II. DZIAŁALNOŚĆ INNOWACYJNA PRZEDSIĘBIORSTW W PRZEMYŚLE I ŚRODKI AUTOMATYZACJI Podstawowe pojęcia i definicje Działalność innowacyjna to całokształt działań naukowych, technicznych, organizacyjnych, finansowych i komercyjnych, które rzeczywiście prowadzą lub mają w zamierzeniu prowadzić do wdrażania innowacji. Niektóre z tych działań same z siebie mają charakter innowacyjny, natomiast inne nie są nowością, lecz są konieczne do wdrażania innowacji. Działalność innowacyjna obejmuje także działalność badawczo-rozwojową (B+R), która nie jest bezpośrednio związana z tworzeniem konkretnej innowacji. Działalność innowacyjna w przemyśle dotyczy opracowywania i wdrażania nowych lub istotnie ulepszonych produktów (wyrobów, usług) innowacja produktowa i procesów innowacja procesowa, przy czym produkty te i procesy są nowe przynajmniej z punktu widzenia wprowadzającego je przedsiębiorstwa. Obejmuje szereg działań o charakterze badawczym (naukowym), technicznym, organizacyjnym, finansowym i handlowym. Nakłady na działalność innowacyjną obejmują: a) prace badawcze i rozwojowe (B+R) związane z opracowywaniem nowych i istotnie ulepszonych produktów (innowacji produktowych) i procesów (innowacji procesowych), wykonane przez własne zaplecze rozwojowe lub nabyte od innych jednostek, b) zakup wiedzy ze źródeł zewnętrznych (patenty, wynalazki nieopatentowane, licencje, ujawnienia know-how, znaki towarowe itp.), c) zakup oprogramowania, d) nakłady inwestycyjne na środki trwałe niezbędne do wprowadzenia innowacji produktowych i procesowych (maszyny, urządzenia techniczne, narzędzia, środki transportu, budynki, budowle oraz grunty), e) szkolenie personelu związane z wprowadzaniem innowacji produktowych i procesowych, f) marketing dotyczący nowych lub istotnie ulepszonych produktów, g) pozostałe nakłady poniesione na wprowadzenie innowacji produktowych i procesowych. Innowacja produktowa to wprowadzenie na rynek wyrobów lub usług, które są nowe lub istotnie ulepszone w zakresie swoich cech lub zastosowań. Zalicza się tu znaczące udoskonalenia pod względem specyfikacji technicznych, komponentów i materiałów, wbudowanego oprogramowania, łatwości obsługi lub innych cech funkcjonalnych. Wyrób nowy jest to wyrób, który różni się znacząco swoimi cechami lub przeznaczeniem od wyrobów dotychczas wytwarzanych przez przedsiębiorstwo. Wyrób istotnie ulepszony jest to wyrób już istniejący, który został znacząco udoskonalony poprzez zastosowanie nowych materiałów, komponentów oraz innych cech zapewniających lepsze działanie wyrobu. Innowacja procesowa to zastosowanie nowych lub istotnie ulepszonych metod produkcyjnych, a także nowych lub istotnie ulepszonych metod z zakresu logistyki, zaopatrzenia i dystrybucji oraz metod (systemów) wspierających procesy w przedsiębiorstwie.
78 Działalność innowacyjna przedsiębiorstw Innowacja technologiczna wprowadzenie na rynek nowego lub ulepszonego produktu, jak również zastosowanie w produkcji nowego lub ulepszonego procesu, przy czym ów produkt i proces są nowe przynajmniej z punktu widzenia wprowadzającego je przedsiębiorstwa. W badaniach statystycznych innowacji prowadzonych w oparciu o metodologię Oslo pojęciem innowacji objęte są wszystkie możliwe stopnie nowości: od produktów i procesów nowych na skalę światową (tzw. innowacje absolutne), poprzez produkty i procesy nowe w skali kraju lub rynku, na którym operuje przedsiębiorstwo, po produkty i procesy nowe tylko dla danego przedsiębiorstwa, lecz już wdrożone w innych przedsiębiorstwach, dziedzinach działalności lub krajach (tzw. innowacje imitacyjne). Innowacje technologiczne powstają w wyniku działalności innowacyjnej obejmującej szereg działań o charakterze badawczym (naukowym), technicznym, organizacyjnym, finansowym i handlowym. Innowacja technologiczna oznacza obiektywne udoskonalenie właściwości produktu lub procesu bądź systemu dostaw w stosunku do produktów i procesów dotychczas istniejących. Mniejsze, techniczne lub estetyczne modyfikacje produktów i procesów, nie wpływające na osiągi, właściwości, koszty lub też na zużycie materiałów, energii i komponentów nie są traktowane jako innowacje technologiczne. Innowacje technologiczne mogą występować we wszystkich rodzajach działalności przedsiębiorstwa, tzn. zarówno w działalności podstawowej, jak i drugorzędnej i dalszych (zgodnie z definicją stosowaną w Systemie Rachunków Narodowych), a także w działalności pomocniczej prowadzonej przez działy sprzedaży, rachunkowości, informatyczne, itp. (np. komputeryzacja działu sprzedaży lub działu finansowego przedsiębiorstwa może być uznana za innowację technologiczną). Innowacje technologiczne obejmują: innowacje technologiczne produktów, innowacje technologiczne procesów. Na innowacje technologiczne produktów składają się produkty technologicznie nowe oraz produkty technologicznie ulepszone. Innowacja organizacyjna wdrożenie nowej metody organizacyjnej w przyjętych przez przedsiębiorstwo zasadach działania (w tym w zakresie zarządzania wiedzą knowledge management), w organizacji miejsca pracy lub w stosunkach z otoczeniem, która nie była dotychczas stosowana w przedsiębiorstwie. Innowacje organizacyjne w zakresie przyjętych przez przedsiębiorstwo zasadach działania polegają na wdrażaniu nowych metod organizowania rutynowych działań i procedur regulujących pracę przedsiębiorstwa. Innowacje w zakresie organizacji miejsca pracy polegają na wdrożeniu nowych metod podziału zadań i uprawnień decyzyjnych wśród pracowników. Nowe metody organizacyjne w zakresie stosunków z otoczeniem polegają na wdrażaniu nowych sposobów organizacji stosunków z innymi przedsiębiorstwami lub instytucjami publicznymi. Innowacja marketingowa wdrożenie nowej koncepcji lub strategii marketingowej różniącej się znacząco od metod marketingowych dotychczas stosowanych w przedsiębiorstwie. Obejmuje znaczące zmiany w projekcie/konstrukcji produktów, opakowaniu, dystrybucji produktów, promocji produktów i kształtowaniu cen. Nie zalicza się tu zmian sezonowych, regularnych i innych rutynowych zmian w zakresie metod marketingowych. Nowe metody marketingowe w zakresie dystrybucji produktów polegają przede wszystkim na wprowadzeniu no-
Innovation activities enterprises 79 wych kanałów sprzedaży. Nowe metody marketingowe w zakresie promocji produktów polegają na stosowaniu nowych koncepcji promowania wyrobów i usług firmy. Innowacje w zakresie kształtowania cen polegają na zastosowaniu nowych strategii cenowych dla sprzedaży wyrobów lub usług firmy na rynku. Jako miernik efektów działalności innowacyjnej stosowany jest wskaźnik określający udział wartości sprzedaży wyrobów nowych i zmodernizowanych wprowadzonych na rynek w ciągu ostatnich trzech lat w wartości sprzedaży wyrobów ogółem w danym roku. Prace wdrożeniowe prace podejmowane na podstawie decyzji przedsiębiorstwa o zastosowaniu wyników prac badawczo-rozwojowych, w tym również o zastosowaniu projektów wynalazczych zarówno własnych, jak i nabytych w formie licencji, związane z uruchomieniem produkcji nowych wyrobów lub modernizacją wyrobów produkowanych i wprowadzeniem nowych metod wytwarzania, które poprzedzają rozpoczęcie produkcji na skalę przemysłową. Prace wdrożeniowe łącznie z nadzorem autorskim obejmują w szczególności prace związane: a) ze sporządzeniem pełnej dokumentacji technicznej, b) z opracowaniem projektów norm i dokumentacji w zakresie typizacji, c) z wykonaniem prototypu przemysłowego, pierwszego kompletu narzędzi i oprzyrządowania oraz kompletacją urządzeń technologicznych, d) z wykonaniem próbnej serii nowego wyrobu, przeprowadzeniem prób oraz wprowadzeniem poprawek po próbach. Zakończenie prac wdrożeniowych następuje w momencie uruchomienia na skalę przemysłową produkcji nowego lub zmodernizowanego wyrobu bądź wdrożenia nowej technologii. Współpraca w zakresie działalności innowacyjnej oznacza aktywny udział we wspólnych projektach dotyczących działalności B+R i innych rodzajów działalności innowacyjnej. Współpraca taka może mieć charakter perspektywiczny i długofalowy i nie musi pociągać za sobą od razu bezpośrednich korzyści ekonomicznych dla uczestniczących w niej partnerów. Zwykłe zamawianie przez przedsiębiorstwa prac u wykonawców zewnętrznych, bez aktywnego współudziału w ich realizacji, nie jest uważane za współpracę w zakresie działalności innowacyjnej. Przychody ze sprzedaży ogółem obejmują: przychody netto ze sprzedaży produktów (wyrobów i usług) oraz przychody netto ze sprzedaży towarów i materiałów. Środki automatyzacji procesów produkcyjnych są to urządzenia (lub zestawy maszyn i urządzeń) wykonujące określone czynności bez udziału człowieka, stosowane w celu samoczynnego sterowania, regulowania urządzeń technicznych oraz kontrolowania przebiegu procesów technologicznych. Wynalazek podlegający opatentowaniu bez względu na dziedzinę techniki jest to nowe rozwiązanie, posiadające poziom wynalazczy, tzn. niewynikające dla znawcy w sposób oczywisty ze stanu techniki, nadające się do przemysłowego stosowania. Wynalazki krajowe podano zgodnie z metodologią Europejskiego Urzędu Patentowego (EPO) i dotyczą liczby wynalazków, które faktycznie weszły w fazę regionalną (tzn. zgłaszający złożył wniosek o badanie w EPO). Wzór użytkowy podlegający ochronie jest to nowe i użyteczne rozwiązanie o charakterze technicznym, dotyczące kształtu, budowy lub zestawienia przedmiotu o trwałej postaci.
