Strategia rozwoju szkolnictwa wyższego w Polsce do 2020 roku

Strategia rozwoju szkolnictwa wyższego w Polsce do 2020 roku Poznań, 22 lutego 2010 Prof. dr hab. Marek Kwiek Centrum Studiów nad Polityką Publiczną UAM www.cpp.amu.edu.pl www.uczelnie2020.pl Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Człowiek najlepsza inwestycja

(1) Diagnoza. System wielkich kontrastów Strategia wynika z diagnozy. Punkt wyjścia ocena obecnego stanu SW. Jej elementy to m.in.: Polskie SW jest silnie spolaryzowane wzdłuż kilku osi; na końcach każdej z nich występują poważne problemy wymagające odmiennych działań: uczelnie publiczne uczelnie niepubliczne kierunki elitarne kierunki masowe jednostki badawcze jednostki dydaktyczne badania globalne badania lokalne jednostki zasobne jednostki ubogie młodsza kadra starsza kadra 2

(2) Diagnoza. Studenci wg rodzajów uczelni i typów studiów 131 UCZELNIE PUBLICZNE 1,27 mln studentów 325 UCZELNIE NIEPUBLICZNE 0,66 mln studentów 0,83 mln studenci stacjonarni 0,95 mln 0,12 mln 0,44 mln studenci niestacjonarni 0,98 mln 0,54 mln Źródło: GUS [2009]. 3

(3) Diagnoza. Liczba i wielkość uczelni 131 uczelni PUBLICZNYCH 325 uczelni NIEPUBLICZNYCH Ogromna liczba uczelni; bardzo rozdrobniony sektor niepubliczny. Trzy trendy: umasowienie studiów, pojawienie się prywatnych uczelni i iopłat w uczelniach publicznych oraz rozszerzenie autonomii uczelni Źródło: GUS [2009]. 4

(4) Diagnoza. Sektor niepubliczny 120 Ogromny, w porównaniu z innymi krajami, sektor niepubliczny 100 80 60 40 20 0 Polska USA Portugalia Francja Hiszpania Czechy Austria Dania Finlandia Niemcy Instytucje publiczne Instytucje prywatne za - leżne od państwa Niezależne instytucje prywatne Proporcje liczby studentów uczelni publicznych i prywatnych (wg definicji OECD) Źródło: OECD [2008]. 5

(5) Diagnoza. Kierunki elitarne kierunki masowe Ogromna liczba studentów przypadająca na 1 nauczyciela wyklucza wysoką jakość kształcenia na kierunkach masowych Popularność kierunku w PL w porównaniu z UE Grupy kierunków KSZT kształcenie HUM nauki humanistyczne i sztuka SPOŁ nauki społeczne, handel i prawo NAUK nauka TECH technika, przemysł i budownictwo ROL rolnictwo ZDR zdrowie i opieka społeczna USŁ usługi Liczba studentów na 1 dr. hab rozmiar tarczy odzwierciedla popularność danej grupy kierunków w Polsce Popularność grup kierunków studiów w Polsce i UE27 oraz liczba studentów przypadających na jednego dr hab. w Polsce Źródło: Opracowanie własne na podstawie OPI [2009] i danych Eurostat. 6

(6) Diagnoza. Kształcenie kadry na własne potrzeby UW i UJ zatrudniają niemal wyłącznie własnych doktorów 100% 90% 90% 80% 70% 69% 62% 58% 60% 53% 49% 50% 40% 40% 33% 30% 24% 24% 20% 10% 10% 9% 8% 0% Polska Hiszpania Belgia Szwecja Francja Irlandia Dania Holandia Włochy Szwajcaria Finlandia Wielka Brytania Niemcy Porównanie udziału własnych doktorów wśród pracowników uczelni europejskich notowanych w rankingu szanghajskim Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OPI i Aghion [2009]. 7

(7) Diagnoza. Koncentracja zasobów i nakładów System jest spolaryzowany na 25 uczelni i resztę sektora SW STUDENCI 44% STUDENCI 56% NAUCZYCIELE 50% PRZYCHODY 77% 25 uczelni publicznych pozostałe publiczne oraz uczelnie niepubliczne NAUCZYCIELE 50% PRZYCHODY 23% NAKŁADY NA BADANIA 84% NAKŁADY NA BADANIA 8 16% Źródło: GUS [2009]. 8

