CHARAKTERYSTYKA WIELKOŚCI I OCENA ZALEŻNOŚCI POMIĘDZY POCHYLENIEM MIEDNICY W PŁASZCZYŹNIE STRZAŁKOWEJ A WIELKOŚCIĄ PRZEDNIO-TYLNYCH KRZYWIZN KRĘGOSŁUPA U UCZNIÓW W WIEKU 13,14 I LAT Bibrowicz K. 1, Osińska M. 1 1 Centrum Naukowo Badawcze Postawy Ciała, Wyższa Szkoła Edukacji i Terapii w Poznaniu bibrowicz@wp.pl Streszczenie W pracy przedstawiono wyniki pomiarów wielkości pochylenia miednicy i krzywizn kręgosłupa przeprowadzone na 146 osobowej grupie uczniów w wieku 13, 14 i lat. Analizowano charakterystykę wielkości badanych zmiennych w zależności od wieku, płci i stanu odżywienia. Przeprowadzono analizę zależności pomiędzy pochyleniem miednicy a wielkością przednio-tylnych krzywizn kręgosłupa. Wyniki badań wykazały brak związku pomiędzy stanem odżywienia a badanymi zmiennymi. Różnice związane z wiekiem i płcią kształtowały się różnie w zależności od badanej zmiennej. Stwierdzono korelację liniową pomiędzy pochyleniem miednicy a wielkością kąta krzyżowo-lędźwiowego i kątem lordozy lędźwiowej. Nie wykazano związku pomiędzy inklinacją miednicy a kątem kifozy piersiowej. Słowa kluczowe: postawa ciała, krzywizny kręgosłupa, pochylenie miednicy, młodzież Wprowadzenie Kształtowanie prawidłowej postawy ciała, określenie jej determinantów stanowi ważny element profilaktyki i promocji zdrowia. Dotyczy to w szczególności rozwoju postawy ciała w okresie przyspieszonych zmian związanych z dojrzewaniem i akceleracją wzrostu. Mówiąc o postawie najczęściej myśli się o ukształtowaniu przednio-tylnych krzywizn kręgosłupa. Kręgosłup wraz ze swoimi fizjologicznymi wygięciami stanowi czynnik determinujący postawę człowieka w pozycji wyprostowanej[1]. Prawidłowe krzywizny kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej zapewniają właściwą amortyzację czaszki wraz z zapewnieniem jego fizjologicznej ruchomości. Układ kifozy piersiowej ma wpływ na sprawność układu krążeniowo-oddechowego [2], a kształt lordozy lędźwiowej zabezpiecza kręgosłup lędźwiowo-krzyżowy przed przeciążeniem [3]. Ocena wielkości krzywizn kręgosłupa jest częstym tematem doniesień naukowych. Zmienność postawy w rozwoju ontogenetycznym i dość duże zróżnicowanie osobnicze utrudnia jednoznaczne ustalenie granicy pomiędzy normą a patologią. Dodatkowo sprawę komplikuje różnorodność narzędzi pomiarowych wykorzystywanych w badaniach [4-11]. Opisywany był także problem zróżnicowania wielkości krzywizn ze względu na płeć. Wyniki dociekań naukowych są jednak zróżnicowane i niejednoznaczne[7,8,11,12,13,14, ]. Według Kendall [16] wielkość krzywizn kręgosłupa jest związana z usytuowaniem miednicy w płaszczyźnie strzałkowej. Wraz ze zwiększaniem się kąta pochylenia miednicy należy spodziewać się zwiększenia lordozy lędźwiowej i w konsekwencji kifozy piersiowej. Według Chaitowa ta wzajemna relacja pomiędzy usytuowaniem miednicy, kręgosłupa i otaczającymi je strukturami miękkimi określana jest jako zespół skrzyżowania dolnego [17]. W praktyce klinicznej ocena pochylenia miednicy w swobodnej postawie stojącej jest rutynowym badaniem prowadzonym w celu identyfikacji możliwych problemów z obręczą biodrową, kręgosłupem i kończynami dolnymi[18-]. Standardowo pochylenie miednicy mierzone jest jako kąt pomiędzy poziomem a prostą przechodzącą przez kolce biodrowe górne, przednie i tylne [21,22]. Do oceny pochylenia wykorzystuje się najczęściej różnego typu inklinometry a rzetelność i powtarzalność pomiarów była wielokrotnie potwierdzana w doniesieniach naukowych [21-27].
