictwa przez wspieranie postępu technicznego, racjonalny rozwój produkcji rolnej, jak również optymalne wykorzystanie czynników produkcji, zwłaszcza siły roboczej; zapewnienie w ten sposób odpowiedniego poziomu życia ludności wiejskiej, zwłaszcza przez podniesienie indywidualnego dochodu osób pracujących w rolnictwie; stabilizacja rynków, zagwarantowanie bezpieczeństwa dostaw, zapewnienie rozsądnych cen w dostawach dla konsumentów.
Ustanawiające jedną wspólną organizację rynków rolnych (wcześniej 21 odrębnych WORR) rozporządzenie (WE) nr 1234/27, Dz.U. L 299 z 16.11.27: Stabilizacja rynków oraz odpowiedni poziom życia ludności wiejskiej (motyw 1. i 29.) Równowaga na rynku oraz stabilizacja cen rynkowych (19., 36., 43.) Stabilizacja rynku ryżu i cukru (16.) sprawne i skuteczne reagowanie na zagrożenia wynikające z zakłóceń rynku (23.) Utrzymanie równowagi na rynku cukru (28., 35.) Stabilizacja rynkowa na poszczególnych rynkach: oliwek stołowych, oliwy z oliwek i bananów (punkt 5.); sera (6.), chmielu, tytoniu czy jedwabników (62.).
Stabilizacja rynku, równowaga na rynku najczęściej wymienianym celem Wspólnej Organizacji Rynków Rolnych Z pozostałych obecnych w omawianym rozporządzeniu wymienić należy: zagwarantowanie producentom rolnym odpowiedniego poziomu życia, przejrzystość przepisów i wiarygodność informacji rynkowej, poprawą stanu środowiska naturalnego dbałość o jakość produktów rolnych
16 12 8 4 24 18 12 6
Potwierdzona w badaniach ekonomicznych awersja producentów rolnych do ryzyka Rolnictwo jako sektor szczególnie silnie narażony na ryzyko cenowe czy produkcyjne Wysoka zmienność zniechęca producentów rolnych do inwestycji i specjalizacji, a w konsekwencji obniża w długim okresie efektywność produkcji
Miesięczne ceny wybranych unijnych produktów rolnych (1991-214): Agriview Database Miesięczne ceny światowe (1991-214): IMF Ceny masła i sera: ceny spot na CME CPI (21 = 1) i kursy walutowe: Federal Reserve Bank of St. Louis Database Sezonowość: przy użyciu metody X-12-ARIMA Miary zmienności: odchylenie standardowe, zmiana rok do roku. Badanie przyczynowości w sensie Grangera przy użyciu procedury Tody i Yamamoto
sty 91 sty 92 sty 93 sty 94 sty 95 sty 96 sty 97 sty 98 sty 99 sty sty 1 sty 2 sty 3 sty 4 sty 5 sty 6 sty 7 sty 8 sty 9 sty 1 sty 11 sty 12 sty 13 sty 14 3 25 2 15 1 5 Pszenica - ceny nominalne Pszenica - ceny realne (21-1)
Wzrost gospodarczy w krajach rozwijających się (Chiny, Indie, Azja Południowo-Wschodnia) Rozwój towarowych rynków terminowych Wzrost produkcji biopaliw Spadek wartości dolara Szoki podażowe wywołane czynnikami pogodowymi Niski poziom zapasów
9 18 8 16 7 14 6 12 5 1 4 3 2 Mięso drobiowe Wołowina Wieprzowina Liczba ludności 8 6 4 1 2 2 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213
Liczba otwartych kontraktów [w tys.] na soję (czarna linia) i pszenicę (linia szara) Liczba otwartych kontraktów [w tys.] na bydło (czarna linia) i trzodę (linia szara)
198 1982 1984 1986 1988 199 1992 1994 1996 1998 2 22 24 26 28 21 14 12 1 8 6 4 2 Spasanie i wykorzystanie wewnętrzne Bioetanol Konsumpcja, na ziarno 212 214
25 2 15 1 5 Indeks cen żywności (25=1) Efektywny kurs USD (1973=1) 12, 1, 8, 6, 4, 2,, sty 91 sty 92 sty 93 sty 94 sty 95 sty 96 sty 97 sty 98 sty 99 sty sty 1 sty 2 sty 3 sty 4 sty 5 sty 6 sty 7 sty 8 sty 9 sty 1 sty 11 sty 12 sty 13 sty 14
