Tom XIX Rośliny Oleiste 1998 Lucyna Buraczewska, Jolanta Gdala, Justyna Wasilewko, Stanisław Buraczewski Instytut Fizjologii i Żywienia Zwierząt im. J. Kielanowskiego PAN, Jabłonna Zawartość białka związanego z frakcją włókna (NDF) a strawność jelitowa u świń białka i aminokwasów pasz rzepakowych traktowanych termicznie * Ileal digestibility in pigs of protein and amino acids of heat treated rapeseed feeds as affected by protein associated with the NDF fraction W paszach rzepakowych wytłokach i śrucie rzepakowej, ogrzewanych w różnym czasie (0, 20, 40, 60 i 80 min. w temp. 130 C), oznaczono zawartość obojętnego włókna detergentowego (NDF) oraz udział w nim białka i niezbędnych aminokwasów. Podobnie scharakteryzowano NDF czterech śrut różniących się pochodzeniem (krajowe i zagraniczne) i poziomem tej frakcji włókna; porównano skład aminokwasowy białka zawartego w NDF z białkiem łuski oraz z białkiem ogólnym śruty. W doświadczeniu na rosnących świniach porównano strawność jelitową u sześciu świń śrut przemysłowych różniących się zawartością NDF (257 381 g/kg s.m.). Wykazano, że w miarę przedłużania czasu ogrzewania pasz powiększała się zawartość w nich frakcji NDF; po 80 min. wzrosła w wytłokach z 21 do 34%, a w śrucie z 26 do 38%. Równocześnie we frakcji NDF obu pasz stwierdzono przyrost zawartości białka, odpowiednio, z 10,5 do 24,0% i z 15,7 do 28,2%. Białko związane z frakcją NDF stanowiło od 10 w śrucie rzepikowej (Brassica rapa L.) do 18% białka ogólnego w śrucie handlowej (Brassica napus L.). Jelitowa strawność białka i aminokwasów w śrutach przemysłowych malała wraz ze wzrostem w nich poziomu The contents of neutral detergent fibre (NDF) and of the NDF-protein and its amino acid composition were determined in heat treated rapeseed cake and rapeseed meal (at 130 C for 0, 20, 40, 60, and 80 min.). The same components were determined in four rapeseed meals of either foreign or Polish origin differing in the content of NDF fraction. Amino acid composition of NDF-protein was compared with amino acid composition of rapeseed hull protein and that of the total protein. In experiment on growing pigs, the apparent ileal digestibility of six industrial rapeseed meals differing in the NDF content (257-381 g/kg DM) was determined. It was found that the NDF content of rapeseed feeds increased with increasing time of heating. After 80 min of heating the content of the rapeseed cake NDF increased from 21 to 34% and that of rapeseed meal increased from 26 to 38%. It was also observed an increase in the content of NDF-protein from 10.5 to 24.0 and from 15.7 to 28.2% in the rapeseed cake and rapeseed meal, respectively. The content of NDF-protein, expressed as per cent of the total protein, ranged from 10% in the meal from yellow-seeded spring rape (Brassica rapa L.) to 18% in the standard industrial rapeseed meal * Pracę wykonano w ramach projektu badawczego nr 5 S305 030 07 finansowanego przez Komitet Badań Naukowych.
