GOSPODAROWANIE WODAMI POWIERZCHNIOWYMI I PODZIEMNYMI W POLSCE

Barbara SYPOSZ- UCZAK Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi¹ Polska Akademia Nauk Zak³ad Energii Odnawialnej ul.wybickiego7,31-261kraków e-mail: bluczak@min-pan.krakow.pl Technika Poszukiwañ Geologicznych Geotermia, Zrównowa ony Rozwój nr 1 2/2010 GOSPODAROWANIE WODAMI POWIERZCHNIOWYMI I PODZIEMNYMI W POLSCE STRESZCZENIE Polska nale y do grupy pañstw o najni szych zasobach wód odnawialnych w Europie. Przy zasobach okreœlonych na poziomie 63 km 3 na potrzeby gospodarki narodowej i ludnoœci w 2008 roku wykorzystano oko³o 17% dostêpnych wód powierzchniowych i podziemnych. G³ównym problemem powsta³ym przy zaopatrzeniu przemys³u i ludnoœci w wodê jest wystêpowanie obszarów deficytowych (œrodkowa i po³udniowa Polska), w których gospodarowanie wod¹ bazuje jedynie na ujêciach powierzchniowych (Rzeszów, Katowice) b¹dÿ podziemnych (Kielce). Celem artyku³u jest scharakteryzowanie wielkoœci poboru i zu ycia wody na szczeblu krajowym, wojewódzkim i w miastach wojewódzkich. Zabiegi te pozwoli³y na wy³onienie województw o najwiêkszym i najmniejszym poborze wód w Polsce oraz pokazanie miast bazuj¹cych na eksploatacji wód podziemnych, wód powierzchniowych lub wód podziemnych i powierzchniowych. S OWA KLUCZOWE Deficyt wód, pobór wody, zu ycie wody, zasoby odnawialne wód, wody do picia * * * WPROWADZENIE Polska nale y do grupy pañstw o najni szych zasobach wód zwyk³ych na starym kontynencie, dlatego czêsto nazywana jest Egiptem Europy. Ca³kowite zasoby odnawialne wód w Polsce (œrednia roczna z wielolecia) okreœlone zosta³y na poziomie 63 km 3,co w porównaniu do innych pañstw europejskich takich jak Norwegia (391 km 3 ) czy Turcja (234 km 3 ) wskazuje na znacz¹cy niedostatek wód mo liwych do wykorzystania na cele Recenzowa³ dr in. Bogdan Bielec Artyku³ wp³yn¹³ do Redakcji 30.09.2010. r., zaakceptowano do druku 08.11.2010 r. 151

gospodarki narodowej i ludnoœci. Szacuje siê, e na jednego mieszkañca w 2008 roku w Polsce przypada³o 1426,5 m 3 wody powierzchniowej oraz 444,3 m 3 wody podziemnej. Zmiany wielkoœci odp³ywu i zasobów eksploatacyjnych wód podziemnych (ca³kowite zasoby odnawialne) w latach 1998 2008 przedstawione zosta³y na rysunku 1 (OŒ 2009, GUS). Rys. 1. Odp³yw wód powierzchniowych oraz zasoby eksploatacyjne wód podziemnych w Polsce w latach 1998 2008 (na podstawie danych GUS) Fig. 1. Surface water run-off and exploitable groundwater resources in Poland in 1998 2008 (on the basis of data from CSO) W grupie pañstw europejskich, charakteryzuj¹cych siê zbli onymi wartoœciami zasobów wód odnawialnych jak w Polsce, znajduje siê: Austria (84 km 3 ), Grecja (72 km 3 ), Holandia (90 km 3 ), Portugalia (74 km 3 )orazs³owacja(80km 3 ). Natomiast ni sze zasoby odnawialne wystêpuj¹ w Belgii (21 km 3 ), Republice Czeskiej (16 km 3 ), Danii (16 km 3 ), Irlandii (50 km 3 ), Luksemburgu (1,8 km 3 ) oraz