(8) Elementy misji szkolnictwa wyższego Wyposażanie studentów w wiedzę i w umiejętności pozwalające na świadome i sprawne funkcjonowanie w złożonym, szybko zmieniającym się świecie. Przygotowanie absolwentów do: pracy zawodowej, w tym zmian zawodu i uzupełniania wiedzy świadomego i czynnego udziału w demokratycznym społeczeństwie obywatelskim Wyrównywanie szans rozwojowych osób z różnych obszarów i grup społecznych 9

(9) Elementy misji szkolnictwa wyższego (cd.) Tworzenie nowej wiedzy przez prowadzenie badań naukowych zarówno motywowanych ciekawością poznawczą, jak i myślą o dobru wspólnym Przyswajanie wyników badań prowadzonych w świecie i przekazywanie ich do użytku społecznego Współdziałanie z otoczeniem gospodarczym i społecznym Tworzenie pozytywnego wizerunku kraju, wynikającego z osiągnięć polskich uczonych Pielęgnowanie dziedzictwa narodowego; rozwijanie języka polskiego i kultury polskiej. 2.2.2010

(10)Nadrzędny cel strategiczny Znaczące podwyższenie JAKOŚCI w trzech najważniejszych obszarach SW: kształcenia, badań naukowych oraz relacji uczelni z otoczeniem społecznym i gospodarczym. Przedsięwzięcia: wokół 6 celów strategicznych 11

(11) PROBLEMY CELE STRAT. -sześć Niska jakość studiów na kierunkach masowych; ogromna liczba studentów niestacjonarnych Zbyt sztywne, centralnie ustalane kierunki studiów Nierówności społeczne w dostępie do studiów Skromna aktywność naukowa, mało widoczna w świecie różnorodność otwartość Kształcenie kadry na wlasne potrzeby; niska aktywność międzynarodowa mobilność Wielozatrudnienie i brak motywacyjnego systemu wynagrodzeń konkurencja Zasady finansowania uczelni nie motywują do podnoszenia jakości Dużo małych uczelni; fragmentacja dużych efektywność przejrzystość Nieczytelny ustrój uczelni publicznych Wątłe relacje uczelni z otoczeniem społecznym i gospodarczym

(12) RÓŻNORODNOŚĆ UCZELNI I PROGRAMÓW 13

(13) Programy dyplomowe zamiast kierunków Różnorodność zrozumienie i akceptacja odmienności misji poszczególnych typów uczelni: dydaktyczne, badawcze, akademickie (łączące kształcenie i badania). Różne wymagania wobec instytucji SW: silna tendemcja koncentracji środków na badania w najlepszych ośrodkach badawczych (Francja, Niemcy, Wielka Brytania, USA). Programy dyplomowe projektowane przez uczelnie zastąpią odgórnie ustalane kierunki studiów: zestawy wymagań niezbędnych do otrzymania odpowiedniego dyplomu Uruchomienie programu będzie wymagało zaakceptowania przez PKA (akredytacja) wzmocnienie systemu akredyatcji i ewaluacji: program plus zasoby kadrowe i materialne przypisane do realizacji programu. Akredytacja określa również maks. pojemność programu Typy programów dyplomowych: multidyscyplinarne na studiach I stopnia, zawodowe na studiach I i II stopnia zawody, akademickie na studiach I i II stopnia dziedziny wiedzy, badawcze na studiach III ństopnia (warunek: prowadzone badań w odpowiedniej dziedzinie, a nie tylko zatrudnienie osób ze stopniami i tytułem naukowym) 14