176 Lucyna Buraczewska... frakcji NDF. Najwyższą strawność stwierdzono w śrucie kanadyjskiej (canola) i fińskiej, zawierających najmniej, bo tylko 25 26% NDF w suchej masie, a najniższą w dwóch handlowych śrutach krajowych, zawierających 32 i 38% NDF. Pośrednią strawność i poziom NDF oznaczono w śrutach przemysłowych tostowanych w warunkach obniżonej temperatury (90 95 C). Na podstawie uzyskanych wyników można wnioskować, że wyższa niż 30% zawartość frakcji NDF w śrutach rzepakowych wskazuje na ich przegrzanie w procesie odolejania i tostowania oraz na stosunkowo niską wartość pokarmową: strawność jelitowa ich białka wynosiła około 60%. (Brassica napus L.). The apparent ileal digestibility of protein and amino acids of industrial rapeseed meals decreased with increasing NDF content of the meals. The highest digestibility was found for Canadian (canola) and Finish meals containing the lowest level of NDF (25.7 and 26.5%, respectively), while the lowest digestibility was found for two Polish commercial meals with the highest level (32 and 38%) of NDF. Intermediate values of the ileal digestibility were determined for industrial meals toasted at temperature reduced to 90 95 C. It can be concluded that rapeseed meals containing more than 300 g/kg of NDF are overheated during fat extraction and toasting, and they have relatively low nutritive value as apparent ileal digestibility of protein is amounted to about 60%. Wstęp Nasiona rzepaku uprawianego w kraju (Brassica napus L.) oprócz tłuszczu (średnio około 43%) i białka (średnio około 23%) zawierają dużo polisacharydów nieskrobiowych, będących głównym składnikiem włókna pokarmowego (DF), a tylko śladowe ilości skrobi. Z badań Ochodzkiego i in. (1995) wynika, że beztłuszczowa masa nasion zawiera od 3 do 5 % rozpuszczalnego włókna i od około 27 do 33% nierozpuszczalnego włókna pokarmowego (skorygowanego przez odjęcie białka i popiołu). Stwierdzono także, że głównym składnikiem tego włókna jest frakcja neutralnego włókna detergentowego (NDF), która stanowi od około 19 do około 25% beztłuszczowej masy nasion rzepaku ozimego. Zarówno DF jak i NDF mogą zawierać w swym składzie nie tylko nieskrobiowe polisacharydy i ligninę, ale także białko ścian komórkowych, taniny, składniki mineralne i inne trudne do zidentyfikowania związki, jak np. produkty reakcji Maillard'a, które tworzą się w czasie ogrzewania pasz (Van Soest i Mason 1991). Oszacowano (Ochodzki i in. 1995), że od 40 do 50% białka nasion może być związane z włóknem pokarmowym. To białko nie ulega łatwo trawieniu enzymatycznemu, o czym świadczy niska strawność białka frakcji włókna (Bjergegaard i in. 1991), czy łuski nasion rzepaku (Grala i in. 1998). Stwierdzono także istotną ujemną korelację między zawartością DF i NDF, a strawnością białka i masy organicznej rzepaku u szczurów, zwłaszcza przy wysokim jego udziale (40%) w dietach (Ochodzki i in. 1995a). W procesie technologicznym przy produkcji oleju i śruty rzepakowej, pasza ta podlega działaniu wysokiej temperatury, mogącej przekraczać 100 C. W wielu
Zawartość białka związanego z frakcją włókna... 177 badaniach stwierdzono ścisłą ujemną zależność między czasem ogrzewania i wysokością temperatury, a strawnością i jakością białka paszy rzepakowej (Grala i in. 1994; Ochodzki i in. 1995a). Wobec dużego zróżnicowania jakości produkowanej w kraju śruty rzepakowej istnieje potrzeba znalezienia prostej analizy, która byłaby dobrze skorelowana z jakością termicznie traktowanych produktów rzepakowych i byłaby mniej kosztowna i skomplikowana niż oznaczenie lizyny, zwłaszcza jej formy dostępnej, której zawartość jest dobrym wskaźnikiem jakości niskoglukozynolanowej śruty rzepakowej. W poszukiwaniu prostego wskaźnika jakości, w modelowym doświadczeniu stwierdzono istotną współzależność między czasem ogrzewania pasz rzepakowych w wysokiej temperaturze a rozpuszczalnością białka w 0,5% KOH (Pastuszewska i in. 1996, 1998). Wykazano także, że zawartość lizyny dostępnej była istotnie skorelowana z rozpuszczalnością białka w śrucie ogrzewanej laboratoryjnie, jednakże