FUNDACJA PROGRAMÓW POMOCY DLA ROLNICTWA SEKCJA ANALIZ EKONOMICZNYCH POLITYKI ROLNEJ ul. Wspólna 30 Pokój 338 00-930 Warszawa http://www.fapa.com.pl/saepr tel. (+48 22) 623-10-01 623-26-07 fax. (+48 22) 623-17-07 e-mail: saepr@fapa.com.pl SYSTEM UPROSZCZONY DOPŁAT BEZPOŚREDNICH W POLSCE FUNKCJONOWANIE I WSTĘPNE SZACUNKI STAWEK DOPŁAT (Wersja poprawiona i uzupełniona) AUTORZY: ZESPÓŁ SAEPR WARSZAWA, LUTY 2003R.
Poziom dopłat bezpośrednich Podczas negocjacji akcesyjnych ustalono, że polscy rolnicy będą objęci systemem dopłat bezpośrednich. W 2004 roku podstawowy poziom tych dopłat wynosić będzie 25% poziomu UE, a 100% dopłaty rolnicy otrzymają w roku 2013. Wynegocjowano jednak, że dopłaty bezpośrednie w latach 2004-2006 będą mogły być podwyższone ponad poziom podstawowy, odpowiednio do wysokości maksymalnej 55%, 60% i 65% poziomu stawek unijnych. To podwyższenie będzie mogło być sfinansowane ze środków UE oraz ze środków budżetu krajowego. Oznacza to, że dopłaty będą składały się z następujących elementów: (i) 25% (w 2004 r.), 30% (w 2005 r.) i 35% (w 2006 r.) poziomu dopłat UE, które będą finansowane ze środków I-go filaru WPR (podstawowy poziom dopłat); (ii) podwyższenia dopłat do wysokości: 36% (2004 r.), 39% (2005 r.) i 42% (2006 r.) poziomu stosowanego w UE, finansowanego z części środków przeznaczonych przez Unię na rozwój wsi w Polsce (II filar WPR); (iii) ewentualnego, dalszego podwyższenia dopłat bezpośrednich do limitów (55%, 60%, 65%), sfinansowanego wyłącznie ze środków budżetu krajowego. Ustalono, że od roku 2007 dopłaty bezpośrednie będą mogły być podniesione w oparciu o środki krajowe o 30% w stosunku do poziomu podstawowego, dzięki czemu poziom 100% mógłby zostać osiągnięty w roku 2010, tj. siedem lat po akcesji. System uproszczony dopłat bezpośrednich W toku negocjacji akcesyjnych Polska podjęła decyzję o zastosowaniu uproszczonego systemu dopłat bezpośrednich, który UE zaproponowała krajom kandydującym w kolejnych Wspólnych Stanowiskach negocjacyjnych. System ten będzie mógł funkcjonować przez trzy pierwsze lata członkostwa, z możliwością przedłużenia o dwa kolejne lata, do 2008 r. włącznie. Okres stosowania systemu mógłby być jednak krótszy niż 3 lata. W systemie tym funkcjonować będą następujące stawki dopłat powierzchniowych: a. podstawowa stawka dopłaty do każdego ha UR w gospodarstwie, odpowiadająca 25%, 30% i 35% krajowej kwoty podzielonej przez całkowity obszar UR w Polsce; b. stawka dodatkowej dopłaty powierzchniowej do powierzchni upraw, które w UE objęte są dopłatami bezpośrednimi (zboża, w tym kukurydza na ziarno i paszowa, oleiste, wysokobiałkowe, len i konopie włókniste, strączkowe, tytoń, chmiel, ziemniaki skrobiowe); c. stawka dodatkowej dopłaty powierzchniowej powierzchni paszowej, wykorzystywanej w produkcji zwierzęcej, która w UE jest objęta dopłatami bezpośrednimi, czyli w produkcji bydła, owiec i mleka 1, jednak bez konieczności udokumentowania produkcji zwierzęcej. Dopłaty dodatkowe do powierzchni będą finansowane z części środków na rozwój wsi w Polsce oraz ze środków krajowych. Maksymalny poziom dopłat (dopłaty podstawowe + dopłaty dodatkowe) zgodnie z wynikiem negocjacji nie może przekroczyć 55%, 60% i 65% poziomu UE w pierwszych trzech latach członkostwa. Z dopłat dodatkowych wyłączone będą te uprawy, które w UE nie otrzymują wsparcia bezpośredniego (głównie: ziemniaki inne niż skrobiowe, buraki cukrowe, rośliny pastewne oprócz kukurydzy, owoce, warzywa, inne). Wprowadzenie systemu uproszczonego pozwoli na pełniejsze wykorzystanie