Żywienie W skład mieszanek dla drobiu wchodzi od 50 do 70% śrut zbożowych, które są głównym źródłem energii oraz dostarczają znaczną ilość białka ogólnego. Najlepszym komponentem jest śruta kukurydziana, w której jest duża koncentracja energii (nawet do 15 MJ EM/kg) oraz mała zawartość włókna surowego (ok. 2,5%). Ziarno kukurydzy pochodzi z importu oraz z upraw krajowych, ale jego wykorzystanie w żywieniu drobiu w chowie przyzagrodowym jest niewielkie. O wykorzystaniu określonych śrut zbożowych w mieszankach decydują w dużym stopniu ceny, przy czym należy zwracać również uwagę na wpływ niektórych komponentów na wyniki produkcyjne i jakość produktów drobiarskich. Podstawowymi śrutami zbożowymi w mieszankach dla drobiu będą zatem krajowe zboża, które możemy stosować w żywieniu wszystkich grup wiekowych. Należy jednak podkreślić, że nie wszystkie zboża możemy stosować w dowolnych ilościach ze względu, na czynniki antyżywieniowe oraz poziom włókna. Ograniczenie to dotyczy również nasion roślin strączkowych, a także nasion rzepaku (tabela). Ograniczenie udziału niektórych pasz w mieszankach dla drobiu Rodzaj paszy Czynniki antyżywieniowe Ograniczenie do (% mieszanki) 1 ptaki rosnące ptaki dorosłe Bobik taniny, czynnik antytrypsynowy, 10 10 hemaglutyniny Groch α-galaktozydy, hemaglutyniny, czynnik 10 15 antytrypsynowy Łubin słodki nasiona alkaloidy 10 15 Jęczmień β-glukan 10 (30 4 ) 40 Sorgo 2 taniny 20 40 Żyto pentozany 10 40 Melasa nadmiar potasu 1-5 5 Rzepak 00 nasiona glukozynolany, sinapina 0-10 10 3 Soja - nasiona ogrzewane czynnik antytrypsynowy 15 20
Śruta arachidowa mikotoksyny 0 10 Śruta rzepakowa 00 glukozynolany, sinapina 0-15 10 3 Mleko w proszku laktoza 3-5 5 1 Ograniczenia dotyczą poszczególnych pasz; łączny ich udział w mieszance nie powinien przekraczać 20-30%. 2 Dotyczy sorgo o zawartości tanin powyżej 0,3%. 3 Kury produkujące jaja o brązowej skorupie nie powinny być żywione mieszankami zawierającymi rzepak lub produkty jego przerobu bez sprawdzenia, czy mieszanka taka nie powoduje występowania rybiego zapachu" w jajach. 4 Dopuszczalny udział po uzupełnieniu preparatem enzymatycznym. Spośród krajowych zbóż najwięcej kontrowersji wzbudza celowość stosowania w żywieniu drobiu żyta, które zawiera antyżywieniowy czynnik - alkilorezorcynole obniżające wskaźniki produkcyjne u drobiu. W życie jest o 40% więcej alkilorezorcynoli niż w pszenżycie, a inhibitorów trypsyny 2-3-krotnie więcej niż w innych zbożach. Obecność polisacharydów nieskrobiowych (pentozany, pektyny, gumy) powoduje tworzenie się śluzów w przewodzie pokarmowym, co utrudnia wchłanianie składników pokarmowych i mineralnych. Biorąc pod uwagę negatywny wpływ żyta na wyniki produkcyjne, należy ograniczyć jego udział w mieszance. Młodym ptakom nie należy go w ogóle podawać. U młodych ptaków występują zaburzenia we wchłanianiu wody, powodując zakłócenia w równowadze mikrobiologicznej flory jelitowej. Wzmożeniu ulegają procesy fermentacyjne oraz wzrasta lepkość odchodów, powodując zbytnie zawilgocenie ściółki. Jeżeli w mieszankach stosujemy nasiona roślin strączkowych i śruty rzepakowej, stosowanie dużych ilości śruty żytniej jest ryzykowne. Zawartość składników pokarmowych w ziarnach stosowanych w żywieniu drobiu przedstawia tabela. Zawartość składników pokarmowych w zbożach stosowanych w żywieniu drobiu Pasze EM (MJ) Udział w Zawartość w 1 kg paszy mieszance białko włókno wapń Fosfor optym. ogólne (%) surowe (%) (g) (g) (%) max. (%) Kukurydza 13,75 9,4 2,9 0,4 3,4 30-40 60