80 Działalność innowacyjna przedsiębiorstw Przez licencje należy rozumieć uzyskanie uprawnień do wykorzystania obcych rozwiązań naukowo - technicznych oraz doświadczeń produkcyjnych chronionych w całości lub w części prawami wyłącznymi lub niechronionych prawami wyłącznymi. Licencje zagraniczne wykorzystywane są to licencje posiadające ważną umowę, które w roku sprawozdawczym wykorzystywano w praktyce gospodarczej. INNOVATION ACTIVITIES OF INDUSTRIAL ENTERPRISES AND MEANS OF AUTOMATION Basic definitions and terms Innovation activity are all scientific, technological, organizational, financial and commercial steps which actually, or are intended to, lead to the implementation of innovations. Some innovation activities are themselves innovative, others are not novel activities but are necessary for the implementation of innovations. Innovation activities also include R&D that is not directly related to the development of a specific innovation. Innovation activity in industry concerns elaborating and implementing new or significantly improved products (goods and services) product innovation and processes process innovation which are novel at least for the enterprise. It comprises many different scientific, technological, organizational, financial and commercial steps. Expenditures on innovation product and process covers expenditure for: a) R&D work related to preparing the production of new and modernized goods (product innovations), implementation of new technologies, intramural and extramural,. b) acquisition of external knowledge (disembodied technology and know-how patents, nonpatented inventions, licenses, disclosures of know-how, trademarks etc.), c) acquisition of software, d) acquisition of fixed assets required for introduction of product and process innovations (instruments and equipment and land and buildings), e) training directly linked to implementing product and process innovations, f) marketing for introduction of new or significantly improved products and g) other preparation for the implementation of product and process innovations. A product innovation is the market introduction of a good or service that is new or significantly improved with respect to its characteristics or intended uses. This includes significant improvements in technical specifications, components and materials, incorporated software, user friendliness or other functional characteristics. A new product is a product that differs significantly in its characteristics or intended uses from products previously produced by the firm. A significantly improved product is an existing product which has been significantly improved through the use of new materials, components and other characteristics that enhance the performance of this product.
Innovation activities enterprises 81 Process innovation is the adoption of new or significantly improved production methods, and also new or significantly improved logistics, delivery or distribution methods and support activity for processes in enterprise. Organizational innovation new organizational method in enterprise's business practices (including knowledge management), workplace organization or external relations that has not been previously used by the enterprise. Organizational innovations in business practices involve the implementation of new methods for organizing routines and procedures for the conduct of work. Innovations in workplace organization involve the implementation of new methods for distributing responsibilities and decision making among employees. New organizational methods in a firm's external relations involve the implementation of new ways of organizing relations with other firms or public institutions. Technological innovation comprises implemented technologically new products and processes and significant technological improvements in products and processes. The product or process should be new from the point of view of the firm that introduced it. In statistical research and innovation research based on Oslo methodology, innovation covers all possible grades of novelty: from products and processes new globally (so-called absolute innovations), through products and processes new on a market or in a country, where a given firm is operating, to products and processes new only to a given firm, but implemented in other firms, domains of activity or countries (so-called imitation innovations). Technological innovation are created as a result of innovation activity comprising research (scientific), technical, organizational, financial and market activities. Technological innovation means objective improvement of the properties of a product or a process or a system of delivery relatively to the already existing products and processes. Less significant, technical or esthetical modification of products and processes which do not influence the performance, property, costs nor materials consumption, energy consumption and components consumption are not considered technological innovations. Technological innovation can appear in all kinds of business activity, that is, in basic activity, as well as in secondary and other activity (as defined in the system of national accounts), and in the auxiliary activity of sales department, accounting department, IT department etc. (e.g. computerization of a sales department or a finance department of the enterprise can be considered a technological innovation). Technological innovations include: product technological innovation, process technological innovation. Product technological innovation include: technologically new products, technologically improved products. In some kinds of activity, especially in the services sector, the distinction between product and process technological innovation can be difficult or even impossible to make. Marketing innovation is the implementation of a new marketing concept or strategy that differs significantly from enterprise's existing marketing methods and which has not been used before. It requires significant changes in product design or packaging, product placement, product promotion or pricing, excluding seasonal, regular and other routine changes in marketing methods. New marketing methods in product placement primarily involve the introduction of new sales channels. New marketing methods in product promotion involve the use of
82 Działalność innowacyjna przedsiębiorstw new concepts for promoting the firm's goods and services. Innovations in pricing involve the use of new pricing strategies to market the firm's goods or services. Impact of innovations on the performance of the enterprise is an indicator of efficiency of innovative activities defined as the share of sold value of new and modernized equipment introduced to the market within the last three years to overall value of sales in the given year. Implementation work work carried out following the decisions of an enterprise to utilize the results of research and development works, including decisions of using both own and licensed invention projects, related to starting the production of new products or modernization of produced products and introduction of new methods of production, which precede start of industrial scale production. Implementation works including authoring supervision, cover in particular the works related to: a) preparing complete technical documentation, b) preparing projects of standards and documentation in the field of categorization, c) preparing an industrial prototype, first set of tools and tooling as well as completing technological devices, d) preparing trial lot of a new product, carrying out trials and introducing post-trial corrections. Implementation works are finished upon starting industrial scale production of a new or modernized product or implementation of a new technology. Cooperation in innovation activity means active cooperating in shared project concerning research-development activity and other types of innovative activity. Such a cooperation can have a prospective and long-term character and does not mean immediate economic benefits to participating partners. A common ordering of works from outside contractors by enterprises, without contractor s active cooperation in their conducting, is not regarded as cooperation in innovation activity. Revenues from sales total include net revenues from sale of products (goods and services) net revenues from sale of commodities and materials. Means for automating production processes include the equipment (or combinations of machinery and equipment) which performs defined tasks without human participation, and is used in order to automatically control and regulate other equipment as well as to control technological processes. A patentable invention regardless of the field of technology is any new solution which involves an inventive step, i.e. which for an expert does not obviously result from the state of the art and which is capable of industrial application. Domestic inventions have been compiled in accordance with the methodology of the European Patent Office (EPO), and concern the number of inventions which in fact had entered the regional phase (that is the applicant had sent the request for examination to EPO). A utility model eligible for protection any new and useful solution of a technical nature affecting shape, construction or permanent assembly of an object. A license is understood as obtaining permission to use external scientific and technological solutions and production know-how completely or partially protected by exclusive rights or not protected by exclusive rights. Used foreign licenses are licenses under valid contracts which were used in industrial practice in the reporting year.