środków finansowych, jakie UE stawia Polsce do dyspozycji w pierwszych latach członkostwa oraz na zebranie doświadczeń niezbędnych do efektywnego wdrożenia skomplikowanych procedur w ramach systemu standardowego tych dopłat. Zróżnicowanie stawek dopłat powierzchniowych na produkcję roślinną i zwierzęcą wspieraną 1 Dla uproszczenia systemu, powierzchnia paszowa wykorzystywana w produkcji mleczarskiej byłaby brana tu pod uwagę już w roku 2004, chociaż w UE produkcja mleka będzie objęta dopłatami bezpośrednimi dopiero od roku 2005 (zgodnie z postanowieniami Agendy 2000). 2
dopłatami bezpośrednimi w UE oraz na produkcję nie wspieraną w UE dopłatami bezpośrednimi, pozwoli skoncentrować dodatkowe dopłaty bezpośrednie na tych produktach, których konkurencyjność zależy w UE od wsparcia bezpośredniego w postaci dopłat. W systemie uproszczonym dopłat bezpośrednich nie będzie obowiązkowego odłogowania części gruntów (10%). Uzyskanie dodatkowej dopłaty powierzchniowej do łąk i pastwisk nie będzie uwarunkowane koniecznością wykazania posiadania bydła i owiec (tylko w okresie przejściowym, kiedy będzie stosowany system uproszczony). Wynegocjowane warunki akcesji dają Polsce formalną możliwość dodatkowego dofinansowania (z krajowego budżetu) tych kierunków produkcji, które w wyniku zastosowania systemu uproszczonego uzyskują istotnie niższe wsparcie niż w systemie standardowym (np. tytoń). Wstępne szacunki stawek dopłat bezpośrednich Obecnie można podawać jedynie wstępne i przybliżone szacunki stawek dopłat bezpośrednich. Takie szacunki wykonano w SAEPR/FAPA. Przy obliczaniu szacunkowych stawek dopłat przyjęto określone założenia, przede wszystkim w odniesieniu do takich parametrów, jak: - Powierzchnia użytków rolnych, które będą uprawnione do podstawowej dopłaty. Do dopłaty będą uprawnione UR, które w dniu 30 czerwca 2003 r. będą utrzymane w dobrej kulturze rolnej; - Powierzchnia pod produkcją roślinną, która w ramach WPR jest wspierana w UE dopłatami bezpośrednimi; - Powierzchnia łąk i pastwisk, na których prowadzona jest produkcja zwierzęca wspierana w UE dopłatami bezpośrednimi; - Kurs wymiany EUR/PLN. Należy podkreślić, że wykorzystane w obliczeniach parametry mają charakter założeń, które mogą ulec zmianie przy ustalaniu ostatecznych stawek dopłat, chociażby z uwagi na zmiany kursu lub dostępność lepszych danych statystycznych. Opis założeń przedstawiono w ramce 1. Szacunkowe stawki dopłat bezpośrednich przedstawiono w ramce 2. 3
Ramka 1. Założenia przyjęte w obliczaniu stawek dopłat bezpośrednich 1. Stawkę podstawową dopłat bezpośrednich (do każdego ha UR) obliczono dzieląc dostępną, całkowitą kwotę podstawowych dopłat bezpośrednich dla Polski (25%, 30%, 35%) przez liczbę uprawnionych UR 15,323 mln ha. Z założenia będą to użytki rolne w gospodarstwach powyżej 1 ha, które w dniu 30 czerwca 2003 r. będą utrzymane w dobrej kulturze rolnej. W obliczeniach posłużono się wstępnymi danymi GUS z Powszechnego Spisu Rolnego 2002. Założono przy tym, że 15% odłogów i ugorów znajdujących się w tych gospodarstwach będzie spełniać kryteria uprawniające je do dopłat bezpośrednich. 