Jęczmień 11,84 11,0 4,8 0,4 3,7 20-30 50 Pszenica 12,84 11,9 2,9 0,7 3,7 20-40 50 Pszenżyto 12,58 12,2 2,4 0,4 3,7 20-30 40 Żyto 10,67 9,5 2,4 0,7 3,0 10-30 40 Sorgo 13,47 9,3 2,5 0,4 2,7 20-30 40 Owies 10,77 11,8 8,9 0,7 3,7 10-30 35 Ziarno wszystkich zbóż ubogie jest w wapń, jego ilość wynosi od 0,3 do 0,5 g/kg suchej masy. Dlatego też w mieszankach dla drobiu musimy uzupełniać jego niedobór, a szczególnie ważny jest odpowiedni poziom wapnia w wypadku niosek. Zawartość fosforu w zbożach wynosi od 3,0-3,5 g/1 kg, a jego przyswajalność kształtuje się od 30 do 35%. Fosfor związany jest w fitynianach i nie jest wykorzystywany przez ptaki. O jego dostępności decyduje występujący w zbożach enzym fitaza, który rozkłada te połączenia. Zawartość fitazy w zbożach różni się, dlatego też w zależności od składu mieszanki ilość dodawanych fosforanów będzie się zmieniała. Oprócz zbóż krajowych w żywieniu drobiu możemy stosować nasiona roślin strączkowych grubonasiennych. Należy jednak podkreślić, że produkcja nasion roślin strączkowych w Polsce jest niewystarczająca, dlatego też w najbliższym czasie znaczenie nasion tych roślin w żywieniu drobiu będzie ograniczone. Nasiona roślin strączkowych charakteryzuje wyższa zawartość białka (od 20 do 38%) oraz duża rozpiętość w zawartości włókna (od 6 do 14%) i tłuszczu zależnie od gatunku i odmian. Udział nasion strączkowych w mieszankach będzie również ograniczony ze względu na występujące w nich substancje obniżające wykorzystanie składników pokarmowych oraz pogarszające się wyniki produkcyjne. Taniny obecne w nasionach tych roślin bardzo niekorzystnie wpływają na wykorzystanie białka. Inną grupę czynników antyżywieniowych nasion roślin strączkowych stanowią glukozydy, a-galaktozydy, które mają działanie wzdymające (groch, fasola) oraz mogą wywoływać dysfunkcję trzustki. Niekorzystny wpływ czynników antyżywieniowych obecnych w nasionach roślin strączkowych można ograniczyć lub wyeliminować procesami uszlachetniającymi, takimi jak: odłuszczanie (zmniejsza się ilość włókna i garbników), autoklawowanie (100-120 C przez 15-60 min.) poprawia wyniki produkcyjne od 12 do 25%,
granulowanie, ekstruzja, zabiegi hydrotermiczne zmniejszają aktywność inhybitorów trypsyny i poprawiają strawność białka od 10 do 18%. Udział nasion strączkowych w mieszankach będzie zależał od wieku ptaków, kierunku użytkowania, gatunku oraz odmiany roślin i ich ceny. Zakłada się, że dla młodych ptaków w mieszankach nie powinno być więcej niż 5 do 10%, a dla ptaków dorosłych do 20% nasion roślin strączkowych. Nasiona roślin strączkowych są bardzo trudne do wysuszenia i musimy bardzo uważać, aby nie rozwinęły się na nich zarodniki grzybów toksynotwórczych, które mogą produkować mikotoksyny. Wykorzystując w żywieniu pasze gospodarskie (zboża, nasiona roślin strączkowych), należy szczególnie zwracać uwagę na występujące w nich zanieczyszczenia. Ziarna zbóż mogą być zanieczyszczone chwastami o działaniu toksycznym, np. kąkolem i życicą trwałą oraz przytulią czepną, która u młodych ptaków powoduje wzmożone upadki. Ziarno zbóż może być zanieczyszczone grzybami, np. sporyszem, który często występuje w życie. Najgroźniejszymi substancjami występującymi w ziarnie są mikotoksyny, które są toksycznymi metabolitami zarodników grzybów toksynotwórczych. Porażenie ziarna zbóż zarodnikami grzybów toksynotwórczych często występuje jeszcze przed żniwami. Po zbiorze, jeżeli zarodniki grzybów znajdujące się na ziarnie mają sprzyjające warunki, takie jak: duża wilgotność przechowywanego ziarna (powyżej 13,5%), odpowiednia temperatura (25-30 C) oraz długi okres składowania, następuje szybki rozwój grzybów i wytwarzania mikotoksyn. Czynnikiem sprzyjającym jest również składowanie ziarna w pryzmach bez możliwości stałej i dokładnej kontroli wilgotności i temperatury. Na ziarnie w zagrzanej pryzmie zarodniki bardzo szybko się rozwijają i już po kilku tygodniach ziarno może być skażone mikotoksynami. W surowcach krajowych użytych do produkcji mieszanek możemy stwierdzić takie mikotoksyny, jak: aflatoksyny wytwarzane przez Aspergillus flavus, ochratoksynę A wytwarzaną przez Aspergillus ochra- ceus, trichoceteny wytwarzane przez Fusarium, a najgroźniejsze z nich to: diacetoksycirpenol (DAS), nivalenol (NIV), deoksyniwalenon (DON).
