POLECAMY Zima? Naturalnie! Kwartalnik bezpłatny nr 4 (8)/2011 Pokochać krew Szkoła z powołaniem Nowy autobus do pobierania krwi
edytorial Aneta Świątczak Wydawca: Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w Łodzi ul. Franciszkańska 17/25 91-433 Łódź Kontakt z redakcją: ul. Franciszkańska 17/25, 91-433 Łódź tel. 42 61 61 407, e-mail: propagowanie@krwiodawstwo.pl Redaktor naczelny: Aneta Świątczak Autorzy: Janusz Bergman, Liliana Bartoszczyk, Andrzej Chałupka, Piotr Czyżewski, Aleksandra Głąb, Dominika Kuśmider, Katarzyna Payerhin, Tomasz Seroczyński, Michał Zamolski Foto: nextstep.net.pl, commons.wikimedia.org, dreamstime.com, materiały prasowe, A. Chałupka, A. Głąb, D. Kuśmider, Realizacja: NextStep.net.pl Jesteśmy na portalu facebook: www.facebook.com/swiat.dawcy Zwykle to wiosna kojarzy się ze zmianami, ale w redakcji Świata Dawcy przygotowaliśmy dla czytelników pewną zmianę już teraz. Odświeżyliśmy magazyn Świat Dawcy, aby czytało się go jeszcze lepiej i zadbaliśmy o nowe tematy. Jedno z najważniejszych wydarzeń minionych tygodni to zakup nowego autobusu do pobierania krwi piszemy o tym na stronach 10-11. Zobaczcie jak wygląda nasz ambulans i jak się po nim poruszać podczas akcji. Dodatkowo postanowiliśmy zabrać Was na wycieczkę do Japonii i Szwajcarii, aby pokazać jak tam wygląda propagowanie krwi. Być może będzie to inspiracja dla działających w łódzkiem klubów HDK. Sporo miejsca poświęcamy w tym numerze naturalnym sposobom wzmacniania organizmu. Liczymy, że dzięki temu całą zimę przetrwacie bez przeziębienia i będziecie mogli oddawać krew. Wprowadzamy także stronę z grafiką (strona obok) i zawitaliśmy na portal Facebook (www.facebook.com/swiat.dawcy) będzie nam miło jeśli polubicie Świat Dawcy i napiszecie jak oceniacie wprowadzone zmiany. starter 3 - Dawcy w liczbach 4 - Łodzianie! Czas podwinąć rękawy! 4 - Reklamo, oddaj krew! 4 - Łódzka Straż Miejska dołącza d HDK 5 - Zostań Mikołajem nie tylko na święta 5 - Wampiry po raz 19. ludzie 6 - W Skierniewicach rządzi młodzież 7 - Małe jest... piękne 7 - Dawca: Katarzyna Ścieszko 8 - Jak oni to robią? ZSP nr 7 w Łodzi autobus 10 - Prezentacja nowego ambulansu RCKiK w Łodzi temat numeru 12 - Zima? Naturalnie! 14 - Co osłabia naszą odporność 15 - Sonda uliczna 15 - Warto wiedzieć, że... dla 16 - Pokochać krew - czym jest hemofilia 19 - Podróżując po świecie (Japonia, Szwajcaria) 20 - O czym pamiętać przed oddaniem krwi? 21 - Kwestionariusz dla krwiodawców, pytania 7-10 22 - Planowany harmonogram ekip na miesiące zimowe 22 - Wasze pytania na temat oddawania krwi 23 - Wykaz stałych punktów pobierania krwi 24 - Rozrywka 2
w liczbach Roczna liczba pobrań krwi na 1000 mieszkańców w Polsce 2000 rok 22,95 2005 rok 25,38 2010 rok 31,48 Liczba dawców w Polsce 2000 rok 388 292 2005 rok 534 805 2010 rok 624 773 w 2010 r. wzrost o 61% w stosunku do 2000 r. Liczba pobrań krwi w Polsce 2010 rok 1 217 074 2000 rok 890 526 2005 rok 964353 wzrost o 8% w stosunku do 2000 roku wzrost o 37% w stosunku do 2005 roku Dawcy wg wieku w Polsce: do 18 lat 0,01% 18-24 lata 40,53% 25-44 lat 44,93% 45-65 lat 14,45% pow 65 lat 0,08% Rozkład płci dawców krwi, według kraju Dawcy wg wieku w innych krajach: W Suazi 94% dawców ma mniej niż 18 lat W Erytrei 73% dawców ma między 18 a 24 lat W Afganistanie 77% dawców jest w wielu 25-44 lata W Finlandii 51% dawców ma 45-65 lat Najwięcej dawców pow 65% życia jest w USA (prawie 9%) Polska 77,9% mężczyzn, 22,1% kobiet USA 49,9% mężczyzn, 50,1% kobiet Portugalia 49,5% mężczyzn, 50,5% kobiet Somalia 100% mężczyzn, 0% kobiet na podstawie danych Narodowego Centrum Krwi oraz raportu Blood safety przygotowanego przez Światową Organizację Zdrowia (ang. World Health Organization, WHO) Mikronezja 22% mężczyzn, 78% kobiet 3
starter Reklamo, oddaj krew! Łodzianie! Czas podwinąć rękawy! 14 stycznia 2012 (sobota) na rynku Manufaktury odbędzie się akcja społeczna, której celem jest zwrócenie uwagi Polaków na problem nadciśnienia tętniczego. Akcja Łodzianie! Czas podwinąć rękawy! zakłada przeprowadzenie Wielkiego Badania Łodzian, połączonego z biciem rekordu Guinnessa w ilości pomiarów ciśnienia krwi w ciągu ośmiu godzin. Aby ustanowić rekord potrzeba będzie min. 5000 osób. Badania będą bezpłatne. Dodatkowo organizatory za każdą przebadaną w czasie akcji osobę przekażą 5 zł na konto Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy. Z danych statystycznych wynika, że prawie jedna trzecia łodzian nie zna wartości swojego ciśnienia krwi. Jednocześnie prawie co trzeci z mieszkańców cierpi na nadciśnienie, ale tylko jeden na czterech prawidłowo je leczy. Organizatorem wydarzenia jest Uniwersytecki Szpital Kliniczny nr 1 im. N. Barlickiego Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, Centrum Handlowe Manufaktura oraz portal Novamed.pl. CYTAT Oddaję krew. Na koncertach uświadamiam młodych ludzi, że krew jest bardzo potrzebna - Norbert Dudzik (Norbi) Po raz drugi odbyła się akcja społeczna polskiej branży reklamowej. W 2010 i 2011 roku ludzie reklamy, mediów, PR i marketingu zebrali krew dla potrzebujących. Co skłoniło środowisko do podjęcia takich działań? Inspiracją było otwarcie biznesowe branży reklamowej na tematy społeczne wyjaśnia Tomasz Seroczyński, inicjator akcji. Kwestie społeczne nie muszą być tylko briefem dla agencji, ale mogą stać się też pożywką dla nas - twórców komunikacji. Możemy realizować swoją własną kampanię społeczną angażując nasze siły, klientów i konkurencję dodaje. Żeby wziąć udział w akcji Reklamo, oddaj krew, wystarczyło zgłosić się do najbliższego punktu krwiodawstwa, oddać krew i wysłać informację z danymi firmy, której pracownicy przystąpili do akcji, ilością oddanej krwi i placówką, w której to zrobiliśmy. Akcja trwała do końca listopada. Wszyscy, którzy wzięli w niej udział zostali wpisani na listę honorowych dawców. Łódzka Straż Miejska dołącza do HDK Łódzka Straż Miejska powołała w październiku do życia Klub Honorowych Dawców Krwi. W zebraniu założycielskim wzięło udział 27 strażników, a na początku listopada liczba zapisanych pracowników Straży Miejskiej przekroczyła 30 członków i ciągle rośnie. - Wynika to z tego, że wielu naszych kolegów i koleżanek oddaje krew, ale się tym nie chwali. Gdy jednak przeczytali, że został utworzony klub, postanowili się do niego zapisać. Dzięki temu sam dowiedziałem się, że kolega, z którym pracuję od dawna, jest honorowym dawcą krwi mówi Piotr Czyżewki, naczelnik Wydziału Prewencji, jeden z inicjatorów powstania klubu. Dawcy, którzy utworzyli klub, nie planują zmiany swojego rytmu oddawania krwi każdy chce nadal odwiedzać RCKiK wtedy, gdy ma termin. Strażnicy chcą się jednak skupić na działalności zachęcającej do honorowego oddawania krwi innych pracowników Straży Miejskiej. Dodatkowo, klub pod sterami Dominika Kmieciaka, dowódcy sekcji oddziału terenowego Łódź-Widzew, planuje włączać się w akcje charytatywne, np. w pomoc domom dziecka. 4