Szwajcarii (53 km 3 ). Sytuacja w tych krajach nie jest mimo wszystko tak dramatyczna jak w Polsce, poniewa pañstwa te s¹ zamieszkiwane przez ponad trzykrotnie mniejsz¹ liczbê mieszkañców, w zwi¹zku z tym na jedn¹ osobê w tych dwóch grupach pañstw przypada od 2016,5 m 3 wody (Belgia) do 14 643,8 m 3 (S³owacja). W gorszym po³o eniu znajduje siê ludnoœæ Republiki Czeskiej, gdzie jednemu mieszkañcowi statystycznie przys³uguje 1566,8 m 3 wody z ca³kowitych zasobów odnawialnych (OŒ 2009 GUS). W Polsce od lat widoczne jest wystêpowanie obszarów o znacz¹cym deficycie wód zarówno powierzchniowych jak i podziemnych. Herbich i Nowicki (Paczyñski, Sadurski 2007) obszary deficytowe dziel¹ na trzy rodzaje. Pierwszy z nich zwi¹zany jest z ograniczeniami, wynikaj¹cymi z wystêpowania zagro eñ dla zrównowa onego korzystania z zasobów wód powierzchniowych i podziemnych. Drugi rodzaj deficytu dotyczy ograniczeñ zwiêkszenia poboru na obszarach o znacz¹cym wydobyciu wód. Trzecia kategoria to ograniczenia wynikaj¹ce z braku mo liwoœci ujmowania wód na potrzeby eksploatacji sieci wodoci¹gowej. 152

Kleczkowski (2001) natomiast dzieli deficyt wód w Polsce na dwie grupy: deficyt o charakterze naturalnym, bêd¹cy wynikiem wystêpowania niskich opadów atmosferycznych i niskich odp³ywów wód powierzchniowych œrodkowa Polska, oraz niekorzystnych warunków geologicznych po³udniowa Polska, deficyt o charakterze antropogenicznym, bêd¹cy wynikiem wysokiego poboru wód podziemnych w stosunku do zasobów odwadnianie wyrobisk górniczych oraz zaopatrzenie ludnoœci du ych miast w wodê wodoci¹gow¹ dobrej jakoœci. W prognozie przeprowadzonej przez Kowalczaka (2008) za³o ono, e w 2050 roku Polska bêdzie jednym z niewielu pañstw, w którym prawdopodobnie wyst¹pi zjawisko wzrostu zasobów wód w przeliczeniu na osobê. Niestety, ów progres nie bêdzie zwi¹zany z racjonaln¹ gospodark¹ wod¹, a jedynie z mo liwym wyst¹pieniem zmniejszenia przyrostu naturalnego w kraju. W zwi¹zku z powy szym nasuwa siê pytanie: jak kszta³tuje siê wielkoœæ poboru i zu ycia wody w Polsce? 1. POBÓR I ZU YCIE WODY NA POTRZEBY GOSPODARKI NARODOWEJ I LUDNOŒCI W POLSCE Wed³ug danych GUS pobór wody w Polsce na potrzeby gospodarki narodowej i ludnoœci w 2008 roku kszta³towa³ siê na poziomie 10 751,9 10 6 m 3 i by³ ni szy o 296,6 10 6 m 3 w stosunku do 2000 roku. Struktura poboru wód przedstawia³a siê nastêpuj¹co: wody powierzchniowe 9022,8 10 6 m 3 (84% ca³kowitego poboru wód), wody podziemne 1649,1 10 6 m 3 (15%), wody z odwadniania zak³adów górniczych oraz obiektów budowlanych oko³o 80 10 6 m 3 (1%). Najwiêksze iloœci wody w 2008 roku pobrane by³y dla celów produkcyjnych (7499,5 10 6 m 3 ). Ponad 96% pobranych wód stanowi³y wody powierzchniowe; wody podziemne i wody z odwadniania to nieca³e 4% ca³kowitego poboru w sektorze przemys³owym. Drugi co do wielkoœci pobór realizowany by³ dla zaspokojenia potrzeb ludnoœci korzystaj¹cej z