Bezpieczeństwo energetyczne Polski Paweł Sala Klasa I IV Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika w Rzeszowie 1
Energetyczne bezpieczeństwo, stan gospodarki umożliwiający pokrycie bieżącego i przewidywanego zapotrzebowania odbiorców na paliwa i energię w sposób technicznie i ekonomicznie uzasadniony, przy zachowaniu wymagań dotyczących ochrony środowiska. 1 To encyklopedyczna definicja bezpieczeństwa energetycznego. A czym ono jest w polskich warunkach? W eseju tym spróbuję omówić obecnie najważniejsze kwestie dotyczące polskiej energetyki. Rys historyczny Gwałtowny wzrost zużycia energii w Polsce nastąpił okresie PRL-u. Gospodarka była wówczas oparta na przemyśle ciężkim; w procesie technologicznym bazującym na spalaniu węgla. Wraz ze zmianami ustrojowymi 1989 r. nastąpiła zmiana w strukturze produkcji i w konsekwencji znaczący spadek zapotrzebowania na energię oraz obniżenie emisji CO 2 o 33% 2. Niedługo później weszły w życie postanowienia Protokołu z Kioto. Ze względu na korzystny dla Polski rok bazowy (od którego należało przeprowadzić redukcję emisji CO 2 ) nasz kraj nie tylko spełnił wszelkie jego wymogi, ale też mógł sprzedać znaczącą ilości limitów emisji CO 2 innym państwom 3. Sytuację tą zmieniło wejście Polski do UE. Ta będąc pod wpływem z jednej strony silnego lobby organizacji powszechnie nazywanych ekologicznymi, a z drugiej przedsiębiorstw produkujących tzw. odnawialne źródła energii (OZE) dąży do redukcji emisji CO 2 i rozwoju OZE. Jest to konsekwencją realizacji polityki zrównoważonego rozwoju. Jej wymiernym efektem było podpisanie Pakietu Klimatycznego zakładającego na terenie UE do 2020 r.: ograniczenie emisji CO 2 o 20%, zwiększenie efektywności energetycznej o 20% i zwiększenie udziału OZE w krajowym wytwarzaniu energii do 20% 4. Węgiel i jego alternatywy, a ekonomia Na wstępie, aby lepiej zrozumieć analizowane zjawisko warto odwołać się do danych statystycznych. W Polsce w 2011r. zapotrzebowanie na energię wyniosło 1178 TWh. 67,7% z tego pokryła produkcja własna. Należy zauważyć, że 92,65% pochodziło ze źródeł nieodnawialnych. Produkcja energii elektrycznej w 2012 r. wyniosła 162.1 TWh z czego 83% Dostęp dla wszystkich na dzień 27.03.2014 1 encyklopedia.pwn.pl/haslo.php?id=3897959 2 cie.gov.pl/hlp/files.nsf/0/0210ea67448dda15c1256e9e00320ed2/$file/protokol_z_kioto.doc 3 Tamże 4 ure.gov.pl/pl/urzad/wspolpraca-miedzynarod/2829,parlament-europejski-zatwierdzil-pakiet-klimatyczny.html 2
pochodziło z elektrowni węglowych 5. Energetyka węglowa przez lata zapewniała odbiorcom stosunkowo tanią energię. Wraz z koniecznością wykupu przez polskie elektrownie limitów emisyjnych (w latach 2001-2014) koszty produkcji energii wzrosły z 0,36 złotych do 0,56 złotych za kwh 6. Jest to pośrednim efektem unijnej polityki klimatycznej. Motywowana jest ona postulowanymi przez niektórych naukowców i polityków zmianami klimatu Ziemi wywołanymi emisją gazów cieplarnianych, przede wszystkim CO 2 do atmosfery. Zasadność tej koncepcji jest dyskusyjna bowiem cały czas pojawiają się kolejne wzajemnie wykluczające się opracowania. Wszyscy zgadzają się tylko co do tego, że jeśli polityka klimatyczna ma przynieść pozytywne skutki to cały świat solidarnie musi ograniczyć emisję CO 2. Na razie realne działania podjęła tylko UE poprzez przyjęcie Pakietu Klimatycznego. Udział UE w globalnej emisji antropogenicznej CO 2 to około 11% 7. Zmniejszenie jej o 20% w skali Europy to tylko 2,2% w skali świata. Niezależnie więc