RAPORT Z BADAŃ ANKIETOWYCH DOTYCZĄCYCH METOD I MEDIÓW KOMUNIKACYJNYCH W PRZEKAZIE WIEDZY

RAPORT Z BADAŃ ANKIETOWYCH DOTYCZĄCYCH METOD I MEDIÓW KOMUNIKACYJNYCH W PRZEKAZIE WIEDZY DO PROJEKTU FORESIGHT»SIECI GOSPODARCZE WIELKOPOLSKI«SCENARIUSZE TRANSFORMACJI WIEDZY WSPIERAJĄCE INNOWACYJNĄ GOSPODARKĘ Beata MROCZEK Karolina WERNER Michał LEITGEBER Magdalena K. WYRWICKA Poznań, 2011 Publikacja współfinansowana przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka w ramach Osi priorytetowej: 1. Badania i rozwój nowoczesnych technologii, Działanie: 1.1. Wsparcie badań naukowych dla budowy gospodarki opartej na wiedzy, Poddziałanie: 1.1.1. Projekty badawcze z wykorzystaniem metody foresight na podstawie umowy UDA POIG. 01.01.01-30-014/09.

2 Spis treści Rozdział 1. Komunikacja jako proces przekazu wiedzy... 4 Rozdział 2. Metody badawcze, źródła danych... 7 Rozdział 3. Charakterystyka badanej populacji... 9 Rozdział 4. Uzyskane efekty... 27 4.1. Zestawienie wyników badania ankietowego wśród uczniów... 51 4.2. Zestawienie wyników badania ankietowego wśród studentów... 59 4.3.Zestawienie wyników badania ankietowego wśród pracowników... 69 Rozdział 5. Analiza współzależności zjawisk... 217 Rozdział 6. Wnioski końcowe... 228 Bibliografia... 229 Spis załączników... 230

3 Niniejszy raport stanowi prezentację wyników badań ankietowych przeprowadzonych w ramach realizacji projektu Foresight»Sieci gospodarcze Wielkopolski«scenariusze transformacji wiedzy wspierające innowacyjną gospodarkę. Badania przeprowadzane były na terenie Wielkopolski, w okresie od lutego 2010 roku do końca roku 2010. Pierwsze badania przeprowadzono wśród uczniów gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych. Równolegle podjęto badania wśród studentów wielkopolskich uczelni wyższych, zarówno publicznych jak i niepublicznych, oraz wśród pracowników różnych regionalnych podmiotów gospodarczych i instytucji. Celem analiz było zidentyfikowanie typowych sposobów porozumiewania się w szkole, na uczelni lub w miejscu pracy, oraz zebranie informacji niezbędnych do rozpoznania mediów stosowanych w przekazie wiedzy. Hipotezy autorów zakładały, że w poszczególnych grupach respondentów, w zależności od płci, wieku, wykształcenia, miejsca zamieszkania, stażu pracy, będą dominowały inne metody i media komunikacyjne. Obiektem badań były opinie wyrażane dobrowolnie przez losowo wybrane osoby pracujące, studiujące i uczące się na temat sposobów porozumiewania się. Badania pokazały, że istnieją bariery dotyczące tworzenia więzi społecznych na bazie współdziałania, chęci poszukiwania i przyswajania nowej wiedzy oraz woli samodoskonalenia się. Wyniki badań umożliwiły rozpoznanie wykorzystywanych obecnie oraz prawdopodobnych w przyszłości metod komunikowania się i relacji międzyludzkich o charakterze sieciowym. Słowa kluczowe: komunikacja, przekaz wiedzy, metody i media komunikacyjne

4 1. KOMUNIKACJA JAKO PROCES PRZEKAZU WIEDZY 1.1. Proces komunikacji międzyludzkiej Wszelkie działania ludzkie w sferze gospodarczej mają w istocie charakter społeczny i bazują na przekazie informacji [8, s.31]. Oddziaływania na osoby lub grupy mają zwykle charakter celowy, planowy, jednak ich efekty mogą istotnie odbiegać od pożądanych. Przy każdej relacji z drugim człowiekiem leży pierwotny kontekst komunikacyjny nadawca-odbiorca. Zawsze w trakcie komunikacji zachodzi: - przekazanie pewnych informacji, - odebranie informacji przekazanych przez partnera, - przekazanie nowych informacji w oparciu o informacje odebrane [2, s. 109]. Im lepszy sposób przekazu i odbioru informacji, tym większa skuteczność komunikacji. Informacje mogą być faktami, wyobrażeniami lub zamiarami. Wymiana informacji jest działaniem celowym. Spełnia ona różne zadania. W sferze racjonalnej wspomaga wypełnienie zadań poprzez przygotowanie i realizację działań i decyzji. W sferze socjalnej umożliwia nawiązywanie kontaktów i podtrzymywanie więzi, natomiast w sferze indywidualnej daje poczucie własnej wartości, bowiem ważne jest, kto o czym jest informowany. Proces komunikowania się przebiega między nadawcą a odbiorcą i polega na przekazywaniu odbiorcy pewnego komunikatu, na podstawie którego dowiaduje się on czegoś o stanie nadawcy. Pełny proces komunikowania się przebiega w dwóch kierunkach, tzn. nadawca przekazuje wiadomość odbiorcy, który reaguje w taki sposób, że zwrotnie przesyła swoją wiadomość do nadawcy pierwszego komunikatu [1, s. 14]. Ta dwukierunkowość procesu komunikowania się znajduje odzwierciedlenie w definicji proponowanej przez Z. Nęckiego - komunikowanie interpersonalne to podejmowana w określonym kontekście wymiana werbalnych i niewerbalnych sygnałów (symboli) w celu osiągnięcia lepszego poziomu współdziałania [7, s. 43; 11, s. 70]. Zdaniem Ch. Cooleya, komunikowanie to mechanizm, dzięki któremu stosunki międzyludzkie istnieją i rozwijają się, a wytworzone przez umysł ludzki symbole są przekazywane w przestrzeń i zachowywane w czasie [3, s. 11-38]. J. Dewey zwraca uwagę na fakt, że społeczeństwo istnieje nie tylko dzięki przekazywaniu informacji i komunikowaniu się, ale że jego istnienie polega na procesach przekazu i komunikowania [3, s. 11-38]. Powyżej przytoczono zaledwie trzy definicje komunikowania się, natomiast z całego spectrum dostępnych w literaturze definicji, przyjąć można pewne uniwersalne podejście. W sposób ogólny stwierdzić należy, że komunikowanie jest procesem społecznym, kreatywnym, dynamicznym, ciągłym, złożonym, interakcyjnym i nieodwracalnym, polegającym na porozumiewaniu się jednostek, grup lub instytucji. Ludzie mogą porozumiewać się dzięki określonym znakom (język naturalny, mimika, gesty itp.), służącym przesyłaniu informacji w formie słownej lub bezsłownej. Komunikując się z ludźmi, przekazujemy im i odbieramy od nich znaki i dostrzegany zachowania, dzięki którym wnioskujemy o znaczeniu wiadomości. W procesie przekazu wyróżnia się trzy podstawowe elementy: nadawcę, wiadomość (która jeśli jest dedykowana stanowi informację) i odbiorcę (rys. 1). Jeśli informacje nadawane są jednostronnie, bez zjawiska sprzężenia zwrotnego, wówczas nadawca nie może kontrolować skutków swojej wiadomości. Odbiór intencji nadawcy jest subiektywny. Tak powstaje szum informacyjny, którym usiłuje się sterować przez reklamę i perswazję [14, s. 6]. Dopiero wymiana, podczas której informacje przepływają w obu kierunkach, określana jest mianem komunikacji.

5 Rys. 1. Model przekazu wiadomości Źródło: na podstawie [1] Proces komunikowania się wykorzystuje różne środki przekazu i wywołuje określone, pożądane przez nadawcę, skutki. Wymieniana między ludźmi informacja: - zawiera treść (zrozumiałą dla obu stron), - stanowi przekaz dotyczący rodzaju i jakości stosunków między nadawcą a odbiorcą (podstawa zaufania, konflikt interesów), które mogą wzmocnić lub osłabić przeniesienie informacji merytorycznej. Kombinacja treści informacji i stosunków międzyludzkich w ramach komunikacji jest charakteryzowana przez przekaz, który nadawca przesyła odbiorcy. - prowadzi do apelu, wezwania do działania, do podjęcia aktywności przez odbiorcę. - zawiera informację o osobie nadawcy, o czym świadczy rodzaj i sposób przesłania informacji (autorytarny lub partycypacyjny, otwarty lub zamknięty). Szczególnie ważnym czynnikiem prawidłowego procesu komunikacji jest informacja zwrotna (sprzężenie zwrotne, feedback). Poprzez komunikat zwrotny nadawca dowiaduje się, czy przekaz

6 informacji wywarł na odbiorcy zamierzony skutek. Sprzężenie zwrotne jest zazwyczaj efektem formalizacji przekazu informacji. Formalny system komunikacji zawiera zasady dotyczące sterowania i kontroli przepływu informacji. Ustala się przede wszystkim, kto z kim, na jaki temat, kiedy, jaką drogą powinien i może się komunikować. Nieformalny system komunikacji nie jest porządkiem ustalanym świadomie. Nie opiera się na wcześniejszym planowaniu, ani na strategicznych lub taktycznych założeniach. Obejmuje on zarówno informacje istotne dla społeczności, jak i informacje o charakterze czysto osobistym, które mogą ujawnić się podczas prywatnych rozmów, w pogłoskach lub plotkach. Istnienie więzi nieformalnych nie oznacza, że stanowią one konkurencję dla zależności formalnych. Normy, wartości i cele wpływają na to, czy komunikacja nieformalna będzie sprzeczna z komunikacją formalną, lub na ile oba te rodzaje komunikacji będą się wzajemnie uzupełniać. Oznacza to jednak również, iż oba systemy nie mogą istnieć obok siebie w postaci odizolowanej. Warunkują się wzajemnie i przenikają. Nie można zrozumieć istoty formalnego systemu komunikacji, bez uwzględnienia sieci więzi nieformalnych wraz z ich pozytywnymi i negatywnymi skutkami. Na jakość i sprawność komunikacji wpływa również dobór metod i mediów. Uzyskane efekty przekazu, związane są z występowaniem problemów w procesie komunikacji międzyludzkiej [13]. Rozwojowi cywilizacji towarzyszy zwiększanie możliwości komunikowania się z ludźmi. XX wiek można uznać za przełomowy w tej dziedzinie. Upowszechniły się media o masowym zasięgu radio, telewizja, a pod koniec stulecia sieć komputerowa Internet, którego fenomen polega na tym, że stwarza on nowe możliwości porozumiewania się. Internet zaczyna także przejmować zadania innych, powszechnie wykorzystywanych narzędzi przekazywania informacji [4, s. 13]. 1.2. Wiedza jako przedmiot przekazu Według Arystotelesa wiedza jest rozumieniem przyczyn i zasad. Dzięki wiedzy możliwe jest zastosowanie informacji w praktyce. Pojęcie wiedzy występuje we wszystkich dyscyplinach naukowych. Na gruncie zarządzania, konceptualizacja wiedzy powstała dzięki P. Romerowi, który zauważył, że jednym z głównych źródeł postępu technologicznego są innowacje, pomysły i idee, czyli ogólnie wiedza [9]. Z kolei w ujęciu ekonomicznym wiedza jest nośnikiem wartości, a jej znaczenie jest tym większe, w im mniejszym stopniu może przyczyniać się do osiągnięcia celów gospodarczych [12, s. 212]. Bez względu jednak na dyscyplinę naukową, z punktu widzenia której traktowana jest wiedza, przyjąć należy za D. Beckerem, że wiedza jest strukturą, za pomocą której system społeczny przekazuje otoczeniu oczekiwania w związku z minionymi rozczarowaniami. Wiedza zatem stanowi forum myśli społecznej [13, s. 16]. Powstaje w umysłach ludzi, jednak w instytucjach pojawia się także w działaniu, normach, w procedurach oraz w lokalnej kulturze. Wiedza pojawia się w społecznościach i organizacjach tylko indywidualnie wraz z osobą i odgrywa w nich jakąś rolę dopiero wtedy, kiedy zostanie zakomunikowana. Wiedza, staje się wtedy użyteczna, kiedy zostanie przekazana. Dlatego też umiejętne przekazywanie wiedzy, budujące więzi społeczne i gospodarcze, sprzyjające rozwojowi podmiotów gospodarczych i regionu stało się obiektem badań wielu zespołów naukowych [13, s. 17]. 1.3. Rola przekazu wiedzy w tworzeniu sieci gospodarczych Pojęcie sieci i sieciowości nie jest już pojęciem nowym, ale na stałe weszło do użytku zarówno w świecie naukowym jak i poza nim. W obszarze zainteresowania ekonomii, czy zarządzania znajdują się organizacje sieciowe, struktury sieciowe, sieci gospodarcze, natomiast z punktu widzenia socjologii lub psychologii istotne są sieci społeczne. Sieci gospodarcze, mające charakter najczęściej formalnych powiązań między jednostkami gospodarczymi, tworzone są na podwalinach sieci społecznych, mających najczęściej charakter relacji nieformalnych. Sieć społeczna opiera się na interakcjach między ludźmi tworzącymi układ - tworzy się

7 potencjał osób współpracujących lub wykazujących gotowość do podjęcia współpracy w razie konieczności [6, s. 58]. W ten sposób między poszczególnymi elementami sieci (ludźmi) tworzą się relacje, zależności, powiązania. Często powodem powstania sieci społecznej jest wspólny cel, a efekt synergii jaki daje współpraca pozwala na jego osiągnięcie. Oddziaływania na poszczególne jednostki oraz zbiorowości nie zachodzą jedynie w wyniku wpływu jednych osób na inne, lecz również poprzez materialne (rzeczowe) kulturowe (duchowe) skutki tych działań [8, s. 31]. Niektóre przedsiębiorstwa silniej angażują się w relacje z mniejszą, a nie większą liczbą ludzi. Sięgają przy tym po formy komunikacji tak stare jak sama ludzkość na przykład rozmowa przy stole. Starają się one budować więzi z klientami śledząc zmiany rynkowe. Zdają sobie bowiem sprawę, że chociaż technologia kształtuje zachowania konsumentów, tak naprawdę liczą się relacje z ludźmi [5, s. 98]. Można zatem przyjąć tezę, że u podstaw sieci społecznych leży jednoznaczna komunikacja, praca zespołowa oraz umiejętność współpracy. Wychodząc z założenia, że przedsiębiorstwo powstaje i istnieje dzięki ludziom, przyjąć należy, że relacje wewnątrz przedsiębiorstwa to relacje między pracownikami, a relacje przedsiębiorstwa z otoczeniem to relacje między pracownikami odrębnych jednostek gospodarczych. W związku z powyższym postawić należy tezę, że sieci gospodarcze bazują na relacjach społecznych budowanych w efekcie komunikacji międzyludzkiej. Jednocześnie wzrost znaczenia wiedzy, jako zasobu pozwalającego budować przewagę konkurencyjną przedsiębiorstwa sprawił, że kluczową rolę odgrywają wewnętrzne relacje między pracownikami, nakierowane na tworzenie, przepływ i wykorzystywanie wiedzy, czyli transformację tego zasobu. Sam fakt porozumiewania się w określonych kwestiach w perspektywie czasu skutkuje utrwaleniem akceptowanych sposobów przekazywania informacji oraz nawykami dotyczącymi dzielenia się wiadomościami. Przekaz komunikatu odbywa się zwykle z udziałem konkretnych mediów (tablic ogłoszeń, prasy, radia, telewizji, Internetu, prezentacji multimedialnych, publikacji książkowych itp.) lub wymaga stworzenia sprzyjających warunków (np. zwołania zebrania, zgromadzenia osób w jednym miejscu, zalecenia współdziałania). Zwyczaje przyjęte przez grupę wiekową w okresie kształcenia obowiązkowego, są przenoszone dalej na okres zdobywania kwalifikacji zawodowych, potem czas świadczenia pracy. Dlatego intencją prezentowanych tu badań była identyfikacja typowych sposobów porozumiewania się w szkole, podczas studiów i w trakcie realizacji pracy zawodowej. Wyniki takich badań umożliwiają rozpoznanie wykorzystywanych obecnie oraz prawdopodobnych w przyszłości metod komunikowania się i relacji międzyludzkich o charakterze sieciowym. 2. METODY BADAWCZE, ŹRÓDŁA DANYCH Badania były prowadzone za pomocą dwustronicowego formularza ankiety. W ramach badania przygotowano kwestionariusz ankiety w 3 wersjach, w zależności od grupy docelowej. Celem przeprowadzonych badań było zidentyfikowanie typowych sposobów porozumiewania się w szkole, na uczelni lub w miejscu pracy, oraz zebranie informacji niezbędnych do rozpoznania mediów stosowanych w przekazie wiedzy. Łącznie zebrano 5 126 ankiet 1. Formularz ankietowy umożliwiał zidentyfikowanie respondenta, co do płci, wieku oraz aktualnego miejsca zamieszkania (ze względu na ilość mieszkańców). W zależności od grupy poddanej badaniu, ankietowany wskazywał: 1 Według danych GUS populacja Wielkopolan liczy 2 245 386 osób, z czego w regionie poznańskim (w tym m. Poznań) mieszka 33%, w kaliskim i w konińskim po 19% z tej populacji, w leszczyńskim 16%, a w pilskim 12%; losując próbę badawczą zadbano o reprezentatywność danych z poszczególnych subregionów. Margines błędu przy poziomie ufności 95%, n = 5126 wynosi 0,128.

