Standardy montowania ukry dla ptaków i nietoperzy jako element prac dociepleniowych Przemysław Wylegała Radosław Dziciołowski Radosław Jaros Andrzej Kepel Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody Salamandra Wykonano na zlecenie Fundacji EkoFundusz Pozna, 2008
1. Wstp Bloki i wieowce budowane od lat 60. z tzw. wielkiej płyty pamitka po minionym ustroju cigle dominuj w krajobrazie duych osiedli mieszkaniowych naszych miast. Nie ma wtpliwoci, e ich termomodernizacja jest konieczna. Nie chodzi jedynie o jej skutki ekonomiczne, czyli redukcj kosztów ogrzewania. Przyczyniajc si do oszczdzania energii działamy na korzy rodowiska. Niestety, docieplanie budynków ma te swoje negatywne skutki uboczne. Po przeprowadzeniu takich prac gatunki ptaków gniazdujce na budynkach nagle trac wszystkie lub prawie wszystkie miejsca lgowe. Jak wskazuj dowiadczenia z innych krajów, a take z niektórych polskich osiedli, mona pogodzi prace remontowe z ochron ptaków i nietoperzy. Obowizek taki wynika zreszt z prawa krajowego i wspólnotowego, które nie tylko zakazuje zabijania zwierzt, ale jednoznacznie wskazuje, e inwestor jest odpowiedzialny za zachowanie istniejcych walorów przyrodniczych w tym zapewnienie trwałego istnienia niepomniejszonej liczby schronie chronionych gatunków. Niniejsze opracowanie kierowane jest do praktyków firm ocieplajcych bloki, spółdzielni mieszkaniowych, organizacji przyrodniczych wszystkich, którzy uczestnicz w procesie ocieplania budynków i mog mie wpływ na rodzaj i skal stosowanych rozwiza. Przedstawiono w nim pewne minimalne standardy, które naley przy tego typu pracach wciela w ycie. 2. Gatunki ptaków i nietoperzy, dla których konieczne jest montowanie zastpczych ukry na docieplanych budynkach 2.1. Ptaki Budynki stanowi miejsca gniazdowania kilkunastu gatunków ptaków. Dla kilku z nich jest to ich podstawowe miejsce lgów. Nale do nich: wróbel, jerzyk i pustułka. Prowadzone na szerok skal remonty, docieplenia i rónego typu modernizacje budynków powoduj ograniczenie liczby miejsc lgowych i stanowi jedn z głównych lub wrcz podstawow przyczyn zaniku ich populacji. Przynajmniej wic w odniesieniu do tych gatunków ptaków, kade kolejne zmniejszenie liczby ich obecnych lub potencjalnych schronie i miejsc lgowych stanowi znaczc szkod wg ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w rodowisku i ich naprawie. Z tego powodu obowizkiem inwestora jest podjcie rodków, które wynagrodz chronionym gatunkom doznane straty. Wróbel Passer domesticus Gniazduje najczciej w rónego rodzaju szczelinach i zakamarkach budynków, czasami w budkach lgowych, a wyjtkowo buduje gniazda take w gstych krzewach. Gniazdo wróbla jest obficie wysłane such traw oraz piórami. Sezon lgowy tych ptaków zaczyna si
w marcu, a koczy w sierpniu. W tym czasie ptak ten moe wyprowadzi do trzech lgów. Okres wysiadywania trwa bardzo krótko 11-14 dni, a młode przebywaj w gniedzie około 14-16 dni. Jerzyk Apus apus Gniazda zakładaj najchtniej w szczelinach budynków i w otworach wentylacyjnych, najczciej pod samym dachem. Ich okres lgowy trwa od pocztku maja do koca sierpnia, cho zdarzaj si póne lgi, z których młode wylatuj dopiero w pierwszych dniach wrzenia. Ptaki te przystpuj do jednego lgu w roku. Okres wysiadywania jaj trwa ok. 20 dni, a młode opuszczaj gniazdo po ok. 40 dniach. Pustułka Falco tinnunculus Lgnie si w rónego rodzaju szczelinach i zakamarkach budynków, w otworach wentylacyjnych, czsto w starych gniazdach gołbi miejskich. Bardzo chtnie składa jaja w skrzynkach lgowych. Okres lgowy pustułek rozpoczyna si na przełomie marca i kwietnia i trwa zazwyczaj do połowy lipca, ale czasami (w przypadku lgów powtarzanych) do sierpnia. Jaja s wysiadywane 27-29 dni. Młode uzyskuj zdolno do lotu po 27-36 dniach. 