sieci wodoci¹gowej. Wynosi³ on 2103,5 10 6 m 3 pobranej wody, z czego przesz³o 68% stanowi³y wody podziemne. Do nawadniania w rolnictwie i leœnictwie oraz nape³niania i uzupe³niania stawów rybnych wykorzystywane s¹ wody powierzchniowe. W 2008 roku pobór na ten cel wyniós³ 1148,9 10 6 m 3. Przedstawione wy ej wielkoœci dotycz¹ pomiaru rejestrowanego. Nale y jednak pamiêtaæ, e du y wp³yw na wielkoœæ poboru wód podziemnych maj¹ równie ujêcia o poborze nieopomiarowanym, charakterystyczne dla obszarów wiejskich. Szacuje siê, e wielkoœæ poboru wód podziemnych w ramach poboru nierejestrowanego wynosi do 1600 10 6 m 3 /rok (Frankowski i in. 2009) Zu ycie wody dla celów gospodarki narodowej i ludnoœci w 2008 roku wynosi³o 10 233,6 10 6 m 3, co stanowi³o 95% poboru rejestrowanego (www.stat.gov.pl). Pozosta³e 5% (523 10 6 m 3 wody) to straty w sieci wodoci¹gowej, okreœlone jako straty rzeczywiste i pozorne (Frankowski i in. 2009). Wiêkszoœæ strat wody powstaje w wyniku nieszczelnoœci systemu wodoci¹gowego oraz w mniejszym stopniu realizacji potrzeb zak³adów wodoci¹gowych (p³ukanie sieci, zbiorników i filtrów, przygotowanie roztworów do procesów 153

uzdatniania wody) (Berger, Pawe³ek 2006). Dziêki prowadzonym pracom modernizacyjnym ucieczki wody z sieci wodoci¹gowej s¹ z roku na rok mniejsze. Jednak patrz¹c na straty wody w ujêciu wojewódzkim, gdzie przyk³adowo na Górnym Œl¹sku stanowi¹ one 33% pobranej wody kierowanej do sieci wodoci¹gowej, konieczne jest podejmowanie dalszych dzia³añ zmierzaj¹cych do minimalizacji ucieczek wody w celu ochrony zasobów wodnych kraju. 2. POBÓR I ZU YCIE WODY NA POTRZEBY GOSPODARKI NARODOWEJ I LUDNOŒCI WED UG WOJEWÓDZTW Pobór i zu ycie wód podziemnych i powierzchniowych w Polsce rozk³ada siê bardzo nierównomiernie. Wed³ug danych GUS najwiêksze iloœci wody eksploatowano w 2008 roku w województwie mazowieckim (2712,0 10 6 m 3 ), wielkopolskim (1769,0 10 6 m 3 ), zachodniopomorskim (1708,3 10 6 m 3 ) oraz w œwiêtokrzyskim (1078,2 10 6 m 3 ). Dla celów produkcyjnych (poza rolnictwem i leœnictwem) pobór wód powierzchniowych znacz¹co przewy sza eksploatacjê wód podziemnych. Jednak w dwóch województwach pobór wód kszta³tuje siê odwrotnie. Sytuacja ta ma miejsce w lubuskim, gdzie eksploatacja wód podziemnych stanowi 52% poboru oraz w podlaskim, gdzie odsetek ujmowanych wód podziemnych stanowi ponad 88% wartoœci poboru dla sektora przemys³owego. Eksploatacja sieæ wodoci¹gowej w województwach opiera siê zasadniczo na wodach podziemnych, i tak na przyk³ad w województwie lubelskim oraz warmiñsko-mazurskim wody powierzchniowe nie s¹ lub s¹ w niewielkim stopniu przeznaczane do zaspokojenia potrzeb ludnoœci korzystaj¹cej z wodoci¹gów. Z kolei w województwie mazowieckim, œl¹skim, ma³opolskim i podkarpackim pobór wód powierzchniowych przewy sza eksploatacjê ujêæ wód podziemnych. Wykorzystanie zasobów eksploatacyjnych wód podziemnych w poszczególnych