2. Stawki dodatkowych dopłat bezpośrednich, jedną, do kierunków produkcji roślinnej i drugą, do kierunków produkcji zwierzęcej, wspieranych w UE bezpośrednio, obliczono w następujący sposób: a. W przypadku dopłat finansowanych ze środków na rozwój wsi: (i) rozdzielając 25%, 20% i 15% środków rozwoju wsi dostępnych w latach 2004, 2005, 2006 na dwa ww. sektory (zwierzęcy i roślinny), proporcjonalnie do ich udziału w krajowej kwocie pełnych (100%) dopłat bezpośrednich w roku 2004 2, wyliczonej z wynegocjowanych parametrów, (ii) dzieląc następnie uzyskaną w ten sposób kwotę (kopertę) sektorową na obszar użytków rolnych właściwy dla tego sektora: - dla produkcji roślinnej, objętej w UE wsparciem bezpośrednim założono, że obszarem właściwym do wyliczenia stawki jest całkowity wynegocjowany obszar bazowy upraw polowych oraz powierzchnie pozostałych upraw otrzymujących w UE wsparcie bezpośrednie (zboża, oleiste, wysokobiałkowe, strączkowe, len, włókniste, tytoń, chmiel, ziemniaki skrobiowe). W przypadku produktów, dla których wynegocjowano nie obszar, a kwotę (w tonach), do obliczenia powierzchni posłużono się średnim plonem. Całkowita, liczona w ten sposób powierzchnia upraw objętych w UE wsparciem bezpośrednim wyniosła dla Polski 9,505 mln ha. - dla produkcji zwierzęcej otrzymującej w UE wsparcie bezpośrednie (bydło, owce i mleko [od 2005r.]) założono, że obszarem właściwym jest powierzchnia trwałych użytków zielonych łąk i pastwisk w gospodarstwach powyżej 1 ha, równa 3,514 mln ha (wstępne dane GUS z Powszechnego Spisu Rolnego 2002). To założenie nie wyklucza możliwości uwzględnienia powierzchni innych upraw, w tym pastewnych, jak lucerna 3. - założono, że różnica, między powierzchnią wszystkich UR a powierzchnią właściwą dla wyliczania stawek dopłat do produkcji roślinnej i zwierzęcej, równa 2,305 mln ha odpowiada powierzchni upraw, które nie uzyskują w UE dopłat bezpośrednich i które zgodnie z proponowanym zapisem Traktatu Akcesyjnego, nie są uprawnione do dodatkowych dopłat. b. W przypadku dopłat finansowanych ze środków krajowych oszacowano ich maksymalne możliwe stawki wynikające z wynegocjowanych pułapów (55%, 60% i 65% w latach 2004, 2005, 2006). Należy podkreślić więc, że oszacowane stawki odpowiadają jedynie limitom, jakie dopuszczają zapisy Traktatu Akcesyjnego. W obliczeniach założono, zgodnie z proponowanym zapisem Traktatu Akcesyjnego, że ww. limity wsparcia będą sprawdzane w sposób sektorowy dla sektora produkcji roślinnej wspieranej w UE dopłatami i dla sektora produkcji zwierzęcej, wspieranych w UE dopłatami. 3. W obliczeniach stawek dopłat założono kurs wymiany 1EURO = 4,00 PLN Źródło: SAEPR/FAPA 2 Alternatywne założenie polegałoby na uwzględnieniu zmiany w udziale obu sektorów w krajowej kwocie pełnych dopłat, związanej z wprowadzeniem dopłat do produkcji mleka począwszy od roku 2005. W wyniku tej zmiany udział sektora zwierzęcego (bydło + owce+ mleko) zwiększy się z 22,2% w roku 2004 (uwzględnione w obecnych szacunkach do całego okresu 2004-2006) do 24,5% w 2005 r. i do 26,8% w roku 2006. Uwzględnienie tej zmiany prowadzi do zwiększenia szacowanych stawek dodatkowych dopłat z 2-go filaru w sektorze zwierzęcym i ich zmniejszenia w sektorze roślinnym. Jednocześnie, limity dofinansowania krajowego w 2005 r. i 2006 r. uległyby zmniejszeniu w sektorze zwierzęcym i zwiększeniu w sektorze roślinnym. 3 Włącznie do powierzchni takich upraw wykorzystywanych do produkcji pasz zielonych, jak: strączkowych pastewnych, koniczyny, lucerny, esparcety, seradeli, oraz innych roślin pastewnych, w tym traw, uprawianych również na pastwiskach polowych, powoduje podwyższenie powierzchni kwalifikującej się do dodatkowych dopłat do produkcji zwierzęcej o 605 tys. ha (dane GUS dla roku 2001), tj. do poziomu 4,119 mln ha. To z kolei oznacza zmniejszenie stawek tych dodatkowych płatności jak i zmniejszenie maksymalnych stawek dodatkowych dopłat do produkcji zwierzęcej finansowanych z krajowego budżetu.