8 - rodzaj szkoły, której jest uczniem (do wyboru: gimnazjum, liceum ogólnokształcące, liceum profilowane, szkoła zawodowa), - typ uczelni - publiczna lub niepubliczna, - staż pracy, zdobyte wykształcenie (do wyboru: podstawowe, zawodowe, średnie, wyższe) oraz zajmowane w chwili ankietowania stanowisko - pracownik lub kierownik. Formularz ankiety skierowany do uczniów wielkopolskich szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych (załącznik 1) składał się z 17 pytań, w tym dwóch otwartych. Pytania zawarte w ankiecie dotyczyły sposobów przekazywania wiedzy w szkole oraz identyfikowały źródła pozyskiwania wiedzy przez uczniów. Formularz ankiety skierowany do studentów wielkopolskich uczelni wyższych, publicznych i niepublicznych (załącznik 2), składał się z 19 pytań, w tym dwóch otwartych. Pytania zawarte w kwestionariuszu identyfikowały sposoby przekazywania wiedzy na uczelni, źródła pozyskiwania wiedzy przez studentów, preferowane przez studentów formy kształcenia oraz zakres godzinowy szkoleń. W badaniu zapytano także studentów o kursy specjalistyczne, w jakich uczestniczyli lub zamierzają uczestniczyć. Formularz ankiety adresowany do pracowników (załącznik 3) zawierał 11 pytań zamkniętych, które dotyczyły dostępności informacji w miejscu pracy, sposobów przekazywania wiedzy w życiu zawodowym oraz źródeł pozyskiwania wiedzy potrzebnej do wykonania pracy. W celu przeprowadzenia badań wśród uczniów gimnazjów, szkół średnich i zawodowych, realizatorzy badania wystosowali prośbę do Kuratorium Oświaty w Poznaniu o zgodę na przeprowadzenie sondaży, która została przychylnie rozpatrzona. Ankiety dedykowane uczniom były osobiście przekazywane do dyrektorów szkół lub na ich wyraźne życzenie były przesłane listownie. Wykaz szkół, do których skierowano formularze zawiera tabela 2.1. Łącznie sondaż przeprowadzono w: 6 liceach ogólnokształcących, 5 gimnazjach, 2 zespołach szkół ponadgimnazjalnych, w następujących powiatach Wielkopolski: pilskim, gnieźnieńskim, kaliskim, leszczyńskim, grodziskim i poznańskim. Zebrano 1197 ankiet. Za poprawne uznano 898 (299 odrzucono z uwagi na niekompletność odpowiedzi). Tabela 2.1. Wykaz szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych objętych badaniem ankietowym Lp. Subregiony Powiat Miasto Nazwa szkoły 1. Powiat pilski Piła Gimnazjum nr 4 w Pile Północny 2. Powiat pilski Piła Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 3 3. Powiat gnieźnieński Gniezno I Liceum Ogólnokształcące im. Bolesława Chrobrego Wschodni 4. Powiat gnieźnieński Gniezno II Liceum Ogólnokształcące im. Dąbrówki 5. Poznań-miasto na prawach powiatu Poznań Gimnzajum nr 30 im. F. Sypniewskiego 6. Centralny Poznań Poznań Gimnazjum nr 58 w Poznaniu 7. Poznań Poznań VIII Liceum Ogólnokształcące im. Adama Mickiewicza w Poznaniu 8. Poznań Poznań XI Liceum Ogólnokształcące im. J. W. Zambrzuskich 9. Leszno-miasto na prawach powiatu Leszno Gimnazjum nr 9 w Lesznie 10. Zachodni Grodzisk Powiat grodziski Wielkopolski Gimnazjum im. Powstańców Wielkopolskich 11. Powiat nowotomyski Opalenica Zespół Szkół 12. Kalisz-miasto na Południowy prawach powiatu Kalisz III Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika w Kaliszu 13. Kalisz Kalisz IV Liceum Ogólnokształcące im. Ignacego Jana Paderewskiego Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych

9 Badania ankietowe wśród społeczności studenckiej przeprowadzili głównie pracownicy naukowo dydaktyczni Wydziału Inżynierii Zarządzania Politechniki Poznańskiej w losowo wybranych uczelniach zarówno publicznych jak i niepublicznych w Wielkopolsce. Badaniem objęto studentów uczących się w trybie stacjonarnym i niestacjonarnym studiów I-go i IIgo stopnia. Łącznie sondaż przeprowadzono w 12 uczelniach wyższych województwa wielkopolskiego - 6 publicznych i 6 niepublicznych 2. Zebrano 1769 ankiet. Za poprawne uznano 1003 (766 odrzucono z uwagi na niekompletność odpowiedzi). W większości przypadków, ankiety uznano za nieprawidłowo wypełnione, ponieważ ankietowani nie odpowiedzieli na wszystkie pytania lub bez odpowiedzi pozostawili pytanie ostatnie dotyczące podania powodu samokształcenia. Ankiety skierowane do pracowników dystrybuowane były przez osoby, które zgodziły się pośredniczyć w realizacji badań. Byli to pracownicy Wydziału Inżynierii Zarządzania, zarówno naukowo - dydaktyczni jak i administracyjni, osoby zaangażowane w realizację Projektu - kierownicy Pól Badawczych, pracownicy Biura Projektu, członkowie Panelu Realizatorów. Tak liczne zaangażowanie wielu osób w kolportaż ankiet spowodował, że wśród respondentów znaleźli się pracownicy przedsiębiorstw prywatnych oraz państwowych z różnych sektorów i branż, pracownicy instytucji rządowych i samorządowych. Łącznie zebrano 2160 ankiet. Za poprawne uznano 977 (1183 odrzucono z uwagi na niekompletność odpowiedzi). 3. CHARAKTERYSTYKA BADANEJ POPULACJI Badanie ankietowe wśród społeczności uczniowskiej przeprowadzono w losowo wybranych klasach szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych w Wielkopolsce. Reprezentacja uczniów, którzy wzięli udział w badaniu, według rodzaju szkół do jakich uczęszczają, jest następująca (wykres 3.1.): 333 uczniów gimnazjów - 37% przebadanej populacji; 482 uczniów liceów ogólnokształcących - 54% przebadanej populacji; 58 uczniów techników - 6% przebadanej populacji; 25 uczniów szkół zawodowych - 3% przebadanej populacji. Wykres 3.1. Struktura badanej populacji uczniów według typu szkół gimnazjum 37%; 333 osoby Szkoła technikum 6%; 58 osób szkoła zawodowa 3%; 25 osób liceum ogólnokształcące 54%; 482 osoby 2 Równa liczba uczelni publicznych i niepublicznych nie była zamierzona, jest efektem przypadkowym i wynika z gotowości studentów do uczestniczenia w badaniach.

10 Wśród uczniów biorących udział w badaniu 439 osób, czyli 49% stanowią kobiety, natomiast 459 osób (51%) to mężczyźni (wykres 3.2.). Wykres 3.2. Struktura badanej populacji uczniów według płci Płeć męska 51%; 459 osób żeńska 49%; 439 osób Struktura wieku badanej populacji uczniów wielkopolskich szkół (wykres 3.3.) wskazuje, że 218 osób (24,28%) ankietowanej grupy stanowią osoby w wieku 18 lat, 195 osób badanych (21,71%) ma lat 17, 170 respondentów (18,93%) jest w wieku lat 16. Jedna osoba (0,11%) ma lat 12. Wykres 3.3. Struktura badanej populacji uczniów według wieku Wiek 20 lat 8 osób; 0,89% 19 lat 66 osób; 7,35% 18 lat 17 lat 16 lat 15 lat 14 lat 13 lat 12 lat 1 osoba; 0,11% 31 osób; 3,45% 56 osób; 6,24% 218 osób; 24,28% 195 osób; 21,71% 170 osób; 18,93% 153 osoby; 17,04% 0 50 100 150 200 250 ilość osób

11 W badanej populacji, największa liczba respondentów - 377 osób (41,97%) mieszka w miejscowościach o liczbie mieszkańców mieszczącej się w granicy51-150 tysięcy mieszkańców. 199 osób (22,16%) mieszka w miejscowościach ponad 500 tysięcy mieszkańców. W mniejszej miejscowości (o liczbie ludności do 10 tysięcy) mieszka 191 osób (21,27%). Zaledwie 5 uczniów (0,56%) mieszka w miejscowościach o liczbie mieszkańców mieszczącej się w granicy 301-500 tysięcy (wykres 3.4.). Badania ankietowe wśród społeczności studenckiej, przeprowadzono na uczelniach wyższych w Wielkopolsce. Ilość studentów, którzy wzięli udział w badaniu według rodzaju uczelni, do której uczęszczają prezentuje się następująco (wykres 3.5.): 533 studentów uczelni publicznych - 53% przebadanej populacji, 470 studentów uczelni niepublicznych - 47% przebadanej populacji. Wykres 3.4. Struktura badanej populacji uczniów według miejscowości zamieszkania Miejscowość zamieszkania ponad 500 tys. 199 osób; 22,16% 301-500 tys. 5 osób; 0,56% 151-300 tys. 6 osób; 0,67% 51-150 tys. 377 osób; 41,97% 11-50 tys. 120 osób; 13,36% do 10 tys 191 osób; 21,27% 0 50 100 150 200 250 300 350 400 ilość osób

12 Wykres 3.5. Struktura badanej populacji studentów według typu uczelni Typ uczelni niepubliczna 47%; 470 osób publiczna 53%; 533 osoby Wśród studentów biorących udział w badaniu 611 osób, czyli 61% stanowią kobiety, natomiast 392 osoby, czyli 39% to mężczyźni (wykres 3.6.). Wykres 3.6. Struktura badanej populacji studentów według płci Płeć męska39%; 392 osoby żeńska 61%; 611 osób Struktura wieku badanej populacji studentów wielkopolskich uczelni (wykres 3.7 i 3.8.) wskazuje że: 282 osoby to studenci w wieku 21 lat 28,23% przebadanej populacji' 231 osób to studenci w wieku 20 lat 23,12%, 140 osób to studenci w wieku 22 lat 14,01%,

13 91 osób to studenci w wieku 23 lat 9,11%, 59 osób to studenci w wieku 19 lat 5,91%, 49 osób to studenci w wieku 24 lat 4,90%, 38 osób to studenci w wieku 25 lat 3,80%, 24 osoby to studenci w wieku 26 lat 2,40%, 14 osób to studenci w wieku 27 lat 1,40%, 11 osób to studenci w wieku 28 lat 1,10%, 9 osób to studenci w wieku 29 lat 0,90%, 8 osób to studenci w wieku 30 lat 0,80%, po 6 osób w wieku 37 i 44 lat po 0,60%, 5 osób to studenci w wieku 35 lat 0,50%, po 4 osoby w wieku 33 i 38 lat po 0,40%, po 3 osoby w wieku 31, 32 i 36 lat po 0,30%, po 2 osoby w wieku 18 i 34 lat po 0,20%, po 1 osobie w wieku 40, 43, 47, 48 i 50 lat po 0,10%. W badaniu nie stwierdzono studentów w wieku 39, 41, 42, 45, 46, 49 lat. Wykres 3.7. Struktura badanej populacji studentów według wieku Wiek 30 lat 29 lat 28 lat 27 lat 26 lat 25 lat 24 lat 23 lat 8 osób; 0,80% 9 osób; 0,90% 11 osób; 1,10% 14 osób; 1,40% 24 osoby; 2,40% 38 osób; 3,80% 49 osób; 4,90% 91 osób; 9,11% 22 lat 21 lat 20 lat 19 lat 18 lat 2osoby; 0,20% 59 osób; 5,91% 140 osób; 14,01% 282 osoby; 28,23% 231 osób; 23,12% 0 25 50 75 100 125 150 175 200 225 250 275 300 ilość osób

14 Wykres 3.8. Struktura badanej populacji studentów według wieku c.d. Wiek c.d. 50 lat 49 lat 48 lat 47 lat 46 lat 45 lat 44 lat 43 lat 42 lat 41 lat 40 lat 39 lat 38 lat 37 lat 36 lat 35 lat 34 lat 33 lat 32 lat 31 lat 1 osoba; 0,10% 1 osoba; 0,10% 1 osoba; 0,10% 6 osób; 0,60% 1 osoba; 0,10% 6 osób; 0,60% 4 osoby; 0,40% 6 osób; 0,60% 3 osoby; 0,30% 5 osób; 0,50% 2 osoby; 0,20% 4 osoby; 0,40% 3 osoby; 0,30% 3 osoby; 0,30% 0 1 2 3 4 5 6 7 ilość osób W badanej populacji studentów, największa liczba respondentów 366 osób (36,49%) mieszka w miejscowościach o liczbie mieszkańców do 10 tysięcy osób. 245 osób (24,42%) mieszka w miejscowościach, gdzie liczba mieszkańców mieści się w granicy 11-50 tysięcy osób. W największych miejscowościach (o liczbie ludności powyżej 500 tysięcy) mieszkają 223 osoby (22,23%). W miejscowości, gdzie liczba mieszkańców mieści się w granicy 51-150 tysięcy mieszka 135 studentów (13,45%). 20 osób (1,99%) mieszka w miejscowościach, gdzie liczba mieszkańców mieści się w granicy 301-500 tysięcy osób. Zaledwie 14 studentów (1,39%) mieszka w miejscowościach o liczbie mieszkańców mieszczącej się w granicy 151-300 tysięcy (wykres 3.9.).

15 Wykres 3.9. Struktura badanej populacji studentów według miejscowości zamieszkania Miejscowość zamieszkania ponad 500 tys. 223 osoby; 22,23% 301-500 tys. 20osób; 1,99% 151-300 tys. 14 osób; 1,39% 51-150 tys. 135 osób; 13,45% 11-50 tys. 245 osób; 24,42% do 10 tys 366 osób; 36,49% 0 50 100 150 200 250 300 350 400 ilość osób Struktura badanej populacji pracowników pod względem płci, wskazuje, że obie płcie są reprezentowane w podobnej ilości - 516 kobiet (53%) oraz 461 mężczyzn - 47% (wykres 3.10.). W przebadanej grupie pracowników dominują osoby w przedziale wiekowym od 18 do 30 lat 633 osoby (64,79%). Natomiast najsłabiej reprezentowaną grupą wiekową pracowników, którzy wzięli udział w badaniu, są osoby w wieku 61-75 lat - 11 osób (1,13%) (wykres 3.11.). Tak kształtująca się struktura wiekowa respondentów, znalazła swoje odzwierciedlenie w kształtowaniu się zmiennej staż pracy ankietowanych. Pod względem tego kryterium, objęta badaniem populacja charakteryzuje się dominacją osób, których staż pracy wynosi odpowiednio od 0-3 lat - 382 osoby (39,10%) oraz od 4-10 lat pracy zawodowej - 318 osób (32,55%). W badaniu wzięła udział 1 osoba (0,10%), której staż pracy przekracza 50 lat (wykres 3.12.).

16 Wykres 3.10. Struktura badanej populacji pracowników według płci Płeć męska 47%; 461 osób żeńska 53%; 516 osób Wykres 3.11. Struktura badanej populacji pracowników według wieku Wiek 61-75 lat 11osób; 1,13% 46-60 lat 83 osoby; 8,50% 31-45 lat 250 osób; 25,59% 18-30 lat 633 osoby; 64,79% 0 100 200 300 400 500 600 700 ilość osób

17 Wykres 3.12. Struktura badanej populacji pracowników według stażu pracy Staż pracy powyżej 50 lat 41-50 lat 31-40 lat 21-30 lat 1 osoba; 010% 11 osób; 1,13% 37 osób; 3,79% 75 osób; 7,68% 11-20 lat 153 osoby; 15,66% 4-10 lat 318 osób; 32,55% 0-3 lat 382 osoby; 39,10% 0 50 100 150 200 250 300 350 400 ilość osób Biorą pod uwagę wykształcenie ankietowanych, najliczniejszą grupę stanowią osoby ze średnim wykształceniem - 533 osoby (56,60%), natomiast w bardzo niewielkim stopniu reprezentowani są pracownicy z wykształceniem podstawowym jedna osoba (0,10%) lub zawodowym - 22 osoby (2,25%). Taki stan rzeczy wynika z trudności w dotarciu przez ankieterów do tych grup lub niechęć osób o niskim wykształceniu do udziału w badaniu (wykres 3.13.). Zdaniem autorów niniejszego raportu, struktura wskazująca zajmowane przez badanych stanowisko jest interesująca zwłaszcza w zestawieniu z wykształceniem populacji. Spośród 977 przebadanych pracowników, zaledwie 199 osób (20%) zajmuje stanowisko kierownicze (wykres 3.14.), ale 401 osób (41,04%) posiada wykształcenie wyższe (wykres 3.13.), co powoduje, że zaledwie połowa absolwentów uczelni wyższych zajmuje kierownicze stanowiska.

18 Wykres 3.13. Struktura badanej populacji pracowników według typu wykształcenia Wykształcenie średnie 56,6%; 533 osoby zawodowe 2,25%; 22 osoby wyższe 41,04%; 401 osób podstawowe 0,1%; 1 osoba Wykres 3.14. Struktura badanej populacji pracowników według typu zajmowanego stanowiska

19 Uwzględniając miejsce zamieszkania respondentów według wielkości liczonej ilością mieszkańców, dominują osoby, które zamieszkują duże miasta, ponad 500 tysięczne - 335 osób (34,29%). Co ciekawe silnie reprezentowani są mieszkańcy małych miejscowości (do 10 tysięcy mieszkańców) - 244 osoby (24,97%), a 201 ankietowanych (20,57%) zamieszkuje miejscowości od 11-50 tysięcy ludności. Najmniej liczna grupa objęta badaniem to osoby ze średnich miejscowości pod względem liczby mieszkańców: 32 osoby (3,28%) są mieszkańcami miejscowości z zaludnieniem 151-300 tysięcy, a 37 respondentów (3,79%) pochodzi z miast 301-500 tysięcy mieszkańców (wykres 3.15.). Wykres 3.15. Struktura badanej populacji pracowników według miejsca zamieszkania Miejscowość zamieszkania ponad 500 tys. 335osób; 34,29% 301-500 tys. 37 osób; 3,79% 151-300 tys. 32 osoby;3,28% 51-150 tys. 128 osób; 13,10% 11-50 tys. 201 osób; 20,57% do 10 tys 244 osoby; 24,97% 0 50 100 150 200 250 300 350 400 ilość osób Wykorzystując dane dotyczące charakterystyki badanej populacji pracowników, autorzy raportu zdecydowali się zbadać relacje między zmiennymi opisującymi badaną grupę. W pierwszej kolejności zestawiono zmienną płeć z pozostałymi zmiennymi. Traktując płeć respondentów, jako zmienną różnicującą zauważyć można, że w zestawieniu ze zmienną wiek, we wszystkich grupach wiekowych udział procentowy kobiet i mężczyzn jest podobny (wykres 3.16.). W grupie wiekowej 18-30 lat, kobiety stanowią 333 osoby (52,61%), mężczyźni 300 osób (47,39%). W grupie wiekowej 31-45 lat kobiety stanowią 136 osób badanej populacji (54,40%), mężczyźni 114 osób (45,60%). W przedziale wiekowym 46-60 lat, kobiety to 46 osób (55,42%) wszystkich ankietowanych, mężczyźni 37 osób (44,58%). Jedynie wśród najstarszej grupy respondentów, dominują mężczyźni - 10 osób (90,91%), kobiety to 1 osoba () w wieku 61-75 lat, co jest prawdopodobnie wynikiem faktu, że w Polsce kobiety nabywają prawo do przejścia na emeryturę po ukończeniu 60 roku życia, mężczyźni po osiągnięciu 65 lat.

