2. Charakterystyka gminy

2. Charakterystyka gminy 2. Charakterystyka gminy... 17 2.1. Uwarunkowania geograficzne, klimatyczne i przyrodnicze...17 2.1.1. Położenie gminy i ukształtowanie terenu... 17 2.1.2. Warunki klimatyczne... 17 2.1.3. Zasoby środowiska przyrodniczego... 18 2.2. Uwarunkowania demograficzne i gospodarcze... 19 2.2.1. Sytuacja demograficzna gminy... 19 2.2.2. Struktura i charakterystyka sektora gospodarczego... 20 2.3. Uwarunkowania rozwojowe gminy... 21 16

2. Charakterystyka gminy 2.1. Uwarunkowania geograficzne, klimatyczne i przyrodnicze 2.1.1. Położenie gminy i ukształtowanie terenu Gmina Pleśna leży na skraju Pogórza Ciężkowickiego, które od północy przechodzi w równinę rozciągającą się aż do rzeki Wisły. Równina ta jest zachodnią częścią Kotliny Sandomierskiej. Od zachodu gmina graniczy z rzeką Dunajec, a jej północno wschodnią część przecina rzeka Biała. Rzeźba terenu gminy jest bardzo zróżnicowana. Dominują tu pogórza średnie, a także w mniejszej części pogórza wysokie oraz okryte madami dna dolin rzeki Białej i Dunajca. Deniwelacje sięgają 200 m i więcej. Gmina wiejska Pleśna graniczy z następującymi gminami: Ø Wojnicz gmina wiejska (powiat tarnowski), Ø Tarnów gmina wiejska (powiat tarnowski), Ø Tuchów gmina miejsko wiejska (powiat tarnowski), Ø Gromnik gmina wiejska (powiat tarnowski), Ø Zakliczyn gmina wiejska (powiat tarnowski). Gmina Pleśna zajmuje powierzchnię 83,6 km 2 i składa się z 11 sołectw: Dąbrówka Szczepanowska (415 ha), Janowice (826 ha), Lichwin (825 ha), Lubianka (241 ha), Łowczówek (352 ha), Pleśna (527 ha), Rychwałd (375 ha), Rzuchowa (385 ha), Świebodzin (371 ha), Szczepanowice (619 ha), Woźnicza (159 ha). Gmina Pleśna położona jest na południe od Tarnowa, który jest drugim, co do wagi ośrodkiem miejskim w województwie małopolskim. Dzięki temu bliskiemu sąsiedztwu gmina posiada korzystne powiązania komunikacyjne. Łączna długość dróg w gminie wynosi ok. 203 km, w tym utwardzonych jest 149 km. 2.1.2. Warunki klimatyczne Gmina Pleśna ma klimat umiarkowanie ciepły; należy do regionu klimatycznego Pogórza. Najcieplejszym miesiącem jest lipiec, a najzimniejszym styczeń. Średnia roczna suma opadów wynosi ok. 750 mm, najobfitsze występują w czerwcu i lipcu. Okres wegetacji trwa od 195 do 220 dni. Zgodnie z Polską Normą PN-82/B-02403 teren Polski podzielony jest na pięć stref klimatycznych. Dla każdej z nich określono obliczeniową temperaturę powietrza na zewnątrz budynków, która jest równa także temperaturze obliczeniowej powierzchni gruntu. Gmina Pleśna leży w III strefie klimatycznej, dla której temperatura obliczeniowa powietrza na zewnątrz budynku wynosi -20 0 C. Wielkość ta jest wykorzystywana do obliczenia szczytowego zapotrzebowania mocy cieplnej ogrzewanego obiektu. Dane klimatyczne dotyczące średnich wieloletnich temperatur powietrza podane wg polskiej normy PN-B-02025, dla stacji meteorologicznej "Tarnów", przedstawiono w poniższej tabeli. 17