2.2 Nietoperze W Polsce dotd wykazano wystpowanie 25 gatunków nietoperzy. Wikszo z nich przynajmniej czasowo moe wystpowa w obiektach stworzonych przez człowieka. Nietoperze s zwierztami o wiele bardziej zagroonymi działaniami ociepleniowymi ni ptaki. Zwierzta te chowaj si bowiem głbiej w szczelinach, a na odgłosy z zewntrz (np. monta rusztowania, rozmowy pracowników) reaguj cisz i oczekiwaniem na odejcie intruzów. W efekcie wieczorem, kiedy próbuj opuci schronienie, okazuje si, e s zamurowane. Ze wzgldu na skryty tryb ycia nietoperzy czsto nawet mieszkacy bloków nie wiedz o współlokatorach, nie ma wic kto interweniowa (w przeciwiestwie do niszczenia gniazd i lgów ptaków, co stosunkowo czsto jest przez mieszkaców oprotestowywane i zgłaszane odpowiednim słubom). Poniej opisano cztery gatunki, najczciej spotykane w blokach. S to w wikszoci tzw. gatunki szczelinowe (chtnie wykorzystujce róne szczeliny). Najczciej w takich okolicznociach spotykamy mroczki póne, mroczki posrebrzane, karliki, a take coraz czciej borowce wielkie. Druga grupa gatunków, mogcych traci na docieplaniu budynków to nietoperze wykorzystujce wiksze przestrzenie, np. strychy, poddasza itp. S to przede wszystkim nocek duy i podkowiec mały. Przypadki stwierdzania ich wystpowania w przestrzeniach dylatacyjnych s rzadkie, ale nie mona tego wykluczy. Wszystkie nietoperze s w Polsce objte cisł ochron gatunkow, a take podlegaj ochronie na podstawie konwencji i porozumie midzynarodowych oraz prawa Unii Europejskiej. Borowiec wielki Nyctalus noctula Jeden z najwikszych krajowych nietoperzy. Do niedawna uwaany był za gatunek zwizany z lasami, jednak od lat korzysta równie z budynków, w tym coraz czciej z
bloków mieszkalnych. Zajmuje w nich przede wszystkim wskie szczeliny pod betonowymi płytami. Kolonie rozrodcze tych nietoperzy składaj si zazwyczaj z kilkudziesiciu samic. Młode rodz si w czerwcu lub na pocztku lipca, a po ok. 4 tygodniach s zdolne do lotu. Cz borowców jesieni opuszcza nasz kraj, odlatujc na zachód i południe, jednak wiele nietoperzy u nas zimuje. Przypuszcza si, e znaczna liczba nietoperzy hibernuje w naziemnych czciach budynków w szczelinach wielopitrowych bloków mieszkalnych spotykane s przez cały rok. Mroczek posrebrzany Vespertilio murinus redniej wielkoci nietoperz. Bardzo czsto wykorzystuje zakamarki w budynkach, zwłaszcza w nowszym budownictwie. W duych miastach spotykany jest najczciej jesieni i wczesn zim. Samce jako kryjówki godowe wykorzystuj szczeliny w górnych partiach wysokich budynków. Dla mroczków posrebrzanych osiedla miejskie s równie azylem na zim. Nietoperze te hibernuj bowiem w trudno dostpnych zakamarkach budynków (np. szczelinach midzy płytami bloków czy szybach wentylacyjnych). Mroczki posrebrzane potrafi podejmowa dalekie wdrówki na zimowiska. Mroczek póny Eptesicus serotinus Jeden z wikszych, a zarazem najpospolitszych krajowych gatunków. Zarówno latem jak i zim preferuje ssiedztwo człowieka. Zasiedla głównie strychy starszych budynków we wsiach, obrzeach miast i w pobliu lasów, ale czsto spotykany jest nawet w centrach duych aglomeracji. Kolonie rozrodcze licz zazwyczaj poniej 100 osobników. Młode rodz si wczesnym latem. Po 3-4 tygodniach uzyskuj zdolno lotu. Mroczki póne s nielicznie