20 Wykres 3.16. Struktura populacji respondentów według płci i wieku ilość wskazań 350 325 300 275 250 225 200 175 150 125 100 75 50 25 0 52,61% 47,39% Płeć a wiek respondenta 54,40% 45,60% 55,42% 44,58% 90,91% 18-30 lat 31-45 lat 46-60 lat 61-75 lat wiek kobieta mężczyzna Zestawiając płeć respondentów, z miejscem ich zamieszkania, wywnioskować należy, że wśród przebadanych mieszkańców najmniejszych miejscowości - do 10 tysięcy mieszkańców, 128 osób (52,46%) stanowią kobiety, a 116 osób (47,54%) stanowią mężczyźni (wykres 3.17.) Wykres 3.17. Struktura populacji respondentów według płci i miejsca zamieszkania ilość wskazań 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 52,46% Płeć a miejsce zamieszkania respondentów 47,54% 53,23% 46,77% 57,81% 42,19% 71,88% 54,05% 28,13% 45,95% 48,96% 48,17% do 10 tys. 11-50 tys. 51-150 tys. 151-300 tys. 301-500 tys. ponad 500 tys. wielkość miejscowości wg ilości ludności kobieta mężczyzna Z miejscowości o ludności 11-50 tysięcy, w badaniu udział wzięło 107 kobiet (53,23%) i 94 mężczyzn (46,77%). Podobne proporcje zauważyć można wśród respondentów mieszkających w miejscowościach o liczbie ludności 51-150 tysięcy. W tej grupie 74 kobiety stanowią 57,81% populacji, mężczyźni 54 osoby (42,19%). Dysproporcja zauważalna jest wśród mieszkańców miejscowości o liczbie ludności 151-300 tysięcy. W tym przypadku, kobiety to 23 osoby - 71,88% badanej populacji, a mężczyźni - 9 osób (28,13%).

21 Wśród ankietowanych mieszkańców miast o ludności 301-500 tysięcy, kobiety 20 osób, stanowią 54,05% badanych, mężczyźni 17 osób (45,95%). W grupie badanych mieszkańców dużych miast (ponad 500 tysięcy mieszkańców), udział kobiet i mężczyzn jest porównywalny - kobiety to 164 osoby (48,96%), mężczyźni 171 osób (48,71%) ankietowanych. Uwzględniając wykształcenie respondentów, zauważyć można, że dominują osoby ze średnim wykształceniem, wśród których jest 301 kobiet (56,06%) i 243 mężczyzn (43,94%). Wśród objętych badaniem osób z wyższym wykształceniem, niewielką przewagę stanowią mężczyźni - 204 osoby (50,87%), a kobiety - 197 osób, stanowią 49,13% tej populacji. Również wśród ankietowanych posiadających wykształcenie zawodowe dominują mężczyźni - 13 osób (5), a kobiety 9 osób, stanowią 40,91% badanych. W badanej populacji znalazła się 1 osoba z wykształceniem podstawowym, będąca mężczyzną (wykres 3.18.). Wykres 3.18. Struktura populacji respondentów według płci i wykształcenia ilość wskazań 325 300 275 250 225 200 175 150 125 100 75 50 25 0 0% 100% Płeć a wykształcenie respondenta 40,91% 5 56,06% 43,94% 49,13% 50,87% podstawowe zawodowe średnie wyższe wykształcenie kobieta mężczyzna W badanej populacji dominują pracownicy z najkrótszym stażem pracy od 0-3 lat. Wśród nich kobiety - 224 osoby, stanowią 58,64% populacji, a 158 mężczyzn 41,36%. W grupie ankietowanych pracowników ze stażem pracy 4-10 lat, kobiety to 147 osób (46,23%), mężczyźni natomiast stanowią 171 badanych (53,77%). Odwrotna proporcja wystąpiła wśród pracowników ze stażem pracy od 11-20 lat 80 osób (52,29%) to kobiety, 73 osoby (42,69%) - mężczyźni. W grupie osób ze stażem pracy z przedziału 21-30 lat, przewagę stanowią kobiety - 46 osób, których udział wynosi 61,33%, natomiast 29 mężczyzn stanowi 38,67% populacji. Zbliżony udział w badanej populacji pracowników wystąpił w przypadku osób ze stażem pracy 31-40 lat, tu kobiety stanowią 17 osób badanych (45,95%), a mężczyźni - 20 osób (54,05%). Wśród ankietowanych z długim stażem pracy - 41-50-lat, zdecydowanie dominują mężczyźni - 9 osób (81,82%), kobiety to zaledwie 2 osoby (18,18%). Badanie objęło tylko jedną osobę z najdłuższym stażem pracy (powyżej 50 lat), którym jest mężczyzna (wykres 3.19.).

22 Wykres 3.19. Struktura populacji respondentów według płci i stażu pracy ilość wskazań Płeć a staż pracy respondenta 250 58,64% 225 200 175 46,23% 150 125 100 52,29% 41,36% 53,77% 75 50 61,33% 42,69% 25 45,95% 38,67% 54,05% 18,18% 0 81,82% 0% 100% 0-3 lat 4-10 lat 11-20 lat 21-30 lat 31-40 lat 41-50 lat powyżej 50 lat staż pracy kobieta mężczyzna Bardzo ciekawe wnioski można wyciągnąć z analizy zajmowanego stanowiska ankietowanych pod względem płci. Z takiego zestawienia wynika, że wśród pracowników dominują kobiety. Ich udział w tej grupie wynosi 452 osoby (58,10%), udział mężczyzn z kolei to 326 osób (41,90%). Dokładnie odwrotna sytuacja, z większą dysproporcją, wystąpiła w badanej grupie ankietowanych zajmujących stanowiska kierownicze. W tym przypadku dominują mężczyźni - 135 osób (67,84%) spośród objętych badaniem kierowników. Wśród przebadanej grupy kobiet zaledwie 64 osoby (32,16%), zajmują stanowiska kierownicze (wykres 3.20.). Wykres 3.20. Struktura populacji respondentów według płci i zajmowanego stanowiska ilość wskazań 500 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 58,10% Płeć a zajmowane stanowisko pracownik 41,90% zajmowane stanowisko 32,16% kierownik 67,84% kobieta mężczyzna

23 Na podstawie zestawienia wieku respondentów oraz miejsca ich zamieszkania, zauważyć można, że w każdej z uwzględnionych rodzajów miejscowości zamieszkania (różnicowanych według ilości mieszkańców) dominują ankietowani z najmłodszej grupy wiekowej, tj. 18-30 lat, która jest dominująca w badanej populacji (wykres 3.21.). Największa ilość tych osób 186 osób (76,23%), wystąpiła wśród ankietowanych pochodzących z małych miejscowości (do 10 tysięcy mieszkańców). Podobnie w przypadku ankietowanych, będących mieszkańcami miejscowości o liczbie ludności 11-50 tysięcy. W przypadku mieszkańców średnich miejscowości (51-150 tysięcy i 151-300 tysięcy mieszkańców) brak jest reprezentanta najstarszej grupy wiekowej jaka wzięła udział w badaniu - od 61-75 lat. Wykres 3.21. Struktura populacji respondentów według wieku i miejsca zamieszkania Wiek a miejsce zamieszkania respondentów 200 76,23% 180 53,13% 160 73,63% 140 ilość wskazań 120 100 80 60.94% 31,64% 60 40 20 0 18,44% 18,91% 32,03% 13,13% 62,50% 62,16% 4,51% 6,97% 7,03% 28,13% 29,73% 0,82% 0,50% 0% 9,38% 5,41% 2,09% 0% 2,70% do 10 tys. 11-50 tys. 51-150 tys. 151-300 tys. 301-500 tys. ponad 500 tys. wielkość miejscowości wg ilości ludności wiek respondenta 18-30 lat wiek respondenta 31-45 lat wiek respondenta 46-60 lat wiek respondenta 61-75 lat Na podstawie zestawienia wieku oraz struktury wykształcenia badanej populacji, stwierdzić można, że wśród osób z wykształceniem podstawowym, jest jedna osoba, której wiek mieści się w przedziale 18-30 lat (wykres 3.22.). Wśród ankietowanych posiadający wykształcenie zawodowe, najliczniejszą, ale nie dominującą grupę stawią osoby w wieku 46-60 lat 8 osób (36,36%), podobną ilość stanowią przedstawiciele najmłodszej grupy wiekowej 18-30 lat 7 osób (31,82%). W tym zbiorze badanych, ankietowani w wieku 31-45 lat, stanowią 4 osoby (18,18%), a najstarsi uczestnicy badania (61-75 lat) to 3 osoby (13,64%). Wśród osób objętych badaniem, deklarujących w ankiecie wykształcenie średnie, zdecydowanie dominują osoby w wieku 18-30 lat 415 osób, stanowiące 75,05% tej grupy. Osoby w wieku 31-45 lat, z wykształceniem średnim stanowią 91 badanych (16,46%), w wieku 46-60 lat 46 osób (8,32%), w wieku 61-75 lat - 1 respondent (0,18%). W badanej populacji, w grupie ankietowanych posiadających wykształcenie wyższe, ponad połowa to osoby w wieku 18-30 lata 210 osób (52,37%). Osoby w wieku 31-45 lat stanowią 155 badanych (36,84%).

24 Zdecydowanie najsłabiej w tym zbiorze wystąpiły osoby w górnych przedziałach wiekowych. Respondenci w wieku 46-60 lat to zaledwie 29 osób (7,23%) z wyższym wykształceniem, a tylko 7 badanych (1,75%) to osoby w wieku 61-75 lat. Wykres 3.22. Struktura populacji respondentów według wieku i wykształcenie Wiek a wykształcenie respondentów 450 75,05% 400 350 300 250 ilość wskazań 200 52,37% 150 38,65% 100 16,46% 50 8,32% 7,23% 0 36,36% 31,82% 100% 0% 0% 0% 0,18% 18,18% 13,64% podstawowe zawodowe średnie wyższe 1,75% wykształcenie wiek respondenta 18-30 lat wiek respondenta 31-45 lat wiek respondenta 46-60 lat wiek respondenta 61-75 lat Z zestawienia zmiennych: wiek i staż pracy respondentów (wykres 3.23.) wynika, że: w grupie z najkrótszym stażem pracy od 0-3 lat, większość 381 respondentów (99,74%) stanowią osoby wieku 18-30 lat, pozostali 1 osoba (0,26%) to ankietowani w wieku 31-45 lat; w grupie osób, których staż pracy wynosi 4-10 lat, większość stanowią najmłodsi uczestnicy badania 241 osób (75,79%), pozostali to 77 osób (24,21%) w wieku 31-45 lat; wśród przedstawicieli respondentów ze stażem pracy 11-20 lat, zdecydowaną przewagę stanowią osoby w wieku 31-45 lat (138 osób 90,20%), pozostali to 18-30-latkowie (11 osób 7,19%) i osoby w wieku 46-60 lat (4 badanych 2,61%);

25 w populacji ze stażem pracy 21-30 lat, wystąpiła porównywalna liczba osób w wieku 31-45 lat (34 osoby 45,33%) i 46-60 lat (41 respondentów 54,67%); staż pracy przekraczający 50 lat, posiada jeden z ankietowanych, który reprezentuje grupę wiekową 61-75 lat. Wykres 3.23. Struktura populacji respondentów według wieku i stażu pracy Wiek a staż pracy respondentów 400 380 99,74% 360 340 320 300 280 260 240 75,79% 220 ilośc wskzań 200 180 160 140 90,20% 120 100 80 24,21% 60 40 20 0 45,33% 89,19% 2,61% 7,19% 54,67% 0,26% 10,81% 45,45% 54,55% 100% 0-3 lat 4-10 lat 11-20 lat 21-30 lat 31-40 lat 41-50 lat powyżej 50 lat staż pracy wiek respondenta 18-30 lat wiek respondenta 31-45 lat wiek respondenta 46-60 lat wiek respondenta 61-75 lat

26 Na podstawie danych dotyczących wieku respondentów i zajmowanego przez nich stanowiska w przedsiębiorstwie (pracownik lub kierownik) zauważyć można, że w grupie pracowników dominują osoby w wieku 18-30 lat 554 badanych (71,21%) (wykres 3.24.). 162 pracowników (20,82%) to osoby będące w przedziale wiekowym 31-45 lat, 54 osoby badanej populacji pracowników (6,94%), stanowią osoby w wieku 46-60 lat, zaledwie 8 respondentów (1,03%) tej grupy to osoby najstarsze z badanych. Natomiast wśród kierowników, największy udział, ale niedominujący, stanowią osoby w wieku 31-45 lat (88 osób 44,22%). Najmłodsi ankietowani 79 osób, stanowią 39,70% objętych badaniem kierowników. Świadczy to o powierzaniu stanowisk kierowniczych młodym ludziom, nieposiadającym dużego doświadczenia zawodowego. Być może jest to przejawem zjawiska nazywanego "wyścigiem szczurów", przejawiającego się chęcią odniesienia kariery zawodowej w młodym wieku przez ludzi ambitnych, ale równocześnie pozbawionych samokrytyki, pokory i szacunku dla poprzednich pokoleń. Osoby w wieku 46-60 lat to zaledwie 29 osób (14,57%) spośród wszystkich kierowników, którzy wzięli udział w badaniu. Wśród kierowników zaledwie 3 badanych (1,51%) to osoby w wieku 61-75 lat. Uzyskane wyniki nie są pozytywne, bowiem świadczą o niedocenianiu przez awans doświadczonych zawodowo pracowników. Długoletni staż pracy powinien być zaletą pracowników, ponieważ wynika świadczy on o posiadaniu przez nich wiedzy ukrytej, umiejętności i kompetencji, które nabył w trakcie wykonywania pracy, a których nie można nabyć w procesie edukacji. Wykres 3.24. Struktura populacji respondentów według wieku i zajmowanego stanowiska 600 550 71,21% Wiek a zajmowane stanowisko przez respondentów 500 450 400 ilość wskazań 350 300 250 200 150 20,82% 100 50 0 pracownik 6,94% 44,22% 39,70% 14,57% 1,03% 1,51% kierownik zajmowane stanowisko wiek respondenta 18-30 lat wiek respondenta 31-45 lat wiek respondenta 46-60 lat wiek respondenta 61-75 lat

27 4. UZYSKANE EFEKTY Mimo, że badanie dotyczyło jednego tematu - "Metody i media komunikacyjne w przekazie wiedzy", z uwagi na 3 rodzaje adresatów, postanowiono stworzyć trzy różne formularze (dla uczniów, studentów i pracowników). Formularze zawierały pewną ilość odmiennych pytań otwartych i zamkniętych. Dwa pytania, wystąpiły we wszystkich formularzach. Powtarzające się pytania dotyczyły miejsca poszukiwania przez ankietowego wiedzy potrzebnej odpowiednio: podczas lekcji, zajęć i do wykonywania pracy oraz celu, w jakim respondenci korzystają z Internetu. Wyniki pokazujące odpowiedzi według grupy docelowej prezentują wykresy 4.1a. 4.1d. Na podstawie uzyskanych danych stwierdzić można, że w Internecie potrzebnej wiedzy częściej szukają uczniowie i studenci, niż pracownicy. Taki wynik świadczy z jednej strony o wykorzystywaniu przez najmłodszą grupę przebadanej populacji nowoczesnych mediów informacyjnych, jednak z drugiej strony należy mieć na uwadze, że Internet, jako źródło informacji nie jest wiarygodny. Często informacje umieszczone w Internecie są niezgodne i nieprawidłowe, a młodzi ludzie nieświadomi tego faktu, bezgraniczne ufają anonimowo umieszczanym treściom. Ponadto prezentowane wyniki świadczą o małym zaangażowaniu uczniów i studentów w poszukiwanie wiedzy, bowiem korzystanie z Internetu nie wymaga od nich nawet wyjścia z domu. Fakt, że pracownicy najrzadziej wykorzystują Internet do poszukiwania wiedzy potrzebnej do rozwiązywania problemów zawodowych, świadczy prawdopodobnie o tym, że potrzebne im informacje to wiedza fachowa, specjalistyczna, wynikająca z doświadczenia. Taka wiedza w Internecie jest niedostępna, dlatego ta grupa badanych częściej prosi o pomoc koleżanki i kolegów z pracy. Powyższe podsumować można stwierdzeniem, że na etapie edukacji, gdzie poszukuje się wiedzy jawnej, teoretycznej, zebranej i usystematyzowanej, ludzie proces jej poszukiwania realizują indywidualnie, wykorzystując w tym celu ogólno dostępne źródła. Na etapie pracy zawodowej, w której potrzebna jest wiedza wynikająca z doświadczenia, nabytych umiejętności, długoletniej praktyki (wiedza ukryta) ludzie proszą o pomoc innych. W książkach, czasopismach oraz programach radiowych i telewizyjnych najczęściej szukają wiedzy studenci. Uczniowie najrzadziej proszą o pomoc w pozyskaniu wiedzy potrzebnej podczas lekcji swoich kolegów i koleżanki. Niestety nie są to wnioski pozytywne, bowiem świadczą o tym, że dzieci nie wykazują umiejętności do dzielenia się wiedzą wśród rówieśników lub nie mają zaufania do siebie pod względem posiadanej wiedzy.

