OdpowiedŸ immunologiczna w przebiegu zaka eñ wirusem zespo³u rozrodczo-oddechowego œwiñ

526 Artyku³ przegl¹dowy Review OdpowiedŸ immunologiczna w przebiegu zaka eñ wirusem zespo³u rozrodczo-oddechowego œwiñ EWELINA CZY EWSKA, ARKADIUSZ DORS, MA GORZATA POMORSKA-MÓL Zak³ad Chorób Œwiñ, Pañstwowy Instytut Weterynaryjny Pañstwowy Instytut Badawczy w Pu³awach, Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy Czy ewska E., Dors A., Pomorska-Mól M. Immunological responses of swine to porcine reproductive and respiratory syndrome virus infection Summary PRRSV is a member of the genus Arterivirus, family Arteriviridae, order Nidovirales. PRRSV is the causative agent of the most important infectious disease that affects swine herds world-wide, producing great economic losses. Since its emergence over 25 years ago, much has been learned about the immunobiology of PRRSV. The immune response to PRRSV infection is weak and relatively late. This results in long-term persistence of viral load (4-5 weeks), and infectious virions are detected in lymphoid tissue up to 157 days post-infection. Although the organism s immune response to PRRSV infection and the mechanisms of resistance to infection have not been fully explored, commercial vaccines are available on the market. These vaccines do not provide full and universal protection against PRRSV infection. The present review discusses current knowledge on the virus immunobiology, including the innate and adaptive immune responses to the virus and the regulation of the immune response by PRRSV. Keywords: PRRSV, immunobiology of the virus, swine Zespó³ rozrodczo-oddechowy œwiñ (porcine reproductive and respiratory syndrom, PRRS) jest jedn¹ z najwa niejszych chorób tego gatunku zwierz¹t. PRRS by³ i jest przedmiotem licznych prac doœwiadczalnych i przegl¹dowych (1, 11, 16, 32). Choroba wywo³ywana jest przez wirus PRRS (PRRSV) nale ¹cy do rodzaju Arterivirus, rodziny Arteriviridae, rzêdu Nidovirales. Wirus ten posiada otoczkê przylegaj¹c¹ do kapsydu oraz genom zbudowany z pojedynczej, pozytywnie spolaryzowanej nici RNA (26). W genomie PRRSV rozró nia siê 9 otwartych ramek odczytu (open reading frames ORF), okreœlonych jako ORF1a, ORF1b koduj¹cych bia³ka niestrukturalne wirusa (NSP1á, NSP1â, NSP2-12) oraz ORF2a, ORF2b, ORF3-7, które koduj¹ bia³ka strukturalne (glikoproteiny GP2-5, bia³ko nukleokapsydu N, bia³ko otoczki M) (4, 34). Na podstawie porównania sekwencji nukleotydowych szczepy PRRSV zaliczono do dwóch genotypów, 1 europejskiego i 2 pó³nocnoamerykañskiego. Podobieñstwo genetyczne miêdzy nimi wynosi jedynie 55-65%. Wœród izolatów zaliczanych do obu wymienionych typów stwierdza siê du ego stopnia zmiennoœæ w sekwencji kodowanych nukleotydów i we w³aœciwoœciach antygenowych (15, 34). OdpowiedŸ immunologiczna rozwijaj¹ca siê na skutek infekcji PRRSV jest s³aba i pojawia siê stosunkowo póÿno (4, 5). Fakt ten prowadzi m.in. do d³ugotrwa- ³ego utrzymywania siê wiremii (przez 4-5 tygodni), a zakaÿne wiriony wykrywane s¹ w tkance limfoidalnej nawet do 157 dni po infekcji (12, 32, 39). Pomimo wielu niewiadomych zwi¹zanych z odpowiedzi¹ immunologiczn¹ organizmu na infekcjê PRRSV i o mechanizmach zwi¹zanych z odpornoœci¹ przeciwzakaÿn¹ na rynku dostêpne s¹ komercyjne szczepionki. Szczepionki te prowadz¹ do wykszta³cenia zró nicowanej ochrony przeciwzakaÿnej zale nie od pokrewieñstwa szczepu szczepionkowego w relacji do szczepów terenowych wirusa PRRS oraz ich zjadliwoœci (11). Ze wzglêdu na nie zawsze otrzymywane w pe³ni satysfakcjonuj¹ce efekty dzia³ania szczepionek przeciw PRRSV nieprzerwanie prowadzone s¹ badania nad uzyskaniem bardziej doskona³ych i uniwersalnych biopreparatów przeciwko PRRS. Celem niniejszego opracowania by³o zaprezentowanie aktualnych danych na temat mechanizmów immunologicznych zachodz¹cych podczas infekcji PRRSV. Odpornoœæ wrodzona (nieswoista) stanowi pierwsz¹ liniê obrony w walce z wieloma patogenami (5, 16). Odgrywa tak e kluczow¹ rolê w przebiegu infek-

527 cji PRRSV (3, 32). Mechanizmy nieswoiste s¹ filogenetycznie starsze od mechanizmów swoistych, mniej precyzyjne, ale rozwijaj¹ siê bardzo szybko (minuty) po kontakcie z antygenem. Natomiast uruchomienie mechanizmów odpornoœci swoistej jest procesem stosunkowo d³ugotrwa³ym (pierwsze swoiste przeciwcia³a neutralizuj¹ce wirusa PRRS pojawiaj¹ siê dopiero 3-4 tygodnie po infekcji) (14, 20, 30, 32, 37). Komórki zwi¹zane z odpornoœci¹ nieswoist¹ to miêdzy innymi: komórki dendrytyczne, komórki NK, makrofagi oraz mediatory, g³ównie cytokiny prozapalne (20, 40). Cytokiny prozapalne odgrywaj¹ znacz¹c¹ rolê w odpowiedzi organizmu na infekcjê oraz w koordynacji i aktywacji nabytej swoistej odpowiedzi immunologicznej (44). Na ka dym etapie odpowiedzi immunologicznej istnieje œcis³a wspó³praca i uzupe³nianie siê mechanizmów nieswoistych i swoistych (40). Do rozpoznawania zaka enia wirusowego organizm wykorzystuje dwa g³ówne typy receptorów: receptory Toll-podobne (Toll-like receptors TLR) i receptory RIG-I-podobne (retinoic acid-inducible gene I RLR) (20). Badania Miguel i wsp. (31) wskazuj¹, e zaka- enie œwiñ wirusem PRRS zwiêksza ekspresjê mrna receptorów TLR3, TLR4 i TLR7 w wêz³ach ch³onnych tchawiczo-oskrzelowych oraz w niektórych obszarach mózgu. Zwiêkszona ekspresja mrna TLR2, 3, 4, 7, 8 w tkance limfatycznej zaka onych wirusem œwiñ zosta³a stwierdzona równie przez Liu i wsp. (26). Pierwsz¹ lini¹ obrony przed patogenami, w tym przed wirusami, s¹ komórki NK charakteryzuj¹ce siê zdolnoœci¹ do naturalnej cytotoksycznoœci (16, 40). Wirus PRRS posiada jednak e zdolnoœæ t³umienia aktywnoœci cytotoksycznej komórek NK, przez co staj¹ siê one nieskuteczne w walce z wirusem (7, 20). Wiadomo tak e, e PRRSV blokuje produkcjê interferonu typu I (IFN I, IFNá/â), g³ównie IFN-á. (1, 22). Interferon typu I odgrywa wa n¹ rolê zarówno w odpornoœci wrodzonej, jak i nabytej. Wspomaga produkcjê przeciwwirusowych mediatorów, takich jak: kinaza bia³kowa PKR, syntaza OAS, indukowana interferonem GTP-aza oraz wzmaga aktywnoœæ komórek NK (5, 25, 32). IFNá/â indukuje dojrzewanie komórek dendrytycznych w profesjonalne komórki prezentuj¹ce antygen, dojrzewanie makrofagów oraz wraz z IL-6 ró nicowanie limfocytów B w komórki plazmatyczne (5). Mechanizmy hamowania produkcji interferonu typu I by³y badane przez wielu autorów (4, 9, 29). Dowiedziono, e PRRSV blokuje aktywacjê czynnika regulatorowego interferonu IRF 3, poprzez inaktywacjê bia³ka aktywuj¹cego promotor IFNâ1, który jest bia³kiem adaptorowym w szlaku przesy³ania sygna³u zale nego od receptorów RIG-I-podobnych (29). Natomiast z