Polityka Społeczna i ubezpieczenia społeczne Dr Grażyna Sordyl
Ryzyko społeczne Ryzyko - z starożytnego risicare odważyć się Pojęcie ryzyka związane z pojęciem zdarzenia losowego Zdarzenie losowe jako stan świata zewnętrznego. Cechy zdarzeń losowych; wykazują statystyczną prawidłowość ( ich wystąpienie da się określić metodami statystycznymi mają charakter masowy cechują się nadzwyczajnością ( ich wystąpienie zakłóca normalny stan rzeczy są losowe w tym znaczeniu, że z wielu jednostek zagrożonych ich występowaniem zdarzenia te dotykają tylko niektórych, przy czym nie wiadomo w stosunku do których podmiotów zdarzenia te zrealizują się w przyszłości zdarzenie losowe musi występować niezależnie od woli osoby dotkniętej skutkami tego zdarzenia
Cechy ryzyka Ryzyko dotyczy tylko zdarzeń oraz skutków przyszłych. Nie jest ryzykiem to co się już zdarzyło. Przyszłe zdarzenia, brzemienne w skutki, mogące zmienić nasze losy i przyszłość, są dla nas najczęściej głównym przedmiotem troski. Ryzyko istnieje z powodu nieprzewidywalności przyszłych zdarzeń oraz ich skutków, z powodu niepewności. Obszar pewności jest stosunkowo niewielki i kruchy. Niepewność zaś ma stale istotny udział w naszym życiu. Cechą ryzyka są wartości. Ani słowo riza oznaczające rafę, ani uogólnione jego znaczenie, nie stałoby się nigdy tak popularne gdyby niepewne zdarzenia nie miały istotnego wpływu na nasze życie. Ryzyko jest wszędzie tam gdzie wartości zależą od niepewnych przyszłych zdarzeń.
Nieprzewidywalność ryzyka Ryzyko, choć składa się tylko z niepewności i wartości, jest zjawiskiem złożonym. Nieprzewidywalne może być: samo zdarzenie (czy zajdzie czy nie), moment wystąpienia zdarzenia (jeśli zajdzie to kiedy), skutek zdarzenia (jakie ono przyniesie straty lub korzyści).
Ryzyko Ryzyko jako niebezpieczeństwa postrzegane jako przyczyna realnych zdarzeń czy faktów, określonych zjawisk społeczno-gospodarczych Ryzyko - jako stan świata zewnętrznego, które jest skutkiem czy rezultatem wystąpienia określonych niebezpieczeństw Podstawowe definicje ryzyka; Ryzyko jako niepewność co do określonego zdarzenia w warunkach dwóch lub więcej możliwości Ryzyko jako osoba (grupa osób) lub przedmiot (przedmioty), które uległy uszkodzeniu lub zniszczeniu w wyniku realizacji jednego zdarzenia losowego
Ryzyko Ryzyko jako: możliwość wystąpienia szkody prawdopodobieństwo wystąpienia szkody niepewność zmienność przyszłych wyników prawdopodobieństwo innego wyniku od oczekiwanego odchylenie rezultatów rzeczywistych od oczekiwanych.
Kryteria klasyfikacji ryzyk Ryzyka są w praktyce klasyfikowane w zależności od tego, czy użytkownik skupia się: na przedmiocie ryzyka, czyli na tym czym się ryzykuje (zdrowie, życie, rzecz, zobowiązanie) na przyczynach ryzyka, czyli na uwarunkowaniach i czynnikach doprowadzających do zdarzeń oraz skutków (źródła ryzyka- zdarzenia ognia, oszustwa, kradzieży, choroby) na obszarach działalności, w których występują ryzyka (ryzyko rynkowe, operacyjne bankowe etc).
Ryzyko czyste i spekulacyjne Ryzyko dotyczące zdarzeń, których skutkiem mogą być tylko szkody lub straty nazywany ryzykiem czystym (np. ryzyko pożaru), ryzyko dotyczące zdarzeń które mogą przynieść zarówno szkody jak i korzyści nazywamy ryzykiem spekulacyjnym (np. ryzyko inwestycyjne).