28 Wykres 4.1. Gdzie najczęściej poszukujesz wiedzy potrzebnej podczas lekcji/zajęć/wykonywania pracy a) w Internecie bardzo Gdzie najczęściej poszukujesz wiedzy potrzebnej podczas lekcji/ zajęć/wykonania pracy? a) w Internecie 0,20% 2,23% 4,71% 0,20% 2,12% 8,19% 0,70% 2,67% 10,27% 8,24% 13,72% 20,47% 21,19% 31,73% 37,86% 43,57% 45,06% 46,88% 1 2 3 4 5 b) w książkach, czasopismach bardzo 0,90% 6,57% 7,06% 2,49% 9,02% udział w ilości wskazań [%] pracownicy studenci uczniowie Gdzie najczęściej poszukujesz wiedzy potrzebnej podczas lekcji/ zajęć/wykonania pracy? b) w książka, czasopismach 8,70% 11,17% 6,35% 15,56% 13,96% 21,39% 25,17% 26,41% 30,41% 28,51% 20,88% 24,39% 41,08% 1 2 3 4 5 udział w ilości wskazań [%] pracownicy studenci uczniowie

29 c) w programach radiowych i telewizyjnych Gdzie najczęściej poszukujesz wiedzy potrzebnej podczas lekcji/ zajęć/wykonania pracy? c) w programach radiowych i telewizyjnych bardzo 15,05% 16,27% 18,44% 11,16% 18,25% 9,02% 5,83% 8,18% 3,12% 2,46% 1,89% 1,22% 24,16% 24,67% 30,73% 31,74% 39,61% 38,19% 1 2 3 4 5 udział w ilości wskazań [%] pracownicy studenci uczniowie d) prosząc o pomoc koleżanki lub kolegów ze szkoły/uczelni/pracy bardzo Gdzie najczęściej poszukujesz wiedzy potrzebnej podczas lekcji/ zajęć/wykonania pracy? d) prosząc o pomoc koleżanki lub kolegów ze szkoły/uczelni/pracy 1,99% 7,16% 9,24% 7,57% 7,18% 7,88% 8,18% 5,35% 14,81% 15,46% 13,14% 21,73% 27,06% 35,62% 38,38% 30,40% 26,31% 22,53% 1 2 3 4 5 udział w ilości wskazań [%] pracownicy studenci uczniowie W przypadku odpowiedzi respondentów, na pytanie dotyczącego celu korzystania z Internetu (wykresy 4.2a. 4.2d.) zauważyć można, że uczniowie najczęściej wykorzystują Internet do gier i zabaw oraz do słuchania muzyki i oglądania filmów. Studentom i pracownikom najczęściej Internet służy do obsługi poczty elektronicznej. W mniejszym stopniu korzystają z niego w celach rozrywkowych typu gry i zabawy oraz do słuchania muzyki i oglądania filmów. W najmniejszym

30 stopniu wszystkie trzy grupy ankietowanych wykorzystują Internet do uczestniczenia w czatach i forach dyskusyjnych, przy czym w największym stopniu nie praktykują tego pracownicy wielkopolskich przedsiębiorstw. Z powyższego wynika, że bez względu na etap w życiu (edukacja, praca zawodowa) ludzie ciągle traktują Internet głównie, jako źródło rozrywki a nie narzędzie komunikacyjne. Jedynie wykorzystywanie Internetu przez studentów i pracowników do obsługi poczty elektronicznej, świadczyć może o rosnącej świadomości wykorzystywania tego medium w przekazie wiedzy między ludźmi, co być może wynika z nieodpłatnej formy korzystania, będącej alternatywą dla telefonów i korespondencji listowej. Wykres 4.2. W jakim celu korzystasz z Internetu? a) do gry i zabawy W jakim celu korzystasz z Internetu? a) do gry i zabawy bardzo 9,24% 9,91% 10,44% 10,13% 9,27% 23,44% 14,36% 20,27% 16,55% 17,59% 13,51% 18,94% 16,70% 17,65% 19,04% 22,11% 23,23% 27,51% 1 2 3 udział w ilości wskazań [%] pracownicy studenci uczniowie

31 b) do obsługi poczty elektronicznej W jakim celu korzystasz z Internetu? b) do obsługi poczty elektronicznej bardzo 3,68% 0,20% 2,45% 1,64% 0,50% 6,35% 2,25% 1,99% 15,59% 12,79% 12,86% 20,27% 24,97% 27,32% 21,83% 33,52% 54,66% 57,13% 1 2 3 4 5 6 c) uczestniczę w czatach i forach dyskusyjnych udział w ilości wskazań [%] pracownicy studenci uczniowie W jakim celu korzystasz z Internetu? c) uczestniczę w czatach i forach dyskusyjnych bardzo 24,13% 29,51% 20,37% 17,75% 17,71% 21,70% 27,22% 23,50% 10,13% 15,05% 10,47% 5,53% 9,17% 10,02% 4,09% 6,68% 8,80% 38,18% 1 2 3 4 5 udział w ilości wskazań [%] pracownicy studenci uczniowie

32 d) słucham muzyki, oglądam filmy itp. W jakim celu korzystasz z Internetu? d) słucham muzyki, ogladam filmy itp. bardzo 17,30% 2,69% 1,67% 13,61% 4,69% 1,11% 8,47% 4,57% 11,02% 16,68% 18,83% 18,84% 18,83% 14,74% 33,30% 29,06% 32,00% 52,56% 1 2 3 4 5 6 o: udział w ilości wskazań [%] pracownicy studenci uczniowie W ankietach skierowanych do uczniów i studentów takich samych pytań wystąpiło 9. Pytano w nich 1. Sposób przekazywania nowej wiedzy. 2. Sposób mobilizowania (aktywizacji) uczniów/studentów przez prowadzącego zajęcia. 3. Sposób przygotowywania zadań domowych, projektów, referatów, prac zaliczeniowych (indywidualnie czy grupowo). 4. Możliwość swobodnego wyrażania myśli podczas zajęć. 5. Tłumaczenie przez nauczycieli niejasnych treści. 6. Uczestnictwo w imprezach organizowanych przez środowisko naukowe. 7. Formę przekazywania w szkole/na uczelni informacji o np. zastępstwach, zmianach w planie. 8. Sposób przygotowywania się do kolokwiów/sprawdzianów/konkursów lub egzaminów (indywidualnie lub grupowo). 9. Rozwijanie zainteresowań poza szkołą/uczelnią. Na podstawie wyników uzyskanych z odpowiedzi ankietowanych uczniów i studentów z Wielkopolski, na pytanie "W jaki sposób przekazywana jest nowa wiedza?" (wykresy 4.3a. 4.3f.) zauważyć należy, że wśród uczniów nowa wiedza jest najczęściej przekazywana poprzez czytanie i dyktowanie wiadomości, zadania do wykonania w formie pracy własnej, wykład prowadzącego. Natomiast zdaniem studentów, nowa wiedza jest im najczęściej przekazywana za pomocą takich metod jak: wykład prowadzącego, prezentacja multimedialna. Jako formę przekazu nowej wiedzy występującą - prawie połowa studentów wskazała pracę w grupach, dyskusję oraz czytanie i dyktowanie wiadomości oraz zadania do samodzielnego wykonania. Można, zatem podsumować, że dwie formy przekazu nowej wiedzy występują równie w stosunku do uczniów, jaki i studentów i są to: wykład prowadzącego, czytanie i zadana do wykonania praca własna. Prezentacje multimedialne, praca w grupach i dyskusja częściej praktykowane są wobec studentów. Natomiast uczniom częściej niż studentom przekazuje się nową wiedzę w formie czytania i dyktowania wiadomości oraz wyświetlania slajdów, pokazywania filmów itp.

33 Warto zastanowić się nad skutecznością stosowanych najczęściej metod przekazywania nowej wiedzy, biorąc pod uwagę wyniki corocznych testów sprawdzających zdobytą wiedzę przez uczniów (egzamin gimnazjalny i maturalny) lub przez studentów (wyniki egzaminów podczas sesji). Wykres 4.3. Jak przekazywana jest nowa wiedza? a) wykład prowadzącego Jak przekazywana jest nowa wiedza? a) wykład prowadzącego 0,10% 0,78% 0,50% 4,01% 3,59% 8,57% 27,82% 30,07% bardzo 40,58% 39,31% 17,26% 27,42% 1 2 3 4 5 udział w ilości wskazań [%] studenci uczniowie b) praca w grupach, dyskusja Jak przekazywana jest nowa wiedza? b) praca w grupach, dyskusja 1,89% 1,22% 10,87% 19,27% 28,91% 45,21% 25,95% 39,58% bardzo 6,90% 16,15% 2,59% 1,45% 1 2 3 4 5 udział w ilości wskazań [%] studenci uczniowie

34 c) prezentacja multimedialna Jak przekazywana jest nowa wiedza? c) prezentacja multimedialna 0,60% 7,91% 3,69% 32,63% 13,76% 35,08% 19,27% 33,50% bardzo 4,45% 37,19% 0,67% 11,27% 1 2 3 4 udział w ilości wskazań [%] studenci uczniowie d) czytanie i dyktowanie wiadomości Jak przekazywana jest nowa wiedza? d) czytanie i dyktowanie wiadomości 3,29% 0,78% 3,79% 13,56% 10,02% 36,49% bardzo 14,46% 29,21% 32,63% 33,41% 2,99% 19,38% 1 2 3 4 udział w ilości wskazań [%] studenci uczniowie

35 e) wyświetlanie slajdów, pokazywanie filmów Jak przekazywana jest nowa wiedza? e) wyświetlanie slajdów, pokazywanie filmów 6,90% 39,61% 16,27% 32,52% 24,67% 35,63% 11,16% 19,71% bardzo 5,83% 4,57% 2,46% 0,67% 1 2 3 4 5 udział w ilości wskazań [%] studenci uczniowie f) zadana do wykonania praca własna Jak przekazywana jest nowa wiedza? f) zadana do wykonania praca własna 1,89% 0,22% 8,28% 4,45% 14,14% 24,63% 42,97% 40,53% bardzo 16,75% 27,73% 5,48% 12,92% 1 2 3 4 5 udział w ilości wskazań [%] studenci uczniowie Na podstawie wyników uzyskanych z odpowiedzi ankietowanych uczniów i studentów z Wielkopolski na pytanie "W jaki sposób prowadzący zajęcia mobilizuje (aktywizuje) uczniów/studentów?" (wykresy 4.4a. 4.4e.) zauważyć można, że zbieżne odpowiedzi tych dwóch grup pojawiły się w przypadku wskazania form aktywizacji uczniów/słuchaczy takich jak zadawanie problemowych pytań, prowadzenie dyskusji, zlecanie samodzielnego zapoznania się z tematem.

36 Wywoływanie do odpowiedzi, jako forma mobilizacji uczniów lub słuchaczy przez prowadzącego częściej stosowane jest wobec uczniów niż studentów, a rozwiązywanie problemów w grupie częściej wobec studentów niż uczniów. Świadczy to o uczeniu młodych ludzi pracy zespołowej dopiero na etapie studiów. Do momentu rozpoczęcia edukacji na poziomie akademickim młodzież raczej mobilizowana jest do pracy samodzielnej i stąd z brakiem umiejętności pracy w grupie nie potrafi nie potrafi współpracować na studiach. Dodatkowo należy zdać sobie sprawę z faktu, że nie wszyscy absolwenci szkół ponadgimnazjalnych kontynuuje naukę. Część z nich kończy edukację na poziomie szkoły średniej lub zawodowej i rozpoczyna pracę zawodową. Biorąc pod uwagę konieczność posiadania umiejętności do dzielenia się wiedzą w miejscu pracy (wyniki uzyskane z odpowiedzi na pytanie: Gdzie najczęściej poszukujesz wiedzy potrzebnej podczas lekcji/zajęć/wykonywania pracy? - wykres 6.1d.) trudno wyobrazić sobie, aby byli oni zdolni do przekazywania wiedzy współpracownikom. Dotychczas niestety uczono ich samodzielnego rozwiązywania problemów. Powyższe znajduje również potwierdzenie w odpowiedzi respondentów na następne pytanie. Wykres 4.4. W jaki sposób prowadzący zajęcia mobilizuje (aktywizuje) uczniów/słuchaczy? a) wywołując do odpowiedzi W jaki sposób prowadzący zajęcia mobilizuje (aktywizuje) uczniów/słuchaczy? a) wywołując do odpowiedzi bardzo 8,57% 1,78% 4,01% 7,48% 1,20% 7,35% 18,54% 16,70% 24,23% 26,28% 39,98% 43,88% 1 2 3 4 5 udział w ilości wskazań [%] studenci uczniowie

37 b) zadając pytania problemowe W jaki sposób prowadzący zajęcia mobilizuje (aktywizuje) uczniów/słuchaczy? b) zadając pytania problemowe bardzo 2,09% 1,22% 7,18% 5,12% 2,09% 3,01% 22,93% 25,28% 17,25% 18,71% 48,45% 46,66% 1 2 3 4 5 6 udział w ilości wskazań [%] studenci uczniowie c) prowadząc dyskusję W jaki sposób prowadzący zajęcia mobilizuje (aktywizuje) uczniów/słuchaczy? c) prowadząc dyskusję bardzo 2,19% 1,89% 6,98% 7,24% 2,69% 5,01% 21,73% 19,60% 26,72% 27,84% 39,68% 38,42% 1 2 3 4 5 udział w ilości wskazań [%] studenci uczniowie

38 d) zlecając samodzielne zapoznanie się z tematem W jaki sposób prowadzący zajęcia mobilizuje (aktywizuje) uczniów/słuchaczy? d) zlecając samodzielne zapoznanie się z tematem bardzo 3,39% 1,56% 3,29% 3,01% 12,56% 9,58% 13,66% 16,37% 29,41% 37,69% 34,97% 34,52% 1 2 3 4 udział w ilości wskazań [%] studenci uczniowie e) rozwiązując problemy w grupach W jaki sposób prowadzący zajęcia mobilizuje (aktywizuje) uczniów/słuchaczy? e) rozwiązując problemy w grupach bardzo 4,19% 7,68% 5,35% 1,69% 0,56% 13,56% 13,86% 23,05% 22,94% 32,10% 34,60% 40,42% 1 2 3 4 5 udział w ilości wskazań [%] studenci uczniowie Na podstawie wyników uzyskanych z odpowiedzi ankietowanych uczniów i studentów z Wielkopolski na pytanie "W jaki sposób przygotowywane są zadania domowe, projekty, referaty, prace zaliczeniowe?" (indywidualnie czy grupowo) (wykres 4.5.), stwierdzić można, że studenci częściej niż uczniowie przygotowują takie opracowanie w grupach. Podobnie jak poprzednio należy pamiętać, że nie wszyscy uczniowie będą studentami, w związku z czym na rynek pracy trafią nie posiadając

39 umiejętności pracy w grupie, co z pewnością wpłynie negatywnie na wykonywanie przez nich pracy zawodowej. Wykres 4.5. W jaki sposób najczęściej przygotowywane są zadania domowe, projekty, referaty, prace zaliczeniowe? W jaki sposób najczęściej przygotowywane są zadania domowe, projekty, referaty, prace zaliczeniowe? w grupach 23,39% 58,03% indywidualnie 41,97% 76,61% 1 2 3 4 5 6 7 8 9 udział w ilości wskazań [%] studenci uczniowie Na podstawie wyników uzyskanych z odpowiedzi ankietowanych uczniów i studentów z Wielkopolski na pytanie dotyczące możliwości swobodnego wyrażania myśli podczas zajęć (wykres 4.6.), wnioskować można, że w częściej taką możliwość mają studenci niż uczniowie. Wykres 4.6. Czy w szkole/na uczelni, podczas zajęć, można swobodnie wyrażać swoje zdanie? Czy w szkole/na uczelni, podczas zajęć, można swobodnie wyrażać swoje zdanie? 0,30% 3,90% 2,79% 5,90% 11,57% 16,37% 38,98% 35,52% bardzo 26,42% 24,61% 13,70% 19,94% 1 2 3 4 5 udział w ilości wskazań [%] studenci uczniowie

40 Na podstawie wyników uzyskanych z odpowiedzi ankietowanych uczniów i studentów z Wielkopolski na pytanie dotyczące tłumaczenia przez nauczycieli niejasnych treści (wykres 4.7.), wnioskować można, że w obu grupach badanej populacji takie zjawisko występuje i zostało podobnie ocenione zarówno przez uczniów jak i studentów. Wykres 4.7. Czy nauczyciele/prowadzący zajęcia tłumaczą ponownie niejasne treści? Czy nauczyciele/prowadzący zajęcia tłumaczą ponownie niejasne treści? 1,00% 2,45% 4,89% 5,90% 21,64% 24,16% 41,08% 40,20% bardzo 19,34% 19,15% 12,06% 8,13% 1 2 3 4 5 udział w ilości wskazań [%] studenci uczniowie Na podstawie wyników uzyskanych z odpowiedzi ankietowanych uczniów i studentów z Wielkopolski na pytanie "Czy uczestniczysz w imprezach organizowanych przez środowisko naukowe?" (wykresy 4.8a. 4.8f.) stwierdzić można, że zarówno uczniowie jak i studenci uczestniczą w tego typu przedsięwzięciach - ogólnie, lub. Jednakże uczniowie czynią to częściej niż studenci, w przypadku wszystkich wskazanych w ankiecie imprez.

41 Wykres 4.8. Czy uczestniczysz w imprezach organizowanych przez środowisko naukowe? a) Festiwal Nauki Czy uczestniczysz w imprezach organizowanych przez środowisko naukowe? a) Festiwal Nauki bardzo 9,57% 12,03% 7,68% 10,58% 1,50% 4,57% 0,90% 3,56% 0,40% 1,34% 67,93% 79,96% 1 2 3 4 5 6 7 8 9 udział w ilości wskazań [%] studenci uczniowie b) Drzwi Otwarte Czy uczestniczysz w imprezach organizowanych przez środowisko naukowe? b) Drzwi Otwarte bardzo 1,60% 0,60% 7,08% 7,80% 7,91% 19,74% 16,59% 19,84% 18,15% 17,26% 32,29% 51,15% 1 2 3 4 5 6 udział w ilości wskazań [%] studenci uczniowie

42 c) wykłady otwarte Czy uczestniczysz w imprezach organizowanych przez środowisko naukowe? c) wykłady otwarte bardzo 15,55% 13,14% 18,44% 8,77% 12,81% 2,19% 6,35% 0,60% 2,23% 24,05% 41,43% 54,44% 1 2 3 4 5 6 udział w ilości wskazań [%] studenci uczniowie d) Targi Edukacyjne Czy uczestniczysz w imprezach organizowanych przez środowisko naukowe? d) Targi Edukacyjne bardzo 9,87% 3,09% 4,68% 1,00% 5,12% 18,44% 16,48% 17,65% 17,82% 14,81% 41,09% 49,95% 1 2 3 4 5 6 udział w ilości wskazań [%] studenci uczniowie

43 e) pokazy Czy uczestniczysz w imprezach organizowanych przez środowisko naukowe? e) pokazy bardzo 9,27% 2,79% 5,12% 0,40% 2,56% 16,45% 18,71% 19,14% 16,93% 25,06% 31,63% 51,94% 1 2 3 4 5 6 udział w ilości wskazań [%] studenci uczniowie f) spotkania z zaproszonymi gośćmi - naukowcami Czy uczestniczysz w imprezach organizowanych przez środowisko naukowe? f) spotkania z zaproszonymi gośćmi - naukowcami bardzo 6,98% 1,79% 7,46% 0,60% 3,01% 19,34% 19,04% 17,45% 22,61% 16,15% 31,74% 53,84% 1 2 3 4 5 6 udział w ilości wskazań [%] studenci uczniowie Uzyskane wyniki niestety świadczą o niechęci młodzieży uczącej się do wykorzystywania tego typu imprez, jako sposobu pozyskiwania nowej, nie podręcznikowej wiedzy, przekazywanej w sposób niekonwencjonalny. Imprezy organizowane przez środowisko naukowe poszerzają horyzonty, uzupełniają wiedzę teoretyczną. Być może powodem nieuczestniczenia uczniów i studentów w takich imprezach jest ich niechęć do odkrywania świata, szukania odpowiedzi na nurtujące pytania, a może brak czasu, słaba promocja, niewiedza o takich wydarzeniach lub akademicka forma spotkań.