Wyniki badań - synteza Wprowadzenie Zgodnie z założeniami Strategii Lizbońskiej przyjętej dla Unii Europejskiej przez Radę Europejską w 2000 r. oraz zgodnie z celami polityki spójności krajów unijnych, do pełniejszego wykorzystania zasobów pracy oraz polepszenia pozycji konkurencyjnej regionu, jak i wsparcia wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw przyczynia się rozwój innowacyjności i wprowadzanie nowoczesnych, zaawansowanych technologii. I tak, w przypadku funduszy Unii Europejskiej w okresie programowania 2007-2013 priorytetem jest m.in. finansowanie działań innowacyjnych, wprowadzanie nowych technologii, opracowywanie nowych produktów czy nadawanie nowej jakości już znanym produktom, inwestycje w organizacyjne i marketingowe innowacje oraz wprowadzanie nowych technologii. Odpowiedzią na wyzwania, jakie stawia odnowiona Strategia Lizbońska przed państwami członkowskimi Unii Europejskiej, są w Polsce programy operacyjne, m.in. Program Innowacyjna Gospodarka, zatwierdzony przez KE decyzją z dnia 1X 2007 r. i przyjęty w Polsce uchwałą Rady Ministrów z dnia 30 X 2007 r., którego głównym celem jest rozwój polskiej gospodarki w oparciu o innowacyjne przedsiębiorstwa. Na poziomie regionalnym są natomiast opracowywane regionalne strategie innowacyjne (RIS), w tym Dolnośląska Strategia Innowacji, przyjęta przez Sejmik Województwa Dolnośląskiego w dniu 25 IV 2005 r. Celem tej regionalnej strategii jest ustalenie kierunków działań i konkretnych poczynań mających doprowadzić do tego, aby w przewidywalnej przyszłości powstał regionalny system innowacyjny działający proinnowacyjnie układ powiązań instytucji, organizacji, podmiotów gospodarczych wspierający innowatorów oraz usprawniający procesy implementacji innowacyjnych rozwiązań, przede wszystkim technologicznych i organizacyjnych 1. Głównymi składnikami postulowanego systemu są dolnośląskie przedsiębiorstwa oraz instytucje naukowe i badawcze. W celu uzyskania wiedzy o działalności innowacyjnej przedsiębiorstw w przemyśle dla oceny stopnia innowacyjności polskiej gospodarki GUS corocznie przeprowadza badanie statystyczne Innowacje w przemyśle (formularz PNT-02). Badanie to jest skróconą wersją rozszerzonego badania innowacji prowadzonego co dwa lata w ramach międzynarodowego programu badawczego Community Innovation Survey. Wyniki badań służą opracowywaniu i ocenie realizacji specjalnych programów i strategii mających na celu wzrost innowacyjności i konkurencyjności polskiej gospodarki. Charakterystyka badanej zbiorowości W 2008 roku badaniem z zakresu działalności innowacyjnej w przemyśle, prowadzonej na terenie województwa dolnośląskiego objętych zostało 2420 podmiotów gospodarki narodowej sektora przemysłowego o liczbie pracujących powyżej 9 osób, w tym 728 podmiotów dużych o liczbie pracujących powyżej 49 osób (w 2005 r. 649 podmiotów powyżej 49 pracujących). 1 Dolnośląska Strategia Innowacji, s.6, http://www.dolnyslask.pl/,
84 Działalność innowacyjna przedsiębiorstw Spośród ogólnej liczby 2420 przedsiębiorstw, które złożyły sprawozdanie o działalności innowacyjnej wymienić można 600 przedsiębiorstw aktywnych innowacyjnie (24,8%), tj. takich jednostek, które w badanym trzyletnim okresie czasu wprowadziło przynajmniej jedną innowację techniczną lub realizowało w tym okresie przynajmniej jeden projekt innowacyjny, który został przerwany w trakcie badanego okresu (niezakończony sukcesem) lub nie został do końca tego okresu ukończony (tzn. jest kontynuowany) oraz 1820 przedsiębiorstw nieaktywnych innowacyjnie (75,2%). Jak wynika z badań, w 2008 r. było 585 innowacyjnych przedsiębiorstw (tj. 24,2% ogółu badanych przedsiębiorstw), czyli takich, które w okresie trzyletnim wprowadziło na rynek przynajmniej jedną innowację techniczną (nowy lub istotnie ulepszony produkt bądź nowy lub istotnie ulepszony proces technologiczny). Spośród przedsiębiorstw aktywnych innowacyjnie 6,8% pochodziło z sektora publicznego (w tym 3,0% stanowiła własność państwowa), a pozostałe 93,2% należało do sektora prywatnego (w tym 22,7% własność zagraniczna). Struktura badanej zbiorowości przedsiębiorstw przemysłowych a według sektorów własności i klas wielkości w 2006 i 2008 r. Wyszczególnienie Liczba przedsiębiorstw, które złożyły sprawozdanie w tym ogółem aktywnych innowacyjnie innowacyjnych 2006 2008 2006 2008 2006 2008 Ogółem... 2047 2420 552 600 525 585 sektor publiczny... 111 104 44 41 43 41 w tym własność: państwowa... 46 41 24 18 23 18 samorządowa... 54 55 12 15 12 15 sektor prywatny... 1935 2316 508 559 483 545 w tym własność zagraniczna... 341 437 115 136 112 132 Przedsiębiorstwa o liczbie pracujących: 10-49... 1344 1692 240 284 220 273 50-249... 565 578 221 215 217 213 250-449... 69 90 47 58 45 57 449 i więcej... 68 61 44 42 43 42 a Jest to uogólniona liczba przedsiębiorstw przemysłowych, obejmuje podmioty średnie o liczbie pracujących 10-49 osób (oszacowane na podstawie próby reprezentacyjnej) oraz jednostki duże powyżej 49 osób (objęte badaniem pełnym); badanie pełne obejmujące podmioty duże prowadzone jest w cyklu rocznym, a rozszerzone obejmujące podmioty średnie w cyklu dwuletnim. W strukturze według wielkości przedsiębiorstw przemysłowych przeważały jednostki liczące od 10 do 49 pracujących. W 2008 r. na 100 przedsiębiorstw, które złożyły sprawozdanie o innowacjach przypadało 70 o liczbie pracujących 10-49 osób oraz 30 o liczbie pracujących powyżej 49 osób (w tym 24 jednostki posiadające 50-249 pracujących). Natomiast wśród zarówno innowacyjnych, jak i aktywnych innowacyjnie przedsiębiorstw przeszło połowę stanowiły jednostki posiadające powyżej 49 pracujących. Na 100 przedsiębiorstw innowacyjnych przypadało średnio 47 o liczbie pracujących 10-49 osób oraz 53 o liczbie pracujących powyżej 49 osób (w tym 36 jednostek posiadających 50-249 pracujących).