województwach by³o stosunkowo niewielkie i waha³o siê w granicach od 6% (województwo zachodniopomorskie) do 18% (województwo œl¹skie). Wed³ug Bilansu zasobów... najbardziej obfite w wody jest czwartorzêdowe piêtro wodonoœne o zasobach eksploatacyjnych w 2008 roku wynosz¹cych 1 278 976,1 m 3 /h (od 6820,2 m 3 /h w woj. œwiêtokrzyskim do 182 229,2 m 3 /h w woj. mazowieckim). Drugie co do wielkoœci zasobów eksploatacyjnych jest kredowe piêtro wodonoœne 264 379,0 m 3 /h (od 14,00 m 3 /h w woj. lubuskim do 98 728,4 m 3 /h w woj. lubelskim). Zasoby eksploatacyjne piêtra neogeñsko-paleogeñskiego kszta³tuj¹ siê na poziomie 199 856,6 m 3 /h (od 2047,1 m 3 /h w woj. podlaskim do 44 721,6 m 3 /h w woj. wielkopolskim). Najmniejsze pobory wód powierzchniowych i podziemnych dla celów gospodarki narodowej i ludnoœci w 2008 roku mia³y miejsce w województwie podlaskim (93,8 10 6 m 3 ), lubuskim (109,6 10 6 m 3 ) oraz warmiñsko-mazurskim (143,6 10 6 m 3 ). W województwie podlaskim i warmiñsko-mazurskim ponad 50% pobranych wód kierowano do sieci wodoci¹gowej, a w województwie lubuskim oko³o 50% eksploatowanych wód wykorzystano do nawodnieñ w rolnictwie i leœnictwie. Wed³ug danych GUS zu ycie wody w Polsce na potrzeby gospodarki narodowej i ludnoœci w 2008 roku kszta³towa³o siê na poziomie 10 233,6 10 6 m 3. Najwiêcej wody 154

Tabela 1 Pobór i zu ycie wody w województwach w 2008 roku (na podstawie danych GUS) Table 1 Water withdrawal and consumption in the voivodships in 2008 (on the basis of data from CSO) Województwo Pobór ogó³em [10 6 m 3 ] produkcyjne (poza rolnictwem i leœnictwem) Pobór na cele [10 6 m 3 ]: nawodnieñ w rolnictwie i leœnictwie eksploatacji sieci wodoci¹gowej Zu ycie wody ogó³em [10 6 m 3 ] Dolnoœl¹skie 461,3 111,9 171,3 178,1 421,3 Kujawsko-pomorskie 247,3 73,1 56,2 118,0 223,1 Lubelskie 367,9 114,6 166,2 87,1 347,1 Lubuskie 109,6 13,1 42,9 53,6 94,0 ódzkie 328,8 96,2 84,0 148,6 297,1 Ma³opolskie 582,0 348,9 75,7 157,4 524,0 Mazowieckie 2 712,0 2 301,7 105,5 304,8 2 646,9 Opolskie 122,5 44,1 28,0 50,4 108,7 Podkarpackie 287,3 147,9 58,2 81,2 257,8 Podlaskie 93,8 13,1 21,8 58,9 79,9 Pomorskie 253,9 124,9 10,9 118,1 228,1 Œl¹skie 486,2 110,8 71,1 304,3 410,4 Œwiêtokrzyskie 1 078,2 937,8 82,8 57,6 1 060,2 Warmiñsko-mazurskie 143,7 29,3 42,8 71,6 130,2 Wielkopolskie 1 769,0 1 453,1 105,2 210,7 1 718,2 Zachodniopomorskie 1 708,3 1 578,9 26,4 103,0 1 686,5 wykorzystano w owym czasie w województwie mazowieckim (2646,9 10 6 m 3 ), wielkopolskim (1718,2 10 6 m 3 ) oraz w zachodniopomorskim (1686,5 10 6 m 3 ). Zu ycie wód tylko w tych trzech województwach stanowi³o oko³o 60% ca³kowitego zu ycia w Polsce. Ponad 80% wody wykorzystano do celów produkcyjnych, przy czym udzia³ poboru wód dla tych celów w województwie zachodniopomorskim osi¹gn¹³ wartoœæ oko³o 90%. Pozosta³¹ czêœæ wód zu yto do nawodnieñ w rolnictwie, w leœnictwie, do nape³niania i uzupe³niania stawów