Tabela 2-1. Średnie wieloletnie temperatury miesiąca i liczba dni ogrzewania Miesiąc I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Temperatura [ 0 C] -2,8-1,4 2,4 8,4 12,9 16,6 17,9 17,4 13,7 9,0 4,2 0,0 Ilość dni ogrzewania 31 28 31 30 5 0 0 0 5 31 30 31 Liczba stopniodni* 707 599 694 348 36 0 0 0 32 341 474 620 * Wskaźnik liczby stopniodni jest jednym z wielu wśród parametrów opisujących warunki pogodowe, dla uproszczonego bilansowania potrzeb cieplnych. Liczba stopniodni jest iloczynem liczby dni ogrzewania i różnicy pomiędzy średnią temperaturą zewnętrzną, a średnią temperaturą ogrzewanego pomieszczenia. Średnia roczna temperatura dla gminy wynosi 8,2 0 C, a roczna amplituda temperatury wynosi 9,7 0 C. Natomiast średnioroczna liczba stopniodni (dla temperatury wewnętrznej 20 0 C) wynosi 3 850. Gmina charakteryzuje się korzystnymi warunkami solarnymi. Roczna gęstość strumienia promieniowania słonecznego (dane dla stacji aktynometrycznej Święty Krzyż) waha się w granicach 797 993 kwh/m 2. Warunki anemologiczne w południowej Polsce charakteryzują się znaczną sezonowością. W miesiącach: od października do stycznia i w marcu występuje przewaga wiatrów zachodnich. Na przełomie kwietnia i maja następuje zmiana kierunku wiatru z zachodniego na północny. W lipcu i sierpniu istotne znaczenie mają również wiatry wschodnie. Wrzesień jest miesiącem przejściowym z dominacją wiatrów z północnego-zachodu i południa. Średnia prędkość wiatru wynosi 3 m/s. Tabela 2-2. Procentowy udział wiatrów dla miasta Tarnowa. N NE E SE S SW W NW Cisze 4,3 4,8 12,9 9,1 11,1 9,2 19,1 6,3 23,3 Źródło: Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Warszawie 2.1.3. Zasoby środowiska przyrodniczego Budowa geologiczna Gmina Pleśna prawie w całości położona jest w obrębie Karpat Falistych Zewnętrznych, które zbudowane są ze skał powstałych w górnej jurze, kredzie i paleogenie. Są to piaskowce i łupki z rzadkimi wkładkami zlepieńców, margli i wapieni. W obrębie Karpat Zewnętrznych z osadów fliszowych wyróżnia się trzy jednostki: Plaszczowinę Skalską ma największy zasięg, Planszowinę Podśląską występuje w południowo-zachodnim i południowo-wschodnim skraju gminy (gdzie ciągnie się cienkim pasem ok.100 m na południe od Janowic), Planszowinę Śląską - występuje w południowo-wschodnim regionie gminy. Północny fragment gminy wchodzi w obręb wielkiej jednostki tektonicznej Zapadliska Przedkarpackiego, które wypełnione jest osadami miodocenu. Zasoby surowców naturalnych Na terenie gminy znajdują się udokumentowane złoża kruszywa naturalnego Janowice- MURBET II oraz Dąbrówka Szczepanowska. Kruszywo to nadaje się do nawierzchni drogowych i kolejowych oraz do produkcji mas bitumicznych górnych warstw podbudowy i warstw wiążących. Oprócz tego zarejestrowano występowanie żwirów i piaskowców w dolinie rzeki Białej. Złoża te są jednak niewielkie. 18

Występujące piaskowce są głównie cienkoławicowe, drobnoziarniste i nie znajdują większego zastosowania. Są to piaskowce serii inoceramowej, która stanowi kompleks naprzemianległych łupków i piaskowców wapnistych. Występujące surowce ilaste również nie kwalifikują się do wykorzystania za wyjątkiem glinów zwietrzelinowych łupków trzeciorzędowych. Złoża te jednak nie są udokumentowane Zasoby wodne Gmina Peśna leży w międzyrzeczu Dunajca i jego dopływu rzeki Białej, razem stanowią prawy dopływ górnej Wisły. Dunajec i Białą cechuje charakterystyczny dla rzek karpackich przebieg południkowy oraz duża zmienność stanów wody. Stan wód kształtowany jest pod wpływem opadów i roztopów topnienie śniegu w górach. Największe średnie stany wody występują na wszystkich rzekach poza Dunajcem na koniec roztopów w marcu i kwietniu. Dunajec pod wpływem opadów najwyższe stany osiąga w lipcu. Występowanie wód podziemnych wiąże się z budową geologiczną. W gminie Pleśna występują dwa zbiorniki wód podziemnych: Dolina rzeki Dunajec-Zakliczyn o powierzchni 47 km 2 oraz Dolina rzeki Biała Tarnowska o powierzchni 54 km 2, które mają znaczenie dla zaspokojenia potrzeb w wodę. Zbiorniki te występują w helioceńskich formacjach wodonośnych na poziomie czwartrzędowym. Świat roślin i zwierząt Na terenie Gminy Pleśna występuje bogaty świat roślin i zwierząt, co związane jest ze stosunkowo niewielkim stopniem urbanizacji. Gmina leży na Pogórzu, który jest rejonem mieszania się gatunków górskich i nizinnych, dającym schronienie zwierzętom o różnych wymaganiach. Omawiany obszar to miejsce występowania roślin i zwierząt chronionych i bardzo rzadkich. Na szczególną uwagę zasługuje obszar leśny dębowo-grabowy zwany Uroczysko Janowice znajdujący się we wsi Janowice. To las porastający strome zbocza doliny Dunajca. W oddziałach leśnych rośnie ok. 100 okazów bluszczu pospolitego pnącego się po dębach, świerkach i sosnach. 2.2. Uwarunkowania demograficzne i gospodarcze 2.2.1. Sytuacja demograficzna gminy Sytuacja społeczna i demograficzna wywiera bezpośredni wpływ na rozwój gminy. Elementy demograficzne mierzone i ujęte w statystyce to: - liczba ludności; - zróżnicowanie wiekowe; - migracja. Sytuację społeczno - ekonomiczną można określić poprzez wykazanie: liczby osób pracujących i bezrobotnych; stopnia wykształcenia ludności; możliwości dostępu do edukacji i służby zdrowia. Na terenie Gminy Pleśna zamieszkuje około 11,2 tys. osób, co przy powierzchni gminy wynoszącej 84 km 2 daje gęstość zaludnienia na poziomie 133 osób/km 2. Z uwagi na aktywność zawodową podział ludności kształtuje się następująco: 28% mieszkańców jest w wieku przedprodukcyjnym, 57% w wieku produkcyjnym i 14% w wieku poprodukcyjnym. 19

Tabela 2-3. Ludność - struktura wiekowa L.p. Wyszczególnienie Stan na 31.12.2002r. osób % 1. Ludność ogółem 11 274 100,0 2. Ludność w wieku przedprodukcyjnym 3 203 28,4 3. Ludność w wieku produkcyjnym 6 474 57,4 4. Ludność w wieku poprodukcyjnym 1 597 14,1 Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS 2.2.2. Struktura i charakterystyka sektora gospodarczego Funkcja Gminy Pleśna jest rolniczo-turystyczno-wypoczynkowa: funkcja rolnicza, funkcja obsługi rolnictwa, funkcja turystyczno-wypoczynkowa. Miejsca pracy w gminie tworzą: rolnictwo, gospodarka leśna, turystyka, rekreacja i drobne usługi. Działalność gospodarcza na terenie gminy w podziale na sektory przedstawia się następująco: rolnictwo i jego obsługa z racji korzystnych warunków do rozwoju rolnictwa; jest to źródło dochodów znacznej części ludności, gospodarka leśna z racji potencjału dużych zasobów naturalnych, turystyka i rekreacja z racji dużych walorów przyrodniczo-krajobrazowych oraz położenia gminy w sąsiedztwie miasta Tarnowa, sfera usług: handel, budownictwo oraz pośrednictwo finansowe. Wg Banku Danych Regionalnych GUS na dzień 31.12.2002 r. w systemie REGON zarejestrowanych było 449 jednostek gospodarczych. Gminę Pleśna cechuje ogromne rozdrobnienie ziemi. Liczba indywidualnych gospodarstw rolnych wynosi 1463, z czego gospodarstwa do 10 ha stanowią ok. 99%. Średnia powierzchnia gospodarstwa rolnego wynosi 2,4 ha. Sytuacja ta niesie za sobą negatywne skutki dla skali produkcji oraz dla poziomu dochodów rolniczych. Produkcja roślinna skupia się głównie na uprawie pszenicy i ziemniaków, w mniejszym zakresie uprawiane jest żyto, jęczmień, owies, kukurydza, warzywa i uprawy paszowe. Produkcja zwierzęca nastawiona jest na produkcję mleka oraz żywca wołowego i wieprzowego. Przeważającą większość terenów Gminy stanowią użytki rolne (58,6%) oraz lasy (28,5%). Strukturę użytkowania gruntów na terenie gminy przedstawiono w tabeli 2-4. Tabela 2-4. Struktura gruntów na terenie Gminy Pleśna Użytki rolne Lasy Pozostałe Ogółem Grunty i grunty grunty Razem Sady Łąki Pastwiska orne leśne i nieużytki [ha] 8 365 4 904 3 316 296 715 577 2 383 1 078 100,0% 58,6% 39,6% 3,5% 8,6% 6,9% 28,5% 12,9% Źródło: GUS, 2001r. 20