44 Na podstawie wyników uzyskanych z odpowiedzi ankietowanych uczniów i studentów z Wielkopolski na pytanie dotyczące formy przekazywania w szkole/na uczelni informacji o np. zastępstwach, zmianach w planie (wykresy 4.9a. 4.9d.) stwierdzić można, uczniowie zdecydowanie w większym stopniu niż studenci znajdują wspomniane informacje na tablicy ogłoszeń bądź dowiadują się sie od wychowawcy lub innych nauczycieli. Natomiast studenci w zdecydowanie większym stopniu znajdują wspomniane informacje na stronie internetowej uczelni. Wskazuje to na fakt, że w szkołach gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych dalej przeważają tradycyjne formy przekazu informacji w sytuacji, gdy na uczelniach wykorzystuje się już nowoczesne media komunikacyjne. Wykres 4.9. Jak przekazywane są informacje np. o zastępstwach i zmianach w planie? a) wywieszane na tablicy ogłoszeń Jak przekazywane są informacje np. o zastępstwach i zmianach w planie? a) wywieszane są na tablicy ogłoszeń bardzo 26,12% 13,47% 15,35% 2,67% 16,75% 3,34% 19,24% 3,01% 12,56% 8,69% 9,97% 68,82% 1 2 3 4 5 6 7 8 udział w ilości wskazań [%] studenci uczniowie

45 b) przekazywane przez wychowawcę/wykładowcę Jak przekazywane są informacje np. o zastępstwach i zmianach w planie? b) przekazywane przez wychowawcę/wykładowcę bardzo 9,97% 11,47% 11,67% 13,36% 5,18% 7,57% 20,64% 21,38% 23,27% 20,34% 22,94% 32,20% 1 2 3 4 udział w ilości wskazań [%] studenci uczniowie c) przekazywane przez innych nauczycieli/innych prowadzących zajęcia szkoły Jak przekazywane są informacje np. o zastępstwach i zmianach w planie? c) przekazywane przez innych nauczycieli/innych prowadzących zajęcia bardzo 5,58% 4,01% 8,57% 12,58% 14,59% 17,85% 18,71% 18,05% 22,73% 22,05% 27,22% 28,06% 1 2 3 udział w ilości wskazań [%] studenci uczniowie

46 d) umieszczane na stronie internetowej Jak przekazywane są informacje np. o zastępstwach i zmianach w planie? d) umieszczane na stronie internetowej szkoły bardzo 11,76% 10,07% 8,80% 13,46% 6,12% 19,94% 6,12% 17,05% 5,35% 27,72% 23,16% 50,45% 1 2 3 4 5 6 udział w ilości wskazań [%] studenci uczniowie Na podstawie wyników uzyskanych z odpowiedzi ankietowanych uczniów i studentów z Wielkopolski na pytanie dotyczące sposobów przygotowywania się do kolokwiów/sprawdzianów/konkursów lub egzaminów (indywidualnie lub grupowo), (wykres 4.10.), stwierdzić można, że studenci częściej niż uczniowie uczą się grupowo. Ponadto stwierdzić należy, że obie grupy częściej przygotowują się do weryfikacji ich wiedzy indywidualnie. Wykres 4.10. Czy uczysz się do sprawdzianów/kolokwiów, konkursów lub egzaminów razem z koleżankami/kolegami z klasy/grupy? Czy uczysz się do sprawdzianów/kolokwiów, konkursów lub egzaminów razem z koleżankami/kolegami z klasy/grupy? nie 62,91% 78,62% tak 21,38% 37,09% 1 2 3 4 5 6 7 8 9 udział w ilości wskazań [%] studenci uczniowie

47 Powyższe dane niestety negatywnie świadczą o zdolności młodzieży uczącej się do dzielenia się wiedzą. Wspólna nauka to z jednej strony przekazywanie innym własnej wiedzy, z drugiej korzystanie z wiedzy innych. Każdorazowo powoduje ona dyskusję, wymianę poglądów i informacji, co winno skutkować poszerzaniem wiedzy własnej. Nasuwa się pytanie, dlaczego młodzież nie wykorzystuje zalet, jakie daje wspólna nauka? Być może dzieje się tak dlatego, że uczniowie i studenci nie mają świadomości tych zalet, a może nie chcą dzielić się swoją wiedzą. Co ciekawe, ponad połowa studentów zadania domowe, projekty, referaty, prace zaliczeniowe przygotowuje w grupach (wykres 4.5.), ale wspólnie uczy się mniej niż połowa (wykres 4.10.). Jest to prawdopodobnie wynikiem narzucania przez prowadzących zajęcia na uczelniach, pracy w zespołach. Natomiast nikt nie jest w stanie narzucić studentowi formy nauki przed kolokwium, czy egzaminem. Niestety powyższy stan rzeczy absolwenci uczelni przenoszą do miejsca pracy, w którym wspólne projekty, zadania potrafią efektywnie rozwiązywać ze współpracownikami, jednak w sytuacji, kiedy mają podzielić się z innymi swoją wiedzą, robią to niechętnie i. Na podstawie wyników uzyskanych z odpowiedzi ankietowanych uczniów i studentów z Wielkopolski na pytanie dotyczące rozwijania zainteresowań poza szkołą/uczelnią, (wykres 4.11.) stwierdzić można, że ponad połowa uczniów jak i studentów rozwija swoje zainteresowanie. W większym stopniu czynią to jednak uczniowie niż studenci. Wykres 4.11. Czy poza szkołą/uczelnią rozwijasz swoje zainteresowania? Czy poza szkołą/uczelnią rozwijasz swoje zainteresowania? nie, dlaczego? 43,88% 50,98% tak, gdzie? 49,02% 60,80% 1 2 3 4 5 6 7 udział w ilości wskazań [%] studenci uczniowie W powyższym pytaniu, poproszono respondentów o uzasadnienie swojej odpowiedzi. Odpowiedzi uczniów wielkopolskich szkół zestawiono w tabeli 4.1.

48 Tabela 4.1. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie Czy poza szkołą rozwijasz swoje zainteresowania? 12. Czy poza szkołą rozwijasz swoje zainteresowania? Tak, gdzie Ilość odp. % Nie, dlaczego Ilość odp. % w domu 152 27,84% nie 238 60,41% klub sportowy 89 16,30% nie mam czasu 119 30,20% Internet 51 9,34% nie chce mi się 7 1,78% w szkole muzycznej 30 5,49% brak zainteresowań 6 1,52% w szkole języków obcych 29 5,31% brak funduszy 4 1,02% zajęcia taneczne 24 4,40% nie ma gdzie 4 1,02% język angielski 19 3,48% wolny czas spędzam w domu 3 0,76% śpiew/chór 16 2,93% zbyt dużo zadane 2 0,51% zespół muzyczny 15 2,75% nie mam takiej potrzeby 2 0,51% boisko 14 2,56% brak dojazdu 2 0,51% basen 13 2,38% za dużo czasu spędzam w szkole 2 0,51% wszędzie/na dworze/w lesie 11 2,01% nie mogę z powodów zdrowotnych 1 0,25% Dom Kultury 10 1,83% niedogodny plan lekcji 1 0,25% klub jeździecki 8 1,47% brak ciekawych zajęć 1 0,25% czytanie literatury 6 1,10% wszystko już umiem 1 0,25% ministrant/w Kościele 5 0,92% wystarcza mi w szkole 1 0,25% korepetycje 5 0,92% podczas spotkań ze znajomymi 4 0,73% uczelnia wyższa 4 0,73% kółko teatralne 4 0,73% modelarnia 4 0,73% zajęcia plastyczne 3 0,55% jeżdżę na warsztaty i targi/ konferencje 3 0,55% harcerstwo 3 0,55% klub fotograficzny 3 0,55% w teatrze 3 0,55% na rowerze 2 0,37% język niemiecki 2 0,37% ścianka wspinaczkowa 1 0,18% biblioteka 1 0,18% klub miłośników pojazdów szynowych 1 0,18% klub osiedlowy 1 0,18% klub wędkarski 1 0,18% kółko matematyczne 1 0,18% na wsi 1 0,18% narciarstwo 1 0,18% podróże 1 0,18%

49 12. Czy poza szkołą rozwijasz swoje zainteresowania? Tak, gdzie Ilość odp. % Nie, dlaczego Ilość odp. % rysunek 1 0,18% strzelnica 1 0,18% świetlica edukacyjna 1 0,18% w byłej szkole 1 0,18% WOPR 1 0,18% Najczęściej, 27,84% przebadanych uczniów, jako miejsce, w którym rozwijają swoje zainteresowania podało dom. Natomiast, aż 60,41% uczniów odpowiedziało na pytanie negatywnie, nie podając powodu nie rozwijania swoich zainteresowań. Z kolei 30,20% osób, jako powodów nie rozwijania swoich zainteresowań poza szkołą podało - brak czasu. Odpowiedzi studentów wielkopolskich uczelni, wskazujące miejsca rozwijania przez nich zainteresowań lub powód nie rozwijania ich zestawiono w tabeli 4.2. Tabela 4.2. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie Czy poza uczelnią rozwija Pan/Pani swoje zainteresowania? 9. Czy poza uczelnią rozwija Pan/Pani swoje zainteresowania? Tak, gdzie Ilość odp. % Nie, dlaczego Ilość odp. % w domu 54 16,88% brak czasu 224 65,88% klub sportowy 43 13,44% nie 48 14,12% 37 11,56% praca zawodowa zajmuje za 13 3,82% praca dużo czasu szkolenia/kursy/praktyki/staże/konferencje/targi 32 1 obowiązki rodzinne 10 2,94% tak 26 8,13% brak środków finansowych 10 2,94% szkoła języków obcych 25 7,81% brak możliwości 7 2,06% Internet 19 5,94% brak odpowiednich miejsc 5 1,47% warsztaty hobbistyczne 13 4,06% brak ochoty 4 1,18% spotkania 7 2,19% mam do tego okazje na Uczelni i to mi wystarcza 3 0,88% kino/kultura/teatr/wystawy 7 2,19% brak potrzeby 3 0,88% wyjazdy 6 1,88% brak zainteresowań 3 0,88% centrum kultury/mok/dm 5 1,56% zły plan na studiach 3 0,88% na świeżym powietrzu 4 1,25% trzeba się uczyć 2 0,59% przy nadarzającej się okazji 4 1,25% brak ciekawej oferty na rynku 2 0,59% organizacja studencka/koła naukowe 4 1,25% nie wiem gdzie 1 0,29% w bibliotece 4 1,25% problem z dojazdem 1 0,29% czytając literaturę 3 0,94% brak motywacji 1 0,29% kurs tańca 3 0,94% AZS 3 0,94% networker 2 0,63% na uczelni 2 0,63%

50 9. Czy poza uczelnią rozwija Pan/Pani swoje zainteresowania? Tak, gdzie Ilość odp. % Nie, dlaczego Ilość odp. % w firmie rodzinnej 2 0,63% imprezy kulturalna 2 0,63% szkoła policealna 2 0,63% stadnina koni 2 0,63% zajęcia dodatkowe 2 0,63% Straż pożarna 1 0,31% akademik 1 0,31% inna uczelnia 1 0,31% Centrum Doskonalenia Nauczycieli 1 0,31% szkoła muzyczna 1 0,31% duszpasterstwo akademickie 1 0,31% chór PP 1 0,31% Najczęściej, 16,88% przebadanych uczniów jako miejsce, w którym rozwijają swoje zainteresowania, podało dom. Natomiast, aż 65,88% studentów, jako powodów nie rozwijania swoich zainteresowań poza uczelnią, podało brak czasu.

51 4.1. ZESTAWIENIE WYNIKÓW BADANIA ANKIETOWEGO WŚRÓD UCZNIÓW Poniżej zaprezentowane zostaną wyniki badania ankietowego wśród uczniów szkół gimnazjalnych oraz ponadgimnazjalnych w Wielkopolsce. Przedstawione zostaną odpowiedzi ankietowanych na te pytania, które wystąpiły tylko w ankietach dedykowanych dla tej części populacji. W pytaniu ósmym, zapytano uczniów o najczęstszy sposób przekazywania zarządzeń dyrektora szkoły. Respondenci mieli do wyboru następujące możliwości odpowiedzi: a) wywieszane są na tablicy ogłoszeń, b) przekazywane przez wychowawcę, c) przekazywane przez innych nauczycieli, d) publikowane w gazetce szkolnej, e) umieszczane na stronie internetowej szkoły, f) inaczej (jak?). Zestawienie odpowiedzi uczniów wielkopolskich gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych przedstawiono na wykresie 4.12. Na pytanie ósme ankiety W jaki sposób najczęściej przekazywanie są zarządzenia dyrektora szkoły?, w odpowiedzi: -" wywieszane na tablicy ogłoszeń", 292 (32,52%) uczniów wskazało, że "", 224 osoby (24,94) stwierdziło - "bardzo ", a zdaniem zaledwie 44 pytanych (4,90%), taka forma przekazywania zarządzań dyrekcji nie występuje. W odpowiedzi na pytanie 8 - "przekazywane przez wychowawcę", najwięcej uczniów - 325 (36,19%) stwierdziło, że taka forma przekazywania zarządzeń dyrektora szkoły występuje "bardzo ", a zaledwie 12 osób (1,34%) uważa, że "". Zdaniem 353 uczniów (39,31%) zarządzenia dyrekcji szkoły, są "" przekazywane przez innych nauczycieli, 20 osób (2,23%) uważa, że taki sposób informowania nie występuje "". 424 pytanych osób (47,22%) stwierdziło, że zarządzenia dyrektora szkoły, nie są "" publikowane w gazetce szkolnej, natomiast, że "" to opinia 19 uczniów (2,12%). W opinii 225 ankietowanych (25,06%) zarządzenia dyrektora szkoły umieszczane są "" na stronie internetowej szkoły. Na podstawie odpowiedzi uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych stwierdzić można, że dominującą formą przekazu informacji o zarządzaniach dyrekcji szkoły, w opinii pytanych, jest pośrednictwo wychowawców lub innych nauczycieli, wywieszenie ogłoszeń na tablicy lub ich umieszczenie na stronie internetowej. Najsłabszą formą przekazu informacji o zarządzeniach dyrektora szkoły jest gazetka szkolna.

52 Wykres 4.12. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "W jaki sposób najczęściej przekazywanie są zarządzenia dyrektora szkoły?" ilość wskazań 450 425 400 375 350 325 300 275 250 225 200 175 150 125 100 75 50 25 0 32,52% 18,37% 8. W jaki sposób najczęściej przekazywane są zarządzenia dyrektora szkoły? 24,94% 36,19% 18,71% 14,25% 15,03% 4,45% 2,12% 3,56% 22,94% 33,07% 39,31% 11,02% 25,06% 10,24% 8,13% 226,39% 17,82% 16,70% 8,91% 18,26% 4,54% 4,90% 2,90% 2,23% 1,34% 47,22% 14,48% 14,48% bardzo 8a) wywieszane na tablicy ogłoszeń 8b) przekazywane przez wychowawcę 8c) przekazywane przez innych nauczycieli 8d) publikowane w gazetce szkolnej 8e) umieszczane na stronie internetowej szkoły

53 Opowiadając na pytania dotyczące najczęstszego sposobu przekazywania zarządzeń dyrektora szkoły, uczniowie mogli wymienić również inne formy przekazu. Takich odpowiedzi wystąpiło łącznie 58 (tabela 4.3.). Tabela 4.3. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie: W jaki sposób najczęściej przekazywanie są zarządzenia dyrektora szkoły? 8f) Inaczej (jak?) Ilość odpowiedzi na apelu 13 poprzez wyznaczonych uczniów 13 Samorząd Szkolny 11 przez dyrektora szkoły 7 uczniowie sami pytają nauczycieli 3 na spotkaniach z rodzicami 2 dziennik elektroniczny 2 przez panią woźną 2 na piśmie 1 radiowęzeł 1 dowiadywanie się telefonicznie 1 przewodniczącego klasy 1 przez rówieśników 1 W pytaniu dziesiątym, zapytano uczniów o informacje dostępne w szkole. Respondenci mieli do wyboru następujące możliwości odpowiedzi: a) dyżury nauczycieli, b) o spotkaniach z rodzicami, c) o planowanych imprezach szkolnych (np. dni sportu, wycieczki), d) o konkursach, zawodach, akcjach charytatywnych, e) o zajęciach pozalekcyjnych. Zestawienie odwiedzi uczniów wielkopolskich gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych przedstawiono na wykresie 4.13. We wszystkich możliwych wariantach odpowiedzi, najwięcej wskazań wystąpiło dla sytuacji, w której każda z wymienionych informacji jest dostępna "". Zdaniem najliczniejszej grupy 459 uczniów (51,11%), w szkole "" jest dostępna informacja o spotkaniach z rodzicami. W przypadku dyżurów nauczycieli, aż 208 pytanych (23,16%) wskazało, że taka informacja nie jest w szkole dostępna "", prawdopodobnie z powodu braku takich dyżurów.