nie stwierdzono takiej zależności w dziewięciu badanych śrutach przemysłowych, pochodzących z różnych olejarni. Przedmiotem niniejszej pracy było zbadanie współzależności między zawartością w śrucie rzepakowej NDF i ilości oraz składu aminokwasowego związanego z tą frakcją białka, a strawnością jelitową u świń białka i aminokwasów tej paszy. Badanie przeprowadzono na wytłokach i śrucie, ogrzewanych w różnym czasie w kontrolowanych warunkach laboratoryjnych (doświadczenie modelowe) oraz na śrutach przemysłowych. Materiał i metody Doświadczenie modelowe Badanie przeprowadzono używając wytłoki i śrutę rzepakową pochodzące z KZPT w Kruszwicy. Wytłoki odtłuszczono eterem etylowym. Zawierały one 35,0% białka ogólnego i 1,0% tłuszczu, natomiast śruta odpowiednio 33,7 i 2,3% powietrznie suchej masy. Pasze w ilości 100 g porcja, doprowadzone do 18% wilgotności i zapakowane w folię żaroodporną, ogrzewano w suszarce laboratoryjnej w temp. 130 C przez 0, 20, 40, 60 i 80 min., licząc czas od chwili ogrzania prób do tej temperatury, co trwało około 15 min. Warstwa ogrzewanej paszy wynosiła około 1 cm. Po ogrzaniu rozpakowane próby pozostawiono w temp. pokojowej w celu wystygnięcia i odparowania nadmiaru wilgoci. W próbach oznaczono zawartość N, aminokwasów i NDF, a po wyizolowaniu frakcji NDF oznaczono także w niej zawartość N i aminokwasów. Analiza śrut przemysłowych Oznaczono skład chemiczny sześciu przemysłowych śrut rzepakowych pochodzenia krajowego i dwóch śrut zagranicznych: kanadyjskiej (canola) i fińskiej (RSF). Cztery śruty krajowe, nazwane doświadczalnymi, otrzymano w kontrolo-
178 Lucyna Buraczewska... wanych warunkach procesu technologicznego: śruta z Szamotuł (RSD1) tostowana była w temp. 90 C, śrutę z Kruszwicy (RSD2) tostowano w temp. 90 95 C, natomiast śrutę z rzepaku brązowonasiennego (Brassica napus L.; RSD3) i śrutę z rzepiku żółtonasiennego (Brassica rapa L.; RSD4) otrzymano w jednakowych warunkach odolejania i tostowania (Mińkowski 1997). Dwie śruty krajowe (RSH1 i RSH2), nazwane handlowymi, są nieznanego pochodzenia. Oprócz śrut analizowano także trzy próby łuski krajowych nasion rzepaku podwójnie ulepszonego (B. napus L.). W celu porównania oznaczono także ilość i skład białka NDF średniej jakości śruty sojowej, zawierającej w kg suchej masy 463 g białka ogólnego i 70 g NDF. Doświadczenie strawnościowe na świniach Oznaczono pozorną strawność jelitową białka i aminokwasów następujących sześciu śrut, wymienionych według wzrastającej zawartości NDF: canoli, fińskiej, doświadczalnych RSD1 i RSD2 oraz handlowych RSH1 i RSH2. Doświadczenie przeprowadzono na wieprzach w zakresie ciężarów od około 30 do około 60 kg. Zwierzętom wstawiono przetokę do końca jelita cienkiego według metodyki opisanej przez Horszczaruka i in. (1972). W czasie zdrowienia podawano świniom zwiększone dawki półsyntetycznych mieszanek doświadczalnych zawierających 35% badanych śrut. Świnie żywiono stosując układ przemienny, a dzienną dawkę paszy odnoszono do ich ciężaru metabolicznego (1,4 MJ EM/ kg W 0.75 ). Każdą z mieszanek podawano sześciu zwierzętom przez 7 dni, w tym przez ostatnie 3 zbierano treść pokarmową wolno wypływającą przez kaniulę w godzinach między 8 00 a 20 00 (między odpasami). Zbierane porcje (100 200 g) treści natychmiast zamrażano. Do analizy treść przygotowano w postaci zliofilizowanych prób zbiorczych z 3-dniowego okresu kolekcji, oddzielnie dla każdej świni. Metody analityczne W wytłokach i śrutach rzepakowych oznaczono zawartość suchej masy, azotu ogólnego, tłuszczu surowego i włókna surowego, stosując metody standardowe (AOAC 1990). Obojętną frakcję włókna detergentowego (NDF) oznaczono według metody van Soesta i Wine (1967) przy wykorzystaniu aparatu Fibertec System M firmy Tecator. Białko związane z NDF oznaczono w wyekstrahowanych próbach stosując metodę Kjeldahla. Skład aminokwasowy białka wszystkich materiałów doświadczalnych oznaczono przy pomocy wysokociśnieniowego analizatora aminokwasów 6300 firmy Beckman, stosując zmodyfikowane metody przyjęte z pracy Buraczewskiej i Buraczewskiego (1981).