Ramka 2. Szacunkowe stawki dopłat bezpośrednich w Polsce w latach 2004-2006 Stawki podstawowych dopłat obszarowych do wszystkich UR 600 500 PLN/ha 400 300 200 Podstawowe stawki (25%, 30%, 35%) 100 160 198 238 0 2004 2005 2006 600 500 400 300 200 100 0 Stawki dopłat obszarowych do UR w produkcji zwierzęcej wspieranej w UE dopłatami bezpośrednimi PLN/ha 113 68 160 164 61 198 230 49 238 2004 2005 2006 Limit dla dofinansowania krajowego (do 55%,60%,65%) Z II-go filaru Podstawowe stawki (25%, 30%, 35%) 600 500 400 300 200 100 0 Stawki dopłat obszarowych do UR w produkcji roślinnej wspieranej w UE płatnościami PLN/ha 194 88 160 206 79 198 220 64 238 2004 2005 2006 Limit dla dofinansowania krajowego (do 55%,60%,65%) Z II-go filaru Podstawowe stawki (25%, 30%, 35%) 5
Uwagi do rysunków: 1. Warunkiem uzyskania dopłaty podstawowej w systemie uproszczonym (do wszystkich UR) jest utrzymanie powierzchni w dobrej kulturze rolnej oraz złożenie poprawnego wniosku. 2. Dopłaty dodatkowe w sektorze roślinnym obejmują takie uprawy, jak: zboża (w tym kukurydza na ziarno i kiszonkę), oleiste (rzepak, rzepik, soja, słonecznik), wysokobiałkowe (groch, łubin, bobik), len, konopie, tytoń, chmiel, strączkowe (wyka, cieciorka, soczewica) i ziemniaki skrobiowe. Dodatkowe dopłaty w sektorze zwierzęcym obejmują dopłaty do chowu bydła, owiec i produkcji mleka (od 2005r.) 3. Dopłaty dodatkowe z II-go filaru zawierają obowiązkowe dofinansowanie krajowe w wysokości 20%. 4. Powiększenie powierzchni, na jaką wypłacane byłyby dodatkowe dopłaty w sektorze zwierzęcym (dla bydła, owiec i mleka), o inne uprawy na pasze zielone (tak jak w przypisie 3) spowodowałoby zmniejszenie stawek tych dopłat w latach 2004, 2005 i 2006 do, odpowiednio: 58, 52, 42 PLN/ha - w przypadku dopłat finansowanych z IIgo filaru, natomiast limity stawek z krajowego budżetu wyniosłyby, odpowiednio: 72, 111 i 161 PLN/ha. 5. Uwzględnienie zmiany w udziale sektora zwierzęcego w krajowej kwocie płatności, związanej z wprowadzeniem dopłat do mleka począwszy od roku 2005, z 22,2% w roku 2004 (uwzględnione w obecnych szacunkach do całego okresu 2004-2006) do 24,5% w roku 2005 i do 26,8% w roku 2006, prowadzi do zwiększenia szacowanych stawek dodatkowych dopłat z 2-go filaru w sektorze zwierzęcym do 67 PLN/ha w roku 2005 r. i 60 PLN/ha w 2006 r. Stawki tych dopłat w sektorze roślinnym zmniejszyłyby się do 76 PLN/ha w 2005 r. i 60 PLN/ha w 2006 r. Jednocześnie, limity dofinansowania krajowego w 2005 r. i 2006 r. uległyby zmniejszeniu w sektorze zwierzęcym i zwiększeniu w sektorze roślinnym. Źródło: wstępne szacunki SAEPR/FAPA 6