spotykane w okresie hibernacji, ale najprawdopodobniej wynika to z ich zimowania w miejscach niedostpnych, np. przestrzeniach midzy zewntrznymi i wewntrznymi cianami budynków. Nietoperze te s z reguły osiadłe i czsto (jeli maj tak moliwo) pozostaj na zim w tych samych budynkach, które zamieszkuj latem. Karliki Pipistrellus spp. W Polsce stwierdzono dotychczas przedstawicieli 4 gatunków tych małych nietoperzy. Kolonie rozrodcze karlików, tworzone w kwietniu i maju s liczne, mog gromadzi nawet do tysica samic. Młode rodz si zazwyczaj w drugiej połowie czerwca i uzyskuj zdolno lotu w połowie lipca. Karliki mog zakłada kolonie rozrodcze w miastach, ale najczciej spotyka si je tutaj pónym latem i jesieni (podczas godów i migracji), a take zim. Nietoperze te wykorzystuj budynki (równie nowoczesne, np. bloki) jako miejsca hibernacji. Niekiedy tworz ogromne, mogce liczy nawet tysice osobników skupiska zimowe, dlatego zniszczenie zimowiska, albo zablokowanie wylotów z niego, moe by tragedi dla wielkiej liczby nietoperzy.
3. Zastpcze schronienia dla ptaków i nietoperzy 3.1. Zasady ogólne Nie zawsze w przypadku kadego indywidualnego budynku mona za pomoc skrzynek zrównoway liczb schronie ptaków i nietoperzy, które uległy zanikowi w wyniku prac remontowych. Dlatego wane jest, aby działania rekompensujce straty wykonywa w przypadku wszystkich remontowanych budynków (bloków) take tych w danym momencie niezamieszkałych przez zwierzta. Tylko wówczas bowiem sumaryczna liczba utworzonych potencjalnych schronie ma szanse zrównoway strat. Skrzynki dla ptaków i nietoperzy mog by drewniane bd wykonane z masy trocinobetonowej. Zarówno pierwsze jak i drugie mog by montowane w warstwie ociepliny korzystniejsze rozwizanie (z wyjtkiem skrzynki dla pustułki ze wzgldu na jej rozmiar), lub na jej powierzchni (rys. 1). Skrzynki trocinobetonowe powszechnie stosowane s w Europie Zachodniej. W Polsce istnieje moliwo zakupu tych skrzynek u firm produkujcych lub sprowadzajcych je z innych krajów. Dostpny jest szereg modeli tych skrzynek dostosowanych do rónych gatunków ptaków. Najbardziej przydatne bd najprostsze konstrukcje typu Brick Box (przeznaczone głównie dla wróbli, ale mog w nich gniazdowa take jerzyki) oraz Swift Box (przeznaczone głównie dla jerzyków, ale mog w nich gniazdowa take wróble). Z konstrukcj tych skrzynek oraz sposobem montau mona si zapozna np. na stronie firmy Bird Control www.sprzataj.net.pl. Zalet skrzynek trocinobetonowych jest take moliwo malowania ich farbami natynkowymi. Skrzynki nie montowane w warstwie ociepliny powinny by kontrolowane co dwa lata w celu wymiany skrzynek uszkodzonych. Wymiary i konstrukcja skrzynek powinny by zgodne ze schematami dla danego gatunku, przedstawionymi w niniejszym opracowaniu. W przypadku skrzynek trocinobetonowych naley stosowa modele przeznaczone dla konkretnych gatunków (róni si one midzy sob konstrukcj). Dla zwikszenia wytrzymałoci skrzynek drewnianych konieczne jest zabezpieczenie ich impregnatami drewnochronnymi oraz pokrycie daszku skrzynki pap. Skrzynki musz by powieszone na odpowiedniej wysokoci, zrónicowanej w zalenoci od gatunku, dla którego s przeznaczone. Skrzynki musz by mocno i szczelnie zbite, aby zapewniały izolacj ciepln i zabezpieczały wntrze przed wod opadow. Nie mog by take wykonane ze zbyt cienkich desek (o gruboci mniejszej ni 1 cm). Skrzynki powinny by mocowane do ciany za porednictwem metalowych uchwytów i przy pomocy kołków rozporowych, chyba e producent zakłada inny sposób ich montau.