Innovation activities enterprises 85 W 2008 r. wśród przedsiębiorstw innowacyjnych, tj. takich, które w latach 2006-2008 wprowadziły na rynek przynajmniej jedną innowację techniczną 94,0% jednostek należało do sekcji przetwórstwo przemysłowe. Najliczniej reprezentowane były działy produkcja artykułów spożywczych i napojów 14,5% oraz produkcja metalowych wyrobów gotowych, z wyłączeniem maszyn i urządzeń 14,4% ogółu przedsiębiorstw innowacyjnych. Podobnie, w 2006 r. w ogólnej liczbie przedsiębiorstw innowacyjnych, tj. takich, które w latach 2004-2006 wprowadziły na rynek przynajmniej jedną innowację techniczną, większość stanowiły przedsiębiorstwa posiadające powyżej 49 pracujących. W 2006 r. na 100 przedsiębiorstw innowacyjnych przypadało średnio 42 o liczbie pracujących 10-49 osób oraz 58 o liczbie pracujących powyżej 49 osób (w tym 41 jednostek posiadających 50-249 pracujących). Wśród ogółu innowacyjnych przedsiębiorstw przemysłowych 92,6% jednostek należało do sekcji przetwórstwo przemysłowe, w tym najwięcej w działach: produkcja artykułów spożywczych i napojów oraz produkcja metalowych wyrobów gotowych, z wyłączeniem maszyn i urządzeń stanowiły odpowiednio 13,9% oraz 9,0 %. Aktywność innowacyjna przedsiębiorstw według rodzaju wprowadzonych innowacji Jednym z najczęściej stosowanych wskaźników innowacyjności przedsiębiorstw jest udział jednostek innowacyjnych w ogólnej liczbie przedsiębiorstw. Wskaźnik ten świadczy o natężeniu działań innowacyjnych podejmowanych przez przedsiębiorstwa. W 2008 r. wśród przedsiębiorstw przemysłowych o liczbie pracujących powyżej 9 osób odsetek przedsiębiorstw innowacyjnych ukształtował się na poziomie 24,2%, plasując woj. dolnośląskie na 3. miejscu wśród województw (po woj. mazowieckim i pomorskim). W kraju odsetek ten wynosił 21,3%. Podobnie jak dla większości innych województw, odsetek przedsiębiorstw innowacyjnych był wyższy w przypadku tych jednostek, które w latach 2006-2008 wprowadziły na rynek przynajmniej jeden nowy lub istotnie ulepszony proces (19,8% 3. miejsce w kraju) niż w przypadku tych, które wprowadziły na rynek przynajmniej jeden nowy lub istotnie ulepszony produkt (16,2% 7. miejsce). W 2008 r. wśród przedsiębiorstw dużych, tj. jednostek posiadających 49 i więcej pracowników, objętych badaniem pełnym, 42,9% wprowadziło na rynek w latach 2006-2008 przynajmniej jedną innowację techniczną (wobec 37,4% w 2007 r., 43,6% w 2006 r., 38,5% w 2005 r.) i była to najwyższa wielkość wśród pozostałych województw. W kraju wynosiła ona 37,7%. Innowacje produktowe wprowadziło na rynek 31,3% przedsiębiorstw przemysłowych dużych, lokując województwo na 3. miejscu wśród pozostałych województw (po podkarpackim i mazowieckim), a innowacje pro-
86 Działalność innowacyjna przedsiębiorstw cesowe 35,3% przedsiębiorstw 2. miejsce, po województwie podkarpackim. Na 100 przedsiębiorstw dużych, które wprowadziły w latach 2006-2008 innowacje produktowe przypadało średnio 95 jednostek które wprowadziły nowe lub istotnie ulepszone wyroby oraz 26 usługi, a na 100 przedsiębiorstw, które wprowadziły innowacje procesowe przypadało średnio 81 jednostek, które wprowadziły nowe lub istotnie ulepszone procesy dotyczące metod wytwarzania wyrobów, 27 dotyczące metod z zakresu logistyki i dystrybucji oraz 51 dotyczące metod wspierających procesy w przedsiębiorstwie. Skłonność przedsiębiorstw do podejmowania działalności innowacyjnej i wprowadzania innowacji determinowana jest przez wiele różnych czynników, spośród których szczególnie zwraca się uwagę na wielkość przedsiębiorstwa mierzoną liczbą pracujących. Przedsiębiorstwa duże wprowadzają innowacje częściej niż przedsiębiorstwa małe i średnie. Odsetek podmiotów innowacyjnych posiadających od 10 do 49 pracowników wśród ogółu tej grupy podmiotów, kształtował się w 2008 r. na poziomie 16,1%, natomiast w grupie przedsiębiorstw mających 50-249 pracowników udział tych innowacyjnych wyniósł 36,9% (czyli był ponad dwukrotnie wyższy), a w grupie przedsiębiorstw największych, tj. o liczbie pracujących powyżej 499 osób 68,9% (czyli czterokrotnie więcej niż w przypadku jednostek najmniejszych). W ogólnej liczbie badanych przedsiębiorstw (o liczbie pracujących powyżej 9 osób), które opracowały w latach 2006-2008 nowy produkt, zdecydowaną większość stanowiły podmioty, których autorem wprowadzonych innowacji było głównie samo przedsiębiorstwo 73,0% (w okresie 2004-2006 stanowiły one 74,5%). Przedsiębiorstwa współpracujące z instytucjami krajowymi były autorami wprowadzonych innowacji w 6,4% ogółu przedsiębiorstw, które opracowały nowy produkt, a przedsiębiorstwa współpracujące z instytucjami zagranicznymi w 8,2% ( w okresie 2004-2006 stanowiły odpowiednio: 13,2% i 5,2%). Aktywność innowacyjna przedsiębiorstw według sektorów własności W badaniu działalności innowacyjnej przedsiębiorstw przemysłowych w latach 2006-2008 w województwie dolnośląskim, podobnie jak we wszystkich pozostałych województwach, ale za wyjątkiem podlaskiego, przedsiębiorstwa w sektorze publicznym odnotowały wyższy wskaźnik wprowadzonych innowacji produktowych i procesowych niż przedsiębiorstwa prywatne. Udział przedsiębiorstw innowacyjnych w przemyśle wyniósł 39,1% w sektorze publicznym (2. lokata w kraju, po woj. śląskim) i 23,5% w sektorze prywatnym (4. lokata, po woj.: pomorskim, mazowieckim i podlaskim). Odsetek przedsiębiorstw innowacyjnych w sektorach publicznym i prywatnym zmieniał się w zależności od wielkości przedsiębiorstwa. Najniższy wskaźnik wprowadzonych innowacji produktowych oraz procesowych i najmniejsza dyspro-