od tego czy to człowiek odpowiada za zmiany klimatu czy nie, wszelkie samodzielne działania UE są mocno dyskusyjne. Najwięksi światowi producenci CO 2 nie biorą realnego udziału w globalnej polityce klimatycznej. Dla Chin i Indii (w których zapotrzebowanie na energię w ciągu ostatnich dwóch dekad wzrosło kilkukrotnie) nawet powstrzymanie wzrostu emisji CO 2, nie mówiąc już o jej spadku oznaczałoby realną katastrofę gospodarczą. Krajów tych nie stać na żadne ograniczenia. Swoje postępowanie tłumaczą też niską emisją CO 2 na osobę. W tej sytuacji w krótkim czasie znacząco obniżyć swoją emisję CO 2 musiałby kraje rozwinięte. Oznaczałoby to wydatek setek miliardów euro na inwestycje, które spowodują nie spadek ale wyraźny wzrost cen energii. Efektem może być odpływ inwestorów (przede wszystkim tych z sektora energochłonnego) do krajów rozwijających się. W mojej opinii na radykalne ograniczenie emisji CO 2 (a tylko takie mają szansę przynieść pożądane skutki) nie stać żadnego państwa, a w szczególności Polski. Dlaczego więc kraje Europy Zachodniej na czele z Niemcami tak bardzo naciskają na OZE? Będąc głównymi producentami technologii związanych z OZE na ich eksporcie do mniej zaawansowanych technologicznie krajów Europy Wschodniej mogą zarobić o wiele więcej, niż same stracą na wyższych kosztach energii. W celu mobilizacji potencjalnych kupców wprowadzono właśnie Pakiet Klimatyczny. Bez niego ciężko byłoby zapewnić pewny zbyt firmom niemieckim. Warto zauważyć pewien paradoks. Znaczącymi producentami OZE stały się Chiny oraz Korea Południowa. Kraje te produkują OZE głównie na eksport, a same praktycznie ich nie wykorzystują (z wyjątkiem 5 stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/se_gosp_paliw_energ_2011-2012.pdf s. 40, obl. własne 6 zaklad.energetyczny.w.interia.pl 7 ekonomia.rp.pl/artykul/916285.html 3
energii wodnej). W mojej opinii stawia to pod znakiem zapytania ekonomiczność OZE nawet dla takich potęg gospodarczych jak Niemcy. Dla Polski wymagania UE oznaczają stopniową wymuszoną rezygnację z energii węglowej. Zastąpić ją może atom, alternatywne źródła energii lub gaz. Przeciw energetyce jądrowej stanowczo protestują Niemcy twierdząc że jest zbyt droga i niebezpieczna. Czy tak jest naprawdę? Pierwszym argumentem przeciw energii atomowej są niepewne i wysokie koszty budowy. Jako przykład podaje się znaczące przekroczenie kosztów rozbudowy fińskiej elektrowni Olkiluoto. Często nie bierze się jednak pod uwagę tego, że reaktor ten jest pierwszym tego typu na świecie, i co za tym idzie pojawia się konieczność wprowadzania licznych poprawek. Po drugie przekroczenie kosztów i terminów ostatnio w krajach europejskich staje się normą w przypadku wielu różnych inwestycji 8. Mimo wysokich kosztów inwestycyjnych elektrownie jądrowe zapewniają tanią energię - co pokazuje przykład Francji. W UE ma ona najtańszą energię elektryczną po Rumunii i Bułgarii. Jej średnia cena (bez podatku VAT) za kwh w 2013 r. kształtowała się tam na poziomie 0,1007 (dla porównania w Niemczech 0,1493, w Polsce 0,1155, a w całej UE 0,1370 ). W latach 2002-2013 we Francji średnie ceny energii wzrosły o 9,1%; w Niemczech 18,3%, a w Polsce aż o 41,1% 9. Kolejną kwestią jest bezpieczeństwo energetyki jądrowej. Tutaj jednak trudno o twarde dane. Zakładając nawet 200 tys. dotychczasowych i przyszłych ofiar katastrofy w Czarnobylu (w Rosji, Ukrainie, Białorusi; wg Greenpeace 10 ) jest to proporcjonalnie mniej, niż liczba ofiar wypadków drogowych