(14) Typy uczelni podstawowe różnice Uczelnie dydaktyczne Uczelnie naukowo-dydaktyczne Kolegia akademickie Uczelnie zawodowe Uczelnie Akademickie Uczelnie badawcze Programy multidyscyplinarne I stopnia Programy zawodowe I i II stopnia DYDAKTYKA Programy akademickie I i II stopnia Programy badawcze III stopnia i akademickie II stopnia Możliwość prowadzenia badań naukowych Możliwość prowadzenia badań naukowych BADANIA Możliwość prowadzenia programów badawczych III stopnia oraz programów zawodowych i ogólnokształcących Wymóg prowadzenia badań naukowych Możliwość prowadzenia programów akademickich I stopnia, zawodowych I i II stopnia oraz programów ogólnokształcących Wymóg prowadzenia badań naukowych Wysoka jakość badań poparta pozytywną ewaluacją KEJN Jakość badań na poziomie światowym poparta wyróżniającą ewaluacją KEJN Kadra dydaktyczna, bez obowiązku prowadzenia badań Kadra dydaktyczna, bez obowiązku prowadzenia badań oraz praktycy (spoza SW) w danych dziedzinach KADRA Kadra naukowo-dydaktyczna, obowiązek prowadzenia badań oraz praktycy (spoza SW) w przypadku prowadzenia programów zawodowych Kadra naukowo-dydaktyczna, obowiązek prowadzenia badań, liczba studentów na pracownika naukowodydaktycznego niższa niż w uczelniach akademickich 15

(15) Likwidacja studiów niestacjonarnych Studia w trybie standardowym w pełnym wymiarze czasu, w ciągu dwóch semestrów w roku akademickim. (Odpowiednik: full-time i part-time) Studia w trybie przedłużonym ten sam program, większa liczba semestrów, mniejszy wymiar czasu tygodniowo (studia płatne) Czas studiów w trybie przedłużonym może zostać skrócony poprzez udział w zajęciach w semestrze wakacyjnym 16

(16) OTWARTOŚĆ NA OTOCZENIE SPOŁECZNE I GOSPODARCZE 17

(17) Zwiększona dostępność pomocy socjalnej Likwidacja stypendiów za wyniki w nauce wypłacanych ze środków publicznych i przeniesienie zaoszczędzonych środków na stypendia socjalne (badania OECD: bezzwrotna pomoc w formie stypendium socjalnego istotnie wpływa na podwyższenie odsetka studentów z rodzin o niskich dochodach podstawowy instrument wyrównywania szans edukacyjnych. W nauce ze śr. prywatnych) Podwyższenie progów dochodowych uprawniających do otrzymania stypendium socjalnego Promesa stypendium socjalnego Stypendia socjalne będą przyznawane i wypłacane w systemie pomocy społecznej, nie na uczelniach (brak wiedzy uczelni nt. sytuacji materialnej studenta, brak możliwości weryfikacji danych) 18

(18) Partnerstwo na rzecz Transferu Wiedzy Zmiany w prawie praw do własności intelektualnej i podziału zysków pochodzących z komercjalizacji badań, zasad zamawiania usług edukacyjnych przez przedsiębiorstwa Wspomaganie tworzenia firm typu spin-off Portal informacyjny o kompetencjach zespołów badawczych Kampania informacyjnej wśród przedsiębiorców o możliwościach i dobrych praktykach współpracy z uczelniami Cykliczne regionalne badania satysfakcji pracodawców z przygotowania absolwentów uczelni do pracy 19

(19) MOBILNOŚĆ KADRY I STUDENTÓW 20

(20) Wymagania i ułatwienia mobilności Zakaz zatrudniania własnych doktorów (przez 2 lata; trudności z uzyskanie niezależności badawczej; brak konkursów na etat etaty odtworzeniowe itp.) Wymaganie mobilności profesorów Staże podoktorskie (postdocs), badawcze i praktyczne Pakiety start-up dla wybitnych badaczy z innych ośrodków Ułatwienia wizowe oraz uproszczona procedura związana z uzyskaniem pozwolenia na pracę Profesury wizytujące w uczelniach dla wybitnych praktyków, opłacane z Partnerstwa na rzecz Transferu Wiedzy 21

(21) Krajowa Agencja Wymiany Akademickiej Na bazie istniejącego Biura Uznawalności Wykształcenia i Wymiany Międzynardowej. Promocja Polski jako miejsca studiów oraz badań naukowych; upowszechnianie oferty polskich uczelni za granicą Pomoc w rekrutowaniu kadry i studentów zagranicznych na programy stypendialne finansowane ze środków publicznych Pomoc zagranicznym naukowcom w spędzeniu urlopu naukowego sabbatical na polskiej uczelni Kształcenie profesjonalnych kadr i promowanie dobrych praktyk w zakresie internacjonalizacji Nostryfikacja zagranicznych dyplomów akademickich 22