rybnych oraz do celów eksploatacji sieci wodoci¹gowej. W tych trzech wskazanych powy ej województwach najwiêksze zu ycie wody z sieci wodoci¹gowej na jednego mieszkañca przypad³o na województwo zachodniopomorskie (47,6 m 3 /rok), nastêpnie na wielkopolskie (47,1 m 3 /rok), z kolei w województwie mazowieckim, zamieszkiwanym w 2008 roku przez 5 204 495 osób, na jednego mieszkañca przypada³o 46,4 m 3 /rok wykorzystanej wody. Wartoœci te wskazuj¹ na wiêksze zu ycie wody we wspomnianych województwach w stosunku do œredniej jaka okreœlona zosta³a dla Polski, wynosz¹cej 41,4 m 3 w 2008 roku. Takie województwa jak podlaskie, lubuskie i opolskie w 2008 roku charakteryzowa³y siê 155

najmniejszym zu yciem wody w Polsce, wynosz¹cym odpowiednio 79,9 10 6 m 3, 94,0 10 6 m 3 i 108,7 10 6 m 3. W wymienionych województwach zu ycie wody przez przemys³ stanowi³o mniej ni 40%, przy czym w województwie podlaskim i lubuskim udzia³ wynosi³ nieco ponad 10%. W regionach tych wykorzystanie wody wi¹ e siê przede wszystkim z eksploatacj¹ sieci wodoci¹gowej. Œrednia iloœæ wody wodoci¹gowej, przypadaj¹cej na jednego mieszkañca, wynosi³a w tych województwach w 2008 roku oko³o 38 m 3 /rok. Okazuje siê jednak, e wartoœæ ta nie jest najni sza w skali kraju. Wed³ug obliczeñ najmniej wody wodoci¹gowej zu yli mieszkañcy województwa podkarpackiego (28,8 m 3 /rok/mieszkañca), lubelskiego (31,8 m 3 /rok/mieszkañca), œwiêtokrzyskiego (33,5 m 3 /rok/mieszkañca) oraz ma³opolskiego (35,3 m 3 /rok/mieszkañca). 3. POBÓR I ZU YCIE WODY NA POTRZEBY GOSPODARKI NARODOWEJ I LUDNOŒCI WED UG MIAST WOJEWÓDZKICH Problemy wodne uwidaczniaj¹ siê przede wszystkim w du ych miastach, gdzie konieczne jest zaopatrzenie kilkuset tysiêcy mieszkañców w wodê dobrej jakoœci. Przy analizie poboru i zu ycia wody wziêto pod uwagê miasta wojewódzkie, jako przyk³ady miejscowoœci o najwiêkszym zagêszczeniu mieszkañców (od 1301 os./km 2 w Opolu do 3307 os./km 2 w Warszawie), gdzie istnieje najwy sze pokrycie zapotrzebowania ludzi na wodê z sieci wodoci¹gowej (od 94% w Rzeszowie do 100% w Krakowie) oraz najwy szy odsetek osób korzystaj¹cych z sieci kanalizacyjnej (od 85% w odzi do 95% w Bia³ymstoku) (dane GUS). Na rysunku 2 przedstawiono strukturê zu ycia wód powierzchniowych i podziemnych w miastach wojewódzkich. W wiêkszoœci miejscowoœci wody w 2008 roku wykorzystywane by³y przede wszystkim do eksploatacji sieci wodoci¹gowej. Odstêpstwem od tej regu³y by³y takie miasta jak Szczecin, Gdañsk, Warszawa i Wroc³aw, gdzie najwiêksze zu ycie wody dotyczy³o sektora przemys³owego (powy ej 50%). Ró nie przedstawiaj¹ siê równie proporcje pomiêdzy wykorzystaniem wód powierzchniowych i podziemnych w du ych miastach i aglomeracjach miejskich. Wielkoœci zu ycia wody z rozdzieleniem na wody powierzchniowe i podziemne przedstawione zosta³y w tabeli 2. Zaopatrzenie mieszkañców w wodê wodoci¹gow¹ ma miejsce przy wykorzystaniu ujêæ powierzchniowych