54 Wykres 4.13. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "Które z poniższych informacji są dostępne w szkole?" 10. Które z poniższych informacji są dostępne w szkole? ilość wskazań 475 450 425 400 375 350 325 300 275 250 225 200 175 150 125 100 75 50 25 0 51,11% 45,99% 41,09% 38,31% 31,85% 24,39% 22,72% 23,83% 23,16% 20,60% 20,82% 19,04% 18,93% 16,04% 14,03% 12,14% 10,58% 9,91% 8,02% 8,46% 6,24% 5,90% 6,35% 4,57% 3,79% 2,90% 3,01% 2,23% 3,12% 0,89% bardzo 10a) dyżury nauczycieli 10b) o spotkaniach z rodzicami 10c) o planowanych imprezach szkolnych (np. dni sportu, wycieczki) 10d) o konkursach, zawodach, akcjach charytatywnych 10e) o zajęciach pozalekcyjnych

55 W pytaniu jedenastym zapytano uczniów wielkopolskich szkół ponadpodstawowych, czy korzystają z zajęć pozalekcyjnych dostępnych w ich szkole. Poproszono również o uzasadnienie odpowiedzi. Na podstawie uzyskanych odpowiedzi (tabela 4.4.) można stwierdzić, że liczba uczniów nie korzystających z zajęć pozalekcyjnych proponowanych przez szkołę (576 osób), jest prawie równa liczbie korzystających (545 osób). Jako powód nie uczestniczenia w zajęciach pozalekcyjnych w szkole, uczniowie najczęściej podawali brak czasu (196 osób) oraz brak takich zajęć, których tematyka pokrywałaby się z ich zainteresowaniami (110 osób). Wskazany brak czasu może budzić niepokój bowiem okres dorastania w jakim znajduje się badana populacja to czas, w którym człowiek powinien rozwijać swoje horyzonty i znajomość świata nie tylko podczas lekcji ale również poza nimi. Jeśli natomiast uczniowie odpowiedzieli pozytywnie na zadane pytanie, to jako formę zajęć pozalekcyjnych, z których korzystają, najczęściej podawali Szkolny Klub Sportowy (100). Wielu uczniów uczestniczy również kółkach zainteresowań (matematycznym - 36 osób; chemicznym 32 osoby; fizycznym - 24 osoby). Takie rodzaje zajęć pozalekcyjnych są w polskich szkołach praktykowane od pokoleń, a ilość uczniów z nich korzystających powinna być argumentem do ich dalszego wspomagania zarówna finansowego jak i organizacyjnego ze strony stosowanych instytucji. Tabela 4.4. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie " Czy korzystasz w Twojej szkole z zajęć pozalekcyjnych?" 11. Czy korzystasz w Twojej szkole z zajęć pozalekcyjnych? Tak, jakich Ilość odp. Nie, dlaczego Ilość odp. Szkolny Klub Sportowy 100 brak czasu 196 kółko matematyczne 36 nie ma takich, które by mnie interesowały 110 kółko chemiczne 33 mieszkam daleko od szkoły/brak dojazdu 38 chór/kółko wokalne/muzyczne 32 nie 58 język polski 30 nie chce mi się/lenistwo 13 język angielski 29 bo nie mam takiej potrzeby/ochoty 11 kółko fizyczne 24 są w późnych godzinach/ nie pasują mi godziny zajęć 9 kółko teatralne/teatr 21 lekcje trwają za długo 8 kółko historyczne 21 uczęszczam na zajęcia poza szkołą 5 kółko biologiczne 17 nie są prowadzone profesjonalnie 3 zajęcia wyrównawcze 12 uważam, że dobrze się uczę/ wiem wszystko 2 kółko ekologiczne 10 nie są ciekawe 2 wolontariat 9 nie wiem jakie są 1 przygotowujących do egzaminów 9 w domu, mam inne zajęcia 1 warsztat dziennikarski 9 kółko taneczne 7 wiedza o społeczeństwie 7 język rosyjski 6 język rosyjski 6 kółko informatyczne 5 język niemiecki 4 modelarnia 4 kółko algorytmiczne 3 kółko elektroniczne 3

56 klub biblioteczny 3 kółko brydżowe 2 kółko geograficzne 2 kółko językowe 2 klub europejski 2 język hiszpański 1 dla uczniów uzdolnionych 1 gazetka szkolna 1 świetlica 1 język japoński 1 wychowanie do życia w rodzinie 1 11. Czy korzystasz w Twojej szkole z zajęć pozalekcyjnych? W pytaniu piętnastym zapytano uczniów - "Czy korzystasz z korepetycji?". 556 ankietowanych (61,92%), odpowiedziało na to pytanie negatywnie, pozostali twierdząco (wykres 4.14.). Wykres 4.14. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "Czy korzystasz z korepetycji?" 15. Czy korzystasz z korepetycji? nie 62%; 556 osób tak 38%; 342 osoby Pytanie szesnaste stanowiło kontynuację pytania piętnastego, dla tych ankietowanych, którzy odwiedzili na nie twierdząco. W pytaniu szesnastym, zapytano uczniów, o powód korzystania z korepetycji. Respondenci mieli do wyboru następujące możliwości odpowiedzi: a) chcę lepiej utrwalić materiał, b) chcę więcej umieć, c) nie daję rady samodzielnie,

57 d) chcę kontynuować naukę w dobrej szkole, e) rodzice tak zdecydowali, f) inny (jaki?). Zestawienie powyższych odpowiedzi uczniów wielkopolskich gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych przedstawiono na wykresie 4.15. Na podstawie wyników uzyskanych z badania ankietowanego przeprowadzonego w wielkopolskich gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych wynika, że uczniowie najczęściej korzystają z korepetycji, ponieważ chcą więcej umieć. Taką odpowiedź udzieliło 142 uczniów (15.81%). Powyższe wyniki powinny być sygnałem dla nauczycieli o nie przekazywaniu przez nich wystarczającej wiedzy uczniom. Jeśli młodzież korzysta z korepetycji, ponieważ chce więcej wiedzieć to znaczy, że ma świadomość, iż informacje przekazywane w szkole są podstawowymi i nie wyczerpują tematyki, której dotyczą. Z drugiej strony uzyskane wyniki przekonują o ambicjach i chęci zdobywania wiedzy przez młodzież. Innym, również licznie wskazanym powodem była chęć kontynuowania nauki w dobrej szkole - tak odpowiedziało 130 pytanych (14,48%). Wbrew ogólnemu przekonaniu, 177 uczniów (19,71%) stwierdziło, że o korzystaniu z korepetycji "" nie zdecydowali rodzice. Opowiadając na pytania dotyczące najczęstszego powodu korzystania z korepetycji, uczniowie mogli wymienić również inne powody, niż wskazane do wyboru (tabela 4.5.). Tabela 4.5. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "Jaki jest powód, że korzystasz z korepetycji?" 16f) inaczej (jak?) Ilość odpowiedzi nauczyciel źle tłumaczy 2 przygotowanie do matury 2 problem ze zrozumieniem przedmiotu 2

58 Wykres 4.15. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "Jaki jest powód, że korzystasz z korepetycji?" 200 16. Jeśli tak, to jaki jest tego powód? 180 19,71% ilość wskazań 160 140 120 100 80 60 40 20 0 15,81% 14,48% 12,92% 6,24% 2,67% 9,13% 9,24% 8,80% 8,46% 8,13% 7,68% 5,57% 6,12% 7,13% 6,01% 4,79% 4,12% 3,01% 2,67% 2,67% 1,34% 1,00% 0,89% 7,02% 5,46% 3,12% 3,23% 1,78% 1,22% bardzo 16a) chcę lepiej utrwalić materiał 16b) chcę więcej umieć 16c) nie daję rady samodzielnie 16d) chcę kontynuować naukę w dobrej szkole 16e) rodzice tak zdecydowali

59 4.2. ZESTAWIENIE WYNIKÓW BADANIA ANKIETOWEGO WŚRÓD STUDENTÓW Poniżej zaprezentowane zostaną wyniki badania ankietowego wśród studentów uczelni publicznych i niepublicznych w Wielkopolsce. Przedstawione zostaną odpowiedzi ankietowanych na te pytania, które wystąpiły tylko w ankietach dedykowanych dla tej części populacji. W pytaniu ósmym, zapytano studentów, jakich informacji szukają na stronie www uczelni. Respondenci mieli do wyboru następujące możliwości odpowiedzi: a) o dyżurach nauczycieli, b) o planowanych imprezach studenckich, c) o konkursach, zawodach, akcjach charytatywnych, d) o materiałach dydaktycznych. Zestawienie odpowiedzi studentów wielkopolskich uczelni przedstawiono na wykresie 6.16. Na pytanie ósme ankiety Jakich informacji szuka Pan/Pani na stronie www uczelni?, w odpowiedzi: - o dyżurach nauczycieli, 172 studentów (17,15%) wskazało, że, 248 osób (24,73%) stwierdziło bardzo. Zdaniem 256 respondentów (25,52%) odpowiedziało, 149 studentów (14,86%) zaznaczyło wariant, 82 osoby (8,18%) szuka powyższej informacji, natomiast 96 respondentów (9,57%) zaznaczyło wariant. W odpowiedzi na pytanie 8 - o planowanych imprezach studenckich, 74 studentów (7,38%) wskazało, że, 71 osób (7,08%) stwierdziło, że bardzo, zdaniem 149 respondentów (14,86%), że, 282 studentów (28,12%) zaznaczyło wariant, 176 osób (17,55%) szuka powyższej informacji, natomiast 251 respondentów (25,02%) zaznaczyło wariant. Zdaniem 52 studentów (5,18%) szukają informacji o konkursach, zawodach i akcjach charytatywnych na stronie www uczelni, szuka powyższej informacji 282 respondentów (28,12%), natomiast takiej informacji na stronie www nie szuka aż 277 osób (27,62%). W wariancie - o materiałach dydaktycznych studenci udzielali następujących odpowiedzi: 253 ankietowanych (25,22%), 314 osób (31,31%) bardzo, 238 respondentów (23,73%), 93 studentów (9,27%), 33 osoby (3,29%), natomiast 72 respondentów (7,18%). Na podstawie odpowiedzi studentów uczelni publicznych i niepublicznych Wielkopolski można stwierdzić, że najczęściej szukaną informacją na stronie www uczelni są publikowane przez wykładowców materiały dydaktyczne oraz terminy i godziny ich dyżurów, czyli dane związane z możliwością poszerzenia przez studentów wioedzy. Rzadko natomiast studenci szukają informacji na temat konkursów, zawodów i akcji charytatywnych, a także o planowanych imprezach studenckich.

60 Wykres 4.16. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie: Jakich informacji szuka Pan/Pani na stronie www uczelni? 8.Jakich informacji szuka Pan/Pani na stronie www uczelni? 7,18% 9,57% 25,02% 27,62% 3,29% 8,18% 17,55% 22,03% 9,27% 14,86% 28,12% 28,12% 11,17% 14,86% 23,73% 25,52% bardzo 5,88% 7,08% 24,73% 31,31% 5,18% 7,38%) 17,15% 25,22% 0 50 100 150 200 250 300 350 ilość wskazań o materiałach dydaktycznych o konkursach, zawodach, akcjach charytatywnych o planowanych imprezach studenckich o dyżurach nauczycieli

61 Odpowiadając na pytanie jedenaste dotyczące korzystania z czytelni częściej niż raz na miesiąc, studenci w większości przypadków zaznaczali odpowiedź nie 795 osób (79,26%). Pozytywnie tak zaznaczyło tylko 208 respondentów -20,74% (wykres 4.17.). Wywnioskować można z tego, że większość studentów wielkopolskich uczelni wyższych korzysta z czytelni rzadziej niż raz na miesiąc. Prawdopodobnie wynika to z faktu, że studenci wiedzy potrzebnej do zajęć szukają głównie w Internecie (wykres 4.1a). Wykres 4.17. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie: Czy korzysta Pan/Pani z czytelni częściej niż raz na miesiąc? 11. Czy korzysta Pan/Pani z czytelni częściej niż raz na miesiąc? nie 79,26% tak 20,74% 0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 ilość wskazań W pytaniu dwunastym studenci byli pytani, czy korzystają z bibliotek i katalogów elektronicznych częściej niż raz na tydzień. Najczęściej studenci zaznaczali odpowiedź nie 878 osób (87,54%). Pozytywnie tak zaznaczyło tylko 125 respondentów - 12,46% (wykres 4.18). Wywnioskować z tego można, że większość studentów wielkopolskich uczelni wyższych korzysta rzadziej niż raz na tydzień z bibliotek i katalogów elektronicznych, czyli nie szuka wiedzy w publikacjach naukowych.

62 Wykres 4.18. Odpowiedzi ankietowanych na: Czy korzysta Pan/Pani z bibliotek i katalogów elektronicznych częściej niż raz na tydzień? 12. Czy korzysta Pan/Pani z biblioteki i katalogów elektronicznych częściej niż raz na tydzień? nie 87,54% tak 12,46% 0 200 400 600 800 1000 ilość wskazań W pytaniu piętnastym zapytano studentów W jakim stopniu Pana/Pani zdaniem uczelnia przygotowuje Pana/Panią do wykonywania zawodu?. Respondenci zaznaczyli następujące odpowiedzi (wykres 4.19.): bardzo dobrze 104 osoby (10,37%); raczej dobrze 595 osób (59,32%); ani dobrze, ani źle 256 osób (25,52%); raczej źle 28 osób (2,79%); bardzo źle 20 osób (1,99%). Z powyższych odpowiedzi wywnioskować można, że studenci uczelni wyższych znajdujących się w Wielkopolsce są zadowoleni ze stopnia przygotowania przez szkołę do wykonywania zawodu. Wykres 4.19. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie: W jakim stopniu Pana/Pani zdaniem uczelnia przygotowuje Pana/Panią do wykonywania zawodu? 15. W jakim stopniu Pana/Pani zdaniem uczelnia przygotowuje Pana/Panią do wykonywania zawodu? bardzo źle raczej źle ani dobrze, ani źle raczej dobrze bardzo dobrze 1,99% 2,79% 10,37% 25,52% 59,32% 0 100 200 300 400 500 600 700 ilość wskazań

63 Pytanie szesnaste brzmiało: Jaki zakres godzinowy kształcenia, w ramach przedmiotu (szkoleń), według Pana/Pani, byłby najbardziej wskazany?. Studenci wskazywali następujące odpowiedzi (wykres 4.20.): szkolenie, do 30 godzin 224 osoby (22,33%); szkolenie, 30 60 godzin 335 osób (33,40%); kilka wybranych modułów po 20 godzin 344 osoby (34,30%); studia podyplomowe, powyżej 120 godzin 91 osób (9,07%); inna 9 osób (0,90%). Z powyższych odpowiedzi wynika, że studenci woleliby być kształceni przy pomocy szkoleń w wymiarze godzinowym 30 60 godzin na semestr lub kilku wybranych modułów po 20 godzin na semestr. Dużym zainteresowaniem wśród respondentów cieszyłby się również wariant szkolenia do 30 godzin w semestrze. Małym zainteresowanie cieszyłyby się studia podyplomowe powyżej 120 godzin w semestrze. Zastanawiać może powód takiego wyboru. Prawdopodobnie związany on jest z faktem, że studenci preferują zajęcia o małej liczbie godzin, co skutkuje mniejszą ilością przekazywanej wiedzy, ale większą łatwością opanowania przekazanego materiału. Studenci chcą przekazu wiedzy skomasowanej, okrojonej, i co z tym związane, podstawowej. Problem polega na tym, że studenci nie korzystając z bibliotek i czytelni tej podstawowej wiedzy nigdy nie poszerzają. Wykres 4.20. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie: Jaki zakres godzinowy kształcenia, w ramach przedmiotu (szkoleń), według Pana/Pani, byłby najbardziej wskazany? 16. Jaki zakres godzinowy kształcenia, w ramach przedmiotu (szkoleń), według Pana/Pani, byłby najbardziej wskazany? inna 0,90% studia podyplomowe, powyżej 120 godz. 9,07% kilka wybranych modułów po ok.20 godz. 34,30% szkolenie, 30-60 godz. 33,40% szkolenie, do 30 godz. 22,33% 0 50 100 150 200 250 300 350 400 ilość wskazań W ankiecie znalazło się również pytanie: Jaka forma kształcenia, według Pana/Pani byłaby najbardziej wskazana?. Studenci zaznaczali najczęściej warsztaty 645 osób (64,31%), 150 respondentów (14,96%) wykłady ; 129 studentów (12,86%) prezentacje ; 73 osoby (7,28%) case study, natomiast tylko 6 studentów (0,60%) zaznaczyło odpowiedź inna (wykres 4.21.). Z powyższych wyników wywnioskować można, że studenci wielkopolskich uczelni najbardziej preferują zajęcia w formie warsztatów, które mają charakter praktyczny i pozwalają nie tylko na zdobycie wiedzy podręcznikowej i teoretycznej, ale również faktycznych umiejętności. Na drugim miejscu lubią formę wykładów lub prezentacji.

64 Wykres 4.21. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie: Jaka forma kształcenia, według Pana/Pani byłaby najbardziej wskazana? 17. Jaka forma kształcenia, według Pana/Pani byłaby najbardziej wskazana? inna 0,60% case study prezentacje 7,28% 12,86% warsztaty 64,31% wykłady 14,96% 0 100 200 300 400 500 600 700 ilość wskazań W kolejnym pytaniu zapytano studentów wielkopolskich uczelni wyższych W jakich kursach/szkoleniach specjalistycznych uczestniczył/a Pan/Pani w ostatnich dwóch latach, a jakich zamierza Pan/Pani uczestniczyć w najbliższych dwóch latach?. W tym pytaniu studenci mogli zaznaczać więcej niż jedną odpowiedź oraz wpisać własne propozycje z wariancie inne, jakie?. Na powyższe pytanie respondenci udzielali następujących odpowiedzi (tabela 4.6 i 4.7.): Tabela 4.6. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie: W jakich kursach/szkoleniach specjalistycznych uczestniczył/a Pan/Pani w ostatnich dwóch latach? 18a) W jakich kursach/szkoleniach specjalistycznych uczestniczył/a Pan/Pani w ostatnich dwóch latach? Ilość odpowiedzi % prawo jazdy 409 9,04% kursy językowe 264 5,84% bezpieczeństwo i higiena pracy 233 5,15% obsługa komputera 143 3,16% rozwój osobisty 121 2,68% sprzedaż, obsługa klienta 110 2,43% bezwzrokowe pisanie na komputerze 86 1,90% obsługa urządzeń biurowych 80 1,77% finanse, księgowość 79 1,75% marketing 60 1,33% specjalistyczne kursy zawodowe 60 1,33% zarządzanie zasobami ludzkimi 46 1,02% kurs szybkiego czytania 44 0,97%

65 obsługa wózków widłowych i koparek 41 0,91% zarządzanie jakości 35 0,77% obsługa maszyn i urządzeń 34 0,75% ubezpieczenia 30 0,66% W innych, jakich? Ilość odpowiedzi % kierowanie zespołem 4 0,09% praktyki 4 0,09% autoprezentacja 2 0,04% kurs Auto Cad 2 0,04% ratownik wodny 2 0,04% stylizacja paznokci 2 0,04% architektoniczne 1 0,02% Autodesk 1 0,02% e- biznes /marketing internetowy 1 0,02% grafika komputerowa 1 0,02% instruktor tańca 1 0,02% komunikacja interpersonalna 1 0,02% kurs dla audytora wewnętrznego 1 0,02% kurs florystyki 1 0,02% kurs na kierownika wypoczynku dla dzieci 1 0,02% kurs języka migowego 1 0,02% kurs na sędziego pływania 1 0,02% kurs obsługi kasy fiskalnej 1 0,02% kurs MTM 1 0,02% kurs REFA 1 0,02% patent żeglarza jachtowego 1 0,02% szkolenia z prawa administracyjnego i telekomunikacyjnego 1 0,02% szkolenie ppoż 1 0,02% zarządzanie czasem 1 0,02% Z odpowiedzi studentów wynika, że w latach 2009-2011 uczestniczyli ono głównie w kursach na prawo jazdy, czyli zdobywali umiejętności praktyczne, będące warunkiem zatrudnienia. Drugim rodzajem kursów, w których w ostatnich dwóch latach uczestniczyło wielu studentów były kursy językowe. Podobnie jak poprzednio kursy te dają umiejętności praktyczne wymagane na rynku pracy. Jeśli chodzi o kursy, w których studenci zamierzają uczestniczyć w następnych dwóch latach (tabela 4.7.), to wskazali oni przede wszystkim kursy podnoszące ich umiejętności: znajomość języków obcych, prawo jazdy, ale również podnoszące ich kwalifikacje tj. kursy finansowe, księgowości, specjalistyczne kursy zawodowe.