Ryzyka społeczne Ryzyka społeczne social risk ryzyka wyrażające zagrożenia społeczne - w ujęciu szerokim włącza się nawet ryzyka katastroficzne, ekologiczne i o charakterze cywilizacyjnym. Ryzyko społeczne jako zagrożenie zdarzeniem, którego zaistnienie spowoduje stratę w posiadanych lub spodziewanych zasobach gospodarstwa domowego. T. Szumlicz
Katalog ryzyk społecznych Ryzyka społeczne: Ryzyko choroby, Ryzyko macierzyństwa Ryzyko inwalidztwa Ryzyko śmierci żywiciela Ryzyko wypadków przy pracy Ryzyko bezrobocia Ryzyko starości Ryzyko nagłych wypadków 3 główne grupy ryzyka: Ryzyko niedołęstwa starczego Ryzyko nagłego braku (utraty mienia) Ryzyko niedostatku
Zarządzanie ryzykiem społecznym Klasyczne rozumienie zarządzania ryzykiem : Proces zarządzania ryzykiem odgrywa istotne znaczenie w działalności wszystkich podmiotów. Risk menagement ( zarządzanie ryzykiem) zawiera w sobie działania zmierzające do zdiagnozowania ryzyka i jego kontroli; 1.identyfikacja ryzyka 2.ocena ryzyka 3.selekcja ryzyka 4.wybór metody zarządzania 5.wdrożenie wybranej metody kontroli 6.ocena efektywności stosowanej metody. Celem zarządzania ryzykiem jest znalezienie optymalnych metod finansowania ryzyka.
Zarządzanie ryzykiem społecznym Klasyczne metody zarządzania ryzykiem; Unikanie ryzyka Zatrzymanie ryzyka pasywne lub aktywne Kontrola ryzyka zapobieganie stratom, redukcja strat Repartycja i dyspersja ryzyka lub pulweryzacja ryzyka Transfer ryzyka w tym ubezpieczenie Wśród metod zarządzania ryzykiem największą rolę odgrywa ubezpieczenie polegające na transferze ryzyka na firmę ubezpieczeniową
Zarządzanie ryzykiem społecznym Zarządzanie ryzykiem społecznym to działania podejmowane w ramach systemu zabezpieczenia społecznego, którego celem jest poprzez rozwiązania systemowe zapewnienie gospodarstwom domowym ustalonego standardu bezpieczeństwa socjalnego.
Zarządzanie ryzykiem społecznym Podmioty zarządzające ryzykiem społecznym: Gospodarstwa domowe ubezpieczenie jest jedną z metod, Państwo przymus ubezpieczenia, organizacja systemu, kształtowanie świadomości, Przedsiębiorstwo wykonanie obowiązków, udział w inicjowaniu przedsięwzięć.
Zabezpieczenie społeczne Zabezpieczenie społeczne całokształt środków i działań publicznych za pomocą których społeczeństwo stara się chronić swoich członków przed groźbą niemożności zaspokojenia podstawowych, wspólnie uważanych za ważne potrzeb.
Zabezpieczenie społeczne Aspekty w zabezpieczeniu społecznym: Aspekt przedmiotowy rodzaj ryzyk, Aspekt podmiotowy podmioty obejmowane systemem zabezpieczenia, Aspekt instrumentalny rodzaj metod i technik zabezpieczenia społecznego oraz źródła finansowania (podatki, składki, darowizny) Aspekt redystrybucyjny aspekty partycypowania w systemie Aspekt kompensacyjny w jakim stopniu system pokryje straty Aspekt prawny zastosowanie przyjętych rozwiązań w praktyce
Zabezpieczenie społeczne Kryteria wyróżniające metody zabezpieczenia społecznego: Podmiot publiczny (zakład publiczny, organ administracji rządowej, gmina), Uprawnieni (zawodowo aktywni, grupy obywateli, ogół ludności), Finansowanie (zdecentralizowane fundusze składkowe, budżet centralny, budżet gminy), Świadczenia (typowe zależne od wkładu pracy, typowe zależne od potrzeb, zindywidualizowane zależne od potrzeb)
Zabezpieczenie społeczne Metody zabezpieczenia społecznego: zaopatrzenie społeczne metoda opiekuńcza ubezpieczenie społeczne metoda filantropijna
Zaopatrzenie społeczne Zaopatrzenie społeczne powstało z przekształcenia określonych świadczeń opieki społecznej w uprawnienie roszczeniowe tzn. takie, które można dochodzić na drodze sądowej. Jest ono finansowane ze środków publicznych bez związku z pracą, a jedynie w uznaniu prawem określonej potrzeby przez organ państwowy. Zaopatrzenie jednolite służby mundurowe wg swojego uposażenia. Zaopatrzenie wg zasług kombatanci, inwalidzi wojenni i wojskowi, renty socjalne dla osób całkowicie niezdolnych do pracy i samo stało się niepełnosprawne, zasiłek dla bezrobotnych, świadczenie przedemerytalne, zasiłek pielęgnacyjny, becikowe.