starter Zostań świętym Mikołajem! Nie tylko na święta. Koreański projektant Kiseung Lee zaproponował nowy wygląd pojemników na krew, tak by każdy dawca mógł poczuć się jak święty Mikołaj obdarowujący prezentem Kiseung Lee wyszedł z założenia, że skoro każda osoba, która oddaje honorowo krew, robi komuś prezent, to dlaczego nie sprawić, aby krew wyglądała jak... świąteczna skarpeta. Jego projekt powstał w 2007 roku, a jesienią tego roku został pokazany podczas Helsińskiego Tygodnia Designu. - Umieść w skarpecie swój prezent, a kiedyś do ciebie wróci mówi projektant. Lee zdaje sobie sprawę, że zmiana procesu produkcji pojemników na krew nie jest możliwa, ale liczy na odzew w postaci wzrostu liczby ludzi oddających honorowo krew. - Dzieląc się czymś istotnym możemy poprawić jakość swojego życia. I takiej poprawy życia w nadchodzącym roku życzy wszystkim dawcom zespół Regionalnego Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa. Zdjęcie: www.leekiseung.com Wampiry po raz 19. Kolejny raz studenci mogli wziąć udział w akcji Wampiriada organizowanej przez Niezależne Zrzeszenie Studentów. Jesienna edycja akcji odbyła się pod hasłem: Oddaj krew do banku, bo jutro możesz być na debecie. 5
W Skierniewicach rządzi młodzież ludzie Przez ponad pięćdziesiąt lat istnienia punktu pobierania w Skierniewicach ani razu liczba dawców nie spadła. Jest to głównie zasługa młodych dawców, którzy coraz chętniej oddają krew w skierniewickim punkcie. Punkt Pobierania w Skierniewicach współpracuje z: ZS nr 1 - Budowlanka, p. Kamińska ZS nr 2 - Mechanik, p. Potoczna ZS nr 3 - Ekonomik, p. Murgrabia ZS nr 4 - na Rabce Liceum, p. Wasiak LO im. Bolesława Prusa, p. Kaczuba Wyższa Szkoła im. Batorego Zespół Szkół w Bolimowie Mimo likwidacji dwóch jednostek wojskowych i dużych zakładów pracy, liczba dawców w Skierniewicach nie spada mówi pielęgniarka Emilia Adamczyk. Dawców jest dużo, bo wspierają nas szkoły. Skierniewicki punkt pobierania krwi współpracuje ze szkołami wyższymi i średnimi. Zazwyczaj akcje trwają tam niezbyt długo ok 3 godzin. - Jest to związane z odległością od Łodzi, po pobraniu pojemniki z krwią muszą dojechać do siedziby RCKiK tak, aby można było je w przeciągu 6 godzin przebadać wyjaśnia Emilia Adamczyk. Dlatego mobilny punkt pobierania krwi odwiedza każdą szkołę cztery razy w roku zawsze między wrześniem a kwietniem. W każdej szkole jest pracownik (pedagog lub pielęgniarka) odpowiedzialny za rozpropagowanie akcji w szkole, poinformowanie uczniów, rozdanie legitymacji, a także odpowiedzenie na ich pytania dotyczące oddawania krwi. Sama też biorę plakaty i odwiedzam klasy podczas godzin wychowawczych i wyjaśniam uczniom, którzy chcą po raz pierwszy oddać krew, na czym to polega. Akcje pobierania krwi odbywają się także w mieście. Często ambulans stoi na targowisku, wtedy dzięki uprzejmości straży pożarnej informacja o akcji nadawana jest przez miejski radiowęzeł cieszy się ze współpracy Emilia Adamczyk. Dodatkowo, gdy proszę lokalne media, aby nadały komunikat o niskim stanie danej grupy krwi, zawsze służą mi pomocą. Zasadniczo jadę na akcję pobierania krwi tam, gdzie mnie chcą. Często są to właśnie szkoły. Mam wtedy kontakt z młodymi ludźmi, którzy przez wiele kolejnych lat mogą pomagać innym kończy Emilia Adamczyk. Na przestrzeni 10 lat każdego roku ilość dawców się zwiększa. 2000 r. 1602 os. 2005 r. 2015 os. 2010 r. 2611 os. 6
ludzie Odznaczenia dla członków Klubu w Naramicach Medal Twoja Krew Ratuje Życie posiada Aneta Wątroba, Jerzy Dratwa, Bartosz Halusiak. Wielu dawców posiada także odznaki Zasłużony Honorowy Dawca Krwi I, II i III st. Małe jest piękne 150 litrów krwi w 4 lata to wynik akcji HDK, jak na niewielką miejscowość, godny naśladowania Na zachodnim krańcu województwa łódzkiego, we wsi Naramice od czterech lat przy siedzibie Ochotniczej Straży Pożarnej działa Klub Honorowych Dawców Krwi. Zaczęło się całkiem zwyczajnie w styczniu 2008 r. od spontanicznej akcji, z której krew została przeznaczona dla jednego z mieszkańców miejscowości. Potem już jakoś poszło. Udział w akcji Ognisty Strażak Gorąca Krew (z sukcesami na szczeblu powiatowym i regionalnym), kolejne akcje pobierania krwi, zachęcanie całych rodzin do dzielenia się tym cennym lekiem... Obecnie połowa spośród 50 druhów OHP w Naramicach to krwio! Tylko w 2011 roku, podczas akcji organizowanych przez Klub sto osób oddało 45 litrów. W imieniu wszystkich, którym można było pomóc dzięki akcjom pobierania krwi w Naramicach Klub otrzymał z rąk Dyrektora Regionalnego Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w Łodzi Krzysztofa Włodarczyka, dyplom z podziękowaniem za bezinteresowne oddawanie krwi i ratowanie życia ludzkiego, oraz promowanie idei honorowego oddawania krwi. Andrzej Chałupka NASI DAWCY Katarzyna Ścieszko (AB Rh -) Studentka Pedagogiki na UŁ, na Wapmiriadzie oddawała krew już 9. raz (w sumie o było jej 11 oddanie) Do oddawania krwi motywuje ją nie tylko rzadka grupa krwi i możliwość pomocy innym, ale także posiadanie regularnych badań. Kasia ma nadzieję, że gdyby ona potrzebowałą krwi nie zabraknie jej w RCKiK. - Na akcjach takich jak Wampiriada panuje bardzo wyjątkowa studencka atmosfera. No i podoba mi się koszulka mówi. - Dodatkowa motywacja to możliwość bezpłatnego korzystania z przejazdów komunikacji miejskiej po oddaniu 20 litrów krwi. Trochę mi jeszcze brakuje, ale zbliżam się do celu. 7
ludzie WARTO WIEDZIEĆ od początku istnienia Klubu Honorowych Dawców Krwi zostało zebrane ok.4 tys.l krwi akcje honorowego krwiodawstwa odbywają się w szkole co trzy miesiące, krew jednorazowo oddaje ok.30-40 uczniów szkoła wielokrotnie była wyróżniana za swoją działalność posiada wiele podziękowań i nagród od PCK, szpitali oraz Regionalnego Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa, m.in. odznakę Zasłużonego Honorowego Dawcy Krwi III stopnia oraz dyplom za zajęcie III miejsca w województwie łódzkim pod względem oddawalności krwi. Szkoła z powołaniem historia szkoły 1953 r. przy ul. Prożka w Łodzi powstaje technikum komunikacyjne 1955 r. szkoła przekształca się w technikum samochodowe 1967 r. powstaje Zespół Szkół Samochodowych nr 7 21 listopada 1987 r. założenie przez nauczyciela Janusza Bergmana Klubu Honorowego Dawcy Krwi pod patronatem PCK 8