Dla zapewnienia bezpieczestwa ludzi, skrzynki lgowe nie montowane w warstwie ociepliny (a wic nie chronione przed ewentualnym oderwaniem si od ciany) naley wiesza w ten sposób, by pod nimi nie znajdował si chodnik lub trawnik lecz np. zadaszone wejcie do klatki schodowej. Ze wzgldu na róne konstrukcje budynków nie zawsze jest moliwe lub niekoniecznie jest zasadne zastosowanie schematów rozmieszczenia skrzynek dla ptaków lub nietoperzy oraz ich liczby zgodnie z przedstawionymi dalej zasadami. W kadym przypadku konieczna jest konsultacja i nadzór ornitologa oraz chiropterologa nad prowadzonymi pracami. Jego zadaniem jest wskazanie najbardziej odpowiednich miejsc dla zamontowania skrzynek oraz ich liczby. W przypadku niektórych budynków lub rodzajów prac remontowych istnieje moliwo zastosowania zamiennie lub dodatkowo zupełnie odmiennych rozwiza, ni przedstawione w niniejszym opracowaniu. Moe to np. dotyczy pozostawiania niezabezpieczonych istniejcych otworów wentylacyjnych, odpowiedniego zabezpieczania istniejcych wnk wykorzystywanych przez pustułki, pozostawiania wlotów do szczelin dylatacyjnych. Rozwizania takie naley jednak kadorazowo uzgodni ze specjalist, a ich przyjcie nie powinno skutkowa zmniejszeniem liczby dogodnych schronie w porównaniu z proponowanymi rozwizaniami standardowymi. 3.2. Ptaki 3.2.1. Skrzynki lgowe dla wróbli Typy i konstrukcja skrzynek lgowych Polecanym rozwizaniem dla tych ptaków s specjalne skrzynki trocinobetonowe montowane w warstwie ociepliny lub na jej powierzchni. Sposób montau i liczba skrzynek lgowych W przypadku bloków o wysokoci do czterech kondygnacji skrzynki naley montowa w górnej czci budynku, poniej rynien (najczciej na wysokoci otworów wentylacyjnych) na przemian ze skrzynkami dla jerzyków oraz nad daszkami klatek schodowych po jednej skrzynce na kad kondygnacj. Odległoci pomidzy skrzynkami powinny wynosi około 3 m (rys. 5-6). Skrzynek nie naley montowa nad oknami (ze wzgldu na moliwo brudzenia parapetów). W przypadku bloków o wysokoci powyej czterech kondygnacji skrzynki montowane s tylko do wysokoci czwartej kondygnacji nad daszkami klatek schodowych po jednej skrzynce na kad kondygnacj (rys. 5-6). Skrzynki naley montowa take na cianach szczytowych stosujc takie same zasady jak przy cianach frontowych (rys. 5-6). Łczna liczba zamontowanych skrzynek uzaleniona jest wic od konstrukcji budynku, głównie jego wysokoci i liczby klatek schodowych.