sty 91 sty 92 sty 93 sty 94 sty 95 sty 96 sty 97 sty 98 sty 99 sty sty 1 sty 2 sty 3 sty 4 sty 5 sty 6 sty 7 sty 8 sty 9 sty 1 sty 11 sty 12 sty 13 sty 14 3 25 2 15 1 5 Pszenica - ceny nominalne Pszenica - ceny realne (21-1)
sty 91 sty 92 sty 93 sty 94 sty 95 sty 96 sty 97 sty 98 sty 99 sty sty 1 sty 2 sty 3 sty 4 sty 5 sty 6 sty 7 sty 8 sty 9 sty 1 sty 11 sty 12 sty 13 sty 14 1,1 1,5 1,95,9,85,8 klasyczna dekompozycja X-ARIMA-12
lut 91 lut 92 lut 93 lut 94 lut 95 lut 96 lut 97 lut 98 lut 99 lut lut 1 lut 2 lut 3 lut 4 lut 5 lut 6 lut 7 lut 8 lut 9 lut 1 lut 11 lut 12 lut 13 lut 14,3,25,2,15,1,5 -,5 -,1 -,15 Pszenica - logarytmy przyrostów
sty 92 sty 93 sty 94 sty 95 sty 96 sty 97 sty 98 sty 99 sty sty 1 sty 2 sty 3 sty 4 sty 5 sty 6 sty 7 sty 8 sty 9 sty 1 sty 11 sty 12 sty 13 sty 14,9,8,7,6,5,4,3,2,1 Zmienność cen pszenicy w UE
sty 92 sty 93 sty 94 sty 95 sty 96 sty 97 sty 98 sty 99 sty sty 1 sty 2 sty 3 sty 4 sty 5 sty 6 sty 7 sty 8 sty 9 sty 1 sty 11 sty 12 sty 13 sty 14,14,12,1,8,6,4,2 Zmienność ceny pszenicy w UE Zmienność ceny światowej
,12,1,8,6,4,2 Pszenica UE 91- Pszenica UE 5-14 Pszenica Świat 91- Pszenica Świat 5-14
sty 92 sty 93 sty 94 sty 95 sty 96 sty 97 sty 98 sty 99 sty sty 1 sty 2 sty 3 sty 4 sty 5 sty 6 sty 7 sty 8 sty 9 sty 1 sty 11 sty 12 sty 13 sty 14 1,2 1,8,6,4,2 -,2 Zmiana rok do roku - pszenica UE Zmiana rok do roku - pszenica Świat
4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1,5 Odchylenie 91- Odchylenie 5-14 Zmiany rok do roku 91- Zmiany rok do roku 5-14
sty 92 sty 93 sty 94 sty 95 sty 96 sty 97 sty 98 sty 99 sty sty 1 sty 2 sty 3 sty 4 sty 5 sty 6 sty 7 sty 8 sty 9 sty 1 sty 11 sty 12 sty 13 sty 14,12,1,8,6,4,2 Zmienność ceny kukurydzy w UE Zmienność ceny światowej kukurydzy
,1,9,8,7,6,5,4,3,2,1 Kukurydza UE 91- Kukurydza UE 5-14 Kukurydza Świat 91- Kukurydza Świat 5-14
1,2 1,8,6,4,2 Stosunek zmienności UE/Świat 91- Stosunek zmienności UE/Świat 5-14
sty 92 sty 93 sty 94 sty 95 sty 96 sty 97 sty 98 sty 99 sty sty 1 sty 2 sty 3 sty 4 sty 5 sty 6 sty 7 sty 8 sty 9 sty 1 sty 11 sty 12 sty 13 sty 14,12,1,8,6,4,2 Zmienność ceny wołowiny w UE Zmienność ceny światowej wołowiny
,8,7,6,5,4,3,2,1 Wołowina UE 91- Wołowina UE 5-14 Wołowina Świat 91- Wołowina Świat 5-14
1,9,8,7,6,5,4,3,2,1 Stosunek zmienności UE/Świat 91- Stosunek zmienności UE/Świat 5-14
sty 92 sty 93 sty 94 sty 95 sty 96 sty 97 sty 98 sty 99 sty sty 1 sty 2 sty 3 sty 4 sty 5 sty 6 sty 7 sty 8 sty 9 sty 1 sty 11 sty 12 sty 13 sty 14,3,25,2,15,1,5 Zmienność ceny wieprzowiny w UE Zmienność ceny światowej wieprzowiny
,25,2,15,1,5 Wieprzowina UE 91- Wieprzowina UE 5-14 Wieprzowina Świat 91- Wieprzowina Świat 5-14
1,9,8,7,6,5,4,3,2,1 Stosunek zmienności UE/Świat 91- Stosunek zmienności UE/Świat 5-14
sty 92 sty 93 sty 94 sty 95 sty 96 sty 97 sty 98 sty 99 sty sty 1 sty 2 sty 3 sty 4 sty 5 sty 6 sty 7 sty 8 sty 9 sty 1 sty 11 sty 12 sty 13 sty 14,7,6,5,4,3,2,1 Zmienność ceny drobiu w UE Zmienność ceny światowej drobiu
,6,5,4,3,2,1 Drób UE 91- Drób UE 5-14 Drób Świat 91-Drób Świat 5-14
1,8 1,6 1,4 1,2 1,8,6,4,2 Stosunek zmienności UE/Świat 91- Stosunek zmienności UE/Świat 5-14
sty 92 sty 93 sty 94 sty 95 sty 96 sty 97 sty 98 sty 99 sty sty 1 sty 2 sty 3 sty 4 sty 5 sty 6 sty 7 sty 8 sty 9 sty 1 sty 11 sty 12 sty 13 sty 14,16,14,12,1,8,6,4,2 Zmienność ceny sera w UE Zmienność ceny sera w USA
,12,1,8,6,4,2 Ser UE 91- Ser UE 5-14 Ser USA 91- Ser USA 5-14
1,6 1,4 1,2 1,8,6,4,2 Stosunek zmienności UE/Świat 91- Stosunek zmienności UE/Świat 5-14