Od niemal ćwierć wieku młodzież z ZSP nr 7 w Łodzi czynnie uczestniczy i z powodzeniem angażuje się w akcje propagowania honorowego krwiodawstwa. O początkach istnienia Honorowego Klubu Krwiodawstwa i jego funkcjonowaniu rozmawiamy z założycielem Januszem Bergmanem, wieloletnim pedagogiem i prezesem klubu ludzie JAK oni to robią? Jak to wszystko się zaczęło? W wieku 18 lat oddałem krew dla chorego dyrektora szkoły, potem pomogłem swojej matce. Pomogło. I wtedy pomyślałem, czemu nie pomagać w ten sposób również innym osobom? Zupełnie bezinteresownie. Zacząłem propagować ideę honorowego krwiodawstwa wśród moich uczniów i zaskoczyło. Dokładnie 21 listopada1987 r. założyłem Klub Honorowych Dawców Krwi przy technikum samochodowym. I tak rozpoczęła się przygoda z krwiodawstwem, moja i moich uczniów.. Jak wyglądały początki? Zawsze było to wielkie wydarzenie. Około 30 50 uczniów zgłaszało chęć oddania krwi, zbierałem grupę i szliśmy do punktu pobrań. Jeden z nich znajdował się przy ulicy Kniaziewicza, drugi w szpitalu Matki Polki. Nie musiałem namawiać moich wychowanków. To oni sami angażowali się w te akcje. Ja po prostu z nimi rozmawiałem. Chcieli wiedzieć, na czym to polega, rozwiać swoje wątpliwości i obiekcje. Bardzo wiele znaczyło dla nich, kiedy sam siadałem na fotel i oddawałem krew. Skoro ja nie zemdlałem, to i im nic się nie stanie. Taka lekcja była dla nich silną motywacją. Zadawali mnóstwo pytań. Opowiadałem o korzyściach, informowałem, jak ważne jest to, że mogą poznać swoją grupę krwi, pomóc innym ludziom. Zawsze reagowali bardzo pozytywnie i spontanicznie. Nie dlatego, że po oddaniu krwi dostawało się produkt czekoladopodobny, obiad w RCKiK czy dzień wolny od nauki. Po prostu chcieli wykorzystać fakt, że oddając krew mogą komuś pomóc czy wręcz uratować życie. Czym jest dla pana honorowe oddawanie krwi? Oddałem w życiu wiele litrów krwi. To pewne kwestia charakteru i wrażliwości, kiedy człowiek po prostu czuje wewnętrzną potrzebę pomagania innym. Jako nauczyciel mający kontakt z tą zaangażowaną młodzieżą odczuwałem niezwykłą satysfakcję widząc, jak chętnie udzielają bezinteresownie pomocy innym ludziom. Bez znaczenia, czy to kolega czy obca osoba. Oczywiście jestem dumny z medalu Komisji Edukacji Narodowej z rekomendacji zarządu głównego PCK czy innych wyróżnień. Ale przede wszystkim dumą napełnia mnie to, że młodzi ludzie poznali ideę krwiodawstwa, zainteresowali się nią i wprowadzili ją w życie. Obecnie propagowaniem krwiodawstwa na terenie szkoły zajmuje się Anna Pietrzak, nauczyciel biologii, opiekun i koordynator do spraw krwiodawstwa. Wspierają ją uczniowie, w tym szczególnie prężnie Michał Jander i Michał Ozimek. Jeden za namową siostry, drugi pod wpływem akcji przeprowadzonej w szkole postanowili zainteresować się krwiodawstwem. Już kilkakrotnie oddali krew, organizowali także akcje mające na celu zainteresowania ideą innych. Rozdają ulotki, przygotowują wydarzenia związane z krwiodawstwem, wieszają plakaty. Pytani o cel i sens tego, co robią, wzruszają ramionami i odpowiadają bardzo prosto najważniejsza jest możliwość pomocy innym. PROPAGOWANIE KRWIODAWSTWA W SZKOLE Anna Pietrzak propaguje krwiodawstwo również podczas swoich lekcji. Już uczniowie klas pierwszych podczas biologii przy okazji nauki o grupach krwi zapoznają się z kwestionariuszem, który musi wypełnić każda osoba, zgłaszająca swoją chęć oddania krwi. Wspólne omawianie tej kwestii wywołuje szereg pytań dotyczących oddawania krwi. To wstęp do przygody z krwiodawstwem, którą będą mogli rozpocząć, gdy osiągną pełnoletność. Uczniowie klas starszych zawsze służą pomocą młodszym kolegom, namawiają do uczestniczenia w akcjach, wyjaśniają proces poboru krwi, informują, kto może oddać krew, jakie są przeciwwskazania, co może wykluczać bycie dawcą, dostarczają potrzebne materiały. Uczniowie ZSP nr 7 na Prożka mówią o honorowym krwiodawstwie z pasją, zaangażowaniem czy wręcz z błyskiem w oku. Pozytywne emocje, jakie towarzyszą każdej akcji, wskazują na to, że kontynuacja dzieła Janusza Bergmana trwa i będzie przekazywana kolejnym pokoleniom młodych ludzi. Na zdjęciu: Michał Ozimek, Michał Jander oraz dyrektor Ireneusz Mielczarek 9
autobus Nowy autobus do pobierania krwi Od listopada 2011 mogą oddawać krew w nowym autobusie zakupionym dzięki środkom z programu Ministerstwa Zdrowia Autobus Mercedes Travego długość: 12140 mm szerokość: 2550 mm wysokość: 3850 mm maksymalna prędkość: 100 km/h wyposażenie: dvd, radio, klimatyzacja, webasto, dwie kurtyny powietrzne Jak się poruszać po nowym autobusie? (4) Jeśli jest kolejka, tutaj możesz poczekać czytając Świat Dawcy :-) 10 (6) Dawcy mają do dyspozycji cztery wygodne fotele i ekran dvd w lewym gónym rogu (7) Wychodząc nie zapomnij swojej paczki czekolad! (5) Za zamkniętymi drziwami możesz porozmawiać z lekarzem, który będzie Cię badać
autobus Na pierwszą akcję w nowym autobusie zostały zaproszone media. Na zdjęciu dyrektor RCKiK Krzysztof Włodarczyk podczas rozmowy z dziennikarką TV Toya Ewą Tyszko. Pierwsza osoba oddająca krew była śledzona przez reporterów od momentu rejestracji aż do oddawania krwi na fotelu... (3) Czas na próbkę krwi i badanie hemoglobiny (2) Podajemy swoje dane osobowe (rejestrujemy się jako dawca). Tutaj otrzymujesz kwestionariusz do wypełnienia (1) Wchodzimy przednimi drzwiami...i gdy ekipa z RCKiK straciła już nadzieję, że któryś z reporterów odda krew, pojawił się on! Bartosz Godziński, reporter radia Planeta FM, który oddając krew nagrywał materiał opisujący jego wizytę w nowym ambulansie. 11
temat numeru Zima? Naturalnie! Zimą staramy się nie zachorować. Nosimy czapki, szaliki, odwiedzamy apteki i kupujemy szczepionki. Jednak czy można jakoś inaczej, bardziej naturalnie zabezpieczyć się przed zimowym przeziębieniem? Specjalnie dla czytelników Świata Dawcy o codziennych sposobach na poprawę odporności opowiada Katarzyna Payerhin dietetyk Natur House. 12