Cel badania Celem pracy jest charakterystyka wielkości pochylenia miednicy w płaszczyźnie strzałkowej i przednio-tylnych krzywizn kręgosłupa u gimnazjalistów w wieku 13,14 i lat w zależności od płci, wieku i stanu odżywienia. A także sprawdzenie czy istnieje zależność pomiędzy pochyleniem miednicy w płaszczyźnie strzałkowej a wielkością badanych krzywizn kręgosłupa. Pytania badawcze 1/ Jaka jest charakterystyka wielkości badanych zmiennych w badanych grupach i czy istnieje ich zróżnicowanie ze względu na wiek, płeć i stan odżywienia? 2/ Czy istnieje zależność pomiędzy pochyleniem miednicy a zmiennymi charakteryzującymi wielkość krzywizn kręgosłupa? Hipotezy badawcze 1/ Wiek, płeć i stan odżywienia nie różnicują wielkości kąta pochylenia miednicy w płaszczyźnie strzałkowej i wielkości przednio-tylnych krzywizn kręgosłupa w badanej grupie dzieci 2/ Istnieje zależność pomiędzy kątem przodopochylenia miednicy a wielkościami krzywizn kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej Materiał i metoda badań Badaniami objęto 146 uczniów Gimnazjum z Lwówka Wielkopolskiego w wieku 13,14 i lat. W tym 8 dziewcząt i 66 chłopców (Tabela I). Badania przeprowadzono w kwietniu 12 roku w ramach badań statutowych Centrum Naukowo Badawczego Postawy Ciała WSEiT w Poznaniu. Rodzice badanych uczniów wyrazili pisemną zgodę na badania. Uzyskano również zgodę na badania uczelnianej Komisji Bioetycznej. Badania obejmowały pomiary masy i wysokości ciała z wykorzystaniem elektronicznej wagi lekarskiej. Masę ciała rejestrowano w dokładnością do, kg, wysokość z dokładnością do,cm. Do oceny stanu odżywienia wykorzystano współczynnik Cole'a. Pomiary pochylenia miednicy (PM) przeprowadzono z wykorzystaniem Duometru, według metodologii opisanej przez Crowella[21] uwzględniając kąt zawarty pomiędzy linią łączącą kolce biodrowe górne, tylny i przedni a poziomem. Pomiary kąta lędźwiowo-krzyżowego L/S, kąta lordozy lędźwiowej LRD i kifozy piersiowej KPH wykonano z wykorzystaniem inklinometru elektronicznego Saundersa według metodologii opisanej przez autora i opartej na wytycznych AMA [28, 29]. Pomiary pochylenia miednicy wykonywano po lewej stronie ciała. Wszystkie pomiary inklinometryczne powtarzano trzykrotnie wykorzystując do dalszej analizy wartości średnie. Wyniki badań poddano analizie statystycznej z wykorzystaniem pakietu MedCalc ver 12.2.1. []. W zależności od zróżnicowania wielkości badanych grup i normalności rozkładu zmiennych ilościowych mierzonych testem Kołmogorova-Smirnova, do analizy różnic pomiędzy grupami wykorzystano test t-studenta, jednoczynnikową analizę wariancji oraz testy nieparametryczne U-Manna Whitneya i Kruskali-Wallisa. Do analizy różnic zmiennych jakościowych zastosowano test Chi 2. Charakterystykę antropometryczną badanej grupy przedstawiono w tabeli I. Tabela I. Charakterystyka antropometryczna badanej grupy. Wiek Płeć Masa ciała[kg] Wysokość ciała[cm]
badanych (lata) 13 14 liczebność średnia Odchyl. Stand. min-max średnia Odchyl. Stand. min-max n=32 1,4 12,12-77 16,6 7,43 149-18 n= 1,7 8,68 37-68 163,4 9,42 14-183 n=28 4,9 6,82 39-6 163,9 6,86 144-177 n= 8,1 14,61 3-169,1 12,23 14-19 n=,7,69 37-76 167,1,7 7-178 n=16 63,4,16 47-8 178,2 7,39 164-193 Ocena stanu odżywienia gimnazjalistów przeprowadzona została z wykorzystaniem wskaźnika wzrostowo wagowego Cole'a (LMS Least Mean Square) [31] wykazała, że częściej prawidłową masę ciała stwierdzano u chłopców ( 81%) w porównaniu z grupą dziewcząt ( 62,%). U dziewcząt częściej również stwierdzano nadmierną masę ciała (28,7%) w porównaniu z chłopcami ( 18,1%) (Table II) W grupie dziewcząt stwierdzono również zróżnicowanie stanu odżywienia w zależności od wieku ( Chi 2 = 12,94, p=,438). Wyraźnie częściej obserwowano występowanie otyłość w grupie dziewcząt 13 letnich. U chłopców takiego zróżnicowania nie zaobserwowano. Tabela II. Charakterystyka stanu odżywienia według wskaźnika Cole'a w badanej grupie. Wiek badanych (lata) 13 14 Płeć liczebność Stan odżywienia wg wskaźnika Cole'a niedożywienie norma nadwaga otyłość n=32 3 16 1 12 n= 21 4 n=28 1 21 4 2 n= 18 2 n= 3 13 1 3 n=16 1 Dziewczęta razem 7 (8,8%) ( 62,%) 6 (7,%) 17 (21,2%) Chłopcy razem (%) 4 (81%) 4 (6%) 8 (12,1%) - dziewczęta, -chłopcy Wyniki badań a/ pochylenie miednicy w płaszczyźnie strzałkowej (PM)