Innovation activities enterprises 87 porcja między sektorem publicznym a prywatnym wystąpiła w jednostkach od 10 do 49 pracujących odpowiednio 17,1% przedsiębiorstw innowacyjnych w sektorze publicznym i 16,1% w sektorze prywatnym. Największy odsetek przedsiębiorstw innowacyjnych i największa dysproporcja między sektorami własności wystąpiła wśród dużych przedsiębiorstw, tj, o liczbie pracowników powyżej 249 osób 84,6% w sektorze publicznym oraz 63,8% w sektorze prywatnym. W przypadku przedsiębiorstw sektora prywatnego podmioty osób zagranicznych (własność zagraniczna) częściej wprowadzały innowacje produktowe lub procesowe niż podmioty krajowe (osób fizycznych i pozostałych jednostek prywatnych). Na 100 przedsiębiorstw osób zagranicznych przypadało średnio 30 jednostek, które w latach 2006-2008 wprowadziły na rynek przynajmniej jedną innowację techniczną, a na 100 podmiotów krajowych 21 innowacyjnych (w przypadku działalności innowacyjnej w okresie 2004-2006 odpowiednio: 33 podmioty osób zagranicznych i 22 krajowych). Przedsiębiorstwa przemysłowe, które wprowadziły w latach 2006-2008 innowacje techniczne w % ogółu przedsiębiorstw według sektorów własności i klas wielkości Odsetek przedsiębiorstw, które wprowadziły nowe lub istotnie ulepszone Wyszczególnienie produkty lub procesy tylko produkty tylko procesy produkty i procesy Ogółem... 24,2 4,3 8,0 11,9 sektor publiczny... 39,4 4,8 18,3 16,3 sektor prywatny... 23,5 4,3 7,5 11,7 w tym własność zagraniczna... 30,2 6,4 7,8 16,0 Przedsiębiorstwa o liczbie pracujących: 10-49... 16,1 3,0 6,5 6,7 50-249... 36,9 7,6 10,7 18,7 250-449... 63,3 7,8 15,6 40,0 449 i więcej... 68,9 6,6 13,1 49,2 Aktywność innowacyjna przedsiębiorstw według rodzaju działalności innowacyjnej W ogólnej liczbie 2420 przedsiębiorstw przemysłowych objętych badaniem (powyżej 9 pracujących) 535, tj. 25,6% prowadziło działalność innowacyjną w latach 2006-2008 (22,1% w latach 2004-2006). W przypadku przedsiębiorstw o liczbie pracujących powyżej 49 osób udział ten kształtował się na poziomie 40,5% (42,0% w latach 2004-2006). W latach 2006-2008 najwięcej przedsiębiorstw prowadziło działalność innowacyjną w zakresie nabywania zaawansowanych technicznie maszyn i urządzeń technicznych, środków transportu, narzędzi, przyrządów w celu wytwarzania nowych lub istotnie ulepszonych produktów i procesów 82,8% (w latach 2004-2006 84,6%). W dalszej kolejności 57,0% przedsiębiorstw prowadziło działalność innowacyjną w zakresie szkolenia personelu (wewnętrznego i zewnętrznego) związanego bezpośrednio z wprowadzaniem nowych lub istotnie ulepszonych produktów i procesów, 52,1% nabyło oprogramowanie dla celów realizacji innowacji produktowych i procesowych. Stosunkowo najmniej przedsiębiorstw 21,3% nabyło prowadzone przez inne przedsiębiorstwa lub jednostki badawcze prace twórcze podjęte dla zwiększenia zasobu wiedzy w celu opracowania nowych lub udoskonalonych produktów. Przedsiębiorstwa,
88 Działalność innowacyjna przedsiębiorstw które nabyły dla celów realizacji innowacji produktowych i procesowych wiedzę ze źródeł zewnętrznych (w postaci patentów, wynalazków nieopatentowanych, know how i innych rodzajów wiedzy od innych przedsiębiorstw i organizacji) stanowiły 23,9%. W porównaniu do danych dotyczących działalności innowacyjnej w latach 2004-2006 szczególnie zwiększył się udział przedsiębiorstw prowadzących szkolenia personelu (o 15,3 pkt. proc.), zmniejszył się natomiast udział przedsiębiorstw, które nabyły oprogramowanie dla celów realizacji innowacji produktowych i procesowych (o 9,6 pkt. proc). Nakłady na działalność innowacyjną 2 W roku 2008 nakłady na działalność innowacyjną w przemyśle na terenie województwa dolnośląskiego poniosło 19,2% ogółu badanych przedsiębiorstw 3. miejsce w kraju po województwie mazowieckim i pomorskim. Nakłady te osiągnęły wartość 1829,7 mln zł, stanowiąc 7,2% ogółu nakładów na działalność innowacyjną w Polsce, co dawało 6. miejsce wśród województw, po woj. mazowieckim (20,9%) oraz śląskim, łódzkim, pomorskim i kujawsko-pomorskim. Analizując przedsiębiorstwa według klas wielkości przedsiębiorstw, stwierdzono, iż jednostki duże ponosiły nakłady na innowacje częściej niż małe i średnie. Na 100 przedsiębiorstw o liczbie pracujących od 10 do 49 osób przypadało średnio 12 przedsiębiorstw, które poniosły nakłady na działalność innowacyjną, natomiast o liczbie pracujących 50-249 osób 29, a o liczbie pracujących powyżej 249 osób 58 przedsiębiorstw. W zbiorowości przedsiębiorstw objętych badaniem pełnym (tj. w których liczba pracujących przekracza 49 osób) w 2008 roku nakłady na innowacje wyniosły 1760,6 mln zł, czyli o 308,8 mln zł więcej niż w 2007 r. (tj. o 21,3%) i o 607,4 mln zł więcej niż w 2005 r. (tj. o 52,7%). 2 Badane nakłady obejmują tzw. budżet innowacji, tzn. wszelkie wydatki niezależnie od źródeł finansowania, bieżące i inwestycyjne, poniesione na wszystkie rodzaje działalności innowacyjnej, na prace zakończone sukcesem (tzn. wdrożeniem innowacji), przerwane, zaniechane i niezakończone do końca roku sprawozdawczego.
