POLSKIE PRAWO KONSTYTUCYJNE

POLSKIE PRAWO KONSTYTUCYJNE MATERIAŁY, KAZUSY I ORZECZNICTWO redakcja naukowa Marcin Dąbrowski Joanna Juchniewicz Dorota Lis-Staranowicz Stanisław Bułajewski, Marcin Dąbrowski Monika Giżyńska, Joanna Juchniewicz Dorota Lis-Staranowicz Warszawa 2012

SPIS TREŚCI Wykaz skrótów 7 Przedmowa 9 CZĘŚĆ I WZORY I SCHEMATY 11 Rozdział 1 Wzór opinii prawnej wraz z komentarzem 13 Rozdział 2 Schemat postępowania podczas rozwiązywania kazusów 20 CZĘŚĆ II KAZUSY 25 Rozdział 1 Rzeczpospolita 27 Rozdział 2 Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela 31 Rozdział 3 Źródła prawa 42 Rozdział 4 Sejm i Senat 45 Rozdział 5 Prezydent Rzeczypospolitej 55 Rozdział 6 Rada Ministrów i administracja rządowa 60 5

Rozdział 7 Samorząd terytorialny 66 Rozdział 8 Sądy i trybunały 70 Rozdział 9 Organy kontroli państwowej i ochrony prawa 78 Rozdział 10 Finanse publiczne 86 Rozdział 11 Stany nadzwyczajne 91 Rozdział 12 Zmiana Konstytucji RP 96 CZĘŚĆ III ORZECZNICTWO 99 Rozdział 1 Orzeczenia do rozdz. I III Konstytucji RP 101 Rozdział 2 Orzeczenia do rozdz. IV VI Konstytucji RP 109 Rozdział 3 Orzeczenia do rozdz. VII XII Konstytucji RP 119 6

WYKAZ SKRÓTÓW Akty prawne k.c. ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) k.k. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.) k.k.w. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557 z późn. zm.) k.wyb. ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. Kodeks wyborczy (Dz. U. Nr 21, poz. 112 z późn. zm.) Konstytucja RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.) k.p. ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) k.p.a. ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 z późn. zm.) k.p.c. ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.) k.p.k. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 z późn. zm.) k.s.h. ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz. 1037 z późn. zm.) u.n.b.p. ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 1, poz. 2 z późn. zm.) u.t.k. ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 z późn. zm.) Inne skróty KRRiT NIK NBP Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji Najwyższa Izba Kontroli Narodowy Bank Polski 7

NSA RPO SN TK Naczelny Sąd Administracyjny Rzecznik Praw Obywatelskich Sąd Najwyższy Trybunał Konstytucyjny 8

PRZEDMOWA Nauka prawa konstytucyjnego rozwija się niezwykle dynamicznie. Uchwalenie ustawy zasadniczej w dniu 2 kwietnia 1997 r. nie zmieniło tej tendencji, można powiedzieć, iż w pewnych obszarach wręcz ją zintensyfikowało. Pojawiające się nowe problemy natury prawnej i politycznej wymuszają inne podejście do zastanych pojęć i weryfikację dotychczasowych koncepcji. Rozwiązywanie zaistniałych problemów wymaga nie tylko znajomości przepisów obowiązującej Konstytucji RP oraz właściwych ustaw, ale nie mniej istotne jest nabycie umiejętności ich interpretacji i stosowania. Niniejsze opracowanie przeznaczone jest dla studentów prawa i administracji, jednakże z powodzeniem może być stosowane przez studentów innych kierunków. Ma ono na celu przedstawienie studentom specyfiki prawa konstytucyjnego, sposobów rozwiązywania podstawowych problemów prawnych, sylogizmów myślenia prawniczego, sposobów i zasad interpretacji prawa ustrojowego. Podręcznik składa się z trzech części. W pierwszej autorzy przedstawili wzór opinii prawnej, który może stanowić formalną i schematyczną podstawę udzielania odpowiedzi na przedstawione w dalszych częściach pytania i problemy. W tej części przedstawiono również uproszczony sylogizm rozwiązywania zagadnień prawnych. Stanowi on uporządkowany schemat i zarazem model stosowania prawa i dokonywania subsumcji. Druga, zasadnicza część opracowania zawiera kazusy. Żeby ułatwić ich rozwiązywanie, autorzy umieścili również kilka przykładowych rozwiązań. Trzecia część opracowania zawiera wyciąg z tez orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego oraz sądów powszechnych i administracyjnych. Autorzy dokonali wyboru tych rozstrzygnięć, opierając się na dwóch kryteriach. Część orzeczeń wprost lub pośrednio stanowi odpowiedź na zawarte w niektórych kazusach pytania. Ponadto autorzy wybrali również wiele orzeczeń, które co prawda nie pozostają w ścisłym związku z kazusami z drugiej części opracowania, jednak mają kluczowe i zasadnicze znaczenie dla ustroju konstytucyjnego albo dla porządku prawnego RP. Jednocześnie pamiętać należy, iż podręcznik nie stanowi zwartego opracowania dydaktycznego/naukowego, bowiem ze swojej istoty ma on charakter uzupełniający wobec wykładu z prawa konstytucyjnego. Jednakże autorzy w kazusach przedstawiają zasadnicze dylematy i problemy ustrojowe, niejednokrotnie poruszając ważkie zagadnienia z zakresu prawa konstytucyjnego, jego wykładni, znaczenia i stosowania. Niejednokrotnie kanwą powstania kazusów były istniejące na gruncie praktyki ustrojowej stany faktyczne oraz problemy pojawiające się w nauce prawa ustrojowego. 9