18 16 14 12 8 6 4 2 13 14 wie k chłopcy Rycina 1. Wartości średnie i odchylenia standardowe Rycina 2. Wartości średnie i odchylenia standardowe pochylenia miednicy dla dziewcząt pochylenia miednicy dla chłopców. Przeprowadzona analiza wariancji dla oceny różnic wielkości pochylenia miednicy w grupach dziewcząt i chłopców (Rycina 1, 2) nie wykazała by w analizowanych grupach wiek był czynnikiem różnicującym badaną zmienną. W grupie dziewcząt wartość testu wynosiła F=,183, p=,833, w grupie chłopców F=,397 p=,674. Wartości pochylenia miednicy (PM) dla dziewcząt wynosiły: Średnia X= 14,7 o, odchylenie standardowe SD=3,93 o a 9% przedział ufności dla średniej 9%CI= 13,9 o -,6 o. W grupie chłopców średnia wartość PM wynosiła X=14, o, Odchylenie standardowe SD=2,91 o, 9%CI=13,3 o -14,73 o. Obserwacja wyników średnich dla pochylenia miednicy wykazała tendencję do uzyskiwania wyższych wartości w grupie dziewcząt w porównaniu z chłopcami. Zastosowany do oceny różnic wielkości pochylenia miednicy test t- Studenta z poprawką Welch'a dla nierównych wariancji nie wykazał jednak by różnice w wielkościach badanej zmiennej były statystycznie istotne (test t(d)=1,2, p=,2134). Uzyskiwane wyniki pomiarów pochylenia miednicy charakteryzowały się dość dużą stabilnością. Osobnicze zróżnicowanie uzyskiwanych pomiarów oceniane współczynnikiem zmienności (V%),wykazało rozproszenie na poziomie małym i umiarkowanym. Nie stwierdzono również, by poziom odżywienia był czynnikiem wpływającym na wielkość pochylenia miednicy w płaszczyźnie strzałkowej ( F=1,23, p=,38). b/ Kąt lędźwiowo-krzyżowy (L/S)
ką t lordozy lę dźwiowe j ką t lę dźwiowo-krzyżowy L/S Rycna 3. Wartości średnie i odchylenia standardowe Rycina 4. Wartości średnie i odchylenia standardowe kąta lędźwiowo-krzyżowego dla dziewcząt kąta lędźwiowo-krzyżowego dla 13 14 wie k dzie wczę ta 13 14 wie k chłopcy chłopców. Podobnie jak dla pochylenia miednicy nie stwierdzono by wiek różnicował wielkość kąta lędźwiowo-krzyżowego w grupach dziewcząt i chłopców (Rycina 3, 4). Dla dziewcząt wyniki analizy wariancji wynosiły F=,623, p=,39. Dla chłopców natomiast F=1,88, p=,212. U dziewcząt stwierdzono wartości kąta lędźwiowo-krzyżowego L/S: Średnia X= 17,7 o, odchylenie standardowe SD=4,21 o a 9% przedział ufności dla średniej 9%CI= 16,36 o -18,23 o. W grupie chłopców natomiast średnia wartość L/S wynosiła X=14,63 o, Odchylenie standardowe SD=4,2 o, 9%CI=13,8 o -,68 o. W grupie dziewcząt wyniki pomiarów kąta lędźwiowo-krzyżowego były wyraźnie wyższe. Przeprowadzona testem t-studenta analiza wykazała, że płeć istotnie różnicowała uzyskiwane wyniki pomiarów badanej zmiennej (t=-3,784, p=,2). Podobnie jak dla pomiarów pochylenia miednicy uzyskiwane wyniki pomiarów kąta lędźwiowo-krzyżowego charakteryzowały się dość dużą stabilnością i rozproszeniem na granicy małego i umiarkowanego. Nie stwierdzono również, by poziom odżywienia był czynnikiem wpływającym na wielkość kąta lędźwiowokrzyżowego u dziewcząt ( F=,627, p=,979) i chłopców (F=,172, p=,843). c/ Kąt lordozy lędźwiowej (LRD). 3 2 13 14 wie k dzie wczę ta 3 2 13 14 wie k chłopcy Rycina. Wartości średnie i odchylenia standardowe Rycina 6. Wartości średnie i odchylenia standardowe kąta lordozy lędźwiowej dla dziewcząt. kąta lordozy lędźwiowej dla
ką t kifozy pie rs iowe j chłopców. Obserwacja wartości średnich wskazuje na tendencję do zmniejszania się wartości kąta lordozy lędźwiowej wraz z wiekiem. Jest ona zauważalna zarówno u dziewcząt jak i chłopców (Rycina, 6). Różnice nie były jednak statystycznie istotne. Dla dziewcząt wyniki analizy wariancji wynosiły F=2,82, p=,132. Dla chłopców natomiast ze względu na niejednorodność wariancji zastosowano test Kruskalla-Wallisa. Wyniki testu: KW=3,819, p=,146. Zaobserwowano istotne różnice wielkości kąta lordozy lędźwiowej pomiędzy dziewczętami a chłopcami ( test t=-3,972, p=,1). U dziewcząt średnia wielkość lordozy wynosiła X= 27,78 o, (SD=6,6 o, 9% CI = 26,32 o -29,2 o ). W grupie chłopców średnia wartość LRD wynosiła