Ogólne zasady żywienia drobiu Drób, a zwłaszcza ptaki grzebiące, ma duże wymagania pokarmowe. Związane to jest z szybką przemianą materii, dużym tempem wzrostu oraz wysoką produkcją. Ze względu na stosunkowo krótki przewód pokarmowy w mieszankach dla drobiu nie powinno być dużo włókna, które utrudnia wykorzystanie składników odżywczych z paszy. Maksymalna dopuszczalna ilość włókna w mieszance dla kurcząt nie powinna przekraczać 3,5%, a dla dorosłych ptaków 4%. U młodych gęsi i kaczek udział włókna powinien być podobny jak u kur, natomiast u dorosłych gęsi może dochodzić do 12%. Wartość energetyczną pasz dla drobiu określamy zawartością w niej energii metabolicznej wyrażonej liczbą MJ w 1 kg. Ocenę wartości pasz dokonujemy na podstawie zawartości białka ogólnego, tłuszczu surowego, włókna surowego, związków bezazotowych wyciągowych oraz popiołu surowego i strawności tych składników w przewodzie pokarmowym ptaków. Potrzeby energetyczne ptaków zależą od takich czynników, jak: temperatura, masa ciała, tempo wzrostu, nieśność oraz stopień opierzenia. Ilość energii w paszy decyduje o jej spożyciu i wykorzystaniu na przyrosty oraz produkcję jaj. Zbyt duża energetyczność powoduje nadmierne otłuszczanie się ptaków. W intensywnym odchowie brojlerów wartość energetyczna mieszanek wynosi od 12,5 do 13,3 MJ EM. Głównym źródłem energii są węglowodany w ziarnach zbóż, a także tłuszcz i białko pobierane w paszy. Racjonalne żywienie jest również ekonomiczne, gdy mieszanki pokrywają w pełni potrzeby energetyczne, a nie ma nadmiaru energii. Bardzo ważny jest stosunek energetycznobiałkowy, określający liczbę kcal EM przypadający na 1% białka ogólnego w 1 kg paszy. Zalecany stosunek energetyczno-białkowy dla kur: kurczęta hodowlane do 8 tygodni - 139-145 kcal, brojlery do 4 tygodni - 132-143 kcal, brojlery do 5 tygodni - 152-165 kcal, nioski 50% nieśności - 163-170 kcal, nioski 70% nieśności - 163-170 kcal, nioski 80-90% nieśności - 157-165 kcal. Im nieśność kur jest wyższa, tym stosunek energetyczny powinien być węższy.
Oprócz energii bardzo ważnym składnikiem paszy jest białko, jego poziom oraz wartość biologiczna. Wykorzystanie białka z paszy u drobiu zależy od stopnia pokrycia zapotrzebowania na aminokwasy egzogenne, których jest 10. W mieszance stosunek aminokwasów egzogennych do endogennych powinien wynosić przynajmniej jak 2:1. Najczęściej w mieszankach jest niedobór metioniny, lizyny, tryptofanu i argininy, które musimy uzupełniać. Aminokwasy te są niedoborowe w zbożach, które stanowią 60-70% udziału w mieszankach. Drób ma duże zapotrzebowanie na witaminy i składniki mineralne. Witaminy należą do substancji biologicznie czynnych, regulujących przemianę materii w organizmie. Przy intensywnej produkcji drobiarskiej musimy do mieszanki dodać komplet witamin w postaci premiksu. Składniki mineralne są ważne ze względu na szybkie tempo wzrostu oraz dużą produkcję w stosunku do masy ciała i musimy tak zestawić mieszankę, aby pokryć zapotrzebowanie ptaków na te składniki. Składniki mineralne stanowią 4% masy ptaka i około 10% masy jaja. Uważa się za niezbędne w żywieniu drobiu do 15 pierwiastków, z czego 7 to makroelementy. Bardzo ważny jest odpowiedni poziom Ca i P oraz stosunek Ca:P, który zależy od wieku, gatunku i kierunku produkcji. Ważny jest również poziom sodu, gdyż jego niedobór obniża tempo wzrostu i nieśność. Sód uzupełnia się solą (NaCI), której ilość nie powinna przekroczyć 0,3-0,4% w mieszance. Woda stanowi około 60% masy ptaka i 65-74% treści jaja. Dostarczenie odpowiedniej ilości wody jest ważne, gdyż już utrata 10% wody z organizmu powoduje śmierć ptaka. Przyjmuje się, że w normalnych warunkach na 1 g spożytej mieszanki ptaki wypijają od 2-3 ml wody. Wszystkie składniki odżywcze powinny być dostarczone w odpowiedniej ilości oraz prawidłowo zbilansowane. Niedobór jednego z nich może być czynnikiem obniżającym poziom produkcji. Żywienie drobiu w fermowej produkcji opiera się przeważnie na mieszankach zakupionych w wytwórniach pasz. Natomiast małe stada ptaków utrzymywane w gospodarstwie w systemie ekstensywnym lub półintensywnym bardzo często żywione są paszami, jakimi dysponuje gospodarstwo, z wykorzystaniem koncentratów białkowych. Przygotowanie mieszanki w gospodarstwie dla danego gatunku drobiu oraz wieku ptaków nie stwarza dużych trudności, jeżeli znamy zapotrzebowanie ptaków na białko ogólne oraz energię metaboliczną.