350 300 250 200 150 100 50 309 Wysokość dopłat bezpośrednich na ha użytków rolnych w UE-15 i w Polsce 266 EURO rocznie/ha 215 210 202 193 177 176 168 160 156 130 127 126 124 118 94,4 94,1 0 Grecja Dania Niemcy Francja Belgia Wielka Brytania Polska (100%)* Szwecja Polska (100%) Irlandia Austria Finlandia Holandia Luksemburg Hiszpania * W przeliczeniu na powierzchnię UR kwalifikującą się do dopłat w systemie uproszonym, tj. w gospodarstwach rolnych powyżej 1 ha. Wysokość dopłat bezpośrednich dla Polski w 2004r. (94,1 Euro/ha) obejmuje dopłatę podst.(25%), dodatkową dopłatę z II filaru oraz dofinansowanie krajowe do limitu 55%. Portugalia Polska (2004)* 7
Tabela. Szacunkowe stawki dopłat bezpośrednich w Polsce w latach 2004-2006r. (w PLN/ha) Wyliczenie kwot dopłat dla przykładowego gospodarstwa w roku 2004r. 2004 r. 2005 r. 2006 r. Przykładowe gospodarstwo o pow. UR 30 ha Uprawy kwalifikujące się do dopłat bezpośrednich w Polsce Dopł. do wszystkich UR Dopłata dodatkowa ze środków na rozwój wsi Limit dopłaty dodatkowej z krajowego budżetu Dopł. do wszystkich UR Dopłata dodatkowa ze środków na rozwój wsi Limit dopłaty dodatkowej z krajowego budżetu Dopł. do wszystkich UR Dopłata dodatkowa ze środków na rozwój wsi Limit dopłaty dodatkowej z krajowego budżetu Powierzchnia upraw w ha Dopłaty: podstawowa i ze środków na rozwój wsi (w PLN na gospodarstwo) Maksymalny poziom dopłat po uwzględnieniu środków krajowych (w PLN na gospodarstwo) A B C D E F=E(A+B) G=E(A+B+C) Zboża (w tym kukurydza na ziarno i kiszonkę) 11,88 Produkcja Oleiste (rzepak, rzepik, słonecznik, soja) 1,76 roślinna Wysokobiałkowe (groch, łubin, bobik) otrzymująca Len i konopie w UE Tytoń dopłaty Chmiel Strączkowe (wyka, cieciorka, soczewica) 88,3 193,7 78,7 205,5 64,1 219,9 14,84 3686 6560 Ziemniaki skrobiowe 1,20 Produkcja zwierzęca otrzymująca w UE dopłaty Łąki i pastwiska 160,2 68,0 112,6 198,0 60,7 164,1 238,4 49,4 230,1 8,83 8,83 2015 3009 (bydło, mleko, owce) Buraki cukrowe 3,06 Ziemniaki 0,76 Produkcja Inne uprawy pastewne bez kukurydzy pastewnej 2,0 nie otrzymująca Inne motylkowe 0 0 0 0 0 0 6,33 1014 1014 w UE dopłat, Uprawy sadownicze w tym: Uprawy warzywnicze 0,51 Inne Ugory utrzymane w dobrej kulturze rolnej Razem na wszystkie UR kwalifikujące się do wsparcia 30,00 6715 10583 Założenia opisane w tekście; przyjęto kurs PLN/EUR= 4,0 zł Źródło: wstępne szacunki SAEPR/FAPA 8