i podziemnych. Ujmowanie wód do sieci wodoci¹gowej zwi¹zane jest z trzema aspektami: technicznym, ekonomicznym i sanitarnym. Pod wzglêdem technicznym naj³atwiejszymi do eksploatacji s¹ wody powierzchniowe, jednak pod wzglêdem sanitarnym jakoœæ tych wód dalece odbiega od przyjêtych norm dla wód pitnych, w zwi¹zku z czym konieczne jest zastosowanie kosztownych metod uzdatniania. Z kolei pobór wód podziemnych gwarantuje otrzymanie wód na ogó³ dobrej jakoœci, które wymagaj¹ jedynie prostego uzdatniania w celu eliminacji zwi¹zków elaza czy manganu. W tym przypadku jednak rozwi¹zania techniczne zwi¹zane z poborem wody i utrzymaniem otworu eksploatacyjnego i filtrów w dobrym stanie s¹ bardzo kosztowne. Jednak w miejscach deficytowych, gdzie wody powierzchniowe b¹dÿ podziemne s¹ jedynym Ÿród³em zaopatrzenia mieszkañców, aspekty ekonomiczne czy technologiczne nie odgrywaj¹ decyduj¹cej roli przy podejmowaniu decyzji co do ich eksploatacji. Znaj¹c strukturê poboru wód podziemnych 156

Rys. 2. Struktura poboru wód powierzchniowych i podziemnych dla celów przemys³owych (ciemne pola na wykresach ko³owych) i eksploatacji sieci wodoci¹gowej (jasne pola na wykresach ko³owych) (na podstawie danych GUS) Fig. 2. Surface water and groundwater withdrawal structure for the industrial purposes (dark fields on the circular chart) and for the purposes of water exploitation of water-line system (light fields on the circular chart)(on the basis of data from CSO) i powierzchniowych w Polsce (Nowicki i in. 2007, strony internetowe zak³adów wodoci¹gowych), ich udzia³ procentowy przypisano wielkoœciom zu ycia wody w 2008 roku podanym przez GUS. Wnioski z tak przeprowadzonego zabiegu przedstawiaj¹ siê nastêpuj¹co. W takich miejscach jak Kielce, Opole i Olsztyn wody kierowane do sieci wodoci¹gowej w 100% stanowi¹ wody podziemne, dziêki czemu mieszkañcy otrzymuj¹ wodê bardzo dobrej jakoœci. Wartoœci zu ycia wody w tych miastach w 2008 roku by³y jednak niewielkie i wynosi³y odpowiednio 11,0 10 6 m 3,7,0 10 6 m 3 oraz 9,4 10 6 m 3. Najwiêksze iloœci wody podziemnej do zaopatrzenia sieci wodoci¹gowej pobierane by³y w odzi. Ludnoœæ miasta zu y³a jej przesz³o 40,0 10 6 m 3. Udzia³ wód podziemnych w strukturze zaopatrzenia mieszkañców miast wojewódzkich jest znacz¹cy i w kilku miastach wojewódzkich wynosi ponad 50% (Bia³ystok, Bydgoszcz, Gdañsk, Kielce, Lublin, ódÿ, Opole, Olsztyn i Zielona Góra (9 miast z 16)). Takie miasta jak Kraków, Szczecin, Warszawa czy Wroc³aw, mimo niewielkiego poboru wód pod- 157