Rys. 1. Skrzynka trocinobetonowa typu Brick Box przeznaczona dla wróbli, zamontowana na warstwie ociepliny (z lewej) oraz pod ni (z prawej) 3.2.2. Skrzynki lgowe dla jerzyków Typy i konstrukcja skrzynek lgowych Polecanym rozwizaniem dla tych ptaków s specjalne skrzynki trocinobetonowe montowane w warstwie ociepliny lub na jej powierzchni. Istnieje take moliwo zastosowania skrzynek drewnianych (montowanych najczciej na ocieplinie). W przypadku tych ostatnich naley pamita o zamontowaniu ruchomej przedniej cianki (zamykanej na haczyk) w celu okresowego oczyszczania skrzynek (przynajmniej raz na 2 lata) (rys. 2). Sposób montau i liczba skrzynek lgowych Na budynkach o wysokoci co najmniej czterech kondygnacji, skrzynki dla jerzyków naley montowa w górnej czci budynku, poniej rynien (najczciej na wysokoci otworów wentylacyjnych). Na budynkach o wysokoci do czterech kondygnacji naley je montowa na przemian ze skrzynkami dla wróbli. Odległoci pomidzy skrzynkami powinny wynosi około 3 m (rys. 5-6). Na budynkach powyej czterech kondygnacji w górnej czci budynku skrzynki dla wróbli zastpujemy skrzynkami dla jerzyków (wróble niechtnie gniazduj na duych wysokociach). Skrzynek nie naley umiejscawia nad oknami (ze wzgldu na moliwo brudzenia parapetów). Ze wzgldu na chtne gniazdowanie jerzyków w koloniach istnieje moliwo montowania skrzynek w oddalonych od siebie grupach (w odległoci kilku centymetrów od siebie). Jednake w tym przypadku łczna liczba skrzynek nie powinna by mniejsza ni przy ich montau w równych odległociach midzy poszczególnymi skrzynkami. Skrzynki naley montowa take na cianach szczytowych stosujc takie same zasady jak przy cianach frontowych (rys 5-6). W przypadku istnienia na dachu
maszynowni wind lub innych nadbudówek naley skrzynki dla jerzyków wiesza na nich w grupach po kilka a nawet kilkanacie skrzynek (rys. 7). Rys. 2. Schemat budowy drewnianej skrzynki dla jerzyka 3.2.3. Skrzynki lgowe dla pustułek Typ i konstrukcja skrzynki lgowej Polecanym rozwizaniem s skrzynki drewniane o stosunkowo prostej budowie (rys. 3). Sposób montau i liczba skrzynek lgowych Skrzynki dla pustułek naley montowa na budynkach o wysokoci co najmniej czterech kondygnacji. Skrzynki mog by mocowane do muru na dwa sposoby za pomoc metalowych uchwytów przymocowanych do tylnej cianki, albo rubami przechodzcymi bezporednio przez tyln ciank. Zastosowanie metalowych uchwytów ułatwia prac osobie mocujcej skrzynk. Skrzynki naley montowa w górnej czci budynku, poniej rynien. Pamita naley o tym, by skrzynka została powieszona w odległoci co najmniej 0,5 m poniej górnej krawdzi ciany bloku. Wntrza skrzynek dla pustułek naley wysypa trocinami wymieszanymi ze wirem, gdy ptaki te same nie przynosz materiału wyciełajcego gniazdo. Dla zwikszenia bezpieczestwa naley je wiesza nad zadaszonymi klatkami schodowymi. Na kadym bloku naley zamontowa co najmniej jedn skrzynk dla pustułek. W przypadku długich bloków (posiadajcych wicej ni 6 klatek schodowych) mona montowa wicej skrzynek lgowych przy odległo midzy nimi nie powinna by mniejsza ni 20 m. Odległo pomidzy skrzynk dla tego gatunku a skrzynkami dla pozostałych (wróbel, jerzyk) powinna wynosi co najmniej 10 m.
Rys. 3. Schemat budowy drewnianej skrzynki dla pustułki 3.3. Nietoperze W Polsce brak jest firm specjalizujcych si w produkcji skrzynek dla nietoperzy. Drobne firmy stolarskie wykonuj czasem skrzynki dla tych zwierzt zamawiane np. przez Lasy Pastwowe. Specjalne skrzynki podociepleniowe czy natynkowe (i inne ich typy) s dostpne w wielu sklepach internetowych, m.in. w Niemczech, Wielkiej Brytanii, Kanadzie i USA. Poniej prezentowane s podstawowe ich typy z przykładowym miejscem, gdzie mona je naby. Nietoperze wystpujce w Polsce na ogół (z wyjtkiem okresu godowego u niektórych gatunków) nie wykazuj silnego terytorializmu.. Dlatego w przypadku tych zwierzt nie trzeba zachowywa okrelonych odległoci midzy takimi schronieniami, cho ich rozproszenie na cianie moe wpływa na znajdowanie ich przez szukajce kryjówek. Bardzo wane jest, aby te schronienia nie były umieszczane na najchłodniejszych cianach budynku (północnych). Optymalne jest tworzenie grup skrzynek podtynkowych w postaci linii poziomych (rys. 5-6), jednak jeli przemawiaj za tym inne wzgldy (np. estetyczne), mog by bardziej rozproszone. Warto unika cian mieszka, a umieszcza takie skrzynki na cianach klatek schodowych (aby nie było słycha hałasujcych, nierzadko równie noc nietoperzy). Przy wszystkich konstrukcjach skrzynek bardzo wane jest, aby były one trwale szczelne. Jeli bd przewiewne, nietoperze ich nie zasiedl. 