Zawartość białka związanego z frakcją włókna... 179 Statystyka Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej; wyliczono średnie arytmetyczne oraz współczynniki korelacji. Oceniono istotność różnic średnich stosując analizę wariancji i test Tukey'a. Obliczenia wykonano przy zastosowaniu programu statystycznego Statgraphics Plus wersja 7.0 (1993). Wyniki Zawartość frakcji NDF w nieogrzewanym wytłoku była znacznie mniejsza niż w nieogrzewanej śrucie (21 vs 26%) i w obu produktach wzrastała w miarę przedłużania czasu ogrzewania, osiągając w próbach ogrzewanych przez 80 min., odpowiednio, 34 i 38% (rys. 1). Przyrostowi zawartości NDF towarzyszyło zwiększenie się udziału białka w tej frakcji włókna, który po 80 min. ogrzewania zwiększył się w wytłoku z 10,5 do 24,0%, a w śrucie z 15,7 do 28,2% (rys. 2). Ilość białka związanego z NDF w próbach najdłużej ogrzewanych stanowiła w wytłoku 23,7, a w śrucie 32,1% białka ogólnego tych produktów. Zawartość NDF, % Content of NDF 0 20 40 60 80 Czas ogrzewania Heating time min Rys. 1. Wpływ czasu ogrzewania w temperaturze 130 o C wytłoków i śruty rzepakowej na zawartą w nich frakcję włókna NDF Influence of heating time at 130 o C of rapeseed cake and rapeseed meal on their NDF content (% air DM)
180 Lucyna Buraczewska... Zawartość B.O. w NDF, % CP content in NDF, per cent Białko NDF w % B.O. Protein of NDF in per cent of CP Czas ogrzewania Heating time min. śruta rzepakowa rapeseed meal wytłoki rzepakowe rapeseed cake śruta rzepakowa rapeseed meal wytłoki rzepakowe rapeseed cake Rys. 2. Wpływ czasu ogrzewania w temperaturze 130 o C wytłoków i śruty rzepakowej na zawartość białka w NDF wyrażoną w % tej frakcji włókna oraz w odniesieniu do ogólnej zawartości białka (B.O.) badanych pasz Influence of heating time at 130 o C of rapeseed cake and rapeseed meal on NDF protein, expressed in per cent of this fibre fraction and as related to total protein (CP) of the tested feefstuffs Analiza zawartości niektórych aminokwasów w białku badanych pasz (tab. 1) wykazała, że ogrzewanie w sposób wyraźny spowodowało jedynie obniżenie zawartości lizyny. Nieznaczne, ale systematyczne obniżenie w miarę ogrzewania obserwowano dla metioniny i cystyny; ilość treoniny i tryptofanu różniła się w granicach błędu metody. Przedstawiony w tabeli 2 skład chemiczny analizowanych śrut przemysłowych pokazuje znaczne zróżnicowanie zawartości frakcji NDF, wynoszące od 24 (w śrucie rzepikowej) do około 38% s.m. (w handlowej śrucie rzepakowej). Duża część włókna śruty pochodzi z łuski, która zawiera ponad 50% NDF (tab. 2). Z porównania składu aminokwasowego białka związanego z NDF i zawartego w łusce z białkiem ogólnym śruty (tab. 3) wynika, że w białku NDF występuje istotnie więcej lizyny, treoniny, waliny i izoleucyny, a mniej metioniny, cystyny, histydyny i argininy. Białko łuski natomiast wyróżnia się spośród pozostałych najmniejszą zawartością izoleucyny, leucyny i fenyloalaniny.