2.3. Uwarunkowania rozwojowe gminy Głównym czynnikiem warunkującym skalę zmian obciążenia środowiska jest dynamika rozwoju Gminy. Elementami wpływającymi bezpośrednio na rozwój Gminy Pleśna są: zmiany demograficzne, migracja ludności, rozwój zabudowy mieszkaniowej stałej i rekreacyjnej, rozwój szeroko rozumianego sektora usług obejmującego między innymi: działalność wytwórczą, handlową, hotelarską i usług komunikacyjnych, działalność kulturalną i rekreacyjno-sportową, wprowadzenie rozwiązań komunikacyjnych do tworzonych centrów usługowych, obszarów o wybitnych walorach przyrodniczych oraz obiektów zabytkowych, konieczność likwidowania zagrożeń ekologicznych. Parametrami decydującymi o wielkości obciążenia środowiska naturalnego jest dynamika przyrostu ludności w gminie i wynikające z tego potrzeby mieszkaniowe. W poniższej tabeli przedstawiono prognozowaną liczbę ludności i liczbę mieszkań na 2015 rok. Tabela 2-5. Prognoza liczby ludności i mieszkań w Gminie Pleśna Miejscowość Dąbrówka Szczepanowska Stan na 31.12.2003 r. Prognoza na 2015 r. Ludność Liczba mieszkań Ludność Liczba mieszkań osób % liczba % osób % liczba % 574 5,0 135 5,8 580 4,9 148 5,5 Janowice 1 270 11,0 245 10,6 1 300 10,9 289 10,8 Lichwin 1 181 10,3 234 10,1 1 200 10,0 259 9,7 Lubinka 385 3,3 75 3,2 390 3,3 80 3,0 Łowczówek 1 137 9,9 232 10,0 1 250 10,5 274 10,3 Pleśna 1 884 16,4 396 17,1 1 895 15,9 457 17,1 Rychwałd 670 5,8 138 6,0 680 5,7 148 5,9 Rzuchowa 1 536 13,4 288 12,4 1 700 14,2 342 12,8 Szczepanowice 1458 12,7 286 12,3 1 500 12,6 338 12,6 Świebodzin 970 8,4 195 8,4 1 000 8,4 224 8,4 Woźniczna 437 3,8 96 4,1 450 3,8 102 3,8 Razem gmina 11 502 2 320 11 945 2 671 Źródło: Urząd Gminy Usytuowanie na granicy między obszarami górskimi i pogórzy, a strefą bardzo gęsto zaludnioną i silnie zurbanizowaną wzdłuż głównej osi komunikacyjnej Małopolski przesądza o charakterze gminy, jak również o jej sporych możliwościach rozwojowych. Budowa autostrady A4, której trasa będzie oddalona od granicy gminy zaledwie o 10 km, poprawi nie tylko warunki komunikacyjne w gminie, ale i przyczyni się do jej rozwoju jako ośrodka turystycznego oraz gospodarczego. Przewiduje się rozwój obiektów sektora usług, głównie w branży noclegowo-gastronomicznej i rekreacyjno-sportowej. 21

Wzrost liczby mieszkań i rozwój sfery usługowej przyczyni się do wzrostu ilości odpadów w gminie, co wymaga już teraz podjęcia działań zmierzających do rozwiązania tego problemu. Przeprowadzając analizy techniczno-ekonomiczne dotyczące rozwoju systemów: wodociągowego, kanalizacyjnego i gazowniczego należy oprócz zmian demograficznych i rozwoju budownictwa mieszkaniowego uwzględniać systematycznie rosnącą liczbę turystów odwiedzającą gminę. W rolnictwie nastąpi stopniowe powiększanie się areału gospodarstw rolnych. Poprawa efektywności rolnej będzie oznaczać intensyfikację rolnictwa, co może zagrozić różnorodności biologicznej na obszarze gminy. Wpływ na środowisko wynikający z potencjalnych zmian w dziedzinach rozwojowych Gminy Pleśna Dziedziny rozwojowe Rozwój turystyki i rekreacji Poprawa efektywności produkcji rolnej Wzrost: ilości odpadów, ilości ścieków, zużycia wody, Wpływ na środowisko Zagrożenie dla różnorodności biologicznej na obszarze gminy Powstanie gospodarstw ekologicznych i agroturystycznych Rozwój aktywności gospodarczej i budownictwa mieszkaniowego Rozwój infrastruktury technicznej: - rozbudowa kanalizacji i wodociągów, - poprawa stanu technicznego dróg i powiązań komunikacyjnych Ograniczenie zanieczyszczeń gleby i wód, a przez to stworzenie lepszych warunków do produkcji zdrowej żywności. Zachowanie różnorodności biologicznej. Wzrost: ilości odpadów, ilości ścieków, zużycia wody, zapotrzebowania na energię cieplną stan powietrza atmosferycznego Poprawa jakości wód i powietrza. 22