Innovation activities enterprises 89 Nakłady na działalność innowacyjną przypadające na 1 badane przedsiębiorstwo o liczbie pracujących powyżej 49 osób, prowadzące działalność innowacyjną w przemyśle wyniosły 6877,2 tys. zł, podczas gdy w kraju 8163,7 tys. zł, czyli o 1286,5 tys. zł mniej. Województwo dolnośląskie pod względem wartości tego wskaźnika w 2008 r. zajmowało 7. miejsce wśród województw. Największe nakłady na 1 przedsiębiorstwo prowadzące działalność innowacyjną w przemyśle w przekroju terytorialnym zanotowano w województwie pomorskim 13553,7 tys. zł (prawie dwukrotnie więcej niż w woj. dolnośląskim), a najmniej w warmińsko-mazurskim 2666,4 tys. zł (tj. 38,8% poziomu w woj. dolnośląskim). Biorąc pod uwagę rodzaj działalności innowacyjnej, w województwie dolnośląskim i pozostałych województwach, najwyższym odsetkiem odznaczały się nakłady inwestycyjne na środki trwałe, w tym szczególnie na maszyny, urządzenia techniczne i narzędzia oraz środki transportu. W 2008 r. w przedsiębiorstwach, w których liczba pracujących przekraczała 9 osób na nakłady inwestycyjne na środki trwałe przeznaczono 1390,7 mln zł (tj. 76,0% ogólnej wartości nakładów na działalność innowacyjną), w tym 1033,2 mln zł na maszyny, urządzenia techniczne i narzędzia oraz środki transportu (56,5% ogółu nakładów). Najbardziej istotne dla działalności innowacyjnej nakłady na działalność badawczo-rozwojową wynosiły w tej grupie podmiotów gospodarczych tylko 157,8 mln zł, co stanowiło 8,6% ogółu nakładów na działalność innowacyjną. Na tle pozostałych województw dolnośląskie wyróżniało się najwyższym odsetkiem nakładów na szkolenia personelu związane bezpośrednio z wprowadzaniem innowacji produktowych lub procesowych (7,9%, tj. o 7,0 pkt. proc. więcej niż przeciętna w kraju) i nieznacznym odsetkiem nakładów inwestycyjnych na środki trwałe 15. lokata (o 8,5 pkt. proc. niższym niż przeciętna w kraju). Struktura nakładów na działalność innowacyjną w przedsiębiorstwach przemysłowych a według rodzajów działalności innowacyjnej oraz klas wielkości w 2005 i 2008 r. (ceny bieżące) O liczbie pracujących Wyszczególnienie a - 2005 b 2008 Przedsiębiorstwa ogółem 50 249 250 449 w mln zł w % powyżej 449 Ogółem... a 1153,2 100,0 100,0 100,0 100,0 b 1760,6 100,0 100,0 100,0 100,0 w tym nakłady na: Działalność badawczo rozwojową... a 97,5 8,5 4,6 9,3 9,8 b 149,6 8,5 7,5 8,9 8,7 Zakup gotowej technologii w postaci dokumentacji i praw... a 27,5 2,4 0,3 9,1 1,2 b 14,8 0,8 0,1 3,0 0,4 Oprogramowanie... a 25,5 2,2 3,1 1,5 2,1 b 19,2 1,1 2,1 1,1 0,7 Nakłady inwestycyjne na środki trwałe... a 989,6 85,8 90,2 78,8 86,1 b 1334,2 75,8 86,4 85,8 68,3 Szkolenie personelu związane z działalnością innowacyjną... a 2,7 0,2 0,6 0,2 0,1 b 142,9 8,1 1,7 0,1 13,3 Marketing dotyczący nowych i istotnie ulepszonych produktów... a 7,8 0,7 0,7 0,6 0,7 b 20,3 1,2 1,9 0,3 1,1 a Dane dotyczą podmiotów gospodarczych, w których liczba pracujących przekracza 49 osób.
90 Działalność innowacyjna przedsiębiorstw Biorąc pod uwagę strukturę nakładów według rodzaju nakładów i klas wielkości przedsiębiorstw w 2008 r. stwierdzono m.in., iż w przypadku podmiotów gospodarczych małych (o liczbie pracujących 10-49 osób) średnio na każde 1000 zł nakładów na innowacje przypadało: - 817 zł na środki trwałe, - 119 zł na działalność badawczo-rozwojową, - 20 zł na marketing, czyli wydatki na wstępne badania rynku, testy rynkowe, przystosowanie produktów do wymogów różnych rynków, reklamę, - 16 zł na zakup wiedzy ze źródeł zewnętrznych (zakup gotowej technologii w postaci dokumentacji i praw, tj. licencji, praw patentowych, ujawnień know-how itp.), - 12 zł na szkolenie personelu związane z działalnością innowacyjną, począwszy od etapu projektowania aż do fazy marketing. W przypadku podmiotów gospodarczych większych (o liczbie pracujących powyżej 499 osób) średnio na każde 1000 zł nakładów na innowacje przypadało odpowiednio: - 683 zł na środki trwałe, - 87 zł na działalność badawczo- rozwojową, - 11 zł na marketing, - 4 zł na zakup wiedzy ze źródeł zewnętrznych - 133 zł na szkolenie personelu związane z działalnością innowacyjną. W województwie dolnośląskim, podobnie jak w większości innych województw, nakłady na działalność innowacyjną finansowane były w przeważającej mierze ze środków własnych przedsiębiorstw prowadzących tę działalność. W 2008 r. przedsiębiorstwa przemysłowe objęte badaniem (o liczbie pracujących powyżej 9 osób) finansowały w 76,0% działalność innowacyjną ze środków własnych (o łącznej wartości wynoszącej 1390,2 mln zł) plasując woj. dolnośląskie na 6. miejscu wśród województw, wobec 71,1% w kraju. Pod względem udziału nakładów finansowanych ze środków własnych w ogólnej wartości nakładów na działalność innowacyjną, województwa charakteryzowały się znacznym zróżnicowaniem, najmniejszym odsetkiem odznaczało się woj. pomorskie (22,9% w 2008 r., czyli prawie trzyipółkrotnie mniej niż w woj. dolnośląskim), a największym mazowieckie (88,8%, czyli o 12,9 pkt. proc. wyższym niż w woj. dolnośląskim). W analizowanej grupie przedsiębiorstw nakłady na działalność innowacyjną, których źródłem finansowania były kredyty bankowe w 2008 r. wynosiły 298,3 mln zł (16,3% ogółu nakładów na innowacje). Nakłady na działalność innowacyjną finansowane przez budżet państwa wynosiły 7,0 mln zł (0,4%), a wydatki ze środków pozyskanych od jednostek i ośrodków zagranicznych na finansowanie działalności innowacyjnej 5,8 mln zł (0,3%). Publiczne wsparcie dla działalności innowacyjnej W omawianym w niniejszej publikacji badaniu zapytano również przedsiębiorstwa aktywne innowacyjnie, czy korzystały z publicznego wsparcia dla działalności innowacyjnej, takiego jak: granty, dotacje, subsydia, ulgi podatkowe, kredyty preferencyjne, gwarancje kredytowe itp.). Pomoc ta mogła pochodzić ze źródeł krajowych (szczebla regionalnego lub centralnego) lub z Unii Europejskiej.
Innovation activities enterprises 91 Według danych uzyskanych z przedsiębiorstw, w latach 2006 2008 otrzymało publiczne wsparcie finansowe na działalność innowacyjną (w tym B+R granty, dotacje, subsydia, ulgi podatkowe, kredyty) 21,5% ogółu aktywnych innowacyjnie przedsiębiorstw, w tym: - 3,2% od jednostek samorządu terytorialnego i/lub terenowych organów administracji rządowej, - 7,2% od jednostek rządowych szczebla centralnego (ministerstwa, agencje rządowe, itp.), - 15,5% z Unii Europejskiej, - 6,5% z VI (2003 2006) lub VII (2007 2013) Programu Ramowego Badań i Rozwoju Technicznego Unii Europejskiej. W przypadku podmiotów gospodarczych o liczbie pracujących powyżej 49 osób odsetek przedsiębiorstw, które otrzymały publiczne wsparcie finansowe na działalność innowacyjną był wyższy (24,1%) niż w przypadku podmiotów mniejszych, o liczbie pracujących 10-49 osób (18,7%). Sprzedaż produktów nowych lub istotnie ulepszonych Zgodnie z zaleceniami metodologii Oslo wskaźnikiem do oceny efektów działalności innowacyjnej przedsiębiorstwa jest udział w badanym roku sprzedaży produktów nowych i istotnie ulepszonych, wprowadzonych na rynek w ciągu ostatnich trzech lat, w wartości sprzedaży ogółem. W województwie dolnośląskim przychody ze sprzedaży w 2008 r. produktów nowych (istotnie ulepszonych) wprowadzonych na rynek w latach 2006-2008 kształtowały się dla przedsiębiorstw posiadających 9 i więcej pracowników na poziomie 8347,0 mln zł, w tym produktów nowych dla rynku 5578,2 mn zł. W porównaniu do sprzedaży w 2006 r. produktów nowych (istotnie ulepszonych) wprowadzonych na rynek w latach 2004-2006 przychody ze sprzedaży w 2008 r. produktów nowych (istotnie ulepszonych) wprowadzonych na rynek w latach 2006-2008 wzrosły o 2839 mln zł, tj. o 51,6%. Udział przychodów netto ze sprzedaży produktów innowacyjnych wprowadzonych na rynek w latach 2006-2008 w przychodach netto ze sprzedaży w 2008 r. wyniósł 10,6% ogólnej wartości przychodów netto ze sprzedaży, co dawało 9. lokatę wśród województw. W kraju wskaźnik ten osiągnął wartość 12,3%, przy czym najmniejszą w woj. lubelskim 6,2%, a największą w woj. pomorskim 27,0%. Z przeprowadzonych badań wynika, że im większe przedsiębiorstwo, tym wyższy był udział przychodów netto ze sprzedaży produktów innowacyjnych wprowadzonych na rynek w przychodach netto ze sprzedaży. Na każde 1000 zł przychodu netto ze sprzedaży przypadało w 2008 r. średnio 37 zł przychodu netto ze sprzedaży produktów innowacyjnych wprowadzonych na rynek w latach 2006-2008 przez przedsiębiorstwa o liczbie pracujących od 10 do 49 osób oraz 81 zł w podmiotach o liczbie pracujących 50-249 osób i 125 zł w podmiotach posiadających powyżej 249 pracujących.
92 Działalność innowacyjna przedsiębiorstw Cele działalności innowacyjnej Przedsiębiorstwa, które podejmują działalność innowacyjną, czynią to z myślą o osiągnięciu konkretnych efektów, ważnych z punktu widzenia realizowanej przez nie strategii rozwoju. W omawianych badaniu przedsiębiorstw respondenci poproszeni zostali o ocenę jak ważny był każdy z wymienionych w poniższej tabeli celu dla działalności innowacyjnej w zakresie innowacji produktowych lub procesowych wprowadzonych w latach 2006 2008. Znaczenie wpływu każdego z wymienionych celów na działalność przedsiębiorstwa oceniana była za pomocą następującej skali ocen: - wysoki, - średni - niski - bez znaczenia. Ocena celów działalności innowacyjnej w zakresie innowacji produktowych lub procesowych w latach 2006 2008 dokonana przez przedsiębiorstwa aktywne innowacyjnie a Stopień znaczenia wyróżnionych celów działalności innowacyjnej w % Wyszczególnienie bez znaczenia wysoki średni niski Zwiększenie asortymentu wyrobów lub usług... 53,2 19,3 10,8 16,7 Zastąpienie przestarzałych produktów lub procesów... 37,0 33,3 14,4 15,4 Wejście na nowe rynki... 38,0 28,5 15,0 18,5 Zwiększenie udziału na rynku... 34,0 32,2 16,8 17,0 Poprawa jakości wyrobów lub usług... 43,7 33,2 8,3 14,8 Zwiększenie elastyczności produkcji... 30,4 34,7 10,7 24,2 Zwiększenie zdolności produkcyjnych (wytwórczych) dla wyrobów i usług... 35,5 32,7 11,2 20,7 Poprawa bezpieczeństwa i higieny pracy... 26,3 32,0 20,2 21,5 Obniżka osobowych kosztów pracy na jednostkę produktu... 24,4 36,2 19,5 19,9 a Dane dotyczą podmiotów gospodarczych, w których liczba pracujących przekracza 9 osób. Ocena efektów działalności innowacyjnej przedsiębiorstw przemysłowych województwa dolnośląskiego w latach 2006-2008 dokonana w końcu 2008 r. wskazuje, że najczęściej głównym celem działalności innowacyjnej w zakresie innowacji produktowych lub procesowych było zwiększenie asortymentu produktów oferowanych przez przedsiębiorstwo. Średnio na każde 100 przedsiębiorstw objętych badaniem przypadały 53 takie, które deklarowały wysoki stopień znaczenia zwiększenia gamy oferowanych produktów dla efektów działalności innowacyjnej (19 średni stopień znaczenia) oraz 44 które deklarowały wysoki stopień znaczenia poprawy jakości wyrobów lub usług (33 średni stopień). Najmniejsze znaczenie miały efekty dotyczące obniżki osobowych kosztów pracy na jednostkę produktu oraz poprawy bezpieczeństwa i higieny pracy. Średnio na każde 100 przedsiębiorstw przypadało odpowiednio 24 i 26 podmiotów gospodarczych, które deklarowały wysoki stopień znaczenia.
Innovation activities enterprises 93 Ochrona własności przemysłowej statystyka patentów Całokształt zagadnień dotyczących problematyki ochrony własności przemysłowej reguluje ustawa Prawo własności przemysłowej, która weszła w życie w 2001 r. (Dz. U. z 2003 r., nr 119, poz. 1117). Zgodnie z tą ustawą wynalazki, wzory użytkowe, wzory przemysłowe, topografie układów scalonych i projekty racjonalizatorskie określane są ogólnym mianem projektów wynalazczych. Wynalazek uważany jest za nadający się do przemysłowego stosowania, jeżeli może być uzyskany wytwór lub wykorzystany sposób, w rozumieniu technicznym, w jakiejkolwiek działalności przemysłowej. Na wynalazek może być udzielony patent czyli prawo własności wynalazku udzielane przez specjalny urząd, dające jego posiadaczowi monopol na eksploatację (wykorzystywanie) wynalazku (o ograniczonym okresie trwania wynoszącym na ogół od piętnastu do dwudziestu lat; w Polsce aktualnie 20 lat) w zamian za opublikowanie (ujawnienie) tego wynalazku, umożliwiające jego szersze społeczne zastosowanie. Według danych Urzędu Patentowego Rzeczypospolitej Polskiej dotyczących krajowych zgłoszeń wynalazków, w 2008 r. zarejestrowano w województwie dolnośląskim 280 zgłoszonych patentów (tj. 11,3% ogółu zgłoszonych patentów w Polsce) oraz 153 udzielonych patentów (tj. 10,5% ogółu udzielonych patentów w Polsce). Zarówno pod względem liczby zgłoszonych patentów, jak i liczby udzielonych patentów woj. dolnośląskie zajmowało 3. miejsce wśród pozostałych województw (po mazowieckim i śląskim). W porównaniu do 2007 r. liczba zgłoszonych oraz udzielonych patentów uległa zmniejszeniu odpowiednio o: 43 i 66 patentów (tj. o 13,3% i 30,1%), a w porównaniu do 2005 roku zwiększeniu odpowiednio o: 58 i 63 patenty (tj. o 26,1% i 70,0%). Środki automatyzacji procesów produkcyjnych w przemyśle O poziomie innowacyjności przedsiębiorstw przemysłowych świadczy również stopień wyposażenia w środki automatyzacji procesów produkcyjnych, zainstalowane w wydziałach bezpośrednio produkcyjnych, w narzędziowniach oraz w innych wydziałach pomocniczych. Przekształcania gospodarki w bardziej zaawansowaną technologicznie, szybki wzrost produkcji, który charakteryzuje rozwój współczesnego przemysłu wymagają systematycznego podnoszenia poziomu organizacji i automatyzacji przedsiębiorstw przemysłowych, polegającej na zastąpieniu lub ograniczeniu udziału człowieka przez urządzenia (lub zestawy maszyn i urządzeń) wykonujące określone, powtarzalne czynności automatycznie.
94 Działalność innowacyjna przedsiębiorstw W ogólnej liczbie 2420 przedsiębiorstw na terenie woj. dolnośląskiego objętych badaniem (o liczbie pracujących powyżej 9 osób) za 2008 r. odnotowano 608 takich podmiotów, które posiadały środki automatyzacji procesów produkcyjnych (tj. 25,1% ogółu badanych przedsiębiorstw). W wyniku przeprowadzonych badań stwierdzono, iż stopień wyposażenia przedsiębiorstw w środki automatyzacji procesów produkcyjnych wzrastał wraz ze wzrostem wielkości przedsiębiorstwa. W 2008 r. średnio na 100 przedsiębiorstw posiadających od 10 do 49 pracowników przypadało 16 jednostek wyposażonych w środki automatyzacji procesów produkcyjnych, a na 100 przedsiębiorstw o liczbie pracujących powyżej 49 osób 47 jednostek, w tym przedsiębiorstw posiadających powyżej 249 osób 71 takich podmiotów. W przedsiębiorstwach przemysłowych o liczbie pracujących powyżej 49 osób w 2008 r. było zainstalowanych 961 sztuk linii produkcyjnych (technologicznych) automatycznych (7,5% ogółu w kraju) oraz 1007 sztuk linii produkcyjnych (technologicznych) sterowanych komputerem (9,0% ogółu w kraju). Pod względem liczby linii produkcyjnych automatycznych i sterowanych komputerem województwo dolnośląskie zajmowało odpowiednio 5. i 4. miejsce wśród województw. W 2008 r. funkcjonowało w woj. dolnośląskim 1130 centrów obróbkowych, tj. maszyn (urządzeń) automatycznych, przystosowanych do wykonywania wielu operacji na przedmiocie pracy, sterowanych programowo (stanowiły 16,1% ogółu w kraju). Była to największa liczba spośród pozostałych województw. Biorąc pod uwagę przedsiębiorstwa posiadające powyżej 49 pracowników stwierdzono, iż odsetek podmiotów gospodarczych wyposażonych w środki automatyzacji procesów produkcyjnych zwiększył się z 48,4% w 2005 r. do 52,7% w 2007 r. (tj. o 4,3 pkt. proc), a następnie zmniejszył się do poziomu 47,3% w 2008 r. (tj. o 5,4 pkt. proc mniej niż w 2007 r.) W okresie 2005-2007 przybyło 288 sztuk linii produkcyjnych automatycznych, 119 sztuk linii sterowanych komputerem oraz 681 centrów obróbkowych. Następnie w 2008 r. w porównaniu do stanu sprzed roku liczba linii automatycznych zmniejszyła się o 51 sztuk, linii sterowanych komputerem wzrosła o 99 sztuk, a liczba centrów obróbkowych zmniejszyła się o 270 sztuk.
a PRZEDSIĘBIORSTWA INNOWACYJNE W PRZEMYŚLE WEDŁUG SEKTORÓW WŁASNOŚCI ORAZ WOJEWÓDZTW W 2008 R. a INNOVATIVE ENTERPRISES IN INDUSTRY BY OWNERSHIP SECTORS AND VOIVODSHIPS IN 2008 Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Udział przedsiębiorstwa innowacyjnych w % danej grupy przedsiębiorstw Share of innovation enterprises in % of given group of enterprises sektor publiczny public sector sektor prywatny private sector własność zagraniczna foreign ownership Kujawsko-Pomorskie Mazowieckie Lubuskie Wielkopolskie Łódzkie Dolnośląskie Opolskie Świętokrzyskie Podlaskie Lubelskie Udział przedsiębiorstw innowacyjnych w % ogółu przedsiebiorstw Share of innovative enterprises in % of total enterprices Śląskie Podkarpackie 15,0 i mniej and less (15,0; 20,0] (20,0; 25,0] powyżej 25,0 more than a % Małopolskie PRZEDSIĘBIORSTWA, KTÓRE WPROWADZIŁY INNOWACJE W% OGÓŁU PRZEDSIĘBIORSTW W PRZEMYŚLE WEDŁUG RODZAJU INNOWACJI ORAZ WOJEWÓDZTW W 2008 R. a ENTERPRISES WHICH INTRODUCED INNOVATION IN % OF TOTAL ENTERPRISES IN INDUSTRY BY TYPE OF INTRODUCED INNOVATION AND VOIVODSHIP IN 2008 19,8 19,2 20,9 20,3 18,1 18,4 19,8 16,0 17,4 17,4 16,0 14,5 15,0 14,2 11,2 11,2 DOLNOŚLĄSKIE KUJAWSKO-POMORSKIE LUBELSKIE LUBUSKIE ŁÓDZKIE MAŁOPOLSKIE MAZOWIECKIE OPOLSKIE PODKARPACKIE PODLASKIE POMORSKIE ŚLĄSKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE WARMIŃSKO-MAZURSKIE WIELKOPOLSKIE ZACHODNIOPOMORSKIE 9,5 11,7 10,7 14,6 15,0 13,3 13,3 16,2 16,1 16,4 17,8 17,3 16,1 18,4 18,4 18,0 nowe lub istotnie ulepszone procesy new or significantly improved processes a Dane dotyczą przedsiębiorstw, w których liczba pracujących przekracza 9 osób. a Data concern enterprises with more than 9 persons employed. nowe lub istotnie ulepszone produkty new or significantly improved products
NAKŁADY NA DZIAŁALNOŚĆ INNOWACYJNĄ W PRZEDSIĘBIORSTWACH PRZEMYSŁOWYCH WEDŁUG WOJEWÓDZTW 2008 R. a EXPENDITURES ON INNOVATION ACTIVITY IN INDUSTRIAL ENTERPRISES BY DOLNOŚLĄSKIE VOIVODSHIP IN 2008 a Nakłady na działalność innowacyjną w przedsiębiorstwach na 1 mieszkańca Expenditures on innovation activity in industrial enterprises per capita zł zl 200 150 100 50 0 Zachodniopomorskie Lubuskie Udział przedsiębiorstw, które poniosły nakłady na działalność innowacyjną w % przedsiębiorstw ogółem Share of enterprises with expenditures on innovation activity in % of totoal enterprises Pomorskie Wielkopolskie Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Opolskie Śląskie Łódzkie Warmińsko-Mazurskie Mazowieckie Świętokrzyskie Podlaskie Lubelskie Podkarpackie 13,0 i mniej and less (13,0; 16,0] (16,0; 19,0] powyżej 19,0 more than % Małopolskie NAKŁADY NA DZIAŁALNOŚĆ INNOWACYJNĄ W PRZEDSIĘBIORSTWACH PRZEMYSŁOWYCH WEDŁUG SEKTORÓW WŁASNOŚCI I KLAS WIELKOŚCI W 2008 R. a EXPENDITURES ON INNOVATION ACTIVITY IN INDUSTRIAL ENTERPRISES BY OWNERSHIP SECTOR AND SIZE CLASSES IN 2008 WEDŁUG SEKTORÓW WŁASNOŚCI BY OWNERSHIP SECTORS a sektor prywatny private sector sektor publiczny public sector 92,2% 7,8% 1687,3 mln zł mln zl 142,4 mln zł mln zl 18,5 35,6 Udział przedsiębiorstw, które poniosły nakłady na działalność innowacyjną w % przedsiębiostw ogółem Share of enterprises with expenditures on innovation activity in % of enterprises WEDŁUG KLAS WIELKOŚCI BY SIZE CLASSES 250 i więcej pracujących and more employed persons 50-249 10-49 74,7% 21,5% 3,8% 393,6 mln zł mln zl 1367,0 mln zł mln zl 69,1 mln zł mnl zl a Dane dotyczą przedsiębiorstw, w których liczba pracujących przekracza 9 osób. a Data concern enterprises with more than 9 persons employed. 12,3 29,0 58,5 Udział przedsiębiorstw, które poniosły nakłady na działalność innowacyjną w % przedsiębiostw ogółem Share of enterprises with expenditures on innovation activity in % of enterprises