(22) KONKURENCJA JAKO INSTRUMENT POPRAWY JAKOŚCI 23

(23) Kontraktowe finansowanie studiów Studia w trybie zwykłym (tak samo w uczelniach publicznych i niepublicznych; ale - kontrakt obejmuje ewaluację osiągnięć badawczych zasobów kadrowych danego programu dyplomowego; pełen etat kadry; tryb stacjonarny w sektorze niepublicznym w 2009: 120 tys. studentów na 1,93 mln, 6% maks.) bezpłatne w ramach kontraktów, w granicach liczby punktów ECTS w programie dyplomowym; płatne poza kontraktem Studia w trybie przedłużonym: płatne Trzy główne dotacje: stabilizacyjna (infrastruktura uczelni publicznych), dydaktyczna i badawcza 24

(24) System finansowania uczelni Uczelnie publiczne Uczelnie niepubliczne Dotacja badawcza III stopnia (doktoranckie) Rozwój potencjału badawczego Projekty badawcze III stopnia (doktoranckie) II stopnia (magisterskie) I stopnia (licencjackie) Dotacja stabilizacyjna Finansowanie z budżetów lokalnych Dotacje celowe Inwestycyjna Mobilnościowa Zadaniowa II stopnia (magisterskie) I stopnia (licencjackie) w trybie przedłużonym w trybie standardowym Stypendialna w trybie standardowym w trybie przedłużonym Środki prywatne czesne Dotacja dydaktyczna (kontrakty) Środki prywatne czesne 25

(25) EFEKTYWNOŚĆ WYKORZYSTANIA ZASOBÓW 26

(26) Przekształcenia uczelni publicznych (łączenie i dzielenie) Analiza celowości przekształceń uczelni publicznych ze względu na: prognozy demograficzne (spadek liczby studentów o 600-800 tys. do 2020; Polska najw. wśród OECD) efektywne wykorzystanie zasobów materialnych i kadrowych zapewnienie studentom szerokiej oferty edukacyjnej w ramach jednej uczelni podniesienie międzynarodowej pozycji polskich uczelni Uczelnie publiczne (i niepubliczne) uzyskają zdolność upadłościową 27

(27) Motywacyjne wynagradzanie kadry i ograniczenie wielozatrudnienia Uczelnie publiczne same ustalają wynagrodzenia (nie obowiązują przepisy ustawy o wynagrodzeniach w sferze budżetowej) Kadra akademicka może podejmować pracę u innego pracodawcy w wymiarze co najwyżej 1/2 etatu Wykonywanie zadań dydaktycznych lub badawczych poza uczelnią niezależnie od formy prawnej będzie wymagać zgody władz uczelni 28

(28) PRZEJRZYSTOŚĆ DZIAŁANIA 29

(29) Klarowny ustrój uczelni publicznych Rozdzielenie funkcji nadzoru właścicielskiego, zarządzania uczelnią i reprezentacji pracowniczej Rada powiernicza - powołuje Minister, rada powołuje i rozlicza władze wykonawcze Rektor, Kanclerz, Kwestor władza wykonawcza Senat akademicki przedstawicielski organ opiniodawczy w sprawach badań, dydaktyki i polityki kadrowej Rada pracownicza przedstawicielstwo pracowników Samorząd studentów przedstawicielstwo studentów, reprezentowane w Senacie 30

(30) Rejestr Studentów i System Rekrutacji Studentów Ogólnopolski Rejestr Studentów dane o sfinansowanych ze środków publicznych studiach i pomocy materialnej Centralny System Rekrutacji Studentów rejestracja w jednym serwisie internetowym na wszystkie studia, we wszystkich uczelniach kandydat określa studia pierwszego wyboru (i kolejnych) system pobiera wyniki matur z Komisji Egzaminacyjnych ranking kandydatów (dla każdej uczelni i programu dyplomowego) elektroniczna immatrykulacja wniosek o promesę stypendium 31

(31) Przejrzysta polityka kadrowa Adiunkt, profesor nadzw. i zwyczajny, st. wykładowca, docent wymagany stopień doktora oraz spełnienia warunków mobilności St. wykładowca, docent, profesor wizytujący mogą być zatrudniani praktycy bez doktoratu Uczelnia może uzależnić powołanie na stanowisko profesora ndzw. od posiadania habilitacji, a na stanowisko profesora zwyczajnego od posiadania tytułu naukowego (oczywiste dla najlepszych, prestiżowych uczelni) Zatrudnianie kadry akademickiej w uczelniach publicznych będzie się odbywało w drodze konkursu, ogłaszanego na stronach Ministerstwa. Konkursy na stanowiska profesorskie w uczelniach akademickich będą międzynarodowe. 32

(32) Schemat akredytacji programów dyplomowych Kolegium akademickie Uczelnia badawcza Uczelnia akademicka Uczelnia zawodowa 5) decyzja o akredytacji programu dyplomowego 2) wniosek o akredytację programu dyplomowego (opis programu i zasobów) Państwowa Komisja Akredytacyjna 3) wniosek o ewaluację badań w danej dziedzinie Komitet Ewaluacji Jednostek Naukowych 1) pozyskanie praktyków do programów zawodowych 4) wyniki ewaluacji badań Otoczenie zewnętrzne 33

(33) Wzmocnienie konkursowego finansowania badań Propozycja zniesienia dotacji na działalność statutową podstawowych jednostek organizacyjnych uczelni i dotacji na badania własne w obecnej postaci. Niedostatecznie sprzyjają promowaniu wysokiej jakości badań. Zamiast nich szersze oparcie na mechanizmach konkurencyjnych: Dotacja na rozwój potencjału badawczego uczelni akademickich: nowe programy, zatrudnianie stażystów podoktorskich, infrastruktura badawcza (tylko uczelnie akademickie) wybór na podstawie potencjału badawczego oraz ewaluacji dorobku naukowego przez KEJN i oceny projektu Dotacje na projekty badawcze zgłaszane przez zespoły wybór na oceny projektu oraz oceny dorobku naukowego zespołu badawczego 34

(34) Rozszerzony zakres publicznej informacji Zmniejszenie asymetrii informacyjnej uczelnie inni interesariusze. Jedna ze stron transakcji ma pełniejsze informacje dot. przedmiotu transakcji (jakość oferowanego kształcenia i jego przydatność na rynku pracy wiedza w momencie podejmownaia studiów) Informacje o uczelniach, ich działalności, akredytacjach i ocenach przez PKA i KEJN dla kandydatów na studia i ich rodziców, pracodawców, partnerów uczelni w projektach badawczych. Dzisiaj trudno dostępne lub niedostępne (nie są również gromadzone). Obowiązki informacyjne nałożone na: Ministerstwo, PKA, KEJN, uczelnie 35

(35) SSW2020 najważniejsze działania 1. Nowe rodzaje uczelni: kolegia akademickie i uczelnie badawcze 2. Programy dyplomowe projektowane przez uczelnie zamiast przewidzianych rozporządzeniem kierunków 3. Zamiana studiów niestacjonarnych na studia w trybie przedłużonym 4. Upowszechnienie 3-stopniowego systemu studiów 5. Studia bezpłatne kontraktowane przez państwo, zarówno w uczelniach publicznych, jak i niepublicznych (tylko w trybie standardowym; tryb niestandardowy wymaga prowadzenia standardowego) 6. Powiązanie akredytacji z ewaluacją badań. Silne: PKA i KEJN. 7. Wymogi kadrowe formułowane w oparciu o osiągnięcia naukowe i zawodowe, a nie stopnie i tytuły naukowe 8. Ograniczenie zatrudniania własnych doktorów i wymagania mobilności 9. Ograniczenie wielozatrudnienia etatowego i umownego 10.Rady powiernicze we wszystkich uczelniach publicznych 36

Dziękujemy za uwagę Więcej informacji na: www.uczelnie2020.pl 37