X=23,39 o ( SD=6,71 o, 9%CI=21,74 o -2,4 o. Uzyskiwane wyniki pomiarów kąta lordozy lędźwiowej charakteryzowały się dość dużą stabilnością i rozproszeniem na granicy umiarkowanego. Wyjątek stanowiła grupa chłopców letnich gdzie rozproszenie wyników było na granicy umiarkowanego i silnego. Nie stwierdzono również, by poziom odżywienia był czynnikiem wpływającym na wielkość lordozy lędźwiowej u dziewcząt ( F=,478, p=,699) i chłopców (F=,712, p=,49). d/ Kąt kifozy piersiowej (KPH) 4 4 3 2 13 14 wie k dzie wczę ta 4 4 3 2 13 14 wie k chłopcy Rycina 7. Wartości średnie i odchylenia standardowe Rycina 8. Wartości średnie i odchylenia standardowe kąta kifozy piersiowej dla dziewcząt. kąta kifozy piersiowej dla chłopców. Przeprowadzona analiza wariancji dla oceny różnic wielkości kifozy piersiowej w grupach dziewcząt i chłopców wykazała zróżnicowanie wielkości badanej zmiennej w zależności od wieku badanych (Rycina 7, 8). Wartość testu w grupie dziewcząt wynosiła F=,,613; p=,. Analiza post hoc przeprowadzona z wykorzystaniem testu Student-Newman-Keulus wykazała w grupie dziewcząt istotne różnice pomiędzy wszystkimi badanymi rocznikami. W grupie chłopców wartość testu wynosiła F=4,224; p=,19. Analiza różnic ujawniła istotnie statystyczne różnice pomiędzy chłopcami 13 i letnimi oraz 14 i letnimi. Zarówno u dziewcząt jak i chłopców różnice wartości średnich dla kąta kifozy piersiowej nie przekraczały jednak wartości 6 stopni. Wartości kifozy piersiowej (KPH) dla dziewcząt wynosiły: Średnia X= 34,61 o, odchylenie standardowe SD=7,1 o a 9% przedział ufności dla średniej 9%CI= 32,93 o -36,28 o. W grupie chłopców średnia wartość KPH wynosiła X=3,18 o, Odchylenie standardowe SD=7,83 o, 9%CI=33,26 o -37,11 o. Zastosowany do oceny różnic wielkości kifozy piersiowej test t-studenta pomiędzy dziewczętami a chłopcami nie wykazał jednak by różnice w wielkościach badanej zmiennej były statystycznie istotne ( test t=,447; p=,68). Uzyskiwane wyniki pomiarów pochylenia miednicy charakteryzowały się dużą stabilnością. Osobnicze zróżnicowanie uzyskiwanych pomiarów
wykazało rozproszenie na poziomie małym.. Nie stwierdzono również, by poziom odżywienia był czynnikiem wpływającym na wielkość pochylenia miednicy w płaszczyźnie strzałkowej ( F=879, p=,44). e/ Ocena zależności pomiędzy pochyleniem miednicy a wielkością przednio-tylnych krzywizn kręgosłupa w badanych grupach. Ze względu na występujące różnice wielkości badanych zmiennych analizę zależności pomiędzy wielkością pochylenia miednicy i krzywizn kręgosłupa przeprowadzono w grupach wyodrębnionych ze względu na wiek i płeć. Wyniki tak przeprowadzonej analizy przedstawiono na ryc. 9-26.
1/ Wyniki korelacji Pearsona pomiędzy pochyleniem miednicy a kątem lędźwiowokrzyżowym. 2 2 2 ką t lę dźwiowo-krzyżowy r=,41 ( p=,3, 9% CI,69-,62)* Ryc. 9 Dziewczęta 13 letnie 24 22 18 16 14 12 8 6 2 ką t lę dźwiowo-krzyżowy r=,39 (p=,293, 9% CI,4416-,6633)* Ryc. 12 Chłopcy 13 letni 2 3 ką t lę dźwiowo-krzyżowy r=,66 (p=,1, 9% CI,3812-,892)* Ryc. Dziewczęta 14 letnie 2 ką t lę dźwiowo-krzyżowy r=, (p=,117 9% CI,144-,799)* Ryc. 11 Dziewczęta letnie 2 24 22 18 16 14 12 8 6 3 2 2 ką t lę dźwiowo-krzyżowy r=,8 ( p=,717, 9% CI -,3797-,13)** Ryc. 13 Chłopcy 14 letni 2 ką t lę dźwiowo-krzyżowy r=,3 ( p=,274, 9% CI -,2289 -,6932)** Ryc.14 Chłopcy letni 4 ką t lordozy lę dźwiowe j r=,4 ( p=,9, 9%CI,1218-,6912)* 4 4 3 2 3 4 4 3 2 2/ Wyniki korelacji Pearsona pomiędzy pochyleniem miednicy a kątem lordozy lędźwiowej. 4 ką t lordozy lę dźwiowe j r=,62 (p=,4, 9% CI,32-,869)* Ryc. Dziewczęta 13 letnie Ryc. 16 Dziewczęta 14 letnie 2 2 3 ką t lordozy lę dźwiowe j r=,36 ( p=,1137, 9%CI -,926-,691)** Ryc. 17 Dziewczęta letnie