temat numeru nam pomóc, ale samo ich stosowanie nic nam nie gwarantuje. J esienią i zimą, gdy wokół nas jest pełno ludzi, którzy kichają i kaszlą, łatwo możemy złapać infekcję. Na szczęście atakujące nas wirusy czy bakterie są zwykle niszczone przez nasz system odpornościowy, pod warunkiem, że działa on poprawnie. Nie ma jednej uniwersalnej metody, ani leku gwarantującego odporność. Zależy ona od wielu czynników, m.in. od właściwie zbilansowanej diety i naturalnych antybiotyków. Pierwszą rzeczą w ochronie organizmu powinno być zwiększenie ilości przyjmowanej witaminy C. Przynosi wiele korzyści organizmowi i działa jako antyoksydant. Dodatkowo zioła i inne naturalne środki jak np. miód, cebula, czarny bez mogą Witaminy z warzywniaka czy apteki Witamina C to inaczej kwas askorbinowy. Po przetłumaczeniu z łaciny nazwa oznacza bez szkorbutu, co sugeruje, co może nas dosięgnąć, gdy brak jej w naszej diecie. Jest to witamina rozpuszczalna w wodzie, wydalana wraz z moczem. Występuje powszechnie w świeżych warzywach i owocach. Największe jej ilości możemy znaleźć w cytrusach, kiwi, melonach, ananasach, porzeczkach, dzikiej róży, aronii, czarnym bzie, jagodach, truskawkach, malinach. Z warzyw bogatym źródłem jest papryka, kapusta kiszona, ogórki kiszone, brukselka, kalafior, cebula, pomidory, szpinak, groszek zielony. Jako, że witamina C jest rozpuszczalna w wodzie, w przypadku długiego gotowania warzyw przechodzi ona do wywaru. Gdy zaś robimy surówkę na długo przed podaniem jej, ilość witaminy zmniejsza się z uwagi na jej utlenianie się. Dlatego też należy starać się przygotowywać surówki chwilę przed podaniem, a warzywa gotować na parze. Gorzej sytuacja wygląda, jeśli chodzi o witaminę C w tabletkach. Niestety tylko ok. 10 % jej składu zostaje wchłonięte i przyswojone do organizmu. Całą resztę organizm po prostu wydala. Inne witaminy i minerały, które również korzystnie wpływają na zwiększenie odporności to przede wszystkim: witamina A, B6, E oraz żelazo, magnez, cynk. Nasza dieta powinna być obfita w składniki, które zostały wymienione wyżej. Nie powinno więc zabraknąć w niej świeżych warzyw i owoców, które o tej 13
Zima? Naturalnie! porze roku mają najwięcej cennych witamin i minerałów. Natura sama daje nam wskazówki, co powinno znaleźć się na naszym talerzu. Domowy ogródek Stosowanie ostrzejszych przypraw (papryka, chili, czosnek, zioła prowansalskie) do przygotowywanych potraw, przyspiesza przemianę materii. Jednak są i takie, z których warto zrezygnować, a mianowicie sól. Jej nadmiar zatrzymuje wodę w organizmie, w związku z czym mamy problemy z wypróżnianiem się. Oprócz tego, sól obniża ciśnienie krwi, co u niektórych może wywołać senność i brak energii do jakiegokolwiek działania. Pożyteczną rolę pełni lubiana przez wszystkich kawa. Zawarta w niej kofeina przyspiesza przemianę materii oraz pozytywnie wpływa na pracę nerek, co usprawnia regulację gospodarki mineralno- zasadowej. Bardzo korzystne jest jedzenie dużej ilości warzyw i owoców, które są niskokaloryczne, mają mnóstwo witamin, a przede wszystkim powodują uczucie sytości, dzięki któremu zjadamy mniej. Nie możemy zapominać również o piciu sporych ilości wody mineralnej, która również ma działanie oczyszczające. Lista zakupów na zimę Zimą musimy przede wszystkim pamiętać o warzywach i owocach sezonowych, które dostarczą nam potrzebną dawkę witamin i wzmocnią organizm przed przeziębieniem. Znów na czele warzyw podnoszących odporność jest czosnek, cebula, kiszona kapusta, imbir, zwłaszcza ten ostatni ma wiele dobroczynnych właściwości. Imbir ma działanie przeciwbólowe, przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe, przeciwzapalne, żółciopędne, pobudza motorykę przewodu pokarmowego, pomaga na chorobę lokomocyjną. Ponadto wpływa na obniżenie lipoprotein LDL, przez co zmniejsza poziom cholesterolu we krwi. Imbir działa jak aspiryna, rozrzedza krew i utrudnia jej krzepnięcie. Wystarczy dodać codziennie kostkę korzenia imbiru do herbaty. Rewelacyjnie smakuje i rozgrzewa. Z owoców wybierajmy sezonowe czyli jabłka, cytrusy (pomarańcze, mandarynki, cytryna i grejpfruty), nie zapominajmy o malinach, które działają antybakteryjnie i przeciwwirusowo. Sok z malin czy napar z ich liści ma silne działanie napotne. Nie zapominajmy o zupach - mają działanie rozgrzewające od wewnątrz, co zwiększa odporność na infekcje. Zupy przyprawione aromatycznymi dodatkami: pieprzem, imbirem, papryką czy curry pomogą rozgrzać nasz organizm i zapewnią dodatkową tarczę ochronną dla naszej odporności. Ryby mają właściwości przeciwzapalne. Ryby zmniejszają ryzyko wielu chorób, m.in. miażdżycy, arytmii serca, udaru mózgu i schorzeń reumatologicznych. temat numeru Działają pozytywnie na układ krwionośny, obniżają ciśnienie krwi i poziom złego cholesterolu (a podwyższają stężenie dobrego cholesterolu) oraz znacznie zmniejszają ryzyko powstawania zakrzepów żylnych. Powodem są wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3. Dzięki omega-3 organizm człowieka wytwarza lipidy o silnym działaniu przeciwzapalnym. Ponad to tłuszcze omega-3 działają antydepresyjnie, dlatego tak ważne jest jedzenie ryb 2-3 x w tygodniu zwłaszcza w okresie zimowym, zmniejszy to ryzyko depresji i zrekompensuje braki słońca w krótkie zimowe dni. Woda - wszyscy wiemy jak ważne jest regularne picie wody mineralne. Dla wzmacniania odporności ważne jest również hartowanie organizmu. Jedną ze znanych i skutecznych metod jest korzystanie z sauny. Regularne przebywanie w pomieszczeniu z wysoką temperaturą i dużą wilgotnością sprawi, że wypocimy to, co zatruwa nasz organizm od wewnątrz. Możemy wzmocnić odporność za pomocą hydroterapii. Dzięki pobudzającym przemianę materii naprzemiennych prysznicom z ciepłej i zimnej wody mobilizujemy swój organizm do aktywniejszego wydzielania toksyn. Spacer na zdrowie W zdrowym ciele zdrowy duch powtarzamy od pokoleń. Często jednak zapominamy, że regularny wysiłek fizyczny uznawany jest za najważniejszy z czynników regulujących ochronną funkcje układu odpornościowego. Mała aktywność fizyczna prowadzi do osłabienia organizmu i zwiększa podatność na infekcje. Zimą warto uprawiać sporty, których w innym okresie nie mamy szans praktykować. Łyżwy, narty, snowboard, sanki dla tych aktywności mroźne powietrze nam niestraszne. Ciepłolubni mogą wyładować się na siłowni albo podczas krótkich spacerów. Pamiętajmy, że regularny ruch ma wpływ na wzrost poziomu endorfin, zwanych hormonami szczęścia, które pomogą nam przetrwać zimę. CO OSŁABIA NASZĄ ODPORNOŚĆ? gwałtowne różnice temperatury szybkie ochłodzenie lub rozgrzanie organizmu, używki i niezdrowa dieta, częste przyjmowanie antybiotyków, stres i sytuacje nerwowe, zmęczenie i brak snu. 14