66 Tabela 4.7. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie: W jakich kursach/szkoleniach specjalistycznych zamierza uczestniczyć Pan/Pani w najbliższych dwóch latach? 18b) W jakich kursach/szkoleniach specjalistycznych zamierza uczestniczyć Pan/Pani w najbliższych dwóch latach? Ilość odpowiedzi % kursy językowe 393 8,96% prawo jazdy 232 5,13% finanse, księgowość 225 4,98% specjalistyczne kursy zawodowe 222 4,91% rozwój osobisty 180 3,98% marketing 159 3,52% sprzedaż, obsługa klienta 144 3,18% bezpieczeństwo i higiena pracy 141 3,12% obsługa komputera 140 3,10% zarządzanie zasobami ludzkimi 137 3,03% zarządzanie jakości 123 2,72% bezwzrokowe pisanie na komputerze 111 2,45% obsługa wózków widłowych i koparek 82 1,81% obsługa urządzeń biurowych 81 1,79% ubezpieczenia 79 1,75% kurs szybkiego czytania 76 1,68% obsługa maszyn i urządzeń 76 1,68% W innych, jakich? Ilość odpowiedzi % szkolenia z prawa administracyjnego i telekomunikacyjnego 2 0,04% e-handel 1 0,02% kurs architektoniczny 1 0,02% kurs asertywności 1 0,02% kurs audytora wewnętrznego 1 0,02% kurs języka migowego 1 0,02% kurs obsługi kasy fiskalnej 1 0,02% kurs pedagogiczny 1 0,02% Ostatnie pytanie w ankiecie było pytaniem otwartym i brzmiało: Jaki jest, Pana/Pani zdaniem, najczęstszy motyw samokształcenia?. Studenci udzielili na nie, następujących odpowiedzi (tabela 4.8.):

67 Tabela 4.8. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie: W jakich kursach/szkoleniach specjalistycznych zamierza uczestniczyć Pan/Pani w najbliższych dwóch latach? 19. Jaki jest, Pana/Pani zdaniem, najczęstszy motyw samokształcenia? Ilość odp. % zwiększenie szans na zdobycie lepszej pracy/dobrze płatnej/satysfakcjonującej 253 21,19 względy finansowe 152 12,73 podnoszenie kwalifikacji 119 9,97 zdobywanie wiedzy i praktyki 115 9,63 ambicja 57 4,77 samorealizacja 52 4,36 zdobycie jakiejkolwiek pracy, mimo wzrastającego bezrobocia 35 2,93 zdobywanie umiejętności/doświadczenia 32 2,68 bycie konkurencyjnym na rynku pracy 31 2,60 chęć rozwoju 28 2,35 rozwijanie zainteresowań 27 2,26 rozwój osobisty 26 2,18 rosnące wymagania rynku 25 2,09 zdobycie wyższego wykształcenia 25 2,09 awans 25 2,09 presja firmy/wymagania pracodawcy 22 1,84 satysfakcja 15 1,26 samodoskonalenie 13 1,09 poprawa standardu życia 12 1,01 lepsza/pewna/bezpieczna przyszłość 11 0,92 chęć osiągnięcia sukcesu 10 0,84 realizacja celów 10 0,84 podnoszenie własnej wartości 9 0,75 za mało wiedzy przekazywanej na studiach 9 0,75 uznanie/presja otoczenia 8 0,67 otrzymanie lepiej płatnej pracy 8 0,67 rozwój zawodowy 7 0,59 zdobycie dobrego zawodu 5 0,42 spełnienie marzeń 4 0,34 zapoznanie się z nowościami w branży 3 0,25 lepszy start 3 0,25 ciekawość 3 0,25 uniknięcie wojska 3 0,25 przebywanie w społeczeństwie 3 0,25 kariera 3 0,25 presja szkoły 2 0,17 nowe możliwości 2 0,17

68 19. Jaki jest, Pana/Pani zdaniem, najczęstszy motyw samokształcenia? Ilość odp. % brak pracy w wyuczonym zawodzie 2 0,17 przekwalifikowanie zawodowe 2 0,17 zaspokajanie potrzeb 2 0,17 szacunek 2 0,17 za dużo wolnego czasu 2 0,17 spotkanie z ciekawymi ludźmi 2 0,17 samodzielność/niezależność 2 0,17 braki w wykształceniu 2 0,17 pasja 2 0,17 zdobycie doświadczenia życiowego 1 0,08 nuda 1 0,08 niska samoocena 1 0,08 trudność w znalezieniu pracy 1 0,08 za dużo posiadanych pieniędzy 1 0,08 ochrona przed nałogami /alkoholizm/ 1 0,08 współzawodnictwo między studentami 1 0,08 lepsze zarządzanie czasem 1 0,08 wytrwałość 1 0,08 Na podstawie powyższych odpowiedzi pojawia się tylko jeden wniosek - młodzi ludzie podejmują kształcenie przede wszystkim, aby zdobyć dobrze płatną i satysfakcjonującą pracę, tylko niewielka grupa przebadanych studentów, jako motyw samokształcenia, podaje chęć zdobycia i rozszerzenia wiedzy.

69 4.3. ZESTAWIENIE WYNIKÓW BADANIA ANKIETOWEGO WŚRÓD PRACOWNIKÓW Poniżej zaprezentowano wyniki badania ankietowego wśród pracowników przedsiębiorstw w Wielkopolsce. Przedstawiono odpowiedzi ankietowanych na pytania, które wystąpiły tylko w ankietach dedykowanych dla tej części populacji. W pytaniu pierwszym, zapytano pracowników o metody rozwoju pracownika, stosowane na ich stanowisku pracy. Respondenci mieli do wyboru następujące możliwości odpowiedzi: a) coaching (indywidualne doradztwo), b) mentoring (uczenie się od starszego, doświadczonego kolegi), c) udział w projektach, d) rotacja na stanowiskach pracy, e) specjalistyczny instruktaż, f) samodzielne dokształcanie się, g) staże, h) koła jakości, i) inne (jakie?). Zestawienie odpowiedzi pracowników wielkopolskich przedsiębiorstw na pytanie "Które metody rozwoju pracownika są stosowane na Pana/Pani stanowisku pracy?" przedstawiono na wykresie 4.22. Z danych pochodzących z wypowiedzi ankietowanych wywnioskować można, że zdaniem ankietowanych: a) coaching (jako metoda wspierania rozwoju pracownika) zdaniem zaledwie 45 ankietowanych (4,60%) występuje. 138 populacji (14,10%) wskazało, że ta forma rozwoju pracownika stosowana na ich stanowisku pracy występuje bardzo, natomiast 197 respondentów (20,2%) uważa, że jest stosowana. W opinii 259 pytanych (26,5%) coaching w ich przedsiębiorstwie nie jest wykorzystywany; b) mentoring (jako metoda wspierania rozwoju pracownika) według 164 badanych (16,80%) na ich stanowisku pracy praktykowany jest, zdaniem 308 pytanych (31,50%) jest na ich stanowiskach pracy stosowany bardzo, natomiast 256 respondentów (26,20%) uważa, że jest stosowany. 87 ankietowanych (8,90%) uważa, że uczenie się od starszego, doświadczonego kolegi jako forma rozwoju pracownika stosowana na ich stanowisku pracy nie występuje; c) udział w projektach (jako metoda rozwoju pracownika na ich stanowiskach pracy) zdaniem zaledwie 59 ankietowanych (6,00%) występuje, natomiast 114 badanych (11,70%) wskazało, że udział w projektach na ich stanowisku pracy występuje bardzo ; a 162 osób (16,60%). W opinii 287 pytanych (29,40%) taka metoda rozwoju pracownika nie jest stosowana; d) rotacja na stanowiskach pracy (jako metoda rozwoju pracownika) zdaniem zaledwie 33 ankietowanych (3,40%) występuje. Według 88 badanych (9,00%) ta metoda rozwoju pracownika praktykowana jest bardzo, a 183 respondentów (18,70%) uważa, że jest stosowana. Zdecydowanie większa grupa pytanych 212 osób (21,70%) uważa, że ta forma wspierania rozwoju pracownika nie jest stosowana na ich stanowiskach pracy; e) specjalistyczny instruktaż (jako metoda rozwoju pracownika) zdaniem zaledwie 59 ankietowanych (6,00%) występuje ; a 101 osób (10,30%) uważa, że bardzo. Jednak 229 osób (23,40%) badanej populacji uważa, że występuje, podobna ilość pytanych 233 (23,80%) oceniła, że specjalistyczny instruktaż jest na ich stanowiskach pracy stosowany, a 197 respondentów (20,20%) uważa, że nie jest stosowany ; f) samodzielne dokształcanie (jako metoda rozwoju pracownika) zdaniem 147 badanych (15,00%) na ich stanowisku pracy praktykowana jest, w opinii 257 respondentów (26,30%) bardzo, a 323 (33,10%) uważa, że jest na ich stanowiskach pracy stosowane. Zaledwie 81 osób

70 objętych badaniem (8,30%) wskazało, że samodzielne dokształcanie nie występuje na ich stanowisku pracy; g) staże (jako metoda rozwoju pracownika) zdaniem zaledwie 32 ankietowanych (3,30%) występują. 65 osób (6,70%) wskazało, że staże, jako forma rozwoju pracownika stosowane na ich stanowisku pracy występują bardzo, a według 120 badanych (12,30%) ta metoda rozwoju pracownika praktykowana jest. Blisko połowa badanych pracowników 447 osób (45,80%), uważa, że staże w ich przedsiębiorstwie nie występują; h) koła jakości (jako metoda rozwoju pracownika) zdaniem tylko 21 badanych (2,15%) występują w ich przedsiębiorstwie. Najmniej ankietowanych - 19 osób (1,90%) wskazało, że koła jakości jako forma rozwoju pracownika stosowane na ich stanowisku pracy występują bardzo, a według 72 badanych (7,40%) ta metoda praktykowana jest. W opinii ponad połowy badanych 639 osób (65,40%) koła jakości, jako forma wspierania pracowników w ich przedsiębiorstwie nie występują. Wśród odpowiedzi na powyższe pytanie, ankietowani mieli również możliwość wskazania, jakie inne metody rozwoju pracownika, są stosowane na ich stanowiskach pracy. Wyniki odpowiedzi pracowników objętych badaniem prezentuje tabela 4.9. Tabela 4.9. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "Które metody rozwoju pracownika są stosowane na Pana/Pani stanowisku pracy?" 1f) Inne (jakie?) Ilość odpowiedzi szkolenia 6 szkolenia specjalistyczne 2 szkolenia techniczne 2 szkolenia w instytucjach naukowych 1 szkolenia wewnętrzne 1 szkolenia w zagranicznych oddziałach przedsiębiorstwa 1 szkolenia zewnętrzne 1 spotkania z pracownikami tego samego działu z innych przedsiębiorstw 1 praktyki zagraniczne 1 pakiety szkoleniowe 1 międzynarodowe meetingi bezpośrednie lub on-line 1 kursy 1

71 Wykres 4.22. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "Które metody rozwoju pracownika są stosowane na Pana/Pani stanowisku pracy?" 1. Które z metod rozwoju pracownika są stosowane na Pana/Pani stanowisku pracy? 8,29% 8,90% 20,16% 21,70% 26,51% 29,38% 45,75% 65,40% 5,32% 7,16% 12,18% 15,86% 16,17% 13,61% 15,15% 19,86% 9,42% 10,95% 11,98% 16,17% 19,45% 23,85% 22,72% 27,33% 7,37% 12,28% 18,73%3 16,58% 20,16% 23,44% 26,20% 33,06% bardzo 1,94% 6,65% 10,34% 9,01% 11,67% 14,12% 26,31% 31,53% 2,15% 3,28% 6,04% 3,38% 6,04% 4,61% 15,05% 16,79% 0 25 50 75 100 125 150 175 200 225 250 275 300 325 350 375 400 425 450 475 500 525 550 575 600 625 650 ilość wskazań 1h) koła jakości 1g) staże 1f) samodzielne dokształcanie się 1e) specjalistyczny instruktaż 1d) rotacja na stanowiskach pracy 1c) udział w projektach 1b) mentoring (uczenie od starszego, doświadczonego kolegi) 1a) coaching (indywidualne doradztwo)

72 Podsumowując, biorąc pod uwagę tliwość stosowania metod rozwoju pracowników w przedsiębiorstwie (, bardzo,,,, ) można wysunąć następujące wnioski: stosowaną metodą rozwoju pracownika, która uzyskała maksymalną liczbę głosów wśród badanych jest mentoring - opinia 164 osób (16,79%); bardzo stosowaną metodą, zdaniem 308 badanych (31,53%) jest uczenie się od starszego, doświadczonego kolegi (mentoring); stosowane jest na ich stanowiskach pracy według 323 ankietowanych (33,06 %) samodzielne dokształcanie; na stanowisku pracy występuje rotacja - zdaniem 267 respondentów (27,33%) lub, w opinii 194 osób (19,86%) badanej populacji; natomiast nie stosowaną metodą rozwoju pracowników, jak wynika z badań są koła jakości - opinia 639 ankietowanych (65,40%). Z powyższego wynika, że w przedsiębiorstwach najczęściej stosowaną metodą rozwoju pracownika jest mentoring, czyli uczenie się od starszego, doświadczonego kolegi. Metoda ta jest nieskuteczna bez sprawnego i efektywnego przekazu wiedzy własnej pracownika, czyli występowania transformacji wiedzy niejawnej w jawną. Analizując odpowiedzi respondentów na pytanie pierwsze (biorąc pod uwagę ich płeć) zauważyć można, jak kształtuje się występowanie poszczególnych metod rozwoju pracownika na stanowisku pracy w zależności od jego płci. Wyniki analizy prezentują wykresy 4.23a. - 4.23h. Na podstawie uzyskanych wyników stwierdzić można, że na stanowiskach pracy zajmowanych przez kobiety częściej stosowane są metody rozwoju pracownika takie, jak: coaching, mentoring, rotacja na stanowisku pracy, samodzielne dokształcanie się oraz staże lub koła jakości. Natomiast na stanowiskach zajmowanych przez mężczyzn częściej stosowane są metody rozwoju pracownika typu: udział w projektach lub specjalistyczny instruktaż. Wykres 4.23. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "Które metody rozwoju pracownika są stosowane na Pana/Pani stanowisku pracy?" wg płci a) coaching 1. Które z metod rozwoju pracownika są stosowane na Pana/Pani stanowisku pracy? a) coaching 35,00% 3 25,00% 2 15,00% 1 5,00% 29,65% 17,64% 18,80% 14,53% 14,53% 4,84% 4,34% 13,67% 22,99% 20,17% 15,84% 22,99% bardzo kobieta mężczyzna

73 b) mentoring 35,00% 3 25,00% 2 15,00% 1 5,00% 1. Które z metod rozwoju pracownika są stosowane na Pana/Pani stanowisku pracy? b) mentoring 17,64% 32,56% 23,45% 10,47% 7,17% 8,72% 15,84% 30,37% 29,28% 8,24% 7,16% 8,89% bardzo kobieta mężczyzna c) udział w projektach 35,00% 3 25,00% 2 15,00% 1 5,00% 1. Które z metod rozwoju pracownika są stosowane na Pana/Pani stanowisku pracy? c) udział w projektach 6,59% 10,08% 12,79% 23,26% 15,31% 31,98% 5,42% 13,45% 20,82% 22,13% 11,71% 26,46% bardzo kobieta mężczyzna

74 d) rotacja na stanowiskach pracy 1. Które z metod rozwoju pracownika są stosowane na Pana/Pani stanowisku pracy? d) rotacja na stanowiskach pracy 35,00% 3 25,00% 2 15,00% 1 5,00% 25,00% 22,09% 20,54% 18,60% 10,08% 3,68% 3,04% 7,81% 18,87% 29,93% 1 21,26% bardzo kobieta mężczyzna e) specjalistyczny instruktaż 1. Które z metod rozwoju pracownika są stosowane na Pana/Pani stanowisku pracy? e) specjalistyczny instruktaż 3 25,00% 2 15,00% 1 5,00% 21,32% 22,67% 24,03% 18,41% 7,95% 5,62% 6,51% 13,02% 25,81% 25,16% 13,67% 15,84% bardzo kobieta mężczyzna

75 f) samodzielne dokształcanie się 1. Które z metod rozwoju pracownika są stosowane na Pana/Pani stanowisku pracy? f) samodzielne dokształcanie się 4 35,00% 3 25,00% 2 15,00% 1 5,00% 31,59% 28,10% 14,15% 11,24% 9,69% 5,23% 16,05% 24,30% 34,71% 12,80% 5,42% 6,72% bardzo kobieta mężczyzna g) staże 1. Które z metod rozwoju pracownika są stosowane na Pana/Pani stanowisku pracy? g) staże 5 4 44,57% 3 2 1 12,79% 14,53% 15,89% 4,07% 8,14% 2,39% 4,99% 11,71% 11,71% 15,84% 47,07% bardzo kobieta mężczyzna

76 h) koła jakości 8 7 6 5 4 3 2 1 1. Które z metod rozwoju pracownika są stosowane na Pana/Pani stanowisku pracy? h) koła jakości 68,80% 2,71% 7,75% 9,50% 9,69% 1,52% 1,55% 2,39% 6,94% 12,58% 14,97% 61,61% bardzo kobieta mężczyzna Różnicując badaną populację na pracowników i kierowników (wykresy 4.24a. - 4.24h.) zauważyć można, że wobec pracowników najczęściej stosuje się takie metody rozwoju jak: mentoring i rotacja na stanowisku pracy. Pozostałe metody rozwoju pracownika (wskazane w ankiecie) wskazywali, jako występujące kierownicy. Jednakże ich zdaniem najczęściej występującą metodą rozwoju jest specjalistyczny instruktaż. Wykres 4.24. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "Które metody rozwoju pracownika są stosowane na Pana/Pani stanowisku pracy?" wg stanowiska a) coaching 3 25,00% 2 15,00% 1 5,00% 1. Które z metod rozwoju pracownika są stosowane na Pana/Pani stanowisku pracy? a) coaching 13,50% 19,79% 18,89% 16,71% 26,74% 4,37% 5,53% 16,58% 21,61% 21,61% 9,05% 25,63% bardzo pracownik kierownik