3 2 2 2 3 4 ką t lordozy lę dźwiowe j r=,62 (p=,3, 9% CI,3344-,813)* Ryc.18 Chłopcy 13 letni 3 4 2 3 ką t lordozy lę dźwiowe j r=,12 (p=,623, 9%CI -,319-,2)** Ryc.19 Chłopcy 14 letni 4 3 2 2 3 4 ką t lordozy lę dźwiowe j r=,16 (p=,7, 9%CI -,363 -,684)** Ryc. Chłopcy letni 3/ Wyniki korelacji Pearsona pomiędzy pochyleniem miednicy a kątem kifozy piersiowej. 4 ką t kifozy pie rs iowe j r=,32 (p=,724, 9%CI -,311-,98)** 4 4 4 4 3 2 4 6 ką t kifozy pie rs iowe j r=,6 (p=,746, 9%CI -,73 -,41)** Ryc. 24 Chłopcy 13 letni 2 3 4 ką t kifozy pie rs iowe j r=-,22 (p=,3487, 9%CI -,64-,244)** 4 ką t kifozy pie rs iowe j r=,12 (p=,89, 9%CI -,2693-,4831)** 4 4 3 2 4 6 ką t kifozy pie rs iowe j r=,28 (p=,234, 9%CI -6416 -,1876)** Ryc.2 Chłopcy 14 letni Ryc. 23 Dziewczęta l letnie 2 Ryc.21 Dziewczęta 13 letnie Ryc.22 Dziewczęta 14 letnie 4 4 3 2 3 4 4 3 2 4 ką t kifozy pie rs iowe j r=,12 (p=,66, 9% CI -,411 -,799)** Ryc.26 Chłopcy letni *korelacja istotna statystycznie, ** korelacja nieistotna statystycznie r- współczynnik korelacji Pearsona, p- poziom istotności, 9%CI 9% przedział ufności Przeprowadzona analiza wykazała występowanie istotnych korelacji pomiędzy pochyleniem miednicy a kątem lędźwiowo-krzyżowym we wszystkich grupach dziewcząt (Rycina 9-11) i u chłopców 13 letnich (Rycina12). Nie stwierdzono takich zależności w grupach chłopców 14 i letnich(rycina 13 i 14). Istotną korelację pomiędzy pochyleniem miednicy a wielkością lordozy lędźwiowej stwierdzono wyłącznie u dziewcząt 13 i 14 letnich (Rycina, 16) oraz u chłopców 13 letnich (Rycina 18). W pozostałych grupach takich zależności nie odnotowano. Nie stwierdzono również istotnych zależności pomiędzy wielkością pochylenia miednicy a wielkością kifozy piersiowej w żadnej wyodrębnionej grupie.
Omówienie wyników Możliwość uzyskiwania rzetelnych, powtarzalnych pomiarów i porównywalnych wyników badań jest celem praktyków i naukowców prowadzących badania zgodnie ze standardami - medycyny opartej na faktach (Evidence Based Medicine). W oczywisty sposób dotyczy to także oceny postawy ciała człowieka. Jednym z jej integralnych elementów jest pomiar usytuowania miednicy w płaszczyźnie strzałkowej (pelvic tilt). W praktyce klinicznej ocena ta jest powszechnie stosowaną procedurą badawczą stosowaną ze względu na ważne powiązanie położenia miednicy z patologiami w obrębie kręgosłupa i kończyn dolnych [18,19]. W piśmiennictwie opisywane jest powiązanie pochylenia miednicy z wielkością lordozy lędźwiowej [16,32,33,34,3,], mięśniami kulszowogoleniowymi [36], niewydolnością więzadła krzyżowego przedniego[37,38] czy też stabilnością postawy w wyprostowanej pozycji stojącej [39,4]. Pochylenie miednicy w zrelaksowanej pozycji stojącej jest uzależnione od działania sił mięśniowych i więzadłowych działającej pomiędzy miednicą a otaczającymi strukturami oraz budowy samej miednicy. Standardowo jest ono mierzone jako kąt pomiędzy poziomem a prostą przechodzącą przez kolce biodrowe górne, przedni i tylny[22,2,41]. W badaniach pochylenia miednicy wykorzystuje się najczęściej różnego typu inklinometry. Po raz pierwszy zastosował taki inklinometr w badaniach pochylenia miednicy Loebl [42].Według danych z piśmiennictwa jego wielkość waha się pomiędzy 3-22 stopni według Kroll [24], a 4-21 wg Gilliama[43]. U kobiet średnia wartość wg Levine [41] wynosi 11,3 stopnia. W badaniach autora natomiast średnia wartość pochylenia miednicy u osób w wieku 19-3 lat wynosiła,6 stopni u kobiet i 13, u mężczyzn [44]. Wyniki badań przedstawione w niniejszej pracy wskazują na brak zróżnicowania uzyskanych wyników pomiarów pochylenia miednicy u chłopców i dziewcząt w wieku 13- lat. Obserwowano niewielką tendencję do uzyskiwania wyższych wartości pochylenia u dziewcząt ( x=14,7 o ) w porównaniu z grupą chłopców( x=14 o ) jednak różnice te nie były statystycznie istotne. Podobne wyniki obserwowała Herrington, która również nie stwierdziła zróżnicowania ze względu na płeć pomiędzy kobietami i mężczyznami[]. Nie stwierdzono również zróżnicowania wielkości pochylenia miednicy w zależności od stanu odżywienia wyrażonego wskaźnikiem Cole'a. Potwierdza to wcześniejsze obserwacje Bibrowicza o braku związku pomiędzy stanem odżywienia a wielkością pochylenia miednicy[4]. Innym zagadnieniem poruszanym w pracy jest charakterystyka przednio tylnych krzywizn kręgosłupa u dzieci w wieku 13- lat. Dotychczas, pomimo wielu podejmowanych prób nie udało się wyodrębnić jednoznacznych zakresów normatywnych dla wielkości przednio tylnych krzywizn kręgosłupa i jednoznacznego określenia normy i patologii [7,8,11,12,13,14]. Tematyka określenia normy krzywizn