Własność intelektualna w jednostkach naukowych

Transkrypt

1 Własność intelektualna w jednostkach naukowych Sprawne funkcjonowanie jednostek naukowych w gospodarce opartej na wiedzy oraz konkurencyjności zależy nie tylko od ilości pieniędzy przeznaczanych na badania, ale także od umiejętności efektywnego ich wykorzystania, czyli komercjalizacji wyników. Transfer technologii wymaga więc od środowiska naukowego dobrej współpracy z przemysłem oraz ochrony własności intelektualnej w innowacyjnych rozwiązaniach. Sprawne funkcjonowanie jednostek naukowych w gospodarce opartej na wiedzy oraz konkurencyjności zależy nie tylko od ilości pieniędzy przeznaczanych na badania, ale także od umiejętności efektywnego ich wykorzystania, czyli komercjalizacji wyników. Transfer technologii wymaga więc od środowiska naukowego dobrej współpracy z przemysłem oraz ochrony własności intelektualnej w innowacyjnych rozwiązaniach. Prawo własności intelektualnej, obejmujące prawo własności przemysłowej oraz prawo autorskie i prawa pokrewne, chroni pewne dobra nieposiadające postaci materialnej, stanowiące wynik twórczości artystycznej, naukowej i wynalazczej. Wszystkie prawa własności intelektualnej łączy to, że dają uprawnionemu podmiotowi możliwość zakazania innym podmiotom wykonywania pewnych czynności związanych zazwyczaj z gospodarczą eksploatacją dóbr będących przedmiotem ochrony. Prawa te są ukształtowane jako prawa podmiotowe, bezwzględnie chroniące interesy osobiste i majątkowe ich twórcy. Natomiast ochrona przedmiotów własności przemysłowej wymaga zgłoszenia do Urzędu Patentowego RP oraz wydania przez ten organ decyzji w sprawie udzielenia patentu, praw ochronnych lub praw z rejestracji. Zakres tej ochrony jest w istotny sposób ograniczony, obejmuje wyłącznie obszar Polski, a do ewentualnego jej rozszerzenia potrzeba zgłoszeń w urzędach patentowych krajów, w których mają taką ochronę (M. Łazewski, M. Gołębiewski Własność intelektualna, Vademecum innowacyjnego przedsiębiorcy, Warszawa 2006, s. 7). Przedmioty własności przemysłowej dzielą się na: 1. Wynalazki (udziela się na nie patentu). Są to nowe rozwiązania o charakterze technicznym, posiadające poziom wynalazczy i nadające się do przemysłowego zastosowania. Za wynalazek uznaje się innowacyjną koncepcję posiadającą poziom wynalazczy, jeżeli nie wynika ona dla znawcy, w sposób oczywisty, ze stanu techniki. Wynalazek uważany jest za nadający się do przemysłowego stosowania, jeśli według niego może być uzyskany wytwór lub wykorzystany sposób, w rozumieniu technicznym, w jakiejkolwiek działalności przemysłowej, nie wykluczając rolnictwa. Może być na niego udzielony patent, na podstawie którego nabywa się prawo wyłącznego korzystania z wynalazku w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej. Wyróżniamy cztery kategorie wynalazków produkty (wytwory), urządzenia, sposoby oraz zastosowania (np. nowe zastosowania znanych produktów). 2. Wzory użytkowe (chronione prawem ochronnym). Są to nowe i użyteczne rozwiązania o charakterze technicznym, dotyczące kształtu, budowy lub zestawienia przedmiotu o trwałej postaci. Wzór użytkowy uważa się za rozwiązanie użyteczne, jeżeli pozwala on na osiągnięcie celu mającego praktyczne znaczenie przy wytwarzaniu lub korzystaniu z wyrobów. Na wzór użytkowy może być udzielone prawo ochronne. Przez uzyskanie prawa ochronnego nabywa się prawo do wyłącznego korzystania ze wzoru użytkowego w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej. 3. Wzory przemysłowe (chronione prawem z rejestracji). 4. Znaki towarowe (udziela się na nie prawa ochronnego). 5. Topografia układu scalonego (chroniona prawem z rejestracji). 6. Oznaczenia geograficzne (chronione prawem ochronnym).

2 Od 1 listopada br. wynalazcy mogą nie tylko składać wnioski o udzielenie patentu drogą elektroniczną, ale też dokonywać modyfikacji do czasu wydania decyzji, co wcześniej było niedozwolone (szczegółowe informacje na stronie Urzędu Patentowego RP: (Fot: Zgłoszenia rozwiązań w celu uzyskania patentu lub prawa ochronnego dokonuje się przez wniesienie do Urzędu Patentowego dokumentacji: podania, zawierającego co najmniej oznaczenie zgłaszającego, określenie przedmiotu zgłoszenia oraz wniosek o udzielenie patentu, patentu dodatkowego lub prawa ochronnego; opisu rozwiązania (w trzech egzemplarzach) ujawniającego jego istotę; zastrzeżeń patentowych lub ochronnych (w trzech egzemplarzach), określających w sposób zwięzły lecz jednoznaczny, przez podanie cech technicznych, zastrzegany zakres przedmiotowy rozwiązania; rysunków (w trzech egzemplarzach) przy wynalazku, jeżeli są one niezbędne do jego zrozumienia; skrótu opisu (w dwóch egzemplarzach), stanowiącego zwięzłą i jasną informację określającą przedmiot i charakterystyczne cechy techniczne rozwiązania (podstawowe informacje o ochronie prawnej wynalazków i wzorów użytkowych znaleźć można na stronie internetowej Urzędu Patentowego Rzeczypospolitej Polskiej: Od 1 listopada 2007, zgodnie z zapisami znowelizowanej ustawy z 29 czerwca 2007 r. Prawo własności przemysłowej, wynalazcy mogą zgłaszać przedmioty własności nie tylko za pośrednictwem poczty i osobiście, lecz również w formie elektronicznej. Jest to niewątpliwe ułatwienie, zwłaszcza dla osób spoza Warszawy. Zgłaszający mają również możliwość modyfikowania zapisów w zgłoszeniu wynalazków do czasu wydania decyzji o udzieleniu patentu, a to wcześniej nie było dozwolone. Posiadanie przez ośrodek naukowo-badawczy patentu bądź innego projektu wynalazczego (należą do nich wynalazki, wzory użytkowe, wzory przemysłowe, topografie układów scalonych i projekty racjonalizatorskie) ( Nauka i technika 2004, GUS) jest jednym ze wskaźników aktywności na polu nauki i daje większe możliwości komercjalizowania nowego rozwiązania. Opatentowany wynalazek staje się przedmiotem transakcji ze środowiskiem przemysłowym, a docelowo może stanowić przedmiot badań oraz kolejnych rozwiązań innowacyjnych. Z punktu widzenia instytucji naukowobadawczej posiadanie patentu ułatwia rozpowszechnienie wynalazku w kraju i za granicą oraz daje większe możliwości czerpania z niego korzyści materialnych. TROCHĘ STATYSTYKI Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, w latach liczbę zgłoszonych wynalazków oraz udzielonych patentów (wszystkim podmiotom: osobom prywatnym, instytucjom naukowym i przedsiębiorstwom) charakteryzowała tendencja wzrostowa. Rosła liczba uzyskanych patentów, powiększał się także stosunek ich liczby do zgłoszonych wynalazków. W 2004 roku patenty stanowiły 33 proc. wszystkich zgłoszeń, w dwóch

3 kolejnych latach już 52 proc. Najlepiej pod względem liczby zgłoszeń oraz uzyskanych patentów wypadło województwo mazowieckie. W stosunku do całego kraju liczba zgłoszeń stanowiła w poszczególnych latach odpowiednio 21 proc., 21 proc. oraz 22 proc., a stosunek uzyskanych patentów 31 proc., 27 proc. oraz 29 proc. W Polsce w latach (dane GUS i Urzędu Patentowego) zgłoszono 1873 wzory użytkowe, a udzielono na nie 2592 praw ochronnych. Tu również najkorzystniej wypadło województwo mazowieckie. Pod względem liczby zgłoszeń dominował rok 2004, natomiast w liczbie udzielonych praw ochronnych rok Na Mazowszu zgłoszenia praw ochronnych na wzory użytkowe w stosunku do zgłoszonych w Polsce stanowiły: w roku proc., w proc, w roku proc. Stosunek liczby udzielonych praw ochronnych w województwie i w kraju wyniósł kolejno: 15 proc., 17 proc. i 17 proc.

4 NAUKA NA MAZOWSZU Jednostki naukowe Mazowsza stanowią znaczny potencjał innowacyjny i badawczy, który stanowi 1/3 potencjału kraju. Z danych GUS wynika, że w 2005 roku w Polsce funkcjonowało 1097 jednostek (zaliczono tu jednostki naukowo-badawcze, instytuty PAN, szkoły wyższe, jednostki obsługi nauki, jednostki rozwojowe oraz inne ( Nauka i technika 2005, GUS, na Mazowszu było ich 322 (29 proc.) W niniejszym opracowaniu przedstawiam analizę działalności jednostek badawczo-rozwojowych, instytutów PAN oraz szkół wyższych państwowych województwa mazowieckiego w dziedzinie ochrony własności intelektualnej wynalazków oraz wzorów użytkowych. Wykorzystane dane pochodzą z bazy Ośrodka Przetwarzania Informacji Ankieta Jednostki oraz z Urzędu Patentowego RP. Przy analizie brałam pod uwagę jedynie te jednostki, które w ankiecie OPI wykazały posiadanie patentów oraz praw na wzory użytkowe w latach Dane za rok 2006 pochodzą jedynie z baz UP i są danymi wstępnymi; analizowane były według pierwszego zgłaszającego (przy większej liczbie zgłaszających również uwzględniałam pierwszego zgłaszającego). W zakresie uzyskanych patentów przeanalizowałam dane o 56 jednostkach (44 JBR-y, cztery instytuty Polskiej Akademii Nauk oraz sześć szkół wyższych), reprezentujących nauki techniczne, medyczne, rolnicze oraz przyrodnicze (zgodnie z klasyfikacją GUS). Ze względu na brak informacji o uzyskanych patentach oraz prawach na wzory użytkowe wyłączyłam jednostki nauk humanistyczno-społecznych. W latach jednostki naukowe województwa mazowieckiego uzyskały 567 patentów na wynalazki, najwięcej w 2006 roku (227). We wszystkich latach dominowały jednostki badawczo-rozwojowe ( , , ), co może wynikać nie tylko z ich aktywności, ale dominującej liczby wśród wszystkich jednostek naukowych na Mazowszu. Najmniej liczną grupę stanowiły instytuty PAN.

5 W prawach ochronnych na wzory użytkowe uzyskanych przez jednostki naukowe Mazowsza przeanalizowałam dane o 23 jednostkach (19 JBR-ów i cztery szkoły wyższe). Instytuty PAN nie wykazały w tym okresie posiadania wzorów użytkowych. W ciągu trzech analizowanych lat jednostki te uzyskały w sumie 118 wzorów użytkowych, najmniej w roku 2004 (34), w dwóch kolejnych latach po 42. Dominowały jednostki badawczo-rozwojowe, uzyskując odpowiednio 28, 37 oraz 35 praw ochronnych na wzory użytkowe. Analizując aktywność jednostek naukowo-badawczych województwa mazowieckiego w ochronie własności intelektualnej, ze szczególnym naciskiem na patenty oraz prawa ochronne na wzory użytkowe zgłoszone w Urzędzie Patentowym RP, można dostrzec wzrost liczby uzyskiwanych patentów w latach Ta tendencja jest szczególnie widoczna między rokiem 2004 a 2005 oraz wśród jednostek badawczo-rozwojowych i szkół wyższych. Przy prawach ochronnych na wzory użytkowe, ze względu na różnice w liczbach jednostek poddanych analizie, trudno jest wnioskować o poziomie aktywności szkół wyższych wobec jednostek badawczo-rozwojowych. Być może niska liczba uzyskanych praw ochronnych na wzory użytkowe wśród mazowieckich uczelni wynika z

6 Powered by TCPDF ( Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego większej ich koncentracji na działalności patentowej oraz na specyfice działań badawczo-rozwojowych wykazujących niewielką korzyść z uzyskiwanych praw ochronnych. CO DALEJ? Ochrona własności przemysłowej przez podmioty sektora B+R oraz sfery gospodarki staje się coraz ważniejszym czynnikiem determinującym ich działalność na konkurencyjnym rynku. Zagadnienia własności intelektualnej zostały podkreślone w strategicznym dokumencie Kierunki zwiększania innowacyjności gospodarki na lata (Ministerstwo Gospodarki, Departament Rozwoju Gospodarczego, Warszawa 2006, gdzie jedną z preferencji jest własność intelektualna dla innowacji. Celem ma być poprawa efektywności rynku innowacji, a w szczególności zwiększenie przepływu rozwiązań innowacyjnych przez upowszechnienie stosowania prawa własności przemysłowej oraz prawa autorskiego i praw pokrewnych. Aby go osiągnąć, proponuje się działania promocyjne i edukacyjne oraz wsparcie przedsiębiorstw decydujących się na ochronę swoich rozwiązań innowacyjnych. Ze względu na niską konkurencyjność polskiej oferty w dziedzinie patentów; know-how; umów licencyjnych; praw do wzorów użytkowych, przemysłowych i znaków towarowych; usług technicznych i transferu wyników prac B+R zarządzanie własnością intelektualną oraz usprawnienie procesu uzyskiwania ochrony uznano za strategiczne obszary pomocy. Problematykę ochrony własności intelektualnej uwzględnił także Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego, w którym zwrócono uwagę, iż miarą świadczącą o skali i stopniu nowoczesności oraz oryginalności opracowań technologicznych są patenty i sprzedane licencje. Działalność ta wymaga jednak znacznie większych nakładów niż prowadzenie badań naukowych, których wyniki podlegają jedynie opublikowaniu. Zbyt mała część polskich patentów jest wykorzystywana przez gospodarkę. Niewiele jest instytucji zajmujących się pośrednictwem między sektorem nauki i badań a praktyką gospodarczą. Odpowiedzią na takie potrzeby może być stworzony, w ramach działania 2.6 Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, projekt Mazowieckiego Ośrodka Patentowego, który ma zapewnić mazowieckim naukowcom kompleksową obsługę prawno-doradczą, niezbędną do wprowadzania projektów innowacyjnych. Będą oni mogli weryfikować i prawnie zabezpieczać wartość intelektualną innowacji, a także dowiedzieć się, jak pozyskiwać zainteresowanie inwestorów. W efekcie projekt ma przynieść korzyści materialne, nie tylko instytucjom naukowym, firmom i innowatorom objętych wsparciem, ale pośrednio również gospodarce regionu i państwa. Aldona Więch