temat numeru Nasze babcie od wieków wiedzą, jak naturalnie wzmacniać odporność. Czy młodsze pokolenia korzystają z ich rad? Jakie są ich sposoby zabezpieczania się przed zimą? Dagmara Olewińska, 23 lata, studentka: Napojem numer jeden jest dla mnie zimą herbata z miodem i cytryną albo gorący sok z czarnego bzu. Przy lekkim przeziębieniu sięgam zawsze po napar z imbiru idealny na rozgrzanie! Kiedy czuję, że łapie mnie przeziębienie wolę wyciąg z kozłka lekarskiego albo syrop z pędów sosny niż konkretne lekarstwa. Staram się też dbać o zimowy strój - wybieram dłuższe kurtki czy płaszcze, bo chronią nerki przed ewentualnym odsłonięciem i wyziębieniem. Czapka jest podstawą! Nie ma nic gorszego niż ból uszu i głowy W okresie zimy liczy się dla mnie bardziej wygoda i praktyczność niż moda. Marcin Kowalski vel Orłowski, 22 lata, pracuje w studiu fotograficznym: Należę do ludzi, którzy uwielbiają ciepło, dlatego zimą stawiam przede wszystkim na grubsze ubrania. Koszulka, bluza albo sweter, kurtka i szalik to podstawa w mroźne dni. Czapkę noszę rzadko, nie jestem do tego przyzwyczajony. No chyba, że już ewidentnie nie wytrzymuję z zimna. Do tego oczywiście dochodzą litry gorącej herbaty, a najlepiej rozgrzewa mnie rosół. Wyznaję zasadę, że lepiej zapobiegać niż leczyć dlatego przy pierwszym kichnięciu nie biegnę do apteki. Rozganiam przeziębienie napojami z miodem i cytryną. Nie unikam też spędzania wolnego czasu zimą na powietrzu. Bardzo lubię sporty zimowe. Narty i łyżwy to jest to! Katarzyna Surowik, 22 lata, studentka: Co roku przed zimą szczepię się przeciwko grypie. A kiedy mimo to czuję się przeziębiona, staram się działać od razu jakimiś farmaceutykami. W mroźne dni piję dużo herbaty z miodem i cytryną, ubieram się na tzw. cebulkę i raczej unikam dłuższego spędzania czasu na dworze. Chociaż zdarza mi się wybrać na krótki zimowy spacer. Michał Mazurkiewicz, 22 lata, doradca inwestycyjny: W okresie zimowym zwiększam swoją aktywność fizyczną, ćwiczę zarówno na siłowni, jak i na zewnątrz biegając czy spacerując. Stawiam też na duże ilości gorącej herbaty, owoce i warzywa. Nie stosuję warstwowego ubierania się, ale lubię założyć wtedy grubszy sweter. WARTO WIEDZIEĆ, ŻE odporność to nic innego, jak zdolność reakcji naszego organizmu na pochodzące z zewnątrz wirusy, bakterie i grzyby; w swoim ciele mamy ok. 1,5 kg naszej odporności i nie jest ona skupiona w jednym miejscu węzły chłonne rozprowadzone są po całym ciele, w gardle mamy migdałki, w jelicie kępki Peyera, komórki odpornościowe mieszczą się też pod skórą i w układzie pokarmowym, a nasz system ochronny pracuje znacznie gorzej również bez grasicy i śledziony; 70% układu odpornościowego związane jest właśnie z jelitami komórki znajdujące się w nich wytwarzają ogromne ilości ciał odpornościowych do walki z bakteriami, wirusami, grzybami, pasożytami i toksynami; immunologia to nauka zajmująca się badaniem odporności organizmu, stąd system odpornościowy człowieka nosi nazwę układu immunologicznego; osoba, której układ immunologiczny został osłabiony naraża się na rozwinięcie właściwie każdej choroby, najczęściej w takich przypadkach pojawiają się jednak: AIDS, zapalenie zatok i toczeń rumieniowaty (stany zapalne wielu tkanek i narządów). 15
dla Pokochać krew Wielu chorych na hemofilię pogodziło się już, że są inwalidami, a przecież zabiegi ortopedyczne są dla nich szansą powrotu do czynnego życia mówi dr hab. n. med. prof. nadzw. Krzysztof Chojnowski. Regionalny koordynator ds. leczenia hemofilii z łódzkiej Kliniki Hematologii przy Szpitalu im. M. Kopernika wyjaśnia, czym objawia się skaza krwotoczna, jak ją leczyć i jak ważną rolę w walce z hemofilią odgrywają koncentraty produkowane z krwi dobrowolnych dawców. Świat Dawcy: Ilu chorych cierpi w Polsce na hemofilię? dr n. med. prof. nadzw. Krzysztof Chojnowski: W Polsce mamy zarejestrowanych ponad 2200 chorych na hemofilię A, podczas gdy chorych na hemofilię B określa się na poziomie 350 pacjentów. W związku z tym można stwierdzić, że jest co najmniej sześć razy więcej chorych na hemofilię A. Kiedy hemofilia A lub B się ujawnia? Daje o sobie znać już od wczesnego dzieciństwa, zwłaszcza w postaci ciężkiej i w większości przypadków w postaci umiarkowanej. W zależności do stopnia niedoboru czynnika krzepnięcia hemofilie przebiegają różnie. Ciężka postać objawia się samoistnymi krwawieniami najczęściej do stawów, które zaczynają się w 2-3 roku życia i potem przybierają na intensywności. Powtarzające się wylewy dostawowe prowadzą nieuchronnie do zmian zwyrodnieniowych w stawach, które składają się na obraz tzw. artropatii hemofilowej. Częste są też krwawienia do mięśni, które mogą być samoistne lub pourazowe. A czym objawia się umiarkowana i łagodna postać hemofilii? W postaci umiarkowanej krwawienia samoistne rzadko występują, ale pojawiają się niebezpieczne krwawienia pourazowe, często po bardzo niewielkich urazach np. po jakimś uderzeniu, kiedy dochodzi do rozwinięcia krwiaka, albo po zabiegach chirurgicznych. Dlatego tak ważne jest odpowiednie przygotowanie pacjenta do takiej operacji. Postać łagodna u pacjentów, którzy mają aktywność czynnika krzepnięcia powyżej 25% sprawia, że w zasadzie w ogóle nie mają oni żadnych objawów skazy krwotocznej. To znaczy, że istnieje możliwość, iż ktoś choruje na łagodną hemofilię i może o tym nie wiedzieć? Możliwe jest, że pacjent z łagodną hemofilią może nie wiedzieć, że jest chory. Może prowadzić normalny tryb życia i żyć w świadomości, że wszystko jest w porządku. Ale taki pacjent może być np. poddany zabiegowi chirurgicznemu, albo doznać jakiegoś ciężkiego urazu i wtedy łagodna hemofilia, o której nie wiedział, może być dla niego zagrożeniem życia. Czy może okazać się, że mimo, iż hemofilia to choroba dziedziczna, u danego pacjenta występuje po raz pierwszy w rodzinie? Może tak być, kiedy pojawia się nowa mutacja choroby. I tych mutacji wcale nie jest tak mało, bo co najmniej w 30% hemofilia pojawia się po raz pierwszy w rodzinie. Wtedy następni członkowie rodziny będą już tę chorobę dziedziczyć. Defekty Hemofilia jest wrodzoną skazą krwotoczną. Pod tą nazwą kryją się dwa różne defekty, bowiem wyróżniamy dwa rodzaje hemofilii A i B. Ta pierwsza to postać klasyczna choroby, występująca znacznie częściej i związana z wrodzonym niedoborem czynnika krzepnięcia VIII, zaś hemofilia B pojawia się o wiele rzadziej i charakteryzuje niedoborem czynnika krzepnięcia IX. Do lat 50. ubiegłego stulecia, dokładnie do 1952 r. nikt nie miał pojęcia, że są dwa rodzaje hemofilii. Dopiero ponad pół wieku temu odkryto, że jest druga hemofilia, dużo rzadziej występująca, oznaczona właśnie literą B. Klinicznie obie postaci hemofilii są jednak nie do rozróżnienia. Również sposób ich dziedziczenia jest taki sam. Różnią się natomiast sposobem leczenia, który związany jest z rodzajem defektu. Niedobór czynników krzepnięcia powoduje skazę krwotoczną, a to nic innego, jak skłonność do krwawień często samoistnych albo nadmiernie obfitych w stosunku do urazu, który je wywołał. Dlatego w hemofilii A musimy uzupełniać czynnik VIII, natomiast w hemofilii B uzupełniamy czynnik IX. Służą do tego specjalne koncentraty. Robimy to albo w celu profilaktyki, czyli zapobieganiu krwawieniom albo dla zahamowania krwawienia.. Hemofilia to choroba, którą dziedziczy się w sposób recesywny sprzężony z płcią ponieważ zarówno gen odpowiedzialny za produkcję czynnika VIII jak i gen dla czynnika IX są zlokalizowane na chromosomie płciowym X. W związku z tym chorują mężczyźni, a kobiety są nosicielkami, bo u kobiet prawidłowa aktywność genu na drugim chromosomie płciowym X wyrównuje defekt. 16
