Dagmara Wiejska Bogata w gaz Boliwia od lat stawia czoła problemom związanym z klątwą obfitości tego surowca w kraju Źródeł konfliktu gazowego w Boliwii można doszukiwać się w kolonizacji rozpoczętej w XV wieku oraz następującym po niej rabowaniu surowców naturalnych, np. w kopalniach Potosí, jak i również w rządowej polityce eradykacji upraw koki, korupcji, czy okrutnym wojskowym puczom przeciwko strajkującym. Jednak jej bezpośrednim przyczynkiem była rezygnacja prezydenta Gonzalo Sánchez "Goni" de Lozada w 2003 roku i towarzyszące temu wydarzeniu strajki oraz blokady dróg prowadzone przez grupy robotnicze wraz z rdzennymi mieszkańcami kraju. Dojście do władzy Moralesa Konflikt w Boliwii o eksploatację gazu nie skończył się w 2003 roku, gdy strajki zmusiły Goniego do rezygnacji, a stanowisko prezydenta zajął jego zastępca Carlos Mesa. Niecałe dwa lata później, boliwijski Kongres ugięty pod naciskiem protestów ustanowił nowe gazowe prawo, zwiększając państwowe zyski z eksploatacji tego surowca poprzez wprowadzenie kontroli zagranicznych spółek zarządzających boliwijskim gazem. Nie był to wymarzony cel strajkujących, wśród których m.in. Evo Morales oraz Felipe Quispe domagali się pełnej nacjonalizacji złóż węglowodorów oraz zwiększenie udziału rdzennej ludności w politycznym życiu w kraju, w większości złożonej z plemion Aymara i Quechua. Kolejne fale protestujących w La Paz zmusiły w 2005 roku do rezygnacji Mesa, a na jego miejsce został wyniesiony przez rozentuzjazmowany tłum lider lewicowego Ruchu na rzecz
Socjalizmu - Evo Morales. W Dniu Pracy w 2006 roku podpisał on dekret ogłaszający nacjonalizację wszystkich rezerw gazu, co spotkało się z protestem zagranicznych inwestorów, ale aplauzem Boliwijczyków, zwłaszcza, gdy wiceprezydent Álvaro García dodatkowo oznajmił, że zysk państwa z tego kroku wzrośnie z 320 milionów dolarów do 780 w 2007 roku. Geneza wojny o gaz Chociaż Boliwia posiada drugie po Wenezueli największe w Ameryce Łacińskiej złoża gazu ziemnego, nie potrafi nawiązać stałej współpracy z państwami ościennymi, a wręcz przeciwnie - buduje napięcie i niepotrzebne konflikty. Jeszcze w latach 90., konsorcjum Pacific LNG m.in. z udziałami hiszpańskiego Repsol-YPF i brytyjskiego BG Group planowało budowę gazociągu prowadzącego do portu w Chile, skąd gaz mógłby być eksportowany do innych krajów. Problemem stało się roszczenie prawa dostępu do morza przez Boliwię, która straciła go w wyniku Wojny o Pacyfik w latach 1879-1883. Ten jeden z głównych celów polityki zagranicznej Boliwii powodował negatywne relacje z Peru oraz Chile. Gazoport w rzeczywiście stał się przyczyną konfliktu, gdyż zakładał jego budowę na obszarze, do którego rości sobie prawo Boliwia, oczywiście za zgodą władz Chile, co było zabiegiem sankcjonującym przynależność tego obszaru do kraju stolicy Santiago. Ponadto, projekt ten zakładał eksport gazu nieprzetworzonego, co budowało w Boliwijczykach poczucie eksploatacji ich surowa, gdyż domagali się zostawienia w kraju procesu przetwarzania gazu i eksportu dopiero jego szlachetnej postaci. Dlatego też, gdy w 2003 roku budowa gazociągu była bliska realizacji, krajem wstrząsnęła fala protestów nacjonalistycznych, czego następstwem była rezygnacja prezydenta Goniego.
Konflikt z Brazylią Zgodnie z umową z 1994 roku zbudowano gazociąg zwany Gasbol wart 2,2 miliarda dolarów z Santa Cruz w Boliwii do Porto Alegre w Brazylii, który 5 lat później zaczął przesyłać surowiec w ramach 20-letniej umowy take or pay. Taki rodzaj układu wymagał od Brazylii zapłaty za minimalną ilość zakontraktowanego gazu, nawet jeśli nie został w danym okresie zużyty. Po nacjonalizacji tego surowca w 2006 roku porozumienie trzeba było renegocjować, a to podpisane w 2007 roku było znacznie korzystniejsze dla Boliwii. Na 2008 rok Boliwia produkowała 41 mln m 3 gazu dziennie, z czego 31 milionów było eksportowanych do Brazylii, 7 milionów przekazane na rynek wewnętrzny, a 2 miliony do Argentyny. Ponieważ gaz jest głównym i największym źródłem dochodu Boliwii, wiadomości o zmniejszeniu jego importu do Brazylii w 2009 roku o 1/3 były przyjęte z wielkim niepokojem. Poszukiwanie kupca Teoretycznie władze z La Paz mogły poszukać innego kupca ich surowca, lecz paradoksalnie nie jest to takie proste. Jedynie Brazylia i Argentyna do tej pory importowały z Boliwii gaz, więc były doświadczonym partnerem biznesowym, a także nadzieją na przyszłe inwestycje. W Brazylii pojawiła się szansa w postaci osobnej elektrociepłowni Cuiaba, do której prowadzi odnoga głównej linii Gasbolu, lecz jej pojemność była mniejsza niż boliwijskie potrzeby. Władze z La Paz postawiły więc na zwiększenie eksportu gazu do Argentyny z 2 milionów m 3 do 8 milionów. Jednak na przeszkodzie stanęło lato. Podczas tej pory roku Argentyńczycy zużywają o tyle mniej gazu, że powstają jego nadwyżki, więc przeznaczany jest on na eksport do Chile, zwiększając pojemność z 2 do 7 milionów m 3 dziennie. Dlatego też, Boliwia zaczęła poszukiwać nowych rynków zbytu, czyli Chile.
Przedwczesny sukces Wydawało się, że wysłane misje rządowe do Brazylii oraz do Argentyny odniosły sukces. Udało im się 9 stycznia 2009 roku osiągnąć kompromis z władzami w Brasilii zwiększając eksport z 19 milionów m 3 do 24,8 miliona dziennie, rezygnując z układu take or pay nakładającej obowiązek na Brazylię zapłaty za nieużyty gaz. Ponadto dodatkowa ilość surowca została przekazana na ponowne uruchomienie dwóch brazylijskich elektrociepłowni Araucaria i Canoas. Niestety z tego powodu zmniejszył się kontyngent dla Cuiaba, a charakterystyczna dla Boliwii niestabilność dostaw gazu doprowadziła do wymuszenia przez Brazylię gwarancji wykonania kontraktu przez Boliwię. Z Argentyną władze z La Paz szybko podpisały umowę 11 stycznia 2009 roku, zwiększającą eksport do 7 milionów m 3. Ponadto, negocjatorom boliwijskim udało się uzyskać o 1/3 wyższą cenę niż ta, która była uzgodniona z Brazylią. Oficjalnie z powodu strajku pracowników fabryki zarządzającej węzłem przesyłającej gaz, już 5 dni później Buenos Aires zmniejszyło wielkość importu do zaledwie 1,2 miliona m 3 dziennie. Boliwia musiała zmniejszyć ilość produkowanego gazu oraz przeznaczonego na eksport. W 2009 roku Boliwia produkowała o 9 milionów m 3 mniej gazu niż rok wcześniej, a nadchodzący międzynarodowy kryzys ekonomiczny dodatkowo obniżył ceny paliw, ropy i gazu. Dywersyfikacja i bezpieczeństwo rynków zbytu Przykład Boliwii pokazuje, że nawet kraj bogaty w tak pożądany i potrzebny surowiec jak gaz bez stabilizacji i dywersyfikacji rynków zbytu nie zapewnia on bezpieczeństwa gospodarczego. Ryzykowne staje się uzależnianie od jednego dostawcy, czy nawet jednego odbiorcy, Boliwia powinna zbudować sieć gazociągów do takich krajów jak Paragwaj, Urugwaj i Chile, a nawet eksportować go dalej do Meksyku czy Stanów Zjednoczonych. Ponadto, Boliwia musi pracować nad wizerunkiem bezpiecznego i wiarygodnego dostawcy i budować trwałe relacje
biznesowe. Jej działania mogą mieć wpływ nawet na nasz region oraz wzmocnienie pozycji Rosji w Europie. Już w 2008 roku Moskwa podpisała porozumienie z władzami La Paz odnośnie przyszłej współpracy nad wydobyciem boliwijskiego gazu. Bliższe przyjrzenie się sprawie Boliwii pokazuje, że międzynarodowym handlem gazu wszędzie rządzą podobne prawa. Przykład Gazociągu Północnego pokazuje, że Kreml potrafi negocjować korzystne dla niego warunki współpracy ale także, że to producent jest żywotnie zainteresowany posiadaniem stabilnych rynków zbytu tak samo, jak odbiorca. Stąd też negocjacje i renegocjacje kontraktów wcale nie stawiają klientów koncernów gazowych na straconej pozycji. Warto zatem sięgać po ten środek walki o jak najkorzystniejsze warunki sprzedaży. Autorka jest analitykiem Instytutu Jagiellońskiego ds. półkuli zachodniej.