77 b) mentoring 1. Które z metod rozwoju pracownika są stosowane na Pana/Pani stanowisku pracy? b) mentoring 4 35,00% 3 25,00% 2 15,00% 1 5,00% 33,42% 24,81% 17,99% 8,87% 6,43% 8,48% 12,06% 24,12% 31,66% 11,56% 10,05% 10,05% bardzo pracownik kierownik c) udział w projektach 35,00% 3 25,00% 2 15,00% 1 5,00% 1. Które z metod rozwoju pracownika są stosowane na Pana/Pani stanowisku pracy? c) udział w projektach 5,53% 10,15% 14,40% 22,75% 14,14% 33,03% 8,04% 17,59% 25,13% 22,61% 11,56% 15,08% bardzo pracownik kierownik

78 d) rotacja na stanowiskach pracy 1. Które z metod rozwoju pracownika są stosowane na Pana/Pani stanowisku pracy? d) rotacja na stanowiskach pracy 3 25,00% 2 15,00% 1 5,00% 27,76% 19,54% 19,79% 20,31% 9,25% 3,34% 3,52% 8,04% 15,58% 25,63% 20,10% 27,14% bardzo pracownik kierownik e) specjalistyczny instruktaż 7 6 5 4 3 2 1 1. Które z metod rozwoju pracownika są stosowane na Pana/Pani stanowisku pracy? e) specjalistyczny instruktaż 21,47% 24,16% 17,61% 20,95% 10,03% 5,78% 57,29% 11,56% 31,16% 22,61% 10,55% 17,09% bardzo pracownik kierownik

79 f) samodzielne dokształcanie się 5 1. Które z metod rozwoju pracownika są stosowane na Pana/Pani stanowisku pracy? f) samodzielne dokształcanie się 4 3 26,22% 31,62% 2 1 14,40% 12,60% 6,17% 9,00% 17,59% 26,63% 38,69% 9,55% 2,01% 5,53% bardzo pracownik kierownik g) staże 6 5 4 3 2 1 1. Które z metod rozwoju pracownika są stosowane na Pana/Pani stanowisku pracy? g) staże 44,73% 13,11% 15,04% 16,71% 3,73% 6,68% 1,51% 6,53% 9,05% 20,60% 12,56% 49,75% bardzo pracownik kierownik

80 h) koła jakości 7 6 5 4 3 2 1 1. Które z metod rozwoju pracownika są stosowane na Pana/Pani stanowisku pracy? h) koła jakości 66,07% 12,34% 1,93% 7,33% 10,03% 3,02% 2,31% 0,50% 7,54% 14,57% 11,56% 62,81% bardzo pracownik kierownik Różnicując badaną populację według wykształcenia (wykresy 4.25a. - 4.25h.) zauważyć można, że wobec pracowników z wykształceniem podstawowym nie są stosowane żadne metody rozwoju, natomiast wobec pracowników posiadających wykształcenie wyższe lub średnie najczęściej praktykuje się mentoring lub samodzielne dokształcanie się. Wśród pracowników z wykształceniem zawodowym występującą metodą rozwoju jest specjalistyczny instruktaż, jako nie praktykowane wskazali oni, w największym stopniu, kołach jakości. Ankietowani pracownicy posiadający wykształcenie wyższe wskazali, że w największym stopniu metody, które nie są stosowane na ich stanowiskach pracy to, koła jakości i staże. Respondenci z wykształceniem średnim uznali, że w największym stopniu niewystępującą metodą pracy na ich stanowisku jest udział w projektach lub kołach jakości.

81 Wykres 4.23. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "Które metody rozwoju pracownika są stosowane na Pana/Pani stanowisku pracy?" wg wykształcenia a) coaching 1. Które z metod rozwoju pracownika są stosowane na Pana/Pani stanowisku pracy? a) coaching bardzo 24,94% 26,04% 17,96% 13,56% 4,55% 18,20% 20,61% 13,64% 20,70% 20,43% 4,55% 14,71% 14,10% 4,55% 3,49% 5,24% 63,64% 10 2 4 6 8 10 12 wykształcenie wyższe wykształcenie średnie wykształcenie zawodowe wykształcenie podstawowe b) mentoring 1. Które z metod rozwoju pracownika są stosowane na Pana/Pani stanowisku pracy? b) mentoring bardzo 8,23% 7,78% 40,91% 8,98% 5,79% 9,48% 9,76% 27,68% 25,32% 22,73% 31,92% 32,37% 4,55% 13,47% 18,99% 22,73% 10 2 4 6 8 10 12 wykształcenie wyższe wykształcenie średnie wykształcenie zawodowe wykształcenie podstawowe c) udział w projektach

82 1. Które z metod rozwoju pracownika są stosowane na Pana/Pani stanowisku pracy? c) udział w projektach bardzo 15,21% 13,97% 13,92% 21,95% 24,23% 22,94% 12,30% 17,46% 7,78% 4,55% 8,48% 4,34% 4,55% 37,43% 81,82% 10 2 4 6 8 10 12 wykształcenie wyższe wykształcenie średnie wykształcenie zawodowe wykształcenie podstawowe d) rotacja na stanowiskach pracy 1. Które z metod rozwoju pracownika są stosowane na Pana/Pani stanowisku pracy? d) rotacja na stanowiskach pracy bardzo 21,45% 20,61% 23,44% 17,90% 4,55% 25,69% 28,93% 18,18% 16,46% 20,61% 13,64% 9,23% 8,68% 13,64% 3,74% 3,25% 5 10 2 4 6 8 10 12 wykształcenie wyższe wykształcenie średnie wykształcenie zawodowe wykształcenie podstawowe e) specjalistyczny instruktaż

83 1. Które z metod rozwoju pracownika są stosowane na Pana/Pani stanowisku pracy? e) specjalistyczny instruktaż bardzo 15,21% 22,78% 16,96% 16,09% 4,55% 25,19% 22,97% 22,73% 26,43% 21,70% 13,64% 12,72% 8,68% 3,49% 7,78% 40,91% 10 2 4 6 8 10 12 wykształcenie wyższe wykształcenie średnie wykształcenie zawodowe wykształcenie podstawowe f) samodzielne dokształcanie się 1. Które z metod rozwoju pracownika są stosowane na Pana/Pani stanowisku pracy? f) samodzielne dokształcanie się bardzo 4,49% 9,76% 36,36% 3,24% 6,87% 4,55% 7,73% 14,47% 27,27% 33,92% 33,45% 31,92% 22,97% 18,70% 12,48% 13,64% 10 2 4 6 8 10 12 wykształcenie wyższe wykształcenie średnie wykształcenie zawodowe wykształcenie podstawowe

84 g) staże 1. Które z metod rozwoju pracownika są stosowane na Pana/Pani stanowisku pracy? g) staże bardzo 16,71% 15,19% 18,18% 15,21% 17,00% 13,64% 12,97% 12,30% 7,23% 6,33% 4,55% 2,99% 3,44% 4,55% 44,89% 45,75% 5 10 2 4 6 8 10 12 wykształcenie wyższe wykształcenie średnie wykształcenie zawodowe wykształcenie podstawowe h) koła jakości 1. Które z metod rozwoju pracownika są stosowane na Pana/Pani stanowisku pracy? h) koła jakości bardzo 14,71% 10,85% 10,72% 11,21% 8,73% 6,51% 4,55% 1,25% 2,53% 2,00% 2,17% 4,55% 62,59% 66,73% 81,82% 10 2 4 6 8 10 12 wykształcenie wyższe wykształcenie średnie wykształcenie zawodowe wykształcenie podstawowe

85 Analizując odpowiedzi pracowników objętych badaniem pod względem wieku (wykresy 4.26a - 4.26h) zauważyć można, że wśród najmłodszej grupy respondentów (wiek 18-30 lat) dominującą formą wspierającą rozwój pracownika jest mentoring - czyli uczenie się od starszego, doświadczonego kolegi, samodzielne dokształcanie się i specjalistyczny instruktaż. Natomiast osoby w tym przedziale wiekowym nie są członkami kół jakości, nie biorą udziału w projektach oraz stażach. Wśród osób w wieku 31-45 lat najczęściej wskazywanymi metodami rozwoju pracownika są: samodzielne dokształcanie się, mentoring, i specjalistyczny instruktaż. Ta sama grupa pracowników oceniła, że, lub na ich stanowiskach pracy występują koła jakości, staże, coaching, rotacja na stanowiskach pracy, udział w projektach. W najstarszej grupie wiekowej, która wzięła udział w badaniu, pracownicy w wieku 61-75 lat, jako najczęściej występującą na ich stanowisku pracy metodą wspierającą rozwój pracownika jest samodzielne dokształcanie się oraz mentoring. Pozostałe metody zostały ocenione przez tę grupę w największym stopniu, jako występujące, lub. Wykres 4.26. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "Które metody rozwoju pracownika są stosowane na Pana/Pani stanowisku pracy?" wg wieku a) coaching 1. Które z metod rozwoju pracownika są stosowane na Pana/Pani stanowisku pracy? a) coaching bardzo 5,53% 2,80% 2,41% 23,70% 29,60% 14,53% 15,60% 16,87% 27,27% 21,17% 16,40% 15,66% 18,18% 20,85% 20,80% 14,46% 14,22% 14,80% 13,25% 37,35% 36,36% 5,00% 1 15,00% 2 25,00% 3 35,00% 4 wiek respondenta 18-30 lat wiek respondenta 46-60 lat wiek respondenta 31-45 lat wiek respondenta 61-75 lat

86 b) mentoring 1. Które z metod rozwoju pracownika są stosowane na Pana/Pani stanowisku pracy? b) mentoring bardzo 6,64% 1 16,87% 5,69% 9,20% 12,05% 7,90% 10,80% 15,66% 18,18% 24,64% 28,80% 32,53% 34,60% 29,60% 15,66% 18,18% 20,54% 11,20% 7,23% 45,45% 5,00% 1 15,00% 2 25,00% 3 35,00% 4 45,00% 5 wiek respondenta 18-30 lat wiek respondenta 46-60 lat wiek respondenta 31-45 lat wiek respondenta 61-75 lat c) udział w projektach 1. Które z metod rozwoju pracownika są stosowane na Pana/Pani stanowisku pracy? c) udział w projektach bardzo 15,21% 25,20% 12,95% 13,20% 20,48% 23,22% 22,80% 20,48% 16,90% 19,20% 6,02% 18,18% 11,06% 14,00% 9,64% 6,64% 5,60% 2,41% 40,96% 45,45% 5,00% 1 15,00% 2 25,00% 3 35,00% 4 45,00% 5 wiek respondenta 18-30 lat wiek respondenta 46-60 lat wiek respondenta 31-45 lat wiek respondenta 61-75 lat

87 d) rotacja na stanowiskach pracy 1. Które z metod rozwoju pracownika są stosowane na Pana/Pani stanowisku pracy? d) rotacja na stanowiskach pracy bardzo 17,85% 27,60% 30,12% 17,85% 24,40% 20,48% 27,27% 27,96% 26,40% 27,71% 21,48% 12,80% 15,66% 18,18% 10,43% 7,20% 4,82% 4,42% 1,60% 1,20% 45,45% 5,00% 1 15,00% 2 25,00% 3 35,00% 4 45,00% 5 wiek respondenta 18-30 lat wiek respondenta 46-60 lat wiek respondenta 31-45 lat wiek respondenta 61-75 lat e) specjalistyczny instruktaż 1. Które z metod rozwoju pracownika są stosowane na Pana/Pani stanowisku pracy? e) specjalistyczny instruktaż bardzo 10,58% 1 9,64% 6,00% 5,60% 8,43% 19,91% 19,20% 22,89% 15,48% 18,80% 14,46% 24,80% 20,80% 26,51% 18,18% 23,22% 25,60% 18,07% 27,27% 36,36% 5,00% 1 15,00% 2 25,00% 3 35,00% 4 wiek respondenta 18-30 lat wiek respondenta 46-60 lat wiek respondenta 31-45 lat wiek respondenta 61-75 lat

88 f) samodzielne dokształcanie się 1. Które z metod rozwoju pracownika są stosowane na Pana/Pani stanowisku pracy? f) samodzielne dokształcanie się bardzo 8,53% 7,20% 9,64% 6,16% 4,00% 3,61% 13,59% 7,60% 12,05% 18,18% 29,20% 23,06% 20,48% 15,32% 14,40% 13,25% 27,27% 34,91% 40,96% 45,45% 37,60% 5,00% 1 15,00% 2 25,00% 3 35,00% 4 45,00% 5 wiek respondenta 18-30 lat wiek respondenta 46-60 lat wiek respondenta 31-45 lat wiek respondenta 61-75 lat g) staże 1. Które z metod rozwoju pracownika są stosowane na Pana/Pani stanowisku pracy? g) staże bardzo 14,22% 20,80% 13,25% 18,18% 17,06% 15,60% 9,64% 27,27% 13,11% 1 14,46% 7,27% 6,40% 3,61% 3,95% 2,40% 44,39% 44,80% 45,45% 59,04% 1 2 3 4 5 6 7 wiek respondenta 18-30 lat wiek respondenta 46-60 lat wiek respondenta 31-45 lat wiek respondenta 61-75 lat

89 h) koła jakości 1. Które z metod rozwoju pracownika są stosowane na Pana/Pani stanowisku pracy? h) koła jakości bardzo 12,16% 12,40% 9,64% 11,06% 11,60% 8,43% 7,74% 6,40% 7,23% 1,58% 2,80% 2,41% 2,69% 1,20% 1,20% 27,27% 54,55% 64,77% 65,60% 71,08% 1 2 3 4 5 6 7 8 wiek respondenta 18-30 lat wiek respondenta 46-60 lat wiek respondenta 31-45 lat wiek respondenta 61-75 lat Uwzględniając staż pracy badanych pracowników wielkopolskich przedsiębiorstw (wykresy 4.27a. - 4.27h.) zauważyć można, że wśród osób z najkrótszym stażem zawodowym (0-3 lat) dominują takie metody rozwoju pracowników jak: mentoring, specjalistyczny instruktaż oraz samodzielne dokształcanie się. Pozostałe metody są wobec tych pracowników stosowane, lub. Taka sama sytuacja dotyczy pracowników ze stażem pracy od 4-10 lat, 11-20 lat oraz 21-30 lat. Inaczej wyniki prezentują sie wśród osób ze stażem zawodowym 31-45 lat. W tym przypadku dominują takie metody rozwoju pracowników jak specjalistyczny instruktaż oraz samodzielne dokształcanie się. Pozostałe metody są wobec tych pracowników stosowane, lub. Mentoring, jako metoda rozwoju pracownika w tej grupie badanej populacja została wskazana w takiej samej ilości jako praktykowana i. Pracownicy, których staż pracy jest długi i wynosi 41-50 lat wskazali, że specjalistyczny instruktaż i samodzielne dokształcanie się to metody "" występujące na ich stanowiskach pracy. Pozostałe metody są wobec tych pracowników stosowane, lub. W badanej populacji pracowników znalazła się jedna osoba, której staż pracy wynosi ponad 50 lat. Z odpowiedzi tego respondenta wynika, że metodami rozwoju stosowanymi na jego stanowisku pracy są: coaching, mentoring, udział w projektach, specjalistyczny instruktaż, samodzielne dokształcanie się oraz staże.

90 Wykres 4.27. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "Które metody rozwoju pracownika są stosowane na Pana/Pani stanowisku pracy?" wg stażu pracy a) coaching 1. Które z metod rozwoju pracownika są stosowane na Pana/Pani stanowisku pracy? a) coaching 21,99% 25,16% 30,72% 36,00% 40,54% 54,55% 12,57% 17,61% 13,73% 21,33% 10,81% 27,27% 22,25% 20,13% 16,34% 9,33% 18,92% 18,18% 21,73% 20,75% 20,26% 13,33% 18,92% bardzo 16,75% 10,38% 16,34% 17,33% 8,11% 4,71% 5,97% 2,61% 2,67% 2,70% 10 2 4 6 8 10 12 staż pracy respondenta 0-3 staż pracy respondenta 4-10 staż pracy respondenta 11-20 staż pracy respondenta 21-30 staż pracy respondenta 31-40 staż pracy respondenta 41-50 staż pracy respondenta powyżej 50

91 b) mentoring 1. Które z metod rozwoju pracownika są stosowane na Pana/Pani stanowisku pracy? b) mentoring bardzo 5,76% 7,23% 13,07% 8,00% 27,03% 45,45% 3,93% 8,81% 8,50% 12,00% 10,81% 6,54% 10,69% 9,15% 13,33% 16,22% 27,27% 23,56% 27,36% 28,10% 34,67% 27,03% 38,48% 29,87% 28,10% 21,33% 13,51% 21,73% 16,04% 12,42% 10,67% 5,41% 10 2 4 6 8 10 12 staż pracy respondenta 0-3 staż pracy respondenta 4-10 staż pracy respondenta 11-20 staż pracy respondenta 21-30 staż pracy respondenta 31-40 staż pracy respondenta 41-50 staż pracy respondenta powyżej 50

92 c) udział w projektach 1. Które z metod rozwoju pracownika są stosowane na Pana/Pani stanowisku pracy? c) udział w projektach 30,89% 23,27% 26,14% 15,21% 48,65% 45,45% 13,87% 12,89% 10,46% 2 16,22% 18,18% 23,56% 23,90% 23,53% 17,33% 16,22% 15,97% 19,18% 19,61% 8,00% 2,70% 18,18% 10 bardzo 9,16% 13,21% 15,03% 12,00% 10,81% 6,54% 7,55% 5,23% 5,41% 2 4 6 8 10 12 staż pracy respondenta 0-3 staż pracy respondenta 4-10 staż pracy respondenta 11-20 staż pracy respondenta 21-30 staż pracy respondenta 31-40 staż pracy respondenta 41-50 staż pracy respondenta powyżej 50

93 d) rotacja na stanowiskach pracy 1. Które z metod rozwoju pracownika są stosowane na Pana/Pani stanowisku pracy? d) rotacja na stanowiskach pracy bardzo 17,54% 20,13% 26,14% 30,67% 35,14% 36,36% 18,06% 19,18% 22,22% 22,67% 24,32% 36,36% 29,06% 27,67% 26,14% 24,00% 21,62% 18,18% 20,68% 19,18% 16,34% 14,67% 16,22% 10,21% 10,06% 7,19% 6,67% 2,70% 4,45% 3,77% 1,96% 1,33% