Masa i wielkoœæ nasion a zdolnoœæ kie³kowania wybranych form Poa pratensis L.

¹karstwo w Polsce (Grassland Science in Poland), 10, 173-183 Copyright by Polish Grassland Society, Poznañ, 2007 PL ISSN 1506-5162 ISBN 978-83-89250-51-3 Masa i wielkoœæ nasion a zdolnoœæ kie³kowania wybranych form Poa pratensis L. M. SZENEJKO Katedra Ekologii i Ochrony Œrodowiska, Uniwersytet Szczeciñski Weight and size of seeds and germination capacity of selected forms of Poa pratensis L. Abstract. The paper presents characteristics of the seed material of selected 25 forms of Poa pratensis L., i.e. of ecotypes, cultivars and strains. Seeds of the examined objects were analysed with regard to the thousand seeds weight (TSW) as well as the length (L) and width (W) of kernels. Initially characterised seeds were then subjected to the assessment of the germination process by determining their germination energy, germination capacity and the MGT index. The obtained results confirmed the opinion that TSW is a stable trait and, in the case of cultivars, it can be used as a model for their evaluation. No significant differences were determined in the mean value of the germination capacity of ecotypes, cultivars and strains. However, it was found that heavy and large seeds germinated, on average, by 84,2% better in comparison with light and small seeds. The difference between them reached nearly 40,0% and was confirmed statistically. Keywords:Poa pratensis, thousand seeds weight, germination, ecotypes, cultivars, strains 1. Wstêp Poa pratensis L. to jeden z podstawowych gatunków traw gazonowych, najczêœciej stosowanych na tereny zieleni oraz ceniony komponent mieszanek ³¹kowych i pastwiskowych (RUTKOWSKA ihempel, 1986; KOZ OWSKI i wsp., 2000; MARTYNIAK, 2003; DOMAÑSKI, 2005; WASILEWSKI, 2005). Jednak e, jak sugeruj¹ niektórzy autorzy nasiennictwo tego gatunku nie nale y do ³atwych a plony nasion z plantacji nasiennych w Polsce s¹ niskie ( Y KA iproñczuk, 2000; MARTYNIAK, 2003). Wœród cech biologicznych, które w znacznym stopniu wp³ywaj¹ na zdolnoœæ reprodukcyjn¹ Poa pratensis, najczêœciej wymienia siê: liczbê pêdów generatywnych na roœlinie lub jednostce powierzchni oraz d³ugoœæ i strukturê kwiatostanów, czyli liczbê ga³¹zek i k³osków. Nale y dodaæ, i jak donosi MARTYNIAK (2003) wielu autorów (FALKOWSKI i wsp., 1996; Y KA iproñczuk, 1998) wskazuje na dominuj¹cy wp³yw odmiany jako noœnika genetycznych cech plonu nasion wiechliny ³¹kowej. Wa n¹ cech¹ plonotwórcz¹ tego gatunku jest równie masa ziarniaków wyra ona jako masa tysi¹ca nasion (MTN). Stanowi ona obok: zdrowotnoœci, czystoœci, wilgotnoœci, zdolnoœci kie³kowania ziarniaków, dodatkowy wskaÿnik oceny wartoœci siewnej

174 M. Szenejko nasion, wyznaczony przez Miêdzynarodowy Zwi¹zek Oceny Nasion (ISTA) (LITYÑSKI, 1970; DUCZMAL itucholska, 2000). Jednoczeœnie, jak podaje literatura, masa nasion jest cech¹ uwarunkowan¹ genetycznie (w wiêkszym stopniu ni inne), a dodatkowo mo na j¹ uznaæ za marker przy ocenie odmian ( Y KA iproñczuk, 2000; MARTY- NIAK, 2003; GOLIÑSKI iwalerowska, 2007). Wœród producentów nasion istnieje przekonanie, i nasiona o du ej masie wiechliny ³¹kowej zwiêkszaj¹ plon oraz u³atwiaj¹ czyszczenie materia³u siewnego ( Y KA ipro- ÑCZUK, 2000; MARTYNIAK, 2003). Zawieraj¹ one wiêcej zmagazynowanych substancji pokarmowych, w zwi¹zku z tym siewki z tego typu nasion bêd¹ zdolne do szybszego wzrostu ni siewki z ma³ych nasion (LACK ievans, 2005). Mo na siê równie spodziewaæ, e formy o wiêkszych i ciê szych nasionach, bêd¹ te lepiej kie³kowa³y w warunkach laboratoryjnych. Celem niniejszej pracy by³a ocena materia³u nasiennego wybranych form wiechliny ³¹kowej pod wzglêdem masy i wielkoœci nasion oraz okreœlenie wp³ywu tych cech na proces kie³kowania ziarniaków. 2. Materia³ i metody W pracy przedstawiono wyniki badañ prowadzonych na prze³omie 2006/2007 r. Badaniami objêto 25 ró nych form wiechliny ³¹kowej, w tym: 19 ekotypów, 4 odmiany i 2 rody hodowlane, których nasiona pochodzi³y z kolekcji Ogrodu Botanicznego IHAR w Bydgoszczy, ze zbioru 2006 r. Ziarniaki ekotypów, które pos³u y³y do za³o enia kolekcji zosta³y zebrane w trakcie ekspedycji organizowanych w latach 2001-2002 na terenach województwa podlaskiego (14 form) i dolnoœl¹skiego (5 form). Do badañ u yto równie 2 odmiany gazonowe ( Alicja, Limousine ) i 2 odmiany pastewne ( Skiz, Skrzeszowicka ) oraz 2 rody hodowlane ( Dresa, Cha³upy ). Charakterystykê materia³u nasiennego dokonano na podstawie okreœlenia masy tysi¹ca nasion, wyliczaj¹c wskaÿnik MTN, oraz œredniej d³ugoœci (D ) i szerokoœci (SZ) pojedynczego ziarniaka wiechliny ³¹kowej. Ocenê MTN prowadzono zgodnie z zaleceniami ISTA, na podstawie masy 800 sztuk ziarniaków. Dla ka dej z 25 form zastosowano po 3 powtórzenia. Pod wzglêdem d³ugoœci i szerokoœci przeanalizowano po 50 nasion ka dej z form, dokonuj¹c 2500 pomiarów dla ca³ej populacji badanych obiektów. D i SZ pojedynczego ziarniaka okreœlano za pomoc¹ podzia³ki mikrometrycznej mikroskopu stereoskopowego, przy powiêkszeniu 12x. Ocenê procesu kie³kowania nasion Poa pratensis prowadzono w warunkach laboratoryjnych. Nasiona wysiewano na bibule filtracyjnej, umieszczonej na sterylnych szalkach Petriego (ø 9,0 cm), w liczbie 50 na szalkê. Zastosowano 4 powtórzenia, co pozwoli³o oceniæ proces kie³kowania 200 nasion w obrêbie 1 formy. Kie³kowanie prowadzono przy temperaturze zmiennej, zgodnie z zaleceniami ISTA, 20 o C/30 o C (œrednio 23 o C-25 o C). W sumie przebadano ok. 5000 nasion. Iloœæ skie³kowanych nasion notowano po 7, 14, 21, 28 dniach od momentu wysiewu. Wstêpne liczenie pozwoli³o okreœliæ szybkoœæ kie³kowania (energiê kie³kowania po 7 dniach), zaœ liczenie koñcowe, po 28 dniach od momentu wysiewu, umo liwi³o okreœlenie wskaÿnika zdolnoœci kie³kowania. PT, ¹karstwo w Polsce, 10, 2007

Masa i wielkoœæ nasion a zdolnoœæ kie³kowania wybranych form Poa pratensis L. 175 W oparciu o otrzymane wartoœci obliczono œredni czas kie³kowania nasion, okreœlaj¹c wskaÿnik MGT (DORYWALSKI i wsp., 1964). Wyniki poddano analizie statystycznej, stosuj¹c programy: Microsoft Office Excel 2003 i STATISTICA 6.0. Dla badanych cech okreœlono wspó³czynnik zmiennoœci i korelacji oraz wyliczono najmniejsz¹ istotn¹ ró nicê (NIR 0,05 ; Test LSD Fishera). 3. Wyniki i dyskusja 3.1. Charakterystyka materia³u nasiennego Charakteryzuj¹c materia³ nasienny wiechliny ³¹kowej zauwa ono, i masa tysi¹ca nasion oraz wymiary pojedynczego ziarniaka okaza³y siê cechami o du ej zmiennoœci u badanych form (tab. 1). Zakres zmiennoœci cech przedstawia³ siê nastêpuj¹co: 0,1523-0,4800 g (MTN), 2,154-3,104 mm (D ) i 0,488-0,814 (SZ). W odniesieniu do informacji podawanych przez FALKOWSKIEGO (1982), ziarniaki analizowanych obiektów okaza³y siê drobne (lekkie), d³ugie i w¹skie. I tak œrednia MTN, dla ca³ej populacji badanych form, wynosi³a 0,2802 g, zaœ d³ugoœæ i szerokoœæ pojedynczego nasiona odpowiednio 2,663 i 0,612 mm. Wiêkszoœæ badanych obiektów ró ni³o siê miêdzy sob¹ wartoœci¹ wskaÿnika MTN, co potwierdzono statystycznie. Najwiêkszymi i najciê szymi nasionami, z wyj¹tkiem Limousine, charakteryzowa³y siê odmiany (0,3658 g, 2,962/0,689 cm), nastêpnie rody hodowlane (0,3543 g, 2,808/0,735 mm), a najmniejszymi i najl ejszymi ekotypy (0,2615 g; 2,611/0,592 mm). Tak¹ zale noœæ zaobserwowali równie inni autorzy, m.in. Y KA iproñczuk (2000) analizuj¹c zmiennoœæ masy tysi¹ca nasion form gazonowych Poa pratensis. Ze wzglêdu na du ¹ zmiennoœæ analizowanych cech, badane formy podzielono na 3 grupy, traktuj¹c MTN jako cechê nadrzêdn¹ (tab. 2). Do grupy I, przydzielono 10 form o nasionach drobnych, których MTN by³a mniejsza ni 0,250 g, do III 4 formy o nasionach grubych, których MTN > 0,350g. W grupie II znalaz³y siê nasiona 11 form o œredniej wartoœci analizowanych cech, tj. œrednio ciê kich, œrednio d³ugich oraz dosyæ w¹skich, mieszcz¹cych siê w nastêpuj¹cych zakresach wartoœci: dla MTN 0,2653-0,3413 g; dla D 2,538-3,043 mm; dla SZ 0,536-0,698 mm. Miêdzy ekotypami z województwa dolnoœl¹skiego i podlaskiego zauwa ono ró nicê w wartoœci analizowanych parametrów. Ziarniaki tych pierwszych by³y wiêksze i ciê sze (0,3195 g, 02/0,632 mm), w porównaniu z nasionami form z województwa podlaskiego, których ponad 50,0% zosta³a przydzielona do grupy I, nasion drobnych. Najwiêkszymi i najciê - szymi nasionami wyró nia³ siê ekotyp POLDOS 01 333. Stabilnoœæ cechy MTN (w powtórzeniach) mierzona wspó³czynnikiem zmiennoœci () u wiêkszoœci obiektów by³a wysoka. Zakres cechy wœród badanych form wynosi³ od 0,4% (POLDOS 01 333) do 12,3% (POLPOD 02 373). U wiêkszoœci form wartoœæ by³a niska i nie przekracza³a 5,0% (78,0% form), co potwierdza stabilnoœæ cechy. Najwiêkszym wyrównaniem po wzglêdem MTN charakteryzowa³y siê odmiany, u których œrednia wartoœæ wspó³czynnika zmiennoœci wynosi³a 2,2%, nastêpnie rody hodowlane %, podczas gdy ekotypy by³y grup¹ form, u których MTN by³a cech¹ PT, Grassland Science in Poland, 10, 2007

176 M. Szenejko Tabela 1. Charakterystyka materia³u nasiennego Poa pratensis (œrednie z powtórzeñ) Table 1. Characterisation of the Poa pratensis seed material (means from replications) Formy Forms MTN (g) D (mm) SZ (mm) POLPOD 02 253 e. POLPOD 02 037 e. POLPOD 02 231 e. POLPOD 02 426 e. POLPOD 02 373 e. POLPOD 02 410 e. POLDOS 01 093 e. POLPOD 02 347 e. Limousine o. POLPOD 02 326 e. POLPOD 02 148 e. POLPOD 02 293 e. POLDOS 01 449 e. POLPOD 02 215 e. POLDOS 01 157 e. POLPOD 02 317 e. POLPOD 02 267 e. POLDOS 01 405 e. Skiz o. Dresa r. Alicia o. POLPOD 02 172 e. Cha³upy r. Skrzeszowicka ( Sk 46 ) o. POLDOS 01 333 e. 0,1523 0,1707 0,1740 0,1900 0,1963 0,2140 0,2193 0,2227 0,2293 0,2407 0,2653 0,2787 0,2827 0,2900 0,2980 0,3073 0,3093 0,3157 0,3310 0,3320 0,3413 0,3613 0,3767 0,4253 0,4820 9,1 7,8 2,1 7,9 12,3 4,1 3,2 3,3 2,4 5,1 4,6 2,2 0,7 2,9 1,4 1,3 0,8 1,7 6,9 2,6 1,2 0,4 2,324 2,154 2,362 2,340 2,512 2,578 2,560 2,624 2,456 00 3,043 06 2,600 2,538 2,554 2,650 62 2,694 2,834 08 2,950 2,800 2,908 3,102 3,104 8,6 8,9 7,8 7,4 8,0 8,6 11,9 8,6 7,8 8,0 7,5 8,5 8,5 7,9 6,1 7,3 9,1 9,8 7,0 7,0 8,4 10,8 6,0 6,5 7,9 0,488 0,554 0,531 0,543 0,588 0,556 0,592 0,568 0,524 0,600 0,656 0,586 0,536 0,544 0,626 0,562 0,628 0,594 0,608 0,698 0,690 0,678 0,772 0,770 0,814 14,6 20,4 17,3 16,5 16,3 18,2 15,2 18,6 21,7 17,6 17,4 16,5 17,6 14,5 11,6 13,9 19,8 15,7 21,2 19,3 18,6 16,7 15,9 1 13,4 Œrednia Mean 0,2802 3,684 2,663 8,156 0,612 16,848 NIR 0,05 dla masy tysi¹ca nasion LSD 0.05 for thousand seeds weight = 0.0012 NIR 0,05 dla d³ugoœci nasiona LSD 0.05 for seed lenth = 0.4814 NIR 0,05 dla szerokoœci nasiona LSD 0.05 for seed width = 0.1083 Objaœnienia symboli: MTN masa tysi¹ca nasion; wspó³czynnik zmiennoœci; D d³ugoœæ nasiona; SZ szerokoœæ nasiona; o. odmiana; r. ród; e. ekotyp. Explanations of symbols: MTN thousand seeds weight; variation coefficient; D - seed length; SZ seed width; o. cultivar; r. strain; e. ecotype. PT, ¹karstwo w Polsce, 10, 2007

Tabela 2. Masa tysi¹ca nasion i jej zmiennoœæ u wybranych form (odmian, rodów i ekotypów) Poa pratensis (œrednie z powtórzeñ) Table 2. Weight of one thousand seeds and its variability in selected forms (cultivars, strains and ecotypes) of Poa pratensis (means from replications) Forma Form POLPOD 02 253 e. POLPOD 02 037 e. POLPOD 02 231 e. POLPOD 02 426 e. POLPOD 02 373 e. POLPOD 02 410 e. POLDOS 01 093 e. POLPOD 02 347 e. Limousine o. POLPOD 02 326 e. Œrednia Mean I Drobnonasienne Small seeds group (< 0,250 g) MTN (g) 0,1523 0,1707 0,1740 0,1900 0,1963 0,2140 0,2193 0,2227 0,2293 0,2407 9,1 7,8 2,1 7,8 12,3 4,1 3,2 3,3 2,4 0,2009 5,480 II Œrednionasienne Medium seeds group (0,250-0,350 g) Forma Form POLPOD 02 148 e. POLPOD 02 293 e. POLDOS 01 449 e. POLPOD 02 215 e. POLDOS 01 157 e. POLPOD 02 317 e. POLPOD 02 267 e. POLDOS 01 405 e. Skiz o. Dresa r. Alicia o. Œrednia Mean MTN (g) 0,2653 0,2787 0,2827 0,2900 0,2980 0,3077 0,3093 0,3157 0,3310 0,3320 0,3413 5,1 4,6 2,2 0,7 2,9 1,4 1,4 0,8 1,7 0,3047 2,382 Forma Form POLPOD 02 172 e. Cha³upy r. Sk 46 o. POLDOS 01 333 e. Œrednia Mean III Grubonasienne Large seeds group (> 0,350 g) MTN (g) 0,3613 0,3767 0,4253 0,4820 6,9 2,6 1,2 0,4 0,4113 75 Objaœnienia symboli: MTN masa tysi¹ca nasion; wspó³czynnik zmiennoœci; o. odmiana; r. ród; e. ekotyp Explanations of symbols: MTN thousand seeds weight; variation coefficient; o. cultivar; r. strain; e. ecotype

178 M. Szenejko najmniej stabiln¹; zw³aszcza wœród form z woj. podlaskiego. Nale y nadmieniæ, e masa nasion ekotypów z województwa dolnoœl¹skiego by³a bardziej wyrównana. Potwierdzeniem faktu, i masa tysi¹ca nasion jest cech¹ stabiln¹ s¹ wyniki uzyskane, min. przez VOLTERRANIEGO i wsp., (1999), Y KI iproñczuka (2000) oraz GOLIÑ- SKIEGO iwalerowsk (2007), którzy dla MTN uzyskiwali niskie wartoœci. Autorzy ci, mimo odmiennych warunków produkcji nasion, uzyskiwali równie podobn¹ wartoœæ MTN i ranking odmian, tj. Limousine < Skiz < Alicia < Sk 46 (VOLTER- RANI i wsp., 1999; Y KA iproñczuk, 2000). 3.2. Proces kie³kowania Dokonuj¹c oceny procesu kie³kowania, dla wszystkich 25 badanych form, stwierdzono, i œrednia zdolnoœæ kie³kowania wiechliny ³¹kowej by³a niska i wynosi³a 60,2% (tab. 3). Dla porównania wg Rozporz¹dzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 01.02.2007 r. (ROZPORZ DZENIE, 2007) w sprawie szczegó³owych wymagañ dotycz¹cych wytwarzania i jakoœci materia³u siewnego, minimalna wartoœæ zdolnoœci kie³kowania nasion oceniana jest na 75,0%. Œrednia szybkoœæ kie³kowania nasion Poa pratensis po 7 dniach od momentu wysiania, nie przekracza³a 21,0%, a pojedynczy ziarniak potrzebowa³ ok. 20 dni na skie³kowanie. Analizuj¹c œrednie wartoœci uzyskane na podstawie I liczenia skie³kowanych nasion, zauwa ono nastêpuj¹c¹ tendencjê: najszybciej kie³kowa³y nasiona ekotypów, nastêpnie odmian, zaœ ziarniaki rodów hodowlanych wykazywa³y najwolniejsze tempo kie³kowania. Jednak e analiza statystyczna potwierdzi³a jedynie ró nicê w szybkoœci kie³kowania rodów hodowlanych, natomiast ekotypy i odmiany nie ró ni³y siê statystycznie po wzglêdem wartoœci tej cechy. Nie zauwa ono równie wyraÿnej ró nicy pomiêdzy % skie³kowanych nasion form z Podlasia a form z województwa dolnoœl¹skiego; ekotypy z obu województw cechowa- ³a podobna œrednia szybkoœæ kie³kowania (ok. 23, 0%). W obrêbie tej grupy intensywnoœæ kie³kowania po 7 dniach by³a najbardziej zró nicowana. Zakres zmiennoœci tempa kie³kowania, waha³ siê od 4,7% (POLDOS 01 157) do ponad 46,7% (POLDOS 01 405). Wiechlina ³¹kowa cechuje siê d³ugim okresem kie³kowania nasion, zwykle po 28 dniach od momentu ich wysiania (FALKOWSKI, 1982; FALKOWSKI i wsp., 1994). Zgodnie z tymi informacjami, zdolnoœæ kie³kowania nasion badanych form oceniano po up³ywie tego okresu. Analizuj¹c œrednie wartoœci uzyskane na podstawie koñcowego liczenia skie³kowanych nasion, nie zauwa ono istotnej statystycznie ró nicy pomiêdzy badanymi grupami form, czyli ekotypami, odmianami i rodami. Procent skie³kowanych nasion po 28 dniach by³ najwiêkszy wœród rodów hodowlanych, zw³aszcza rodu Cha³upy (ponad 90,0% nasion skie³kowanych), a najmniejszy wœród ekotypów (POLPOD 02 253 20,0%) (tab. 3). Odmiany utrzymywa³y siê na drugim miejscu, podobnie jak w przypadku energii kie³kowania; mo e to œwiadczyæ o znacznym ich wyrównaniu i wzglêdnej sta³oœci przebiegu procesu kie³kowania. Potwierdzeniem tego jest równie niski zakres zmiennoœci w % skie³kowanych nasion, od ok. 52,0% dla Skiz, do ok. 79,3% dla niemieckiej PT, ¹karstwo w Polsce, 10, 2007

Tabela 3. Ocena procesu kie³kowania nasion wybranych form Poa pratensis (œrednie z powtórzeñ) Table 3. Evaluation of the seed germination process of the selected forms of Poa pratensis (means from replications) Formy Forms POLPOD 02 253 e. POLPOD 02 231 e. POLPOD 02 373 e. POLPOD 02 426 e. POLPOD 02 347 e. POLPOD 02 410 e. Skiz o. POL POD 02 037 e. Dresa o. POLPOD 02 148 e. POLDOS 01 093 e. POLPOD 02 267 e Alicia o. POLPOD 02 293 e. POLPOD 02 317 e. POLPOD 02 326 e. POLDOS 01 405 e. POLDOS 01 157 e. Skrzeszowicka ( Sk 46 ) o. POLPOD 02 172 e. Limousine o. POLDOS 01 449 e. POLPOD 02 215 e. POLDOS 01 333 e. Cha³upy r. I liczenie 1-st countin Po 7 dniach After 7 days 15,0 19,3 8,6 21,1 23,3 20,0 6,7 25,3 4,0 34,5 5,0 16,7 1 19,3 11,3 27,4 46,7 4,7 18,7 40,7 36,7 41,1 40,0 20,0 0,7 47,1 41,8 96,1 33,0 55,8 90,0 148,0 16,4 86,6 20,1 141,4 79,9 71,2 93,9 71,3 16,9 43,5 137,8 50,63 12,4 46,4 52,1 43,3 60,0 173,2 II liczenie 2-nd counting Po 28 dniach After 28 days Czas kie³kowania (dni) Time of germination (days) Œrednia - Mean 20,780 69,153 60,196 15,912 19,836 3,156 20,0 28,0 28,0 40,0 40,7 44,7 52,0 52,8 53,3 54,4 55,0 60,0 61,3 61,3 61,3 62,0 72,2 7 7 78,7 79,3 84,3 84,7 92,2 93,3 35,4 51,5 14,3 0,0 31,2 30,5 10,2 16,3 53,3 9,4 12,9 3,3 5,0 42,6 13,6 14,8 7,0 4,2 4,2 8,2 10,5 9,1 4,9 4,2 1,2 18,2 18,5 19,9 20,1 18,9 19,4 20,5 19,3 21,6 18,8 21,2 20,0 21,1 19,8 20,5 19,5 18,6 21,2 20,2 19,0 19,3 19,1 19,2 20,4 21,6 1,6 1,1 6,3 0,8 3,7 7,0 2,0 0,9 5,1 2,8 4,5 2,0 4,7 3,2 2,1 4,9 3,6 3,3 0,8 3,4 4,4 3,9 1,4 NIR0,05 - LSD0.05 127,780-113,100-0,502 - Objaœnienia symboli: wspó³czynnik zmiennoœci; o. odmiana; r. ród; e. ekotyp Explanations of symbols: variation coefficient; o. cultivar; r. strain; e. ecotype

180 M. Szenejko odmiany gazonowej Limousine i tylko ona osi¹gnê³a minimaln¹ wartoœæ zdolnoœci kie³kowania. Wœród pozosta³ych badanych form wiechliny ³¹kowej, wartoœæ t¹ przekroczy³y: 2 ekotypy z Podlasia (POLPOD 02 172, POLPOD 02 215)i2zwojewództwa dolnoœl¹skiego (POLDOS 01 333, POLDOS 01 449) oraz ród hodowlany Cha³upy. W celu dok³adniejszej charakterystyki procesu kie³kowania nasion wiechliny ³¹kowej, oprócz szybkoœci i zdolnoœci kie³kowania okreœlono równie œredni czas potrzebny na skie³kowanie 1 nasiona, tzw. wskaÿnik MGT. Jak podaje UREK (2004), w œlad za innymi (DORYWALSKI i wsp., 1964; GRZESIUK ikulka, 1981), MGT jest uznawany za wskaÿnik ywotnoœci nasion, a przez niektórych autorów nawet za najbardziej wyraÿn¹ manifestacjê ich wigoru, który przejawia siê w ca³ej póÿniejszej ontogenezie roœlin (HAYDECKER, 1972; ELLIS iroberts, 1978; GRZESIUK ikulka, 1981). Ziarniaki badanych form potrzebowa³y œrednio 19,836 (ok. 20,0) dni na skie³kowanie. Zauwa ono, i poszczególne formy ró ni³y siê statystycznie pod wzglêdem œredniej wartoœci wskaÿnika MGT a zakres zmiennoœci analizowanej cechy waha³ siê od 18,2 dni (POLPOD 02 253) do 21,6 dni dla rodu hodowlanego Cha³upy. 3.3. Masa tysi¹ca nasion a zdolnoœæ kie³kowania nasion Analiza statystyczna uzyskanych wyników, ukaza³a zale noœæ pomiêdzy MTN a zdolnoœci¹ kie³kowania, co potwierdza wartoœæ wspó³czynnika korelacji (r = 0,754, p > 0,0001). I tak w grupie III form o nasionach najciê szych i najwiêkszych, udzia³ skie³kowanych nasion po up³ywie 28 dni by³ najwiêkszy (84,2%). Nie wykazano zaœ korelacji pomiêdzy mas¹ nasion a pozosta³ymi wskaÿnikami kie³kowania ziarniaków, w tym min. szybkoœci¹ kie³kowania (ryc. 1). 90 80 70 60 % 50 40 30 20 10 0 I II III MTN TSW EK GR LZK GC Ryc. 1. Wp³yw masy tysi¹ca nasion (MTN) na szybkoœæ (EK) i zdolnoœæ kie³kowania (ZK ) nasion wybranych form Poa pratensis Fig. 1. Impact of the thousand seed weight (TSW) on the germination rate (GR) and germination capacity (GC) of seeds of selected forms of Poa pratensis PT, ¹karstwo w Polsce, 10, 2007

Masa i wielkoœæ nasion a zdolnoœæ kie³kowania wybranych form Poa pratensis L. 181 4. Wnioski Badane formy (odmiany, rody i ekotypy) Poa pratensis ró ni³y siê pod wzglêdem œrednich wartoœci masy tysi¹ca nasion (MTN), która okaza³a siê cech¹ o du ej zmiennoœci. Stabilnoœæ MTN, dla wiêkszoœci badanych obiektów by³a wysoka, co potwierdza niska wartoœæ wspó³czynnika zmiennoœci (). Najwiêkszym wyrównaniem i stabilnoœci¹ pod wzglêdem tej cechy odznacza³y siê odmiany, dla których masê tysi¹ca nasion mo na by³oby uznaæ za ewentualny marker przy ich ocenie. Najlepiej pod wzglêdem zdolnoœci kie³kowania ziarniaków zosta³y ocenione rody hodowlane, nastêpnie odmiany i ekotypy wiechliny ³¹kowej; ró nice te okaza³y siê jednak nieistotne statystycznie. Wykazano zale noœæ miêdzy MTN a zdolnoœci¹ ich kie³kowania po 28 dniach. Nasiona ciê kie i du e lepiej kie³kowa³y po up³ywie tego okresu ni ziarniaki drobne form Poa pratensis. Literatura DOMAÑSKI P.J., 2005. Odmiany uprawne traw pastewnych i motylkowatych drobnonasiennych. W: Trawy i roœliny motylkowate drobnonasienne poradnik. Biznes-Press sp. z o.o., Warszawa, 72-45. DORYWALSKI J., WOJCIECHOWICZ M., BARTZ J., 1964. Metodyka oceny nasion. Pañstwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leœne, Warszawa, 342. DUCZMAL K. W., TUCHOLSKA H. (red.), 2000. Nasiennictwo czêœæ ogólna. Pañstwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leœne, Poznañ, 305-324. ELLIS R.H., ROBERTS E.H., 1978. Towards a rational basis or testing seed quality. In: Seed Production. P. D. HEBBLETHWAITE (ed.), Butterworth, London, 606-636. FALKOWSKI M., 1982. Trawy polskie. Pañstwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leœne, Warszawa, 384-392. FALKOWSKI M., KUKU KA I., KOZ OWSKI S., 1994. W³aœciwoœci biologiczne roœlin ³¹kowych Wybrane zagadnienia. Wydawnictwo Akademii Rolniczej w Poznaniu, Poznañ, 9-17. FALKOWSKI M., KUKU KA I., KOZ OWSKI S., 1996. Wykszta³canie pêdów generatywnych a plonowanie plantacji nasiennych traw. Biuletyn IHAR, 199, 99-107. GOLIÑSKI P., WALEROWSKA M., 2007. Zmiennoœæ wybranych cech biologicznych a potencja³ nasienny Poa pratensis (Poaceae). Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica, Supplementum 9, 147-154. GRZESIUK S., KULKA K., 1981. Fizjologia i biochemia nasion. Pañstwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leœne, Warszawa, ss. 605. HAYDECKER W., 1972. Vigour. In: Viability of seeds. ROBERTS E. H. (ed.), Chapman and Hall Ltd., London, 209-252. KOZ OWSKI S., GOLIÑSKI P., GOLIÑSKA B., 2000. Pozapaszowa funkcja traw. ¹karstwo w Polsce, 3, 79-94. LACK A.J., EVANS D.E. 2005. Biologia roœlin Krótkie wyk³ady. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 242-245. PT, Grassland Science in Poland, 10, 2007