3.3.1. Skrzynka podtynkowa wyrób własny Najprostsza wersja skrzynki podtynkowej, do wykonania w kadych okolicznociach (rys. 4). Tworzymy ramk z 3 listewek o gruboci 2-3 cm (boki i góra) o wymiarach przynajmniej 50x70 cm, któr pokrywamy deskami (nieheblowanymi). W ten sposób zostanie utworzona przestrze midzy deskami a cian budynku. Od dołu naley zostawi szczelin o szerokoci 2-3 cm (jej krawd dolna moe by wzmocniona
listewk, górn stanowi brzeg deski). Szczelina ta bdzie jedynym elementem schronienia widocznym z zewntrz po otynkowaniu i wykoczeniu fasady. Poniej szczeliny ciana powinna by szorstka jako ldowisko dla nietoperzy. Owa szorstko powinna by porównywalna z nieheblowan desk. Skrzynki naley montowa w poziomych grupach po kilka do kilkunastu, co najmniej na najwyszych dwóch-trzech kondygnacjach (rys. 5-6), przy czym mona je instalowa nawet na kadym pitrze (poczwszy od drugiego). Zdjcia takich schronów w wykoczonej cianie mona zobaczy na stronie internetowej http://www.sprzataj.net.pl/index.php?strona=sztuczne_gniazda_8. Jeli znana jest szczelina, przez któr nietoperze wchodz do przestrzeni w cianie, wystarczy pozostawi szczelin w materiale ociepleniowym tak, aby przez ni mogły one wchodzi do kryjówki wewntrz ciany. Straty ciepła spowodowane przerw w powierzchni dociepleniowej bd minimalne. Równie w tym przypadku naley pamita o odpowiedniej porowatoci ldowiska pod szczelin. Mona zastosowa metod łczon wyej opisana skrzynka podociepleniowa zamontowana nad szczelin w cianie. Rys. 4. Schemat budowy podtynkowego schronu dla nietoperzy 3.3.2. Gotowe skrzynki pod i natynkowe Istnieje moliwo zakupu uniwersalnych schronów, które mona montowa zarówno na tynku, jak i wewntrz ciany (równie w budynkach nowobudowanych). W Polsce sprowadza je wspomniana wczeniej firma Bird Control (http://www.sprzataj.net.pl). Mona równie korzysta z ofert zagranicznych, gdzie czsto zamieszczone s sugestywne rysunki i zdjcia ilustrujce techniki montau i kocowy efekt (np. http://www.ehlertpartner.de/flederkist.html, http://www.alanaecology.com/acatalog/bat_boxes.html czy http://www.batcon.org/bhra/models.html, gdzie zamieszczono list firm z USA, których
produkty s polecane przez amerykask organizacj zajmujc si ochron nietoperzy Bat Conservation International). Rys. 5. Przykładowy schemat rozmieszczenia skrzynek dla ptaków i nietoperzy na budynku o wysokoci do czterech kondygnacji Rys. 6. Przykładowy schemat rozmieszczenia skrzynek dla ptaków i nietoperzy na budynku o wysokoci powyej czterech kondygnacji
Rys. 7. Inne alternatywne rozwizania rozmieszczenia skrzynek dla jerzyków montowanie w grupach nad klatkami schodowymi lub na nadbudówkach. Odległoci midzy skrzynkami mog by nawet rzdu kilku centymetrów. 4. Wpływ remontów budynków na ptaki i nietoperze aspekty prawne Konieczno uwzgldniania obecnoci ptaków i nietoperzy w budynkach wynika z przepisów prawa polskiego i wspólnotowego. Dotyczy to kilku grup przepisów zwizanych z zakazem zncania si nad zwierztami, z ochron gatunkow, a take z nowymi uregulowaniami dotyczcymi odpowiedzialnoci za szkody powodowane w rodowisku. Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierzt. W przypadku remontów, w tym ocieplania budynków, mamy czsto do czynienia z zamurowywaniem ywych zwierzt (np. ptaków siedzcych na gniazdach, nietoperzy w schronieniach, nielotnych młodych), co prowadzi do ich powolnej, głodowej mierci w mczarniach, albo z wyrzucaniem pisklt i nielotnych nietoperzy z gniazd i schronie, take powodujcym ich szybsz lub wolniejsz mier. Zgodnie z art. 6 i 35 tej ustawy stanowi to przestpstwo cigane z urzdu, zagroone kar do 2 lat pozbawienia wolnoci, a sd moe orzec wobec sprawcy zakaz wykonywania okrelonego zawodu lub prowadzenia okrelonej działalnoci, a take moe orzec przepadek narzdzi lub przedmiotów słucych do popełnienia przestpstwa. Rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia 28 wrzenia 2004 r. w sprawie gatunków dziko wystpujcych zwierzt objtych ochron. Wszystkie gatunki ptaków, które czsto wykorzystuj budynki jako miejsca swego gniazdowania, a take wszystkie wystpujce w Polsce nietoperze, objte s na podstawie tego Rozporzdzenia cisł ochron gatunkow. Obowizuj w stosunku do nich m.in. zakazy zabijania, niszczenia ich jaj i
postaci młodocianych, niszczenia ich siedlisk i ostoi, niszczenia ich gniazd, legowisk, zimowisk i innych schronie, wybierania ich jaj, umylnego płoszenia i niepokojenia, przemieszczania z miejsc regularnego przebywania na inne miejsce. Miejsca rozrodu oraz schronienia s siedliskiem, a ich nagromadzenia w blokach ostoj tych gatunków. W 10 Rozporzdzenia wymieniono take przykłady działa, które traktuje si jako sposoby ochrony gatunków zwierzt. Naley do nich m.in. budowanie sztucznych miejsc lgowych oraz dostosowywaniu terminów i sposobów wykonywania prac budowlanych, remontowych i innych do okresów lgu, rozrodu lub hibernacji. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Omówione w poprzednim punkcie Rozporzdzenie zostało wydane na podstawie delegacji w art. 49 ustawy o ochronie przyrody. W ustawie tej zawarte s te przepisy karne, majce zastosowanie w przypadku łamania zasad ustanowionych w Rozporzdzeniu, a take warunki przyznawania zezwole na odstpstwa od zakazów. W stosunku do czynnoci dotyczcych chronionych gatunków zwierzt, które objte s wymienionymi wczeniej zakazami, mona na podstawie art. 56 ust. 1 pkt 1 uzyska zezwolenie na ich wykonywanie (np. na usuwanie z budynków opuszczonych gniazd ptasich take poza okresem, w którym zakaz ten nie obowizuje). Jednak zezwolenie takie moe by wydane wyłcznie w przypadku braku rozwiza alternatywnych i jeeli nie spowoduje to zagroenia dla dziko wystpujcych populacji chronionych gatunków, a take jeli potrzeba wykonywania tych czynnoci wynika z jednej z 6 grup przyczyn, wymienionych w art. 56 ust. 4. Zgodnie w art. 60 tej ustawy, jeli zmian w rodowisku zagraaj lub mog w przyszłoci zagrozi zwierztom objtym ochron gatunkow (a z takimi przypadkami mamy do czynienia przy pracach remontowych mogcych zagrozi siedliskom ptaków lub nietoperzy), regionalny dyrektor ochrony rodowiska powinien podj działania w celu zapewnienia trwałego zachowania siedlisk lub ostoi chronionych gatunków, eliminowania przyczyn powstawania zagroe oraz poprawy stanu ochrony tych siedlisk lub ostoi. Na podstawie art. 123 wojewoda ma obowizek i prawo kontrolowa przestrzeganie przepisów o ochronie przyrody w trakcie gospodarczego wykorzystania zasobów i składników przyrody przez wszelkie jednostki organizacyjne oraz osoby prawne i fizyczne. Na podstawie art. 127 pkt 2 lit. e ustawy, kto umylnie narusza zakazy obowizujce w stosunku do zwierzt objtych ochron gatunkow, podlega karze aresztu albo grzywny. Art. 129 stanowi ponadto, e w wypadku ukarania za łamanie zakazów dotyczce chronionych gatunków zwierzt, sd moe orzec przepadek przedmiotów słucych do popełnienia wykroczenia lub przestpstwa, nawet jeli nie stanowi własnoci sprawcy, a take nakaza przywrócenie stanu poprzedniego, a jeli obowizek taki nie byłby wykonalny zasdzi nawizk. Warto zaznaczy, ze cho na podstawie ustawy o ochronie przyrody łamanie zakazów dotyczcych chronionych gatunków jest jedynie wykroczeniem, to Kodeks karny uznaje je za przestpstwo i wprowadza o wiele wysze sankcje, jeli skutki takiego działania s znaczce. Niszczenie miejsc gniazdowych i schronie gatunków zagroonych, dla których jedn z przyczyn powodujcych to zagroenie jest włanie ich utrata, naley traktowa jako istotn (znaczc) szkod. Wynika to m.in. z przepisów ustawy omówionej w kolejnym punkcie.
Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w rodowisku i ich naprawie. Ustawa ta wprowadza kilka wanych zasad, nakładajcych na wszystkie podmioty obowizek zapobiegania szkodom w gatunkach chronionych, a jeli szkoda wystpi jej pełnego naprawienia i wynagrodzenia przyrodzie poniesionych szkód. W przypadku modernizacji budynków bdcych schronieniem ptaków czy nietoperzy wykonawca prac powinien podj rodki zaradcze dostosowujc terminy prac, zabezpieczajc z wyprzedzeniem szczeliny przed zajciem je przez ptaki i nietoperze itp. Nastpnie powinien zapewni, by po remoncie uyteczno siedliska pozostała nieuszczuplona np. tworzc odpowiedni liczb alternatywnych schronie i miejsc lgowych. Skuteczno tych działa powinna by kontrolowana. Ich skala powinna by tak dobrana, by zrównoway take ew. straty, jakie poniosły populacje chronionych gatunków w okresie remontu. Naley zaznaczy, e skutki działa naprawczych powinny by długotrwałe. Zgodnie z Dyrektyw i ustaw, odpowiedzialno sprawcy trwa przez 30 lat od chwili wystpienia czynnika powodujcego szkod. Działania zaradcze lub naprawcze maj by podejmowane z własnej inicjatywy przez sprawc szkody lub przez organ ochrony przyrody, jeli sprawca działa nie podjł (kosztami tych działa obcia si wówczas sprawc). Jednoczenie organ ochrony przyrody ma obowizek przyj zgłoszenie o wystpieniu zagroenia lub szkody od kadego i musi podajc odpowiednie działania. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony rodowiska. Zgodnie z art. 323 tej ustawy, w wypadku szkód wyrzdzonych rodowisku jako dobru wspólnemu (a z takim przypadkiem mamy do czynienia przy działaniach na szkod gatunków chronionych i ich siedlisk) Skarb Pastwa, jednostka samorzdu terytorialnego, a take organizacja ekologiczna moe zada od podmiotu odpowiedzialnego za to zagroenie lub naruszenie przywrócenia stanu zgodnego z prawem i podjcia rodków zapobiegawczych, w szczególnoci przez zamontowanie instalacji lub urzdze zabezpieczajcych przed zagroeniem lub naruszeniem, a w razie gdy jest to niemoliwe lub nadmiernie utrudnione, moe da zaprzestania działalnoci powodujcej to zagroenie lub naruszenie. Jeeli podmiot korzystajcy ze rodowiska negatywnie oddziałuje na rodowisko, na podstawie art. 362 364 i 366właciwy organ moe, nałoy obowizek ograniczenia oddziaływania na rodowisko, przywrócenia stanu właciwego, wykonania okrelonych czynnoci, a take wyda decyzj o wstrzymaniu tej działalnoci z rygorem natychmiastowej wykonalnoci. Jak wida, prawo do kompleksowo reguluje zagadnienia zwizane z odpowiedzialnoci za ew. szkody przyrodnicze powodowane przez prace remontowe w budynkach. Przy braku naleytej starannoci, a zwłaszcza w wypadku wiadomego zaniedbania działa zapobiegajcych szkodom, moe łatwo doj do zbiegu przestpstw i wykrocze. Ponadto przepisy zwizane z odpowiedzialnoci za szkody w rodowisku wprowadziły w tej dziadzienie now jako, obligujc do działa naprawczych i wprowadzajc mechanizmy, które przy aktywnoci obywateli, organizacji społecznych i organów ochrony przyrody mog znaczco poprawi skuteczno ochrony zagroonych gatunków i siedlisk.