w Polsce tylko w latach 1990-2009 (126 tys. 11 ). Ostatnią znaczącą kwestią jest zaopatrzenie w paliwo. Polska posiada własne złoża uranu jednak ich eksploatacja na chwilę obecną jest nieekonomiczna 12, co wymusza import tego paliwa. Problem ewentualnego kryzysu dostaw zagranicznych rozwiązuje jednak możliwość stosunkowo prostego magazynowania paliwa jądrowego na wiele lat. Uruchomienie pierwszego polskiego reaktora po licznych opóźnieniach planowane jest na 2024r. 13 Drugą opcją są alternatywne źródła energii. Twierdzeniu jakoby były tańsze od tradycyjnych elektrowni przeczy konieczność systemowego wspierania ich przez państwo - obowiązek zakupu i dystrybucji energii z OZE, dodatkowe dotowanie takich inwestycji przez 8 atom.edu.pl/index.php/ekonomia/spor-o-olkiluoto-3.html 9 epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/refreshtableaction.do?tab=table&plugin=1&pcode=ten00115&language=en, obl. własne 10 naukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news,23290,greenpeace-ofiar-czarnobyla-bylo-wiecej.html 11 ciop.pl/41989 12 mg.gov.pl/files/upload/19990/ppej_2014_01_28_po_rm.pdf s. 125-128 13 mg.gov.pl/bezpieczenstwo+gospodarcze/energetyka+jadrowa 4
państwo oraz wydawania tak zwanych Zielonych Certyfikatów 14. Te ostatnie stanowią świadectwo pochodzenia energii ze źródeł odnawialnych. Każde przedsiębiorstwo produkujące energię musi wykazać się posiadaniem takich certyfikatów dla rosnącego z każdym rokiem procentu wyprodukowanej energii lub uiścić tzw. opłatę zastępczą. Zielone Certyfikaty otrzymują przedsiębiorstwa za wyprodukowaną przy wykorzystaniu OZE energię. Sprzedaż ich nadwyżki tradycyjnym wytwórcom stanowi dodatkowy zysk dla proekologicznych producentów. Rzeczywiste ceny energii z OZE przy braku wsparcia państwowego są zdecydowanie wyższe. Dla przyszłych inwestycji rzeczywista minimalna cena rynkowa 1 MWh wyniesie przykładowo dla elektrowni wiatrowej 470 zł, a dla opalanej węglem brunatnym 284 zł 15. W koszty budowy OZE (jakie ponosi inwestor) nie są wpisane też inwestycje poboczne - nowe instalacje przesyłowe, instalacje magazynujące energię, awaryjne źródła zasilania itd. Koszty budowy tych instalacji ponosi państwo. Widać więc próbę ukrycia rzeczywistych kosztów OZE i przerzucania ich na producentów tradycyjnych oraz Skarb Państwa. Tak, czy inaczej za wysokie koszty energii ostatecznie zapłaci jej finalny odbiorca. Paliwa płynne i gazowe Obecne wydobycie ropy naftowej na terenie Polski jest znikome. Praktycznie całość zapotrzebowania pokrywa import (głównie z Rosji) 16. Uzależnia to Polskę od polityki tamtejszych władz. Alternatywą jest import droższej ropy z obszaru Zatoki Perskiej 17 lub transport jej ropociągiem z Azerbejdżanu 18. Ten musiałby jednak przebiegać przez tereny niestabilne politycznie. Gaz ziemny to źródło energii o coraz większym znaczeniu gospodarczym. Mówi się nawet że to surowiec energetyczny XXI wieku. Podobnie jak ropa jest przez Polskę w większości importowany z Rosji. Niemniej jednak posiadamy pewne zasoby zarówno konwencjonalnych, jak i łupkowych złóż tego surowca. W 2011r. zużycie gazu w Polsce wyniosło 15 622,38 mln m³, z tego wydobycie własne to 4 447,9, a import z Rosji 9 549,1 19. Inaczej, niż w przypadku ropy, gaz z Rosji jest droższy od importowanego np. z krajów Zatoki Perskiej 20. Rosja 14 mg.gov.pl/files/upload/13551/raport%20systemy%20wsparcia%20oze%20- %20wersja%20ko%C5%84cowa.pdf s.11-17 15 Tamże s. 80 16 stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/se_gosp_paliw_energ_2011-2012.pdf 17 przeglad-tygodnik.pl/pl/artykul/marzenie-o-tanim-tankowaniu 18 paliwa.inzynieria.com/cat/19/art/38874/polska-potrzebuje-ropociagu-odessa---brody---plock 19 kproblen.pan.pl/images/stories/pliki/pdf/sem-gaz2012/s1_01.pdf s.9 20 ekonomia.rp.pl/artykul/1067983.html 5