Tabela 2 Zu ycie wody w miastach wojewódzkich (za Nowicki i in. 2007, strony internetowe zak³adów wodoci¹gowych)) Table 2 Water consumption in the voivodship s capitals (Nowicki et al. 2007, web pages of water and waste water companies) Miasto ogó³em Zu ycie wody [10 6 m 3 ] przemys³ eksploatacja sieci wodoci¹gowej Zu ycie wody wodoci¹gowej z podzia³em na: [10 6 m 3 ] wody powierzchniowe wody podziemne Zu ycie wody [m 3 ]na1 mieszkañca Bia³ystok 15,6 1,5 14,1 5,7 8,4 34,4 Bydgoszcz 25,5 7,5 18,0 8,6 9,4 36,6 Gdañsk 90,3 68,2 22,1 5,5 16,6 39,2 Katowice 26,8 8,4 18,4 18,4-38,0 Kielce 11,5 0,5 11,0 11,0 38,0 Kraków 61,1 11,2 48,1 47,1 1,0 47,4 Lublin 19,5 2,7 16,8 1,0 15,8 38,3 ódÿ 47,9 3,4 44,5 4,5 40,0 43,9 Olsztyn 13,5 4,1 9,4 9,4 37,2 Opole 8,3 1,3 7,0 7,0 37,7 Poznañ 39,6 5,2 34,4 21,3 13,1 42,5 Rzeszów 10,3 1,1 9,2 9,2 39,7 Szczecin 187,9 164,8 23,1 20,1 3,0 40,2 Warszawa 320,8 208,4 112,4 85,4 16,0 49,7 Wroc³aw 92,1 57,1 34,9 34,6 0,3 42,3 Zielona Góra 6,9 0,4 6,5 3,2 3,3 36,5 ziemnych przy zaopatrzeniu mieszkañców, bazuj¹ przede wszystkim na ujêciach wód powierzchniowych. Najwiêksze iloœci wody powierzchniowej zu yli mieszkañcy Warszawy (85,4 10 6 m 3 /rok), Krakowa (47,1 10 6 m 3 /rok), Wroc³awia (34,6 10 6 m 3 /rok) oraz Szczecina (20,1 10 6 m 3 /rok). Z kolei w Katowicach oraz w Rzeszowie do wodoci¹gów kierowane s¹ jedynie wody powierzchniowe, przy czym do Katowic woda transportowana jest z odleg³ych ujêæ usytuowanych w Gocza³kowicach oraz w Imielinie. Zu ycie wody w tych dwóch miastach wojewódzkich w 2008 roku wynosi³o odpowiednio: 18,4 10 6 m 3 oraz 9,2 10 6 m 3. Udzia³y wód powierzchniowych i podziemnych kierowanych do sieci wodoci¹gowej w miastach wojewódzkich przedstawione zosta³y na rysunku 3. 158

Rys. 3. Udzia³ wód powierzchniowych i podziemnych kierowanych do sieci wodoci¹gowej w miastach wojewódzkich (za Nowicki i in. 2007) Fig.3. Participation of surface water and groundwater directed to the water-line system in the voivodship s capitals (Nowicki et al. 2007) PODSUMOWANIE Polska od lat boryka siê z problemami wodnymi. Nieracjonalna gospodarka wod¹ oraz zanieczyszczenie œrodowiska naturalnego w II po³owie XX wieku przyczyni³o siê do znacz¹cego zubo enia zasobów, b¹dÿ do wyeliminowania niektórych cieków powierzchniowych oraz zbiorników podziemnych jako Ÿróde³ zaopatrzenia mieszkañców w wodê pitn¹. Sytuacja ta sprawi³a, e zaczêto podejmowaæ dzia³ania zmierzaj¹ce do naprawy szkód wyrz¹dzonych œrodowisku, w tym œrodowisku wodnemu. Od kilku lat widoczne jest zmniejszenie poboru wód powierzchniowych i podziemnych zarówno w sektorze przemys³owym jak i w gospodarstwach domowych. W œlad za tym zmierza redukcja wielkoœci zu ycia wody oraz d¹ enie do minimalizacji strat powsta³ych w zwi¹zku z przesy³em wody sieci¹ wodoci¹gow¹ (modernizacja ruroci¹gów). W celu zwiêkszenia zasobów wód pitnych nale y wzi¹æ pod rozwagê mo liwoœci ich pozyskania z wód morskich, dzia³ania te podjête zosta³y m.in. w Anglii, Izraelu oraz Hiszpanii, oraz ze sch³odzonych wód geotermalnych (pilotowa instalacja uzdatniania wód zainstalowana zosta³a w Laboratorium Geotermalnych IGSMiE PAN) (Tomaszewska 2009). Nale y chroniæ zasoby wodne przed zanieczyszczeniami z sektora przemys³owego (sk³adowiska odpadów, zrzuty wód zasolonych), rolniczego (nawozy) oraz komunalnego (nielegalne sk³adowiska odpadów, œcieki), jak równie podj¹æ dzia³ania zmierzaj¹ce do zminimalizowania skutków powodzi czy pustynnienia obszarów. Przed spo³eczeñstwem polskim i przed w³adzami jest jeszcze d³uga droga do osi¹gniêcia celów m¹drego gospodarowania wodami. 159

LITERATURA BERGER T., PAWE EK J., 2006 Straty wody w systemach wodoci¹gowych charakterystyka, wielkoœæ, wykrywanie i ograniczenia. [W:] mat. konf. III Konferencja Naukowo-Techniczna B³êkitny San, Dubiecko, www.pogorzedynowskie.pl/data/referaty/iiibs/ref_11_iiibs.pdf Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31 XII 2008 r. http://www.pgi.gov.pl/surowce_mineralne/do_pobrania.htm FRANKOWSKI Z., GA KOWSKI P., MITRÊGA J., 2009 Struktura poboru wód podziemnych w Polsce. Pañstwowy Instytut Geologiczny, Warszawa, ISBN 978-83-7538-450-5. KLECZKOWSKI A.S., 2001 Ochrona hydrosfery i zasobów wodnych. [W:] Przemiany œrodowiska naturalnego a ekorozwój, pod redakcj¹ M.J. Kotarby, Wydawnictwo TBPŒ Geosfera, Kraków, ISBN 83-915765-0-7. KOWALCZAK P., 2008 Zagro enia zwi¹zane z deficytem wody. Wydawnictwo Kurpisz SA, Poznañ, ISBN 978-83-75249-79-8. NOWICKI i in., 2007 Wody podziemne miast wojewódzkich Polski. Pañstwowy Instytut Geologiczny, Warszawa, ISBN 978-83-7538-152-8. Ochrona Œrodowiska, 2009 G³ówny Urz¹d Statystyczny, Warszawa, ISSN 0867-3217. PACZYÑSKI B., SADURSKI A. (red.), 2007 Hydrogeologia regionalna Polski. Wody s³odkie, Tom I. Pañstwowy Instytut Geologiczny, Warszawa, ISBN 978-83-7538-168-9. TOMASZEWSKA B., 2009 Uzdatnianie wód termalnych ujêtych otworem Bañska IG-1 do celów pitnych jako jeden z kierunków ich kompleksowego wykorzystania. Technika Poszukiwañ Geologicznych Geotermia, Zrównowa ony Rozwój, rocznik 48-zeszyt (244), str. 21 28. Strony internetowe: www.stat.gov.pl www.psh.gov.pl SURFACE WATER AND GROUNDWATER MANAGEMENT IN POLAND ABSTRACT Poland belongs to the group of nations with the lowest water renewable resources in Europe. From the resources specified on the level of 63 km 3, for needs of the national economy and population in 2008, c.a. 17% of available surface water and groundwater were used. The main problem, which is formed at the water supply of industry and population, is occurrence of deficit areas (middle and southern Poland), where water management is based only on surface water intakes (Rzeszow, Katowice) or groundwater intakes (Kielce). A goal of the article is a characterization of the values of water withdrawal and consumption of water on the nation, voivodships and voivodship s capitals level. Those treatments allowed to present the voivodships with the highest and the lowest water withdrawal in Poland and to show the capitals which are based on the exploitation of groundwater, surface water or groundwater and surface water. KEY WORDS Water deficiency, water withdrawal, consumption of water, water renewable resources, drinking water 160