182 M. Szenejko LITYÑSKI M., 1970. Biologia nasion i nasiennictwo. Pañstwowe Wydawnictwo Naukowe, Poznañ, 359-378. MARTYNIAK D., 2003. Cechy biologiczne warunkuj¹ce wartoœæ gazonow¹ i nasienn¹ wiechliny ³¹kowej (Poa pratensis L.) w œwietle literatury. Biuletyn IHAR, 228, 335-344. RUTKOWSKA B., HEMPEL A., 1986. Trawniki. Pañstwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leœne, Warszawa, 246. ROZPORZ DZENIE, 2007. Rozporz¹dzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 01.02.2007 r. w sprawie szczegó³owych wymagañ dotycz¹cych wytwarzania i jakoœci materia³u siewnego. Dz.U. Nr 29, poz. 189. WASILEWSKI Z., 2005. Trawy przydatne na pastwiskach i ich u ytkowanie. W: Trawy i roœliny motylkowate drobnonasienne poradnik. Biznes-Press sp. z o. o., Warszawa, 46-50. VOLTERRANI M., BARDINI G., MAGNIS S., BONAMI E., 1999. Comparative study turfgrass cultivars of Festuca arudinacea Schreb., Lolium perenne L. and Poa partensis L.in the coastal environment of Tuscany. Proceedings of the 4 th International Herbage Seed Conference, Perugia, 309-313. UREK G., 2004. Reakcja wybranych odmian traw gazonowych na naturaln¹ i stymulowan¹ suszê. Biuletyn IHAR, 233, 195-209. Y KA D., PROÑCZUK S., 1998. Zmiennoœæ cech morfologicznych i biologicznych ekotypów wiechliny ³¹kowej wybranych z Zasobów Genowych IHAR na u ytkowanie trawnikowe. Zeszyty Problemowe Postêpów Nauk Rolniczych, 463, 499-507. Y KA D., PROÑCZUK S., 2000. Wspó³zale noœæ pomiêdzy mas¹ tysi¹ca nasion a wybranymi cechami morfologicznymi i biologicznymi form gazonowych Poa pratensis L. ¹karstwo w Polsce, 3, 193-198. Weight and size of seeds and germination capacity of selected forms of Poa pratensis L. M. SZENEJKO Department of Ecology and Preservation of the Environment, University of Szczecin Summary The principal aim of the investigations carried out at the end of 2006 and beginning of 2007 was to characterise the seed material of 25 forms of Poa pratensis L. with regard to the thousand seeds weight (TSW) and to determine correlations between their weight and their germination capacity. The experiments comprised: 19 ecotypes, 4 cultivars and 2 strains derived from the collection of the IHAR Botanical Garden in Bydgoszcz. The ecotype seeds were derived from two voivodeships, namely: 14 forms from the Podlaskie Voivodeship and 5 ecotypes from the Voivodeship of Lower Silesia. In addition, the analyses also included 2 lawn cultivars ( Alicja, Limousine ) and 2 fodder cultivars ( Skiz, Skrzeszowicka ) as well as 2 strains ( Dresa, Cha³upy ). The weight of one thousand seeds as well as the dimensions of a single kernel turned out to be traits of considerable variability in the examined forms. The range of variability of these traits was as follows: 0,1523-0,4800 g (TSW), 2,154-3,104 mm (L) and 0,488-0,814 mm (W). The TSW stability for the majority of the examined objects, especially for cultivars, was high and was confirmed by investigations of other researchers. The performed investigations revealed correlations PT, ¹karstwo w Polsce, 10, 2007

Masa i wielkoœæ nasion a zdolnoœæ kie³kowania wybranych form Poa pratensis L. 183 between the TSW and their germination capacity after 28 days. No such correlations were found when analysing other germination indices, i.e. germination energy and the MGT index. Adres do korespondencji Address for correspondence: Mgr Magdalena Szenejko Katedra Ekologii i Ochrony Œrodowiska, Uniwersytet Szczeciñski ul. W¹ska 13, 71-145 Szczecin tel. (091) 444-15-02, 444-16-84 e-mail: bahonko@wp.pl Recenzent Reviewer: Grzegorz urek PT, Grassland Science in Poland, 10, 2007