paradoksalnie sprzedaje też gaz po niższych cenach Europie Zachodniej, niż Wschodniej (np. w I poł. 2012 dla Wielkiej Brytanii 313 USD za tys. m³, a dla Polski 526 USD 21 ). Ceny gazu w Polsce są więc większe, niż w innych krajach Europy 22. Rozwiązaniem tych problemów w Polsce mają być dwa nowe źródła gazu. Pierwszy z nich to Gazoport w Świnoujściu. Ukończenie tej inwestycji pozwoli znacząco zdywersyfikować dostawy gazu. Planowany termin jego otwarcia (czerwiec 2014) nie zostanie dotrzymany. Minister Skarbu zapewnia że nie będziemy musieli płacić za gaz którego nie odbierzemy 23, ale czy tak się stanie, czas pokaże. Kolejnym źródłem może okazać się gaz łupkowy. Zasoby tego surowca według różnych raportów są szacowane od 0,34 do 5,3 bln m³ 24. Przyjmując nawet najgorszy scenariusz, przy obecnym zużyciu gazu w Polsce starczyłoby go na 24 lata 25. Komercyjne wydobycie gazu łupkowego ruszy najwcześniej w 2015r. 26, a to oznacza że istotny udział w polskim zapotrzebowaniu osiągnie dopiero kilka lat później. Niemniej jednak pozwoli na znaczące uniezależnienie się do dostaw z Rosji i spowoduje spadek cen gazu. Podsumowanie Obecnie przed Polską stoi wiele wyzwań w kwestii bezpieczeństwa energetycznego. Moim zdaniem wiele z nich jest sztucznie wykreowane przez unijną administrację. UE prowadząc obecnie jedyną słuszną politykę walki z globalnym ociepleniem popełnia gospodarcze samobójstwo i doprowadzając do osłabienia własnego przemysłu. Przejście na alternatywne źródła energii oznacza zysk co najwyżej dla niektórych przedsiębiorstw zajmujących się ich produkcją. Dla gospodarki UE oznacza to podniesienie i tak zbyt wysokich kosztów produkcji, masową ucieczkę inwestorów w inne regiony świata. Historia pokazuje, że silne kraje to te, które same produkują na eksport, a nie importują wszystko z zagranicy. W przypadku Polski, w której duże znaczenie gospodarcze ma przemysł energochłonny wszelkie ograniczenia emisyjne (m. in. Pakiet Klimatyczny) oznaczają zatrzymanie rozwoju i utratę setek tysięcy miejsc pracy. Akceptacja tego dokumentu mimo braku podobnych aktów solidarności ze strony Europy Zachodniej (np. wspólne ceny zakupu gazu od Rosji) była wielkim błędem, który negatywnie odbije się na naszej przyszłości. Uważam że na dłuższą 21 wyborcza.pl/1,75248,14853545,ile_zaplacilismy_za_gazowy_monopol_gazpromu_.html 22 wyborcza.biz/biznes/1,100896,14017942,ceny_gazu_w_polsce_naleza_do_najwyzszych_w_ue.html 23 gospodarka.dziennik.pl/news/artykuly/437494,terminal-lng-w-swinoujsciu-bedzie-opozniony-o-polroku.html 24 bbn.gov.pl/download/1/9685/gazlupkowywpolsce-szansewyzwaniaizagrozenia.pdf s. 124 25 Tamże, obl. własne 26 biznes.onet.pl/glowny-geolog-komercyjne-wydobycie-gazu-lupkowego-,18490,5595929,news-detal 6
metę obecna polityka klimatyczna oznacza duże straty gospodarcze dla wszystkich członków EU, a Polska będzie krajem który może stracić najwięcej. Bibliografia atom.edu.pl bbn.gov.pl cie.gov.pl ciop.pl ekonomia.rp.pl encyklopedia.pwn.pl epp.eurostat.ec.europa.eu gospodarka.dziennik.pl interia.pl kproblen.pan.pl mg.gov.pl naukawpolsce.pap.pl onet.pl paliwa.inzynieria.com przeglad-tygodnik.pl stat.gov.pl ure.gov.pl wyborcza.pl 7