Wpływ czasu ogrzewania wytłoków i śruty rzepakowej na zawartość wybranych aminokwasów, g/16 g N Effect of heating time of the cake and rapeseed meal on the content of some amino acids, g/16 g N Tabela 1 Aminokwas Amino acids Lizyna Lysine Metionina Methionine Cystyna Cystine Treonina Threonine Tryptofan Tryptophan Wytłoki Rapeseed cake Śruta Rapeseed meal 0 min. 20 min. 40 min. 60 min. 80 min. 0 min. 20 min. 40 min. 60 min. 80 min. 6,06 5,92 5,78 5,45 5,20 5,85 5,70 5,38 5,07 4,96 1,94 1,93 1,87 1,84 1,79 2,00 2,01 2,00 1,94 1,95 2,32 2,29 2,27 2,18 2,09 2,36 2,35 2,28 2,18 2,17 4,73 4,73 4,73 4,68 4,60 4,72 4,69 4,75 4,63 4,76 1,43 1,41 1,41 1,40 1,38 1,47 1,43 1,43 1,37 1,35 Skład chemiczny śrut rzepakowych i łuski nasion rzepaku, g/kg s.m. Chemical composition of rapeseed meals and rapeseed hulls, g/kg DM Tabela 2 Składniki Components Białko ogólne Crude protein Tłuszcz surowy Crude fat Włókno surowe Crude fibre zagraniczne foreign canola NDF 257 Śruty rzepakowe Rapeseed meals krajowe polish fińska finish doświadczalne experimental handlowe 5 commercial 5 RSF RSD1 1 RSD2 2 RSD3 3 RSD4 4 RSH1 RSH2 Łuska rzepakowa Rapeseed hulls 404 364 426 409 356 381 375 378 167 37 52 26 47 30 48 21 106 82 127 141 110 125 - - 143 130 312 265 271 301 258 237 323 381 528 1 Śruta przemysłowa z Szamotuł, tostowana przy temp. 90 C Industrial meal from Szamotuły toasted at 90 C 2 Śruta przemysłowa z Kruszwicy, tostowana przy temp. 90 95 C Industrial meal from Kruszwica toasted at 90 95 C 3, 4 Śruty przemysłowe otrzymane w jednakowym kontrolowanym procesie produkcyjnym Industrial rapeseed meals from a controlled production process: RSD3 z rzepaku brązowonasiennego (B. napus) from brown-seeded B. napus RSD4 z rzepiku żółtonasiennego (B. rapa) from yellow-seeded B. rapa 5 Śruty handlowe nieznanego pochodzenia Industrial commercial meals
182 Lucyna Buraczewska... Tabela 3 Porównanie składu aminokwasowego białka ogólnego śruty rzepakowej, białka związanego z NDF śruty rzepakowej i białka łuski rzepakowej, g/16 g N. Comparison of amino acid composition among crude protein of rapeseed meal, NDF protein fraction, and protein of rapeseed hulls, g/16 gn Aminokwas Amino acid Białko ogólne Crude protein Białko NDF NDF-protein Białko łuski rzepakowej Rapeseed hull protein SE n 4 4 3 Lizyna Lysine 5,86 B 6,66 A 6,11 AB 0,08 Metionina Methionine 2,08 a 1,87 b 1,93 ab 0,03 Cystyna Cystine 2,28 A 1,70 B 2,38 A 0,04 Treonina Threonine 4,83 B 6,10 A 5,49 AB 0,08 Tryptofan Tryptophan 1,33 1,31 1,21 0,02 Walina Valine 5,67 B 6,79 A 5,83 B 0,08 Izoleucyna Isoleucine 4,25 B 4,59 A 3,99 C 0,02 Leucyna Leucine 7,59 A 7,00 A 5,68 B 0,10 Fenyloalanina Phenylalanine 4,39 A 4,39 A 3,68 B 0,04 Histydyna Histidine 2,88 A 2,10 B 1,95 B 0,06 Arginina Arginine 6,40 A 4,95 B 5,57 B 0,11 Wartości średnie oznaczone literami A,B,C różnią się istotnie przy α = 0,01, a literami a, b przy α = 0,05 Means with capitals A, B, C in their superscripts differ significantly at α = 0.01, and those with letters a, b in their superscripts differ significantly at α = 0.05 W czterech badanych śrutach związane z NDF białko stanowiło od 10 do 18% białka ogólnego tych pasz, przy czym najmniej, analogicznie z zawartością NDF, oznaczono go w śrucie rzepikowej (tab. 4). Podobnie do ilości białka, zróżnicowana była także ilość zawartych w NDF aminokwasów. Jednakże, związana z NDF część ogólnej lizyny, treoniny, waliny i izoleucyny była większa niż innych niezbędnych aminokwasów. Porównawcza analiza udziału we frakcji NDF białka i aminokwasów śruty sojowej wykazała znacznie mniejsze udziały, odpowiednio 5,2 i od 4,0 do 6,0% ich ogólnej zawartości. Najwyższą pozorną strawność jelitową białka oznaczono dla śruty fińskiej (RSF) i kanadyjskiej (canola), odpowiednio 72,4 i 69,5% (tab. 5). Śruty te charakteryzowały się najniższą pośród badanych pasz zawartością NDF. Najniższą strawność białka stwierdzono natomiast dla krajowych śrut handlowych: RSH1 59,5% i RSH2 57,6%, w których ilość NDF przekraczała 300 g/kg s.m. Wykazano istnienie statystycznie istotnych (α = 0,05), ujemnych korelacji między zawartością NDF w badanych śrutach a pozorną strawnością jelitową: białka ogólnego (r = 0,876), lizyny (r = 0,988), cystyny (r = 0,915) i treoniny (r = 0,879).
Zawartość białka związanego z frakcją włókna... 183 Tabela 4 Zawartość białka i aminokwasów we frakcji NDF śrut poekstrakcyjnych, wyrażona w % ich ogólnej zawartości w śrutach The content of crude protein and amino acids of NDF fraction of solvent extracted meals expressed as per cent of their total content in the meals Wyszczególnienie Item Śruty rzepakowe 1 Rapeseed meals 1 RSH1 RSF RSD3 Śruta rzepikowa 2 RSD4 Śruta sojowa Soybean meal Białko ogólne Crude protein 18,0 16,4 12,5 10,0 5,2 Lizyna Lysine 20,3 18,0 13,8 12,1 5,5 Metionina Methionine 16,2 15,6 12,6 8,6 5,8 Cystyna Cystine 12,9 11,5 9,2 8,4 4,8 Treonina Threonine 22,2 19,4 16,2 13,4 5,8 Tryptofan Tryptophan 17,6 16,8 8,0 9,4 5,9 Walina Valine 20,7 19,5 14,9 12,6 6,0 Izoleucyna Isoleucine 19,8 17,0 13,6 11,0 5,1 Leucyna Leucine 17,4 15,8 11,1 8,7 5,4 Fenyloalanina Phenylalanine 19,0 16,8 12,0 9,9 4,7 Histydyna Histidine 13,4 12,9 9,0 6,7 5,7 Arginina Arginine 14,7 13,5 9,2 7,2 4,0 1, 2 patrz tabela 2 see table 2 Tabela 5 Strawność jelitowa u rosnących świń białka i aminokwasów śrut rzepakowych o zróżnicowanej zawartości NDF, % Apparent ileal digestibility of protein and amino acids of rapeseed meals differing in the NDF content in growing pigs Wyszczególnienie Item Śruty rzepakowe Rapeseed meals zagraniczne foreign krajowe 1 polish 1 fińska finish doświadczalne experimental handlowe commercial canola RSF RSD1 RSD2 RSH1 RSH2 NDF, %s.m. per cent of DM 25,7 26,5 27,1 30,1 32,3 38,1 Białko ogólne Crude protein 69,5 72,4 64,4 64,6 59,5 57,6 Lizyna Lysine 76,5 72,3 69,5 66,7 61,8 49,6 Metionina Methionine 80,7 86,1 77,4 80,0 75,3 74,3 Cystyna Cystine 76,6 71,7 68,4 66,8 60,5 58,4 Treonina Threonine 65,5 70,2 65,0 63,3 57,2 56,3 Tryptofan Tryptophan 67,8 74,5 63,3 63,9 58,0 59,8 1, 2 patrz tabela 2 see table 2
184 Lucyna Buraczewska... Dyskusja Użyte w niniejszych badaniach pasze rzepakowe zawierały w suchej masie od 21 do 38% NDF. Oznacza to znaczny przyrost w porównaniu z ilością tej frakcji w nasionach rzepaku ozimego, zawierających średnio około 23% NDF w suchej masie beztłuszczowej (Ochodzki i in. 1995). W doświadczeniu modelowym, w którym ogrzewano pasze w temp. 130 C, wraz z przedłużaniem czasu ogrzewania zwiększała się w nich zawartość frakcji NDF, a w niej ilość związanego białka. Doświadczenie to udowadnia, że przyrost frakcji NDF w śrutach przemysłowych zachodzi w czasie procesów odolejania i tostowania śruty, w których to stosuje się ogrzewanie. Jest ono zwykle niejednakowe w różnych zakładach przemysłu tłuszczowego, zarówno pod względem wysokości temperatury, jak i czasu jej działania, a także zmiennej wilgotności traktowanych produktów rzepakowych. Spośród składników pokarmowych, białko ulega największym zmianom fizykochemicznym, proporcjonalnym do wysokości i czasu działania temperatury mogącej przewyższać 100 C. W wielu badaniach (Rakowska i in. 1989; Anderson- Hafermann 1993; Grala i in. 1994; Ochodzki i in. 1995a; Pastuszewska i in. 1996) stwierdzono zmiany w traktowanym termicznie białku w jego rozpuszczalności, zawartości ogólnej i dostępnej lizyny, strawności i wartości odżywczej. Niniejsze badania potwierdziły destrukcyjny wpływ wysokiej temperatury na lizynę. Jednocześnie stwierdzono nieznaczne obniżenie w białku aminokwasów siarkowych. Być może ulegają one także utlenieniu, co prowadziłoby do obniżenia ich wykorzystania po spożyciu. Jednak występowania takiego zjawiska nie można wykazać stosując, skądinąd najlepszą, metodę oznaczania metioniny i cystyny po ich utlenieniu do sulfonu metioniny i kwasu cysteinowego. Spośród badanych śrut rzepakowych, najniższą zawartość NDF (23,7% s.m.) i związanego z nim białka ogólnego śruty (10,0%) znaleziono w śrucie otrzymanej z rzepiku żółtonasiennego. To może wskazywać na lepszą jej wartość pokarmową w porównaniu z wyprodukowaną w takich samych warunkach technologicznych śrutą z rzepaku brązowonasiennego (NDF około 26,0% s.m., w tej frakcji 12,5% białka ogólnego śruty) i znajduje potwierdzenie w wynikach stosowania tych śrut w testach na szczurach (Pastuszewska i in. 1998) i kurczętach (Smulikowska i in. 1998). Podobną do wyżej wymienionej śruty rzepakowej zawartość NDF stwierdzono w śrutach zagranicznych: w kanadyjskiej canoli (25,7% s.m.) i w śrucie fińskiej (26, 5% s.m.). Białko i aminokwasy tych śrut były znacznie lepiej trawione przez świnie (tab. 5) niż śrut krajowych, zwłaszcza tych wytwarzanych w nieznanych warunkach produkcyjnych i zawierających najwięcej frakcji NDF (32,3 i 38,1% s.m.). Pośrednią strawność jelitową białka i aminokwasów oraz pośredni poziom NDF (27,1 i 30,1% s.m.) miały śruty krajowe tostowane przy niższej temperaturze (90 95 C) niż stosowana zwykle w różnych zakładach przemysłu
Zawartość białka związanego z frakcją włókna... 185 tłuszczowego. Otrzymane wyniki potwierdzają konieczność lepszej kontroli termicznych warunków przetwarzania rzepaku, aby śruty krajowe dorównały jakością śrutom zagranicznym. Podsumowanie Wraz z przedłużaniem czasu ogrzewania produktów rzepakowych w wysokiej temperaturze wzrasta w nich zawartość NDF i ilości związanego z tą frakcją białka. Wykazano istotną współzależność między zawartością NDF w śrutach przemysłowych a strawnością jelitową u świń (będącą miarą dostępności) białka, lizyny, cystyny i treoniny. Wydaje się, że poziom NDF w paszy rzepakowej może być wskaźnikiem jej wartości pokarmowej i nie powinien przekraczać 30% s.m. Literatura Anderson-Hafermann J. C., Zhang Y., Parsons C. M. 1993. Effects of processing on the nutritional quality of canola meal. Poultry Sci. 72: 326-333. Bjergegaard C., Eggum B. O., Jensen S. K., Sorensen H. 1991. Dietary fibre in oilseed rape: physiological and antinutritional effects in rats of IDF and SDF added to a standard diet. J. Anim. Pysiol. Anim. Nutr. 66: 69-79. Buraczewska L., Buraczewski S. 1981. A note on the determination of methionine and tryptophan. Proc. 6th Intern. Symp. on Amino Acids, Serock 47-50. Grala W., Pastuszewska B., Smulikowska S., Buraczewska L., Gdala J. 1994. Effect of thermal processing on the protein value of double-low rapeseed products. II. Effects of processing stages in the oil plant and toasting in laboratory conditions. J. Anim. Feed Sci. 3: 43-55. Grala W., Verstegen M. W. A., Jansman A. J. M., Huisman J., van Leeuwen P. 1998. Apparent protein digestibility and recovery of endogenous nitrogen at the terminal ileum of pigs fed diets containing various soybean products, peas or rapeseed hulls. Anim. Feed Sci. Technol. (w druku). Horszczaruk F., Żebrowska T., Dobrowolski W. 1972. Trwałe przetoki jelitowe do badań nad trawieniem u świń. II. Wykonanie prostych przetok jelita cienkiego. Rocz. Nauk Rol., B-94: 99-105. Mińkowski K. 1997. Przemysłowy przerób nasion rzepiku żółtonasiennego obserwacje i pomiary. Rośliny Oleiste XVIII (2): 505-510. Ochodzki P., Rakowska M., Bjergegaard C., Sorensen H. 1995. Studies on enzymatic fractionation, chemical composition and biological effects of dietry fibre in rapeseed (Brassica napus L.). I. Chemical composition of seeds and characteristics of soluble and insoluble dietry fibre of spring and winter type varieties of double improved oilseed rape. J. Anim. Feed Sci. 4: 127-138. Ochodzki P., Rakowska M., Rek-Ciepła B., Bjergegaard C., Sorensen H. 1995a. Studies on enzymatic fractionation, chemical composition and biological effects of dietry fibre in rapeseed (Brassica napus L.). II. Influence of rapeseed dietary fibre on digestibility of protein and organic matter using unprocessed and heated full rapeseed and isolated dietary fibre fractions added to rat diets. J. Anim. Feed Sci. 4: 139-151.
186 Lucyna Buraczewska... Pastuszewska B., Buraczewska L., Buraczewski S. 1996. Czy rozpuszczalność białka wytłoku i śruty rzepakowej w wodorotlenku potasowym może być wskaźnikiem jego jakości? Rośliny Oleiste XVII: 461-467. Pastuszewska B., Buraczewska L., Ochtabińska A. 1998. Protein solubility as an indicator of overheating rapeseed oilmeal and cake. J. Anim. Feed Sci. 7: 73-82. Pastuszewska B., Ochtabińska A. 1998. Wartość pokarmowa wytłoku i śruty poekstrakcyjnej z żółtonasiennego rzepiku jarego (Brassica rapa) i brązowonasiennego rzepaku ozimego (Brassica napus) oznaczana w testach na szczurach. Rośliny Oleiste XIX (1): 159-166. Rakowska M., Kupiec R., Sawicki J. 1989. Zawartość dostępnej lizyny jako wskaźnik wartości biologicznej dwuzerowej śruty rzepakowej. Tłuszcze Jadalne 27: 26-35. Smulikowska S., Mieczkowska A., Pastuszewska B. 1998. Skład i wartość pokarmowa nasion, wytłoku i śruty poekstrakcyjnej z żółtonasiennego rzepiku jarego (Brassica rapa) i brązowonasiennego rzepaku ozimego (Brassica napus) oznaczona w testach na kurczętach. Rośliny Oleiste XIX (1): 151-158. Van Soest P. J., Wine R. H. 1967. Use of detergents in the analysis of fibrous feeds. IV. Determination of plant cell wall constituents. J. Assoc. Off. Agric. Chem. 50: 513-530. Van Soest P. J., Mason V. C. 1991. The influence of the Maillard reaction upon the nutritive value of fibrous feeds. Anim. Feed Sci. Techol. 32: 45-53.