doœwiadczenia Beura i wsp. (4) wynika, e niestrukturalne bia³ka wirusa (nsp), tj. nsp1á, nsp1â, nsp2, nsp4 i nsp11 silnie hamuj¹ produkcjê IFN. Chen i wsp. (9) wykazali, e nsp1â posiada zdolnoœæ blokowania zarówno syntezy, jak i przesy³ania sygna³u, podczas gdy nsp1á blokuje tylko syntezê interferonu. Z badañ Miguel i wsp. (31) wynika, e infekcja PRRSV podnosi poziom kr¹ ¹cych cytokin prozapalnych, tj. IL-1â, IL-6, TNF-á, IFN-ã. Równie badania Liu i wsp. (27) wykaza³y, e PRRSV wzmaga sekrecjê IL-1â, IL-6 przez makrofagi pêcherzykowe. G³ównym zadaniem IL-1â, IL-6, TNF-á jest wzmaganie nacieczenia komórkowego, aktywacja leukocytów, co prowadzi do zwiêkszonej przepuszczalnoœci naczyñ i dysfunkcji p³uc (27). Dostêpne dane literaturowe wskazuj¹, e PRRSV prowadzi do zwiêkszenia produkcji IL-10 (21, 41, 42). Interleukina 10 blokuje aktywnoœæ komórek prezentuj¹cych antygen oraz ekspresjê IL-1, IL-12, IL-18, TNF-á i interferonu typu I (5). Uwa a siê, e wzrost produkcji IL-10 mo e byæ przyczyn¹ wywo³ywania immunosupresji przez PRRSV. Zdaniem Díaz i wsp. (14), nasilenie ekspresji IL-10 zale y w du ej mierze od powoduj¹cego zaka enie szczepu PRRSV. Z najnowszych badañ Fu i wsp. (19) wynika, e PRRSV indukuje powstawanie IL-15 za poœrednictwem czynnika j¹drowego NF-kappa B. IL-15 jest plejotropow¹ cytokin¹, indukuj¹c¹ powstawanie, aktywacjê i proliferacjê komórek NK. Jej obecnoœæ jest konieczna do prze ycia i aktywacji komórek CD8+ efektorowych oraz komórek pamiêci. Stwierdzono, e zaka enie PRRSV wp³ywa na zmniejszenie liczby limfocytów Tãä (47). Limfocyty Tãä pe³ni¹ g³ównie funkcjê regulatorow¹. Zmniejszenie liczby tych komórek mo e prowadziæ do obni enia produkcji prozapalnych cytokin oraz przyczyniaæ siê do os³abiania komórkowej odpowiedzi immunologicznej (47). Zaka enie PRRSV oddzia³uje równie na ekspresjê wa nych, z immunologicznego punktu widzenia, cz¹stek powierzchniowych na komórkach prezentuj¹cych antygen. Wang i wsp. (45) w swojej pracy przedstawiaj¹, e PRRSV replikuje w komórkach dendrytycznych oraz zmniejsza ekspresjê cz¹stek MHC I, MHC II, CD11b/c i CD14. Wed³ug Flores-Mendoza i wsp. (18), PRRSV obni a ekspresjê MHC II oraz CD80/86. Natomiast z pracy Chang i wsp. (8) wynika, e wirus replikuje w komórkach dendrytycznych oraz obni a ekspresjê MHC I, jednak zdaniem tego autora PRRSV zwiêksza ekspresjê CD80/86. Konsekwencj¹ zmniejszonej ekspresji cz¹stek MHC I i II, cz¹steczek kostymuluj¹cych CD80/86, receptorów CD14 oraz cz¹stek adhezyjnych jest os³abienie efektywnej odpowiedzi humoralnej i komórkowej. Swoiste przeciwcia³a przeciwko PRRSV mo na wykryæ ju w pi¹tej dobie po zaka eniu (11), jednak serokonwersja u wiêkszoœci zwierz¹t ma miejsce dopiero pod koniec drugiego tygodnia po zaka eniu. Jako pierwsze pojawiaj¹ siê immunoglobuliny IgM (5.-7. dzieñ po infekcji), których poziom gwa³townie spada do niewykrywalnego po 2-3 tygodniach od zaka enia. Przeciwcia³a IgG s¹ wykrywane ju w 7.-10. dobie po zaka eniu, szczyt stê enia obserwowany jest po 2-4