Poniższe opracowanie zostało przygotowane przez pracowników Katedry Prawa Konstytucyjnego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warmińsko Mazurskiego w Olsztynie. Redaktorzy 10

Część I WZORY I SCHEMATY

Rozdział 1 WZÓR OPINII PRAWNEJ WRAZ Z KOMENTARZEM Opinia prawna jest profesjonalnym i specjalistycznym tekstem prawniczym sporządzonym na zlecenie (bądź polecenie jeżeli sporządzana jest w ramach stosunku pracy) w celu wyjaśnienia określonego zagadnienia bądź problemu. Stanowi ona, co do zasady, przedstawione na piśmie, rozwinięte i uargumentowane stanowisko upoważnionej osoby, zawierające ocenę prawną danego stanu faktycznego lub problemu. Dokumenty te zawierają analizę (syntezę) faktów prawnych opartą na kryterium przepisów prawnych, które mają lub mogą mieć do nich zastosowanie. Przedmiotem opinii może być w szczególności: dokonanie generalnej i abstrakcyjnej wykładni przepisu prawnego, dokonanie interpretacji przepisów na potrzeby sprawy indywidualnej i konkretnej oraz dokonanie subsumcji, tj. zakwalifikowanie stanu faktycznego pod odpowiadającą mu normę prawną. Podstawę opinii prawnej stanowią przede wszystkim przepisy prawne, orzecznictwo, komentarze oraz poglądy zawarte w doktrynie prawa. Sporządza się ją głównie na podstawie stanu faktycznego przedstawionego przez zleceniodawcę, jednakże pełnomocnik jest uprawniony (a nawet zobowiązany) do podjęcia czynności zmierzających do wyjaśnienia stanu faktycznego potrzebnego do prawidłowego i poprawnego sporządzenia opinii. Opinia prawna może być sporządzona przez pracownika naukowego, adwokata, radcę prawnego, inny podmiot (rzadziej przez organ władzy publicznej bądź biegłego 1 ). Nie wiąże ona zleceniodawcy co do wniosków w niej zawartych. Jednakże ze względu na autorytet sporządzającego oraz wagę zawartej w niej argumentacji zleceniodawca rzadko postępuje wbrew zaleceniom opinii. Sporządzający odpowiada wobec zleceniodawcy za szkody powstałe wskutek zastosowania się do błędnych zaleceń zawartych w opinii na zasadach określonych w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.). W pewnych sytuacjach zastosowanie się do opinii prawnej i postępowanie zgodnie z jej wytycznymi może wyłączyć karalność czynu zabronionego. Sprawca czynu, który zlecił sporządzenie opinii profesjonalnemu prawnikowi, może bronić się w ten sposób, iż pozostawał 1 Por. np. art. 1116 i 1143 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.): Art. 1116. W razie wątpliwości co do istnienia immunitetu sądowego lub egzekucyjnego sąd może zwrócić się do Ministra Sprawiedliwości o informację. Art. 1143. 1. Sąd z urzędu ustala i stosuje właściwe prawo obce. Sąd może zwrócić się do Ministra Sprawiedliwości o udzielenie tekstu tego prawa oraz o wyjaśnienie obcej praktyki sądowej. 2. Sąd może zwrócić się do Ministra Sprawiedliwości również o udzielenie informacji co do istnienia wzajemności w stosunkach z państwem obcym. 3. Celem ustalenia treści obcego prawa lub obcej praktyki sądowej albo istnienia wzajemności sąd może zastosować także inne środki, w tym zasięgnąć opinii biegłych. 13