Zaopatrzenie społeczne Obejmuje na ogół całą ludność kraju bez względu na aktywność zawodową, Środki pochodzą z środków publicznych, Świadczenia są jednolite i ustalane według kryterium potrzeb i zasług, Rodzaje, wysokość, okoliczności, warunki uprawniające są określane ustawowo, Prawo zaopatrzenia jest prawem podmiotowym, System jest administrowany przez urzędy publiczne.
Pomoc społeczna Pomoc społeczna - stanowi środek uzupełniający w zakresie ubezpieczenia społecznego. Świadczenia z tego tytułu mają na celu umożliwienie osobom i ich rodzinom przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych, których nie są w stanie pokonać wykorzystując własne środki, możliwości. Cechuje się indywidualizacją w zakresie potrzeb i dostosowania świadczeń. Przyznanie następuje czasem po wywiadzie środowiskowym lub po spełnieniu określonych kryteriów.
Pomoc społeczna Obejmuje całą ludność, wszystkich którzy znajdują się w potrzebie, niezależnie od ich aktywności zawodowej, obywatelstwa Potrzeba bywa określona w ustawie poprzez wskazanie poziomu dochodów, Środki przyznawane są z ze środków publicznych pochodzących z podatków lub innych źródeł, Świadczenia są z reguły jednolite, ustalane kwotowo, na poziomie zapewniającym zabezpieczenie minimum egzystencji, Prawo do świadczeń jest zależne od oceny dokonanej przez organ udzielający pomocy, czy zachodzi taka potrzeba, Pomoc jest administrowana przez organy publiczne przeważnie lokalne.
Ubezpieczenie społeczne Ubezpieczenie społeczne system świadczeń zagwarantowany ustawowo i związanych z pracą, o charakterze roszczeniowym, pokrywających potrzeby wywołane przez zdarzenia losowe i zrównane ze zdarzeniami losowymi, spełniane przez zobowiązane do tego instytucje oraz finansowane na zasadzie rozłożenia tego ciężaru na zbiorowość osób do nich uprawnionych.
Ubezpieczenie społeczne Jest realizowane przez tworzenie wspólnot narażonych na podobne zdarzenia losowe, obejmuje zatem określoną kategorię osób, którym grozi utrata zdolności do pracy, Fundusz na realizację świadczeń powstaje ze składek, Świadczenia są zróżnicowane odpowiednio do udziału w tworzeniu wspólnego funduszu, Rodzaj i wysokość świadczeń ustalane są ustawowo, świadczenia wypłacane są niezależnie od posiadanych środków własnych, Przystąpienie do ubezpieczenia ma charakter przymusowy, Jest prawem podmiotowym, świadczenie przysługuje po zajściu zdarzenia objętego ubezpieczeniem, jeżeli zostaną spełnione odpowiednie warunki, w razie odmowy ubezpieczony ma prawo dochodzenia roszczenia na drodze sądowej, Jest wykonywane przez specjalnie do tego utworzone instytucje publiczne lub pod nadzorem państwa, działające nizarobokowo.
Ubezpieczenie społeczne a ubezpieczenie gospodarcze Ubezpieczenia społeczne wywodzą się z ubezpieczeń gospodarczych. Mają z tym ubezpieczeniami wspólne cechy: składka, wspólny fundusz, oznaczone ryzyko, szkoda i pokrycie szkody. Ubezpieczenia społeczne realizuje cel społeczny, nie są nastawione na zysk, są generalnie przymusowe. Ubezpieczenia gospodarcze realizują cel komercyjny, nastawione są na zysk. Nie są przymusowe, chociaż wiele z nich zaczyna mieć taki charakter (intensywny rozwój ubezpieczeń obowiązkowych). Ubezpieczenie gospodarcze są ubezpieczeniami umownymi ubezpieczenia społeczne mają charakter publicznoprawny stosunki ubezpieczeniowe powstają z mocy prawa ale i w oparciu o zawarcie umowy (kwestiaa charakteru umowy).