sty 92 sty 93 sty 94 sty 95 sty 96 sty 97 sty 98 sty 99 sty sty 1 sty 2 sty 3 sty 4 sty 5 sty 6 sty 7 sty 8 sty 9 sty 1 sty 11 sty 12 sty 13 sty 14,25,2,15,1,5 Zmienność ceny masła w UE Zmienność ceny masła w USA
,2,18,16,14,12,1,8,6,4,2 Masło UE 91- Masło UE 5-14 Masło USA 91- Masło USA 5-14
1,6 1,4 1,2 1,8,6,4,2 Stosunek zmienności UE/Świat 91- Stosunek zmienności UE/Świat 5-14
Zmienność bezwzględna Zmienność względna Pszenica Kukurydza Wołowina Wieprzowina Drób Ser Masło
8 7 6 5 4 3 2 1 PL/EU pszenica przed 24 PL/EU pszenica po 24 PL/WRL pszenica przed 24 PL/WRL pszenica po 24
1993-23 25-214 Cause Effect F Statistics p value F Statistics p value Germany Poland,9334,553266 2,64472,3754 World Poland 2,99286,54243 1,58542,112487 Poland Germany 1,2116,294894,79572,68389 Poland World 1,43667,242142 1,5365,128394
8 7 6 5 4 3 2 1 PL/EU wieprzowina przed 24 PL/EU wieprzowina po 24 PL/WRL wieprzowina przed 24 PL/WRL wieprzowina po 24
1993-23 25-214 Cause Effect F Statistics p value F Statistics p value Germany Poland 1,69944,6935 2,61218,1668 World Poland 9,59518, 4,2151, Poland Germany,685,934252 1,6292,128528 Poland World,54432,742283 1,1718,333847
8 7 6 5 4 3 2 1 PL/EU wołowinapl/eu wołowina PL/WRL przed 24 po 24 wołowina przed 24 PL/WRL wołowina po 24
1993-23 25-214 Cause Effect F Statistics p value F Statistics p value Germany Poland 25,5915, 1,62426,94642 World Poland,854133,627281 1,1142,433952 Poland Germany 1,2655,451337 1,2512,264956 Poland World 1,9952,2395326,517275,84312
Porównanie zmienności wyników finansowych uzyskiwanych przez gospodarstwa prowadzące rachunkowość FADN w 5 państwach Unii Europejskiej: Pierwszy okres (1989-1997) Drugi okres (24-212) 5 państw: Niemcy, Hiszpania, Francja, Włochy, Wlk. Brytania
Gospodarstwa specjalizujące się w uprawach polowych Wzrost zmienności wart. produkcji (SE131) Wzrost zmienności WDB (SE41) Niemcy 55% 54% Hiszpania 262% 189% Francja 12% 343% Włochy 426% 146% Wlk. Brytania 144% 136% średnia 22% 174%
Gospodarstwa specjalizujące się w uprawach ogrodniczych Wzrost zmienności wart. produkcji (SE131) Wzrost zmienności WDB (SE41) Niemcy 69% 8% Hiszpania 22% 118% Francja 14% 15% Włochy 74% 59% Wlk. Brytania 85% 81% średnia 118% 98%
Gospodarstwa specjalizujące się w chowie zwierząt żywionych paszami objętościowymi Wzrost zmienności wart. produkcji (SE131) Wzrost zmienności WDB (SE41) Niemcy 122% 72% Hiszpania 118% 65% Francja 154% 78% Włochy 16% 87% Wlk. Brytania 58% 62% średnia 112% 73%
Nadrzędnym celem interwencji unijnej na rynkach rolnych pozostaje wciąż stabilizacja rynkowa Zmiana akcentów w unijnej polityce rolnej, skutkująca spadkiem środków przeznaczanych na stabilizację cen, sprawia, że rynki zbóż czy produktów mlecznych cechują się coraz wyższą zmiennością Wzrost ten jest nie tylko wynikiem obserwowanego w ostatniej dekadzie zwiększenia zmienności cen na rynkach światowych, na co wskazuje wzrost stosunku zmienności cen na rynkach unijnych w stosunku do cen na rynkach światowych
Do spadku zmienności cen doszło na rynkach, które historycznie podlegały niewielkiej interwencji ze strony Unii Europejskiej (wieprzowina, drób) Dla polskich producentów przystąpienie do Unii Europejskiej wiązało się ze spadkiem zmienności cen uzyskiwanych za sprzedawane produkty rolne Wzrost zmienności cen najprawdopodobniej nie przekłada się na wzrost zmienności dochodów z uwagi na stabilizującą rolę dopłat bezpośrednich