528 tygodniach. Immunoglobuliny te utrzymuj¹ siê na wysokim poziomie przez okres oko³o miesi¹ca. Nastêpnie poziom przeciwcia³ IgG obni a siê stopniowo do poziomu niewykrywalnego po oko³o 300 dniach od zaka enia (32). Wyniki doœwiadczenia przeprowadzonego przez Lagera i wsp. (24) na 11 lochach zaka- anych PRRSV uwidoczni³y, e czas utrzymywania siê przeciwcia³ wynosi³ nawet 600 dni. Lochy w tym czasie by³y odporne na reinfekcje homologicznym szczepem wirusa. Powstaj¹ce przeciwcia³a skierowane s¹ przeciwko bia³ku N nukleokapsydu wirusa, bia³ku M i glikoproteinie GP5. Swoiste przeciwcia³a przeciwko PRRSV, pomimo e pojawiaj¹ siê stosunkowo wczeœnie, nie wykazuj¹ zdolnoœci neutralizuj¹cych wirusa. Przeciwcia³a te zapewniaj¹ wzglêdn¹ protekcjê przed wyst¹pieniem objawów klinicznych choroby, jednak mechanizmy tej protekcji nie s¹ dotychczas poznane (11). Z niektórych badañ wynika, e swoiste dla PRRSV przeciwcia³a mog¹ paradoksalnie nasilaæ infekcjê i replikacjê wirusa w komórkach. Przeciwcia³a wraz z wirusem tworz¹ kompleksy immunologiczne, które u³atwiaj¹ wirusowi zaka anie makrofagów oraz innych komórek posiadaj¹cych Fc gamma receptor (36, 43). Zjawisko to nosi nazwê zale nego od przeciwcia³ wzmacniania infekcji i replikacji wirusa w komórkach gospodarza (ADE-antibody-dependent enhancement). Epitopy wirusa zaanga owane w indukcjê przeciwcia³ bior¹cych udzia³ w ADE zlokalizowane s¹ na bia³ku N i GP5 (6, 48). Wyniki badania Dellputte i wsp. (13) nie potwierdzaj¹ jednak tezy, e specyficzne przeciwcia³a przeciwko PRRSV zaanga owane s¹ w wystêpowanie zjawiska ADE. Przeciwcia³a posiadaj¹ce zdolnoœæ neutralizacji wirusa (NA-neutralizing antibodies) pojawiaj¹ siê dopiero oko³o 3-4 tygodnie po infekcji lub nawet znacznie póÿniej (8-11 tygodni po zaka eniu) (14, 30, 32). Badania wskazuj¹, e indukcja odpowiedzi humoralnej w postaci przeciwcia³ neutralizuj¹cych (NA) zale y od u ytego do zaka enia szczepu wirusa (14, 23). Miano NA u œwiñ zaka anych terenowym szczepem wirusa kszta³tuje siê zazwyczaj na stosunkowo niskim poziomie (poni ej 1:32-1:64) (11). Z badañ wynika, e g³ówny wirusowy epitop neutralizacyjny, po którego zwi¹zaniu przez przeciwcia³o wirus traci zdolnoœæ do infekcji, znajduje siê na bia³ku GP5. Blokowanie zaka enia przez NA polega na zapobieganiu interakcji miêdzy wirusem a receptorem sialoadhezynowym znajduj¹cym siê na makrofagach. W ten sposób dochodzi do uniemo liwienia procesu internalizacji wirusa z komórk¹ gospodarza (13, 22). Stosunkowo póÿne pojawianie siê NA oraz ich niski poziom zwi¹zane s¹ najprawdopodobniej z istnieniem na GP5, obok epitopu neutralizacyjnego, epitopu wabika, który powoduje opóÿnienie indukcji przeciwcia³ przeciwko epitopowi neutralizacyjnemu (33). Díaz i wsp. (15) wykazali, e NA nie maj¹ wp³ywu na czas trwania wiremii u zaka onych œwiñ, poniewa pojawiaj¹ siê po jej zaniku. Autorzy nie wykluczaj¹ mo liwoœci utrzymywania siê niskiego poziomu NA niewykrywalnego testem seroneutralizacji, który prowadzi jednak do neutralizacji wirusa. Uwa a siê, e odpornoœæ komórkowa odgrywa wa n¹ rolê w ochronie organizmów przed infekcjami wirusowymi, w tym zw³aszcza PRRSV (35). Jest ona reprezentowana przez limfocyty cytotoksyczne, limfocyty pomocnicze oraz przez aktywowane limfocytami Th1 komórki NK i makrofagi (10). W ochronie œwiñ przed PRRSV odpornoœæ komórkowa w postaci proliferacji limfocytów T lub komórek wydzielaj¹cych IFNã rejestrowana jest od 2. do 4. tygodnia po zaka eniu (2, 3). Doœwiadczenie Meier i wsp. (30) dowodzi, e komórki wydzielaj¹ce IFNã (IFNã-SC) pojawiaj¹ siê najwczeœniej w 3. tygodniu po infekcji, a ich odsetek w przeci¹gu kolejnych 10 tygodni kszta³tuje siê na stosunkowo niskim poziomie (50-100 komórek wydzielaj¹cych IFNã/10 6 komórek jednoj¹drzastych krwi obwodowej PBMC). Nastêpnie ich czêstoœæ wystêpowania wzrasta w 48. tygodniu po zaka eniu i wynosi 394 ± 45/10 6 PBMC. U œwiñ poziom sekrecji IFNã u ywany jest do szacowania odpowiedzi komórkowej realizowanej przez limfocyty T. Wydzielanie IFN jest objawem przeciwwirusowej aktywnoœci uk³adu immunologicznego (47). Wyniki doœwiadczeñ Bautisty i wsp. (3) oraz Xiao i wsp. (47) wskazuj¹, e IFNã blokuje replikacjê wirusa PRRS w makrofagach oraz syntezê wirusowego RNA. G³ównymi subpopulacjami wydzielaj¹cymi IFNã po kontakcie z PRRSV s¹ komórki pamiêci CD4+ CD8+ oraz limfocyty CD4+. Lowe i wsp. (28) na podstawie obserwacji w³asnych stwierdzili, e wzrost liczby IFNã-SC mo e przejawiaæ siê zmniejszeniem wystêpowania problemów zwi¹zanych z rozrodem w przebiegu PRRS. Ciekawy wydaje siê fakt, e w przebiegu zaka enia PRRSV liczba komórek wydzielaj¹cych IFNã jest 3-4 razy mniejsza ni w przebiegu zaka enia wirusem choroby Aujeszky ego (11). Z badañ wielu autorów wynika, e w pierwszych tygodniach po zaka eniu PRRSV zarówno we krwi, jak i w tkankach wzrasta liczba komórek CD8+ (1, 15, 37, 38). Wed³ug Costers i wsp. (10), zaka enie PRRSV prowadzi do wzrostu liczby komórek CD3+CD8+ high we krwi, jednak komórki te nie wykazuj¹ w³aœciwoœci cytotoksycznych wzglêdem zaka onych wirusem makrofagów pêcherzykowych. Z doœwiadczenia Xiao i wsp. (47) wynika, e po zaka eniu PRRSV nie obserwuje siê ró nic w czêstoœci wystêpowania komórek CD4+ i CD8+. Natomiast Gómez-Laguna i wsp. (21) zauwa yli, e obni enie siê poziomu wiremii by³o skorelowane ze wzrostem liczby limfocytów T o fenotypie CD4 CD8 + high oraz ze wzrostem ekspresji IL-10 i IL-12p40.

529 Zaka enie PRRSV prowadzi do wzrostu liczby regulatorowych (Treg) limfocytów T o fenotypie CD4 (+) CD25 (+) Foxp3 (+) (39). Limfocyty te odpowiedzialne s¹ za kontrolê funkcji uk³adu immunologicznego na drodze aktywnej supresji immunokompetentnych komórek efektorowych. Nadmierne ich pobudzenie mo e prowadziæ do ograniczenia odpowiedzi immunologicznej i tym samym utrudniaæ eliminacjê patogenów, co z kolei predysponuje do przewlek³ego zaka enia. Ponadto Treg produkuj¹ przeciwzapalne cytokiny, tj. IL-10 oraz TGF-â (11). Wongyanin i wsp. (46) wykazali, e za produkcjê IL-10 i proliferacjê Treg odpowiedzialne jest bia³ko N nukleokapsydu wirusa PRRS. Na podstawie dotychczas uzyskanych wyników badañ mo na przypuszczaæ, e wirus PRRS posiad³ zdolnoœæ modulowania i unikania skierowanej przeciwko niemu odpowiedzi immunologicznej nieswoistej, jak i swoistej. Mo na te stwierdziæ, e pomimo licznych badañ nadal pozostaje wiele niewiadomych w odniesieniu do immunobiologii PRRSV, dlatego te kontynuowane s¹ prace maj¹ce na celu odkrycie mechanizmów i w³aœciwoœci obronnych wirusa, które umo - liwiaj¹ mu tak d³ugie przetrwanie w organizmie gospodarza. Dog³êbne poznanie immunobiologii wirusa stworzy szansê na skonstruowanie bardziej skutecznych, bezpiecznych i uniwersalnych szczepionek przeciwko PRRSV oraz opracowania bardziej efektywnych strategii terapeutycznych. Piœmiennictwo 1.Albina E., Piriou L., Cariolet R., L Hospitalier R.: Immune responses in pigs infected with porcine reproductive and respiratory syndrome virus (PRRSV). Vet. Immunol. Immunpathol. 1998, 61, 49-66. 2.Bautista E. M., Molitor T. W.: Cell-mediated immunity to porcine reproductive and respiratory syndrome virus in swine. Viral Immunol. 1997, 10, 83-94. 3.Bautista E. M., Molitor T. W.: IFN gamma inhibits porcine reproductive and respiratory syndrome virus replication in macrophages. Arch. Virol. 1999, 144, 1191-1200. 4.Beura L. K., Sarkar S. N., Kwon B., Subramaniam S., Jones C., Pattnaik A. K., Osorio F. A.: Porcine reproductive and respiratory syndrome virus non structural protein 1beta modulates host innate immune response by antagonizing IRF3 activation. J. Virol. 2010, 84, 1574-1584. 5.Brockmeier S. L., Loving C. L., Nelson E. A., Miller L. C., Nicholson T. L., Register K. B.: The presence of alpha interferon at the time of infection alters the innate and adaptive immune responses to porcine reproductive and respiratory syndrome virus. Ciln. Vaccine Immunol. 2012, 19, 4508-4514. 6.Cancel-Tirado S. M., Evans R., Yoon K. J.: Monoclonal antibody analysis of porcine reproductive and respiratory syndrome virus epitopes associated with antibody dependent enhancement and neutralization of virus infection. Vet. Immunol. Immunopathol. 2004, 102, 249-262. 7.Cao J., Costers S., Jiang P., Nauwynck H.: Impaired NK cell-mediated cytotoxicity against PRRSV-infected macrophages in vitro. 22 nd Internat. Pig Veterinary Society Congress, Jeju, Korea 2012, s. 983. 8.Chang H. C., Peng Y. T., Chang H. L., Chaung H. C., Chung W. B.: Phenotypic and functional modulation of bone marrow-derived dendritic cells by porcine reproductive and respiratory syndrome virus. Vet. Microbiol. 2008, 129, 281-293. 9.Chen Z., Lawson S., Sun Z., Zhou X., Guan X., Christopher-Hennings J., Nelson E. A., Fang Y.: Identification of two auto-cleavage products of nonstructural protein 1 (nsp1) in porcine reproductive and respiratory syndrome virus infected cells: nsp1 function as interferon antagonist. Virology 2010, 398, 87-97. 10.Costers S., Lefebvre D. J., Goddeeris B., Delputte P. L., Nauwynck H. J.: Functional impairment of PRRSV-specific peripheral CD3+CD8high cells. Vet. Res. 2009, 40, 40-46. 11.Darwich L., Díaz I., Mateu E.: Certainties, doubts and hypotheses in porcine reproductive and respiratory syndrome virus immunobiology. Virus Res. 2010, 154, 123-132. 12.Dee S., Collins J., Halbur P., Keffaber K., Lautner B., McCaw M., Polson D., Rodibaugh M. (ex officio), Stanford E., Jeske P.: Control of porcine reproductive and respiratory syndrome (PRRS) virus. Swine Health Prod. 1996, 4, 95-98. 13.Dellputte P. L., Meerts P., Costers S., Nauwynck H. J.: Effect of virus-specific antibodies on attachment, internalization and infection of porcine reproductive and respiratory syndrome virus in primary macrophages. Vet. Immunol. Immunopathol. 2004, 102, 179-188. 14.Díaz I., Darwich L., Pappaterra G., Pujols J., Mateu E.: Different European type vaccines against porcine reproductive and respiratory syndrome virus have different immunological properties and confer different protection to pigs. Virology 2006, 351, 249-259. 15.Díaz I., Darwich L., Pappaterra G., Pujols J., Mateu E.: Immune responses of pigs after experimental infection with a European strain of porcine reproductive and respiratory syndrome virus. J. Gen. Virol. 2005, 86, 1943-1951. 16.Dwivedi V., Manickam C., Binjawadagi B., Linhares D., Murtauhg M. P., Renukaradhya G. J.: Evaluation of immune responses to porcine reproductive and respiratory syndrome virus in pigs during early stage of infection under farm conditions. Virol. J. 2012, 9-45. 17.Fensteryl V., Sen G. C.: Interferons and viral infections. Biofactors 2009, 35, 14-20. 18.Flores-Mendoza L., Silva-Campa E., Reséndiz M., Osorio F. A., Hernández J.: Porcine reproductive and respiratory syndrome virus infects mature porcine dendritic cells and up-regulates interleukin-10 production. Clin. Vaccine Immunol. 2008, 15, 720-725. 19.Fu Y., Quan R., Zhang H., Hou J., Tang J., Feng W.: Porcine reproductive and respiratory syndrome virus (PRRSV) induces interleukin-15 through the NF-êB signaling pathway. J. Virol. 2012, 86, 7625-7636. 20.Gieryñska M., Schollenberger A.: Molekularne rozpoznawanie zaka eñ wirusowych stymulacja odpowiedzi immunologicznej. Post. Hig. Med. Doœ. 2011, 65, 299-313. 21.Gómez-Laguna J., Salguero F. J., De Marco M. F., Pallarés F. J., Bernabé A., Carrasco L.: Changes in lymphocyte subsets and cytokines during European porcine reproductive and respiratory syndrome: increased expression of IL-12 and IL-10 and proliferation of CD4(-)CD8(high). Viral Immunol. 2009, 22, 261-271. 22.Gorp H. Van, Breedam W. Van, Delputte P. L., Nauwynck H. J.: Sialoadhesin and CD 163 join forces during entry of the porcine reproductive and respiratory syndrome virus. J. Gen. Virol. 2008, 89, 2943-2953. 23.Kim W. I., Lee D. S., Johnson W., Roof M., Cha S. H., Yoon K. J.: Effect of genotypic and biotypic differences among PRRS viruses on the serologic assessment of pigs for virus infection. Vet. Microbiol. 2007, 123, 1-14. 24.Lager K. M., Mengeling W. L., Brocmeier S. L.: Duration of homologous porcine reproductive and respiratory syndrome virus immunity in pregnant swine. Vet. Microbiol. 1997, 58, 127-133. 25.Lee S. M., Schommer S. K., Kleiboeker S. B.: Porcine reproductive and respiratory syndrome virus field isolates differ in in vivo interferon phenotypes. Vet. Immunol. Immunopathol. 2004, 102, 217-231. 26.Liu C. H., Chaung H. C., Chang H. L., Peng Y. T., Chung W. B.: Expression of Toll-like receptor mrna and cytokines in pigs infected with porcine reproductive and respiratory syndrome virus. Vet. Microbiol. 2009, 136, 266-276. 27.Liu Y., Shi W., Zhou E., Wang S., Hu S., Cai X., Rong F., Wu J., Xu M., Xu M., Li L.: Dynamic changes in inflammatory cytokines in pigs infected with highly pathogenic porcine reproductive and respiratory syndrome virus. Clin. Vaccine Immunol. 2010, 17, 1439-1445. 28.Lowe J. F., Husmann R., Firkins L. D., Zuckermann F. A., Goldberg T. L.: Correlation of cell-mediated immunity against porcine reproductive and respiratory syndrome virus with protection against reproductive failure in sows during outbreaks of porcine reproductive and respiratory syndrome in commercial herds. J. Am. Vet. Med. Assoc. 2005, 226, 1707-1711. 29.Luo R., Xiao S., Jiang Y., Jin H., Wang D., Liu M., Chen H., Fang L.: Porcine reproductive and respiratory syndrome virus (PRRSV) suppresses interferon beta production by interfering with the RIG-I signaling pathway. Mol. Immunol. 2008, 45, 2839-2846.

530 30.Meier W. A., Galeota J., Osorio F. A., Husmann R. J., Schnitzlein W. M., Zuckermann F. A.: Gradual development of the interferon-ã response of swine to porcine reproductive and respiratory syndrome virus infection or vaccination. Virology 2003, 309, 18-31. 31.Miguel J. C., Chen J., Van Alstine W. G., Johnson R. W.: Expression of inflammatory cytokines and Toll-like receptors in the brain and respiratory tract of pigs infected with porcine reproductive and respiratory syndrome virus. Vet. Immunol. Immunopathol. 2010, 135, 314-319. 32.Murtaugh M. P., Xiao Z., Zuckermann F.: Immunological responses of swine to porcine reproductive and respiratory syndrome virus infection. Viral. Immunol. 2002, 15, 533-547. 33.Ostrowski M., Galeota J. A., Jar A. M., Platt K. B., Ostrio F. A., Lopez O. J.: Identification of neutralizing and nonneutralizing epitopes in the porcine reproductive and respiratory syndrome virus GP5 ectodomain. J. Virol. 2002, 76, 4241-4250. 34.Pejsak Z., Truszczyñski M.: Zespó³ rozrodczo-oddechowy œwiñ nowe dane na temat w³aœciwoœci wirusa, odpowiedzi immunologicznej oraz diagnostyki laboratoryjnej. ycie Wet. 2005, 80, 328-331. 35.Pomorska-Mól M., Markowska-Daniel I., Pejsak Z.: Evaluation of humoral and antygen-specyfic T-cell responsem after vaccination of pigs against pseudorabies in the presence of maternal antibodies. Vet. Microbiol. 2010, 144, 450-454. 36.Puerta-Guardo H., Mosso C., Liprandi F., Ludert J. E., del Angel R. M.: Antibody-dependent enhancement of dengue virus infection in U937 cells requires cholesterol-rich membrane microdomains. J. Gen. Virol. 2010, 91, 394-403. 37.Samsom J. N., de Bruin T. G. M., Voermans J. J. M., Meulenberg J. J. M., Pol J. M. A., Bianchi A. T. J.: Changes of leukocyte phenotype and function in the broncho-alveolar lavage fluid of pigs infected with porcine reproductive and respiratory syndrome virus: a role for CD8+ cells. J. Gen. Virol. 2000, 81, 497-505. 38.Shimizu M., Yamada S., Kawashima K., Ohashi S., Shimizu S., Ogawa T.: Changes of lymphocyte subpopulations in pigs infected with porcine reproductive and respiratory syndrome (PRRS) virus. Vet. Immunol. Immunopathol. 1996, 50, 19-27. 39.Silva-Campa E., Mata-Haro V., Mateu E., Hernández J.: Porcine reproductive and respiratory syndrome virus induces CD4+CD8+Fox3+ regulatory T cell (Treg). Virology 2012, 430, 73-80. 40.Sochocka M., B³ach-Olszewska Z.: Mechanizmy wrodzonej odpornoœci. Post. Hig. Med. Doœ. 2005, 59, 250-258. 41.Suradhat S., Thanawongnuwech R.: Upregulation of interleukin-10 gene expression in the leukocytes of pigs infected with porcine reproductive and respiratory syndrome virus. J. Gen. Virol. 2003, 84, 2755-2760. 42.Suradhat S., Thanawongnuwech R., Poovorawan Y.: Upregulation of IL-10 gene expression in porcine peripheral blood mononuclear cells by porcine reproductive and respiratory syndrome virus. J. Gen. Virol. 2003, 84, 453-459. 43.Takada A., Kawaoka Y.: Antibody-dependent enhancement of viral infection: molecular mechanisms and in vivo implications. Rev. Med. Virol. 2003, 13, 387-398. 44.Thanawongnuwech R., Thacker B., Halbur P., Thacker E. L.: Increased production of proinflammatory cytokines following infection with porcine reproductive and respiratory syndrome virus and Mycoplasma hyopneumoniae. Clin. Vaccine Immunol. 2004, 11, 901-908. 45.Wang X., Eaton M., Mayer M., Li H., He D., Nelson E., Christopher-Hennings J.: Porcine reproductive and respiratory syndrome virus productively infects monocyte-derived dendritic cells and compromises their antigen-presenting ability. Arch. Virol. 2007, 152, 289-303. 46.Wongyanin P., Buranapraditkul S., Yoo D., Thanawongnuwech R., Roth J. A., Suradhat S.: Role of porcine reproductive and respiratory syndrome virus nucleocapsid protein in induction of interleukin-10 and regulatory T-lymphocytes (Treg). J. Gen. Virol. 2012, 93, 1236-1246. 47.Xiao Z., Batista L., Dee S., Halbur P., Murtaugh M. P.: The level of virus- -specific T-cell and macrophage recruitment in porcine reproductive and respiratory syndrome virus infection in pigs is independent of virus load. J. Virol. 2004, 78, 5923-5933. 48.Yoon K. J., Wu L. L., Zimmerman J. J., Hill H. T., Plat K. B.: Antibody- -dependent enhancement (ADE) of porcine reproductive and respiratory syndrome virus (PRRSV) infection in pigs. Viral Immunol. 1996, 9, 51-63. Adres autora: lek. wet. Ewelina Czy ewska, Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy; e-mail: ewelina.czyzewska@piwet.pulawy.pl