Definicje ubezpieczenia Ubezpieczenie jako metoda procesu zarządzania ryzykiem - transfer ryzyka Ubezpieczenie w ujęciu makroekonomicznym multiregulator procesów gospodarki narodowej zakłócanych przez zdarzenia losowe, gdzie koszt regulacji rozłożony zostaje na podmioty korzystające z regulatora Ubezpieczenie w ujęciu organizacyjno-finansowym forma scentralizowanego funduszu ubezpieczeniowego pochodzącego z zdecentralizowanych składek Ubezpieczenie w ujęciu prawnym wiążący ubezpieczyciela z ubezpieczającym stosunek prawny powstały na mocy zawartej umowy ubezpieczenia, w którym zakład ubezpieczeń zobowiązuje się do realizacji określonego świadczenia a ubezpieczający do zapłacenia składki
Funkcje ubezpieczeń Rola społeczna Rola gospodarcza Funkcje ubezpieczeń: Funkcja ochrony ubezpieczeniowej Funkcja prewencyjna Funkcja finansowa: redystrybucyjna, alokacyjna, wyrównywania napięć na rynku, Funkcja wychowawcza
Historia ubezpieczeń społecznych Rola rodziny Pomoc sąsiedzka gildie (średniowieczna Anglia) gildie religijne, kupieckie, rzemieślnicze Instytucja żebractwa do XIV w. ustawodawstwo represyjne np. Anglia 1339 r. zakaz wspierania osób zdrowych 1533 r. Anglia obowiązek zbierania podatków na rzecz ubogich 1601 r. ustawa o ubogich: Ustalenie zasad postępowania wobec ubogich Klasyfikacja osób ubogich
Historia ubezpieczeń społecznych Okres wczesnego kapitalizmu rewolucja przemysłowa problemem sytuacja robotników (teoria Malthusa restrykcje ubogich) ustawa o ubogich z 1834 roku pomoc ubogim w domach pracy Pojawienie się ubezpieczeń ludowych tanie ubezpieczenia osobowe w towarzystwach ubezpieczeniowych
Historia ubezpieczeń społecznych Rozwój zabezpieczenia społecznego w epoce kapitalizmu: Koniec XIX w. do II Wojny Światowej Bismarck Niemcy 3 - ustawy ubezpieczeniowe 1883, 1884, 1889 (chorobowa, wypadkowa, od ryzyka utraty pracy) Idea ubezpieczeń społecznych przekształciła się na przełomie XIX w. w powszechny prąd europejski.
Ubezpieczenia Podmioty Ubezpieczający w ubezpieczeniach społecznych płatnik, Ubezpieczony uprawniony do świadczenia, Ubezpieczyciel lub realizujący świadczenie zakład ubezpieczeń (prywatny lub publiczny), OFE
Historia ubezpieczeń społecznych Rozwój ubezpieczeń po II Wojnie Światowej : I etap do połowy lat 70-tych II etap od połowy lat siedemdziesiątych
Zasady prawne ubezpieczeń społecznych Powszechność ubezpieczenia - objęci wszyscy pracownicy Równe traktowanie wszystkich ubezpieczonych- bez względu na płeć, stan cywilny, stan rodzinny. Gwarancja państwowa uposażeń (świadczeń)- gdyby zabrakło funduszy na wypłatę ubezpieczonym świadczeń, brak ten zostanie uzupełniony z budżetu państwa. Przymus ubezpieczenia obowiązek ubezpieczenia pracownika z chwilą nawiązania stosunku pracy lub podjęcia własnej działalności. Zasada proporcjonalności świadczeń do wkładu pracy- wysokość świadczeń jest zależna od wysokości wniesionych składek
Struktura ubezpieczeń społecznych Struktura ubezpieczenia społecznego: Ubezpieczenia rentowe, emerytalne, wypadkowe, chorobowe (ubezpieczenia rentowe i emerytalne występują łącznie). Poza systemem pozostawiono KRUS. Ubezpieczenie społeczne nie obejmuje ubezpieczenia zdrowotnego.