w błędnym i usprawiedliwionym przekonaniu, iż jego zachowanie nie jest bezprawne, albowiem działał on zgodnie z treścią opinii prawnej 2. W przypadku sporządzenia błędnej opinii pełnomocnik profesjonalny ponosi ponadto odpowiedzialność dyscyplinarną za zawinione błędy i nienależyte wykonywanie swojego zawodu. Wzór opinii Olsztyn, dnia 29 grudnia 2008 r. KOMENTARZ 1) Zamieszczenie daty ma kluczowe znaczenie dla dokumentu: określa termin sporządzenia opinii, określa termin przekazania opinii pytającemu, określa, na jaki dzień, w jakim stanie prawnym opinia została sporządzona, co jest o tyle ważne, że opinia sporządzona na inny dzień mogła dotyczyć innego stanu faktycznego i mogłaby być sporządzona na podstawie innego stanu prawnego. Mogłoby to skutkować innymi konkluzjami i wnioskami. 2) Na wstępie powinno się również wskazać, czy sporządzona opinia ma charakter poufny (z ograniczeniem dostępu dla osób trzecich). Może to wynikać z bardzo różnych przyczyn, np. zawiera dane objęte tajemnicą służbową, przedsiębiorstwa, poufne, wrażliwe. Informacja o poufnym charakterze opinii powinna być wyeksponowana i dobrze widoczna. OPINIA PRAWNA nr 1/2008 KOMENTARZ 1) Opinie należy numerować, jeżeli sporządzający jest w stałym stosunku prawnym ze zlecającym wykonanie opinii i w ramach ich relacji prawnych wykonanych zostanie więcej opinii prawnych niż jedna. 2) Opinie prawne mogą również zawierać tytuł, w którym zwięźle wskazuje się, czego opinia dotyczy. 2 Por. w tym przedmiocie np. art. 30 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.) Nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionej nieświadomości jego bezprawności; jeżeli błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary ; art. 10 ustawy z dnia 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 111, poz. 765 z późn. zm.): Art. 10. 1. Nie popełnia umyślnie czynu zabronionego, kto pozostaje w błędzie co do okoliczności stanowiącej jego znamię. 2. Odpowiada na podstawie przepisu przewidującego łagodniejszą odpowiedzialność sprawca, który dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność stanowiąca znamię czynu zabronionego, od której taka łagodniejsza odpowiedzialność zależy. 3. Nie popełnia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność wyłączająca bezprawność. 4. Nie popełnia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionej nieświadomości jego karalności. 5. W wypadku określonym w 3 lub 4, jeżeli błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a jeżeli czyn zabroniony jest wykroczeniem skarbowym sąd może odstąpić od wymierzenia kary lub środka karnego wymienionego w art. 47 2 pkt 2 i 3, chyba że przepadek dotyczy przedmiotów określonych w art. 29 pkt 4. 14

Dotyczy: pytania o możliwość rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia pracownikowi, który utracił prawo jazdy wskutek orzeczenia sądu karnego. KOMENTARZ 1) W opinii uzasadnione jest zwięzłe przedstawienie zadanego pytania lub problemu stanowiącego jej przedmiot lub istotę. W praktyce zdarzają się sytuacje, gdy pomiędzy podmiotem zlecającym sporządzenie opinii a jej wykonawcą dochodzi do rozbieżności odnośnie do tego, co było zasadniczym problemem, którego opinia dotyczyła, oraz czy sporządzona opinia faktycznie dotyczy istoty problemu lub zadanego pytania. Krótki opis problemu nie dopuści do powstania tego typu sporów. W praktyce warto jest żądać przedstawienia pytania na piśmie. 2) Pisemny wniosek o sporządzenie opinii powinien zawierać krótki opis stanu faktycznego oraz podpis podmiotu składającego pytanie. 3) Na pisemnym wniosku sporządzający opinię odręcznie umieszcza datę jego otrzymania, np. w formule: Otrzymałem, imię i nazwisko, miejscowość, data i godzina. Ważne jest to w szczególności w sytuacjach, gdy opinia nie zostanie sporządzona tego samego dnia i równocześnie sporządzającemu zakreślono termin na wykonanie opinii. 4) Pisemny wniosek dołączamy do kopii opinii, która pozostanie w aktach sporządzającego. Sporządzona przez: radcę prawnego Jana Kowalskiego Kancelaria Radcy Prawnego Jan Kowalski ul. Remontowa 7/23 10-200 Olsztyn tel. 500 100 100 faks 500 100 101 e-mail: kancelaria_radcyjk@krjk.pl KOMENTARZ 1) Niezbędnym elementem jest wskazanie, kto sporządził opinię i kto w konsekwencji ponosi odpowiedzialność za jej treść. 2) W tym miejscu można umieścić dane autora opinii dotyczące jego siedziby, telefonów itp. 3) Tego typu dane mogą być umieszczone również w nagłówku opinii bądź na jej końcu (np. w przystawionej pieczęci). na zlecenie: Prezesa Zarządu Karina sp. z o.o. w Olsztynie, złożone w dniu 28 grudnia 2008 r. KOMENTARZ 1) Elementem nie zawsze umieszczanym w opiniach prawnych, co wydaje się poważnym błędem, jest informacja o osobie, która zleca sporządzenie opinii. Może ona mieć znaczenie ze względu na poufność danych zawartych w ekspertyzie. Ponadto nie wszystkie osoby są uprawnione do żądania sporządzenia opinii. 15