kręgosłupa wykracza jednak poza zakres niniejszego opracowania. Skoncentrowano się natomiast nad zagadnieniem występowania ontogenetycznej zmienności wielkości krzywizn i zróżnicowania ich ze względu na płeć. W badaniach krzywizn kręgosłupa wykorzystuje się różne przyrządy pomiarowe, począwszy od uznanych za najbardziej dokładne, ale nie stosowane w badaniach masowych ze względu na koszty i ryzyko promieniowania jonizującego badania radiologiczne [4], poprzez zaawansowanie technologicznie systemy przestrzennej analizy powierzchni pleców [9,14,47] a także różnego typu proste przyrządy pomiarowe [,7,8,11]. Ze względu na dość prostą metodykę i wysoką powtarzalność pomiarów [] do badań wykorzystano inklinometr elektroniczny Saundersa. Uzyskane wyniki pomiarów nachylenia odcinka lędźwiowo krzyżowego L/S wykazały brak zróżnicowania ze względu na płeć i wiek przy stosunkowo dużej stabilności badanej cechy. Podobne wyniki uzyskała Walicka-Cupryś badając dzieci w wieku 11-13 lat []. Inaczej natomiast kształtowały się wyniki pomiarów kąta lordozy lędźwiowej. Według Barczyk, Lewandowskiego, Giglio [6,7,8] nie obserwuje się różnic
wielkości krzywizn kręgosłupa w zależności od płci. W przedstawionych badaniach zaobserwowano, że wartości lordozy lędźwiowej u dziewcząt były istotnie wyższe w porównaniu z grupą chłopców. Podobne obserwacje mieli Willner i Saulicz [11,12]. Również w badaniach Bibrowicza i wsp. prowadzonych w grupie studentów fizjoterapii obserwowano wyższe wartości lordozy u kobiet [4]. W badaniach krzywizn kręgosłupa prowadzonych przez Vautsinasa, Giglio i Willnera obserwowano tendencję zwiększania wielkości krzywizn wraz z wiekiem [4,8,11]. Autorzy nie podali jednak informacji, czy różnice te były statystycznie istotne pomiędzy poszczególnymi rocznikami. W badaniach własnych nie stwierdzono istotnych różnic wielkości lordozy lędźwiowej pomiędzy poszczególnymi rocznikami w grupach chłopców i dziewcząt. Analiza wielkości kifozy piersiowej nie wykazała zróżnicowania pomiędzy chłopcami a dziewczętami. Różnice takie ujawniły się natomiast pomiędzy poszczególnymi rocznikami w grupach chłopców i dziewcząt. Zarówno dla lordozy lędźwiowej jaki i kifozy piersiowej nie stwierdzono zróżnicowania wielkości w zależności od stanu odżywienia. Przeprowadzone analizy korelacji pomiędzy pochyleniem miednicy a wielkością poszczególnych krzywizn kręgosłupa wykazały takie zależności pomiędzy wielkością pochylenia miednicy a nachyleniem kąta lędźwiowo-krzyżowego i kątem lordozy lędźwiowej. Jednak zależności te nie występowały we wszystkich badanych grupach. Nie stwierdzono natomiast takiej zależności pomiędzy pochyleniem miednicy a wielkością kifozy piersiowej. Badania prowadzone przez Legaye i Duval-Beaupere [48] wykazały silną korelacje pomiędzy pochyleniem miednicy a wszystkimi badanymi krzywiznami. Związek pomiędzy kątem pochylenia miednicy a lordozą lędźwiową był już wcześniej badany i potwierdzony przez Day'a i wsp. [33]. Do innych wniosków doszedł natomiast Youdas[18] m który uznał, że związek pomiędzy pochyleniem miednicy a wielkością lordozy jest na poziomie słabym i może zależeć również od innych czynników a w szczególności długości mięśni brzucha. Podobnie słabą korelację pomiędzy pochyleniem miednicy a głębokością lordozy lędźwiowej stwierdziła Prushansky i wsp. [26]. Należy podkreślić również wysoki odsetek dzieci u których stwierdzono nadwagę i otyłość, w szczególności fakt, że aż u blisko 4% dziewcząt s,twierdzono nieprawidłową masę ciała, w tym u 28,7% nadwagę bądź otyłość. Wnioski 1. Nie stwierdzono zróżnicowania wielkości pochylenia miednicy w zależności od płci wieku i stanu odżywienia mierzonego współczynnikiem Cole'a 2. Dla kąta lędźwiowo-krzyżowego nie stwierdzono zróżnicowania ze względu na wiek i poziom odżywienia. Zróżnicowanie takie stwierdzono w zależności od płci badanych. U dziewcząt wartości kąta L/S były wyższe. 3. Dla kąta lordozy lędźwiowej nie obserwowano różnic w zależności od wieku i poziomu odżywienia. Dziewczęta charakteryzowały się większy kątem LRD w porównaniu z grupą chłopców. 4. Zaobserwowano różnice wielkości kifozy piersiowej w zależności od wieku. Nie obserwowano różnic w zależności od płci i poziomu odżywienia.. Ocena zależności pomiędzy pochyleniem miednicy a wielkością krzywizn kręgosłupa wykazała współzależność pomiędzy pochyleniem miednicy a kątem lędźwiowo-krzyżowym i kątem lordozy lędźwiowej, nie stwierdzono zależności pomiędzy pochyleniem miednicy a wielkością kifozy piersiowej
Piśmiennictwo [1] Kużdżał A., Szczygieł A., Ćwirlej A. :Porównanie parametrow krzywizn kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej mierzonych metodą antropostereometryczną i inklinometryczną. Postępy Rehabilitacji., 4; Т. XVIII, 4: 11 14. [2] Winter R.B., Lovell W.W., Moe J.H.: Excessive thoracic lordosis and loss of pulmonary function in patients with idiopathic scoliosis. J Bone Joint Surg., 197; 7: 972 977. [3] Adams M., Bogduk N., Burton K., Dolan P.: Biomechanika bólu kręgosłupa. Warszawa: DB Publishing,. [4] Voutsinas S.A., MacEwen G.D.: Sagittal profiles of the spine. Clin Orthop Rel Res., 1986; 2: 3 242. [] Ohle n G., Spangfort E., Tingvall C.: Measurement of spinal sagittal configuration and mobility with Debrunner s Kyphometer. Spine, 1989; 14: 8 83. [6] Barczyk K., Demczuk-Włodarczyk E., Bieć E. K.: Kształtowanie się krzywizn przedniotylnych kręgosłupa u 12- letnich dzieci. Fizjoterapia, 1997: 18. [7] Lewandowski J.: Kształtowanie się krzywizn fizjologicznych I zakresow ruchomości odcinkowej kręgosłupa człowieka w wieku 3-2 lat w obrazie elektrogoniometrycznym. Lewandowski J. Poznań, 6: 72. [8] Giglio C.A., Volpon J.B.,. Development and evaluation of thoracic kyphosis and lumbar lordosis during growth J Child Orthop., 7; 1: 187 193. [9] Walicka -Cupryś K. Przygoda Ł., Sadowska L., Szeliga E. Ocena krzywizn przedniotylnych kręgosłupa u dzieci w wieku 11-13 lat.young Sport Science, : 38-4. [] Czaprowski D., i.inn. Powtarzalność, zgodność i rzetelność pomiaru krzywizn przedniotylnych kręgosłupa z wykorzystaniem inklinometru cyfrowego Saundersa Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja, MEDSPORTPRESS, 12; 2, 6, 14: 14-3. [11] Willner S, Johnson B.:Thoracic kyphosis and lumbar lordosis during the growth period in children. Acta Paediatr Scand, 1983; 72: 873 888. [12] Saulicz E., Nowotny J., Kokosz M. Dymorficzne zrożnicowanie postawy ciała w płaszczyźnie strzałkowej w okresie pokwitania. Zeszyt Metodyczno-Naukowy. Katowice, 1996; 22. [13] Widhe T.: Spine: posture, mobility and pain. A longitudinal study from childhood to adolescence Eur Spine, J, 1; :118 123. [14] Mrozkowiak M. Uwarunkowania wybranych parametrow postawy ciała dzieci i młodzieży oraz ich zmiennośćw świetle mory projekcyjnej Mrozkowiak M. GorzowWielkopolski, 7; 67 69. [] Walicka-Cuprys K., Puszczałowska-Lizis E., Maziarz K.: Kształtowanie sie przedniotylnych krzywizn kregosłupa u uczniow z klas gimnazjalnych i licealnych Medical Rehabilitation, 8; 12,4: 19-27. [16] Kendall F.P. i.inn Muscle testing and function with posture and pain. th ed.lippincott Williams& Wilkins, Baltimore,. [17] Chaitow L. Muscle energy techniques. 2 nd edn. Churchill Livingstone, Edinburgh, 1. [18] Youdas J, Garrett T, Harmsen S, Suman V, Carey J. :Lumbar lordosis and pelvic inclination of asymptomatic adults. Phys Ther., 1996; 76: 66-82. [19] Sahrmann S.: Diagnosis and treatment of movement impairment syndromes. Mosby; 2. [] Herrington L.: Assessment of the degree of pelvic tilt within a normal asymptomatic population. Manual Therapy, 11: 16: 646-648. [21] Crowell RD, Cummings GS, Walker JR, Tillman LJ.: Intratester and intertester reliability and validity of measures of innominate bone inclination. J Orthop Sports Phys. Ther., 1994; : 88 97. [22] Freburger J., Riddle D.: Measurement of sacroiliac joint dysfunction: a multicenter
intertester reliability study. Phys Ther., 1999; 79: 1134-41. [23] Potter N, Rothstein J.: Intertester reliability for selected clinical tests of the sacroiliac joint. Phys Ther., 198; 6: 1671-. [24] Kroll P.G. i.inn: The relationship between lumbar lordosis and pelvic tilt angle Journal of Back and Musculoskeletal Rehabilitation, ; 14: 21 2. [2] Preece S.J. I i wsp.: Variation in Pelvic Morphology May Prevent the Identification of Anterior Pelvic Tilt The Journal of Manual & Manipulative Therapy, 8; 16, 2: 113-117. [26] Prushansky T., i wsp: Reproducibility of sagittal pelvic tilt measurements in normal subjects using digital inclinometry Gait & Posture, 8; 2813 16. [27] Bibrowicz K., Bibrowicz B.: Ocena powtarzalności pomiarów położenia i ruchomości obręczy biodrowej z wykorzystaniem Duometru. W: Janusz Kwieciński. Maciej Tomczak [red] Wychowanie fizyczne, sport, zdrowie problemy badawcze, weryfikacje empiryczne, aplikacje. PWSZ, Konin, 11; 9-22. [28] Cyfrowy Pochyłomierz Saundersa. Instrukcja obsługi. Technomex, Sp.z O.O. Gliwice. [29] Andersson G.B.J., Cocchiarella L. American Medical Association. Guides to the Evaluation of Permanent Impairments. th ed. Chicago: American Medical Association; 4. [] MedCalc for Windows Statistics for biomedical research software manual Belgium http://www.medcalcsoftware.com [31] Sikorska Wiśniewska G.: Nadwaga i otyłość u dzieci i młodzieży. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość, 7; 6, : 71-8. [32] Cailliet R: Low Back Pain Syndrome (3rd Ed), Philadelphia: F.A.Davis Company, 1981: 3-68. [33] Day W.,Schmidt GL, Lehmann T: Effect of pelvic tilt on standing posture. Phys Ther., 64: - 16, 1984. [34] Lovell F.W., Rothstein J.M., Personius WJ.: Reliability of clinical measurements of lumbar lordosis taken with a fl exible rule. Phys Ther., 1989; 69: 96. [3] Jull G.A., Janda V.: Muscles and motor control in lower back pain: Assessment and management. W: Twomey L.T., Taylor J.R.: Physical Th erapy of the Lower Back. 1st ed. New York: Churchill Livingstone, 1987. [36] Krawiec C., Denegar C., Hertel J., Salvaterra G.m, Buckley W.: Static innominate asymmetry and leg length discrepancy in asymptomatic collegiate athletes. Man Ther., 3; 8: 7-13. [37] Hertel J, Dorfman J.H., Brahman R.A.: Lower extremity malalignments and anterior cruciate ligament injury history. J Sport Sci Med., 4; 3:2 22. [38] Loudon JK, Jenkins W, Loudon KL. The relationship between static posture and ACL injury in female athletes. J Orthop Sports Phys Ther, 1996; 24: 91 97. [39] Bacik B.: Znaczenie ompleksu lędźwiowo-miedniczno-biodrowego w kontroli stabilnej postawy stojącej. AWF Katowice,. [4] Wilson J.D., Dougherty C.P., Ireland M.L., Davis I.M.: Core stability and its relationship to lower extremity function and injury. J Am Acad Orthop Surg, ; 13: 316 32. [41] Levine D, Whittle M.W.: The effects of pelvic movement on lumbar lordosis in the standing position. J Orthop Sports Phys Ther., 1996; 24: 1 13. [42] Loebl W.,Y.:Measurement of spinal posture and range of spinal movement.annals of Physical Medicine, 1967; 9: 3-1. [43] Gilliam J., Brunt D., MacMillan M., Kinard R.E., Montgomery W. J: Relationship of the pelvic angle to the sacral angle: Measurement of clinical reliability and validity. J Orthop Sports Phys Ther., 1994; : 193 199. [44] Bibrowicz K., Bibrowicz B., Asymetria położenia i ruchomości obręczy biodrowej osób z i bez dolegliwości bólowych dolnego odcinka kręgosłupa. W: Kierunki rozwoju
neurofizjologii klinicznej, fizjoterapii i terapii manualnej red Huber J., Wytrążek M., Kabsch A., UM Poznań, ; 14-4. [4] Bibrowicz K., Rąglewska P., Kossowska Izabela: Significance of degree and type of obesity for location and range of motion of pelvic girdle and shape of anterio-posterior spinal curvatures in students of college of education and therapy in Poznań. In Corrective and ompensating procedure in ontogenetic development disorders [Red] Ewa Skorupka, 11 University of Zielona Góra Press, 39-2. [46] Juhl J., Tonya M., Russell G.: Prevalence of frontal plane pelvic postural asymmetry - Part 1. J Am Osteop Assoc., 4; 4: 411-21. [47] Nowotny J., Nowotny-Czupryna O., Brzęk A., Kowalczyk A., Czupryna K.: Postawa ciała a zespoły bólowe kręgosłupa. Ortop Traumatol Rehabil., 11;13, 1: 9-71. [48] Legaye J., Duval-Beaupere G..: Sagittal plane alignment of the spine and gravity a radiological and clinical evaluation Acta Orthop. Belg.,, 71: 213-2. Adres do korespondencji: Karol Bibrowicz Centrum Naukowo Badawcze Postawy Ciała WSEiT Poznań Ul. Grabowa 22 61-473 Poznań email:bibrowicz@wp.pl