dla w genie mogą być różne, co w pewnym sensie może determinować stopień ciężkości hemofilii. Ale dlaczego one się pojawiają? To jest niewyjaśniona zagadka. Mimo że hemofilia jest w powszechnym mniemaniu chorobą dziedziczną, można ją też nabyć. To już jest wtedy właściwie inna choroba i dotyczy głównie czynnika VIII. Mówimy w takich przypadkach o tzw. nabytej hemofilii A, kiedy dochodzi do tworzenia się przeciwciał przeciwko czynnikowi VIII, które hamują jego aktywność. To jest bardzo rzadka choroba, która występuje mniej więcej z częstotliwością 1,5 przypadka na milion mieszkańców w ciągu roku. Jednak jej przebieg jest często dramatyczny, dotyczy to przeważnie osób starszych, często z chorobami nowotworowymi czy autoimmunologicznymi, ale może też dotykać kobiety tuż po porodzie. Jak walczyć z takim typem hemofilii? Jeśli się od razu w takim przypadku nie zadziała, to istnieje duże ryzyko śmiertelnych krwawień. Dlatego tak ważne jest wczesne rozpoznanie choroby. A to może być trudne ponieważ ze względu na bardzo rzadkie występowanie tej choroby lekarze, zwłaszcza pierwszego kontaktu, do których trafiają tacy chorzy, mają małe doświadczenie w tym zakresie. Bo jeśli w całym regionie łódzkim powinniśmy rozpoznawać nabytą hemofilię u 4 osób rocznie, a my wykrywamy 1-2 takie przypadki to znaczy, że pozostali pacjenci do nas nie docierają, giną gdzie indziej z zapewne nierozpoznaną chorobą. Jak można zapobiegać skutkom hemofilii A i B, jak je ograniczać? Najistotniejsze jest leczenie hemofilii, które wynika z samej przyczyny choroby. W leczeniu możemy wyróżnić profilaktykę, czyli zapobieganie krwawieniom i to jest najlepszy sposób, a z drugiej strony leczenie doraźne krwawień. Dla pacjenta najważniejsza jest tzw. profilaktyka pierwotna, czyli zapobieganie wspomnianej wcześniej artropatii hemofilowej. Ona dotyczy przede wszystkim pacjentów z ciężką postacią hemofilii. Profilaktyka polega na podawaniu koncentratu brakującego czynnika 2-3 razy w tygodniu tak, żeby stale utrzymywała się jego określona aktywność, która zapewniałaby hemostazę zapobiegającą samoistnym krwawieniom. Tę profilaktykę powinno PONIÓSŁ WILK RAZY KILKA czyli kobiety też mogą zachorować. Po pierwsze, kobieta może nabyć hemofilię przez inaktywację drugiego chromosomu X w życiu płodowym. W Poradni Hematologicznej przy Szpitalu im. Mikołaja Kopernika w Łodzi jest zarejestrowana pacjentka z podobnym przypadkiem, która ma hemofilię B przy około 12% aktywności czynnika IX. Hemofilia może wystąpić u kobiety również przy okazji endokrynopatii (w zespole Turnera, gdzie osobnik o genotypie kobiecym ma tylko jeden chromosom). Taka sytuacja może też mieć miejsce, kiedy ojciec jest chory na hemofilię i matka jest nosicielką, tzn. kiedy oboje rodziców obarczonych jest wadliwym genem. Takiego przypadku w Polsce nie ma. Na świecie tak się zdarza, ale bardzo rzadko. się prowadzić zwykle od 2 roku życia, ale Hemofilia może przebiegać u pacjentów w sposób: - CIĘŻKI - jeśli aktywność czynnika VIII w hemofilii A, bądź IX w hemofilii B jest poniżej 1% normy, czyli w chwili, kiedy prawie w ogóle go nie ma; - UMIARKOWANY - jeśli aktywność czynników krzepnięcia utrzymuje się na poziomie od 1 do 5 %; - ŁAGODY - jeśli aktywność czynnika VIII lub IX wynosi od 6 do 40%. nie później niż po pierwszym krwawieniu dostawowym, żeby nie zdążyły się rozwinąć zmiany zwyrodnieniowe. Jeśli profilaktykę zaczynamy u pacjenta, który miał już kilka wylewów dostawowych to mówimy o profilaktyce wtórnej. W Polsce wtórną profilaktyką są objęci pacjenci z ciężką hemofilią poniżej 18 roku życia. To droga metoda leczenia? Profilaktyka jest oczywiście droga, bo drogie są koncentraty czynników krzepnięcia. Metoda ta została w Polsce wprowadzona dopiero w 2008 r., podczas gdy w Skandynawii rozwijała się już od lat 60. zeszłego stulecia. U nas zatem niewielka grupa jest póki co objęta profilaktyką pierwotną. Jak się ją stosuje? Stosuje się ją na zasadzie leczenia domowego. Pacjenci mają koncentraty w domu, trzymają je w lodówce. Chorzy są zwykle dobrze nauczeni podawania swoich koncentratów czynnika krzepnięcia, większość z nich potrafi sobie sama wstrzyknąć czynnik, a jeśli nie oni, to ktoś z rodziny jest do tego przysposobiony. Preparat podaje się dożylnie. Profilaktykę pierwotną prowadzi się zwykle do 18. roku życia Na ile skuteczne są dzisiejsze metody walki z hemofilią? Dawniej, kiedy jeszcze nie znano dzisiejszych metod leczenia, długość życia chorych na hemofilię wynosiła 12-13 lat. W większości przypadków chorzy na ciężką hemofilię nie osiągali wieku dorosłego. Tak było jeszcze na początku XX wieku. Później, po wprowadzeniu do leczenia osocza długość życia zaczęła się przedłużać do 20, potem do 30 lat. Teraz mamy koncentraty czynników krzepnięcia i ta długość życia niewiele już odbiega od długości życia pacjenta bez hemofilii to jest różnica ok. 10 lat. 17
Czy chorzy muszą stosować się do jakichś zaleceń dotyczących sportów czy jedzenia? Naprawdę jest tak, że jeżeli osoby z hemofilią poddawane są profilaktycznemu leczeniu i otrzymują koncentraty, to powinny mieć normalną aktywność. Oczywiście z wyłączeniem pewnych sportów, które mogłyby być urazowe. Dla pacjentów z hemofilią szczególnie wskazane jest np. pływanie. Natomiast piłka nożna czy koszykówka nie są aktywnościami dla pacjentów z hemofilią, bo to sporty, które wiążą się z ryzykiem urazów. Dieta zaś nie ma tak dużego znaczenia, ale dobrze, żeby pacjenci chorzy na hemofilię nie byli otyli, nie mieli nadwagi. Mówiliśmy o profilaktyce, a co z leczeniem jak ono wygląda? W Polsce dawniej leczyliśmy chorych świeżo mrożonym osoczem albo stosowaliśmy krioprecypitat, które spowodowały, że wielu naszych chorych zostało zarażonych wirusem C czy rzadziej wirusem B zapalenia wątroby. Czynniki, które stosujemy w tej chwili a w Polsce używamy koncentratów liofilizowanych osoczopochodnych wysoko oczyszczonych są bezpieczne, bo poddaje się je procedurom inaktywacji i eliminacji wirusów. Dzisiaj chorzy na hemofilię walczą, żeby móc otrzymywać czynniki rekombinowane, uzyskiwane za pomocą metod inżynierii genetycznej, które są całkowicie bezpieczne. One już dzisiaj są w Polsce stosowane, ale są bardzo drogie. Jednak w przyszłości na pewno ich zasięg się rozszerzy. Na razie cieszymy się z tego, że mamy czynniki osoczopochodne. Właściwie można powiedzieć, że to jest w Polsce ilość pokrywająca zapotrzebowanie. Mamy może śladowe niedobory, ale przy leczeniu, przy profilaktyce to są ilości wystarczające. dla W jaki sposób mierzy się to zapotrzebowanie? Miarą zaopatrzenia w czynniki krzepnięcia jest przeliczenie ilości jednostek na jednego mieszkańca. Proszę sobie wyobrazić, że w końcu lat 90. to zaopatrzenie wynosiło w kraju mniej niż 1 jednostka na mieszkańca, jeśli chodzi o czynnik VIII. W tej chwili mamy ponad 4,5 jednostek, czyli ok. 160-170 milionów jednostek czynnika VIII w skali roku. Czynnika IX jest odpowiednio mniej, bo mamy dużo mniej chorych z jego niedoborem. Do czego może nam zabraknąć koncentratów? Może nam ich zabraknąć do eliminacji inhibitorów krzepnięcia, które mogą rozwijać się w odpowiedzi na przetaczany czynnik. Problem ten dotyczy przede wszystkim pacjentów z ciężką hemofilią A Inhibitory to przeciwciała neutralizujące aktywność czynnika VIII. I takich powikłań wcale nie jest mało ponieważ dotyczą około 25-30% chorych na ciężką hemofilię A. Wtedy jest dramatyczna sytuacja, bo organizm nie reaguje na koncentraty czynnika VIII. Dla zahamowania krwawienia musimy wtedy sięgać po tzw. koncentraty czynników omijających inhibitor. Mamy takie koncentraty, ale to są preparaty niezwykle drogie. W Polsce ich dostępność jest całkiem przyzwoita, jeszcze może nie do końca wystarczająca, ale zauważa się naprawdę wielki postęp w tej kwestii. Natomiast żeby wyeliminować inhibitor trzeba podawać codziennie przez wiele miesięcy bardzo duże dawki czynnika VIII. Skąd pochodzą koncentraty? Czynniki pochodzą z Regionalnego Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa. To wygląda tak, że pacjenci przychodzą do nas, przynoszą swoje książeczki z zapisami wszystkich wylewów i zaznaczeniem podanego sobie czynnika, a my sprowadzamy dla nich potrzebne czynniki, kontrolując jednocześnie jak pacjenci sami się leczą. Istnieją jakieś plany, co do zwiększenia dostępności koncentratów czynników krzepnięcia dla pacjentów z inhibitorem? U chorego z inhibitorem koncentrat trzeba podawać codziennie w dużych ilościach, tj. 100-200 jednostek na kilogram. To są olbrzymie dawki. Narodowy program leczenia hemofilii i pokrewnych skaz krwotocznych na lata 2012-2018, przewiduje stopniowy wzrost zaopatrzenia w czynniki krzepnięcia, jak i w koncentraty czynników omijających inhibitor. Zwiększenie zaopatrzenia zapisane w programie pozwoli w pełni prowadzić eliminację inhibitora i zapewni również możliwość zabiegów operacyjnych u chorych z hemofilią, zwłaszcza zabiegów ortopedycznych, które pozwalałyby im normalnie funkcjonować. Bo choć wielu chorych na hemofilię pogodziło się już, że są inwalidami, to przecież takie zabiegi są szansą powrotu do czynnego życia. A Narodowy program ma w tym pomóc. Jakie jeszcze założenia uwzględniono w tym programie? W programie mowa też o desmopresynie leku dla łagodnej postaci hemofilii A. W takich przypadkach nie trzeba podawać koncentratu, a wspomnianą właśnie desmoprsynę, która zwiększa stężenie czynnika VIII we krwi. Ale póki co dostępność tego leku jest w Polsce niewystarczająca. Narodowy program leczenia hemofilii zapewnia całą logistykę, jeśli chodzi o leczenie, wyznacza system opieki na chorymi na hemofilię i pokrewne skazy krwotoczne. W myśl tego programu ma powstać też funkcja koordynatora ds. zaopatrzenia w czynniki krzepnięcia. 18 Bagaż z przeszłości Metody leczenia hemofilii są dzisiaj znacznie bardziej skuteczne, dzięki czemu przeciętna długość życia osób z tą skazą krwotoczną niewiele odbiega od długości życia ogólnej populacji. I jeśli chorzy na hemofilię żyją dzisiaj krócej, to raczej nie z powodu krwawień, bo taka przyczyna zgonu już rzadko się zdarza, ale dlatego, że są narażeni na powikłania leczenia hemofilii. Znany jest fakt tragedii związanej z infekcją HIV, kiedy między 1979 a 1985 rokiem większość chorych na hemofilię w Europie Zachodniej i w Stanach Zjednoczonych została zakażona wirusem HIV. Wtedy wprowadzono do leczenia osoczopochodne koncentraty czynników krzepnięcia. Uzyskuje się je z krwi pobranej od wielu tysięcy zdrowych krwiodawców i wystarczy, że jeden dawca miał infekcję HIV a cała partia koncentratu zostaje skażona tym wirusem. W Polsce uniknęliśmy tej tragedii. Bo koncentraty były wtedy zbyt drogie, a Polska była tak biednym krajem, że nie było jej na nie stać. Bądź czujny! Doznałeś niewielkiego urazu, a już nabawiłeś się siniaka albo podskórnego krwiaka? Zmagasz się z długimi i częstymi krwawieniami z nosa? Twój stolec jest zabarwiony na czarno? Krwawi Ci język? Nie lekceważ tych objawów! To mogą być pierwsze oznaki hemofilii!
dla Podróżując po świecie Krew jest potrzebna ludziom na całym świecie, pod każdą szerokością geograficzną, w każdym klimacie, w każdym kraju. Nasza krew jest uniwersalna i pomaga innym. Jednak krwiodawstwo samo w sobie nie wygląda tak samo w różnych miejscach. Zapraszamy do nowego cyklu materiałów, z których dowiecie się, jakie są zasady oddawania krwi w różnych krajach. Zaczynamy od kraju kwitnącej wiśni oraz kraju słynącego z najlepszych zegarków Japonia W Japonii dzięki programowi pobierania krwi ratowanych jest około 1.2 mln osób rocznie W kraju kwitnącej wiśni cały program dotyczący krwi, od samego początku (1952 r.) jest koordynowany przez Japoński Czerwony Krzyż. Aby zostać dawcą w tym kraju należy mieć od 16 do 64 lat przy czym między 16 a 18 rokiem życia oddaje się tylko 200 ml. Każdy dawca może otrzymać kartę identyfikacyjną ze swoim sdjęciem (Kenketsu Techo) albo kartę, na którą są wgrywane informacje o kolejnych oddaniach kwi (Kenketsu Kirokusho) tak odpowiednik polskiej książeczki. Oddawanie krwi odbywa się w 65 Centrach Krwiodawstwa, 111 Punktach Pobierania, a także w 298 przystosowanych do tego autobusach. Dawca w Japonii może oddawać: 200 ml lub 400 ml krwi pełnej, osocze lub płytki krwi (metodą aferezy) decyzja należy do osoby oddającej krew, jednak personel medyczny może sugerować oddanie np. 400 ml zamiast 200 ml. Ciekawym faktem jest, że mężczyźni w Japonii mogą oddać rocznie nie więcej niż 1200 ml krwi pełnej, a kobiety tyko 800 ml. Okres karencji między kolejnymi oddaniami wynosi: 4 tygodnie, po oddaniu 200 ml; 8 tygodni, po oddaniu 400 ml jeśli chcemy oddać płytki krwi; 12 tygodni (mężczyźni) po oddaniu 400 ml, przed kolejnym oddaniem krwi pełnej; 16 tygodni (kobiety) po oddaniu 400 ml, przed kolejnym oddaniem krwi pełnej. Szwajcaria W Szwajcarii postawiono na jazdę do dawców. Odbywające się tam Road Show od 2009 roku trwa w miesiącach letnich przez 14 tygodni. W akcji tej bierze udział czerwony, piętrowy autobus, w którym można oddać krew. Dodatkowo o przyjeździe informowane są lokalne media, a w dniu wizyty przynajmniej dwie osoby rozdają ulotki o oddawaniu krwi oraz odpowiadają na pytania potencjalnych dawców, Na przestrzeni ostatnich dwudziestu lat liczba dawców w Szwajcarii wzrosła z poniżej 5 000 osób rocznie do ponad 20 000. Aktualnie średnia wielu dawców to około 40 lat i jest jedną z wyższych (porównaj wg wieku w innych krajach na stronie 3 tego numeru). Każdego roku przybywa w Szwajcarii ok. 1 000-1 500 nowych dawców, wobec ubytku 500. Szwajcarski Czerwony Krzyż podstawił sobie za cel pozyskanie 50 000 nowych dawców w ciągu najbliższych 5lat. W kampaniach reklamowych przedstawiani są młodzi, aktywni ludzie. 19
dla O czym pamiętać przed oddaniem krwi? Zjedz śniadanie Nie przychodź na czczo. Twój organizm potrzebuje energii, dlatego zjedz śniadanie (drugie śniadanie). Najlepiej, aby było ono lekkostrawne i słodkie. Lepsza będzie bułka z dżemem, zamiast kawałka pizzy z kolacji. Jeśli jednak dzień przed oddaniem krwi jadłeś/ jadłaś tłuste potrawy (tłuste mięso, zapiekanka, golonka) lub piłeś alkohol - odczekaj trzy - cztery dni z oddaniem krwi. Nie pal Zawarte w papierosach substancje smoliste niepotrzebnie zagęszczają Twoją krew, co może wydłużyć czas oddawania krwi lub nawet spowodować, że nie będziesz w stanie jej oddać. Uzupełnj płyny Oddając krew pozbywasz się około pół litra płynów uzupełnij je zawczasu. Zarówno dzień przed, jak i w dniu oddania. Przed wizytą w punkcie pobierania wypij pełen kubek herbaty, dodatkowy sok, wodę mineralną itp. Oddając krew w okresie letnim zadbaj o odpowiednie nawodnienie organizmu przed wizytą w Punkcie Pobrań. Odpocznij Oddanie krwi nie wiąże się z wysiłkiem fizycznym, ale jeśli po wyjściu z Punktu Pobierania chcesz wziąć udział w zajęciach WF (np. bieg do autobusu, wspinaczka po schodach na 7 piętro), to może zakręcić ci się w głowie. W takiej sytuacji usiądź tam, gdzie jesteś, pochyl się do przodu (głowa między kolana) i głęboko oddychaj. Nic złego się nie dzieje, po prostu masz we krwi trochę mniej czerwonych krwinek, które transportują tlen. Wyśpij się Oddając krew powinieneś czuć się dobrze. Jeśli więc nie jesteś rannym ptaszkiem nie musisz oddawać krwi o 7.30. Pamiętaj tylko sprawdzić, w jakich godzinach czynny jest Punkt Pobierania Krwi w twojej miejscowości. Weź dokument tożsamości Nawet najedzony, napojony, wyspany i gotowy do oddania krwi nie możesz się zarejestrować jako dawca, jeśli nie masz ze sobą dokumentu tożsamości. Dokument tożsamości to: dowód osobisty, prawo jazdy lub paszport. (NIE SĄ dokumentem potwierdzającym tożsamość: legitymacja szkolna, legitymacja studencka, legitymacja krwio, migawka). 20
Kwestionariusz dla krwiodawców Kontynuujemy nasz cykl artykułów, w którym wyjaśniamy zawiłości, niejasności oraz odpowiadamy na pytania nurtujące kandydatów na dawców krwi. Postaramy się uzmysłowić czytelnikom, dlaczego tak ważne jest rzetelne odpowiadanie na zadane w kwestionariuszu pytania. Przypominamy, że nie ma ani dobrych, ani złych odpowiedzi w kwestionariuszu. Zdajemy sobie sprawę, że pytania w ankiecie są bardzo szczegółowe i wkraczają w najbardziej intymne sfery życia, ale jest to jedyny sposób, aby jeszcze bardziej ograniczyć ryzyko związane z pobraniem chorej czy zakażonej krwi i podaniem jej potencjalnemu biorcy. Na podstawie analizy ankiety lekarz badający może przeprowadzić bardziej szczegółowy wywiad, aby dowiedzieć się czy jesteś w 100% zdrowy i czy możesz oddać krew. Dlatego apelujemy o rzetelne wypełnianie kwestionariuszy. Przypominamy także, że wszystkie udzielone informacje podlegają ochronie danych osobowych i stanowią tajemnicę lekarską. 7. Czy zauważył/a Pan/Pani u siebie następujące objawy: a) nieuzasadniony spadek ciężaru ciała, b) nieuzasadnioną gorączkę, c) powiększenie węzłów chłonnych? To Ty najlepiej znasz swoje ciało i wiesz czy coś się w nim zmienia. Jeśli w ostatnim czasie schudłeś/schudłaś bez przyczyny to może (ale nie musi!) być objaw choroby, dlatego nawet jeśli niższa waga Cię cieszy przyznaj się lekarzowi, że coś się zmieniło. Podobnie jeśli miałeś/miałaś gorączkę. Może to tylko drobne przeziębienie kilka dni temu i możesz oddać krew, ale równie dobrze to mogła być poważna infekcja, którą należy najpierw wyleczyć. 8. Czy choruje Pan/Pani bądź chorował/a na jedno z niżej wymienionych schorzeń, ewentualnie odczuwa lub odczuwał/a niżej wymienione dolegliwości? a) choroby układu krążenia (nadciśnienie), dolegliwości ze strony serca, zawał serca, duszność, udar mózgu. Jeżeli tak, kiedy? b) choroby skóry, wypryski/wysypka, uczulenia, katar sienny, astma. Jeżeli tak, kiedy? Wyjaśnienie odnośnie wcześniejszych pytań z kwestionariusza znajdziesz na stronie www.krwiodawstwo.pl - Świat Dawcy kalendarium oraz na www.facebook.com/swiat.dawcy c) cukrzyca, choroby krwi, przedłużone krwawienia, choroby naczyń krwionośnych, choroby nerek, choroby przewodu pokarmowego, choroby płuc, choroby nerwowe, choroby tarczycy, padaczka, nowotwór. Jeżeli tak, kiedy? d) kiła, rzeżączka, toksoplazmoza, bruceloza, gruźlica, mononukleoza zakaźna. Jeżeli tak, kiedy? Odpowiedź tak w tym pytaniu może zdyskwalifikować Cię jako dawcę. Nie wściekaj się na pracowników RCKiK, ani nie kłam w ankiecie - nie możesz być dawcą krwi ani ich składników ze względu na zdrowie swoje jak i osób, którym Twoja krew mogłaby zostać podana. Dla przykładu, jeśli chorujesz na cukrzycę i oddasz krew, twój organizm może wyprodukować za mało insuliny (jej produkcja jest pobudzana przez glukozę z krwi). Wyjątek na tej liście stanowią m.in.:nadciśnienie (lekarz może się zgodzić na oddanie krwi jeśli ciśnienie przekracza 180/100 mmhg), rzeżączka (można oddawać krew po roku od zakończenia leczenia) oraz astma (przez ostatnich 5 lat nie powinno być objawów i przyjmowania leków astmatycznych.. 9. Czy w ciągu ostatnich 6 miesięcy miał/a Pan/Pani wykonywaną gastroskopię, biopsję, inne badanie diagnostyczne lub szycie rany? Tak / Nie Po tych badaniach obowiązuje sześciomiesięczny okres karencji. Obecnie standardy wykonywania tych badań są bardzo wysokie i ryzyko zakażenia się jakąś chorobą są minimalne. Chcemy jednak zachować maksymalną pewność, że podczas badania twojej krwi laboratorium nic nie przegapi. 10. Czy w ciągu ostatnich 6 miesięcy lub od czasu ostatniego oddania krwi przebywał/a Pan/Pani w szpitalu albo przebył/a poważny zabieg operacyjny lub wypadek? Jeżeli tak, to jaki i kiedy? Okres 6 miesięcy od wypadku lub zabiegu to czas dla Twojego organizmu, aby doszedł do siebie. To, że Ty czujesz się dobrze nie oznacza, że wszystkie organy wewnętrzne funkcjonują już na 100%. Pozwól swojemu organizmowi odpocząć, aby nie okazało się, że przez drobne kłamstewko Ty będziesz za chwilę potrzebować krwi. Pamiętaj! Jeśli masz jakiekolwiek wątpliwości dotyczące kwestionariusza nie odpowiadaj na chybił trafił, tylko porozmawiaj z lekarzem. Odpowiedzi przygotowane w konsultacji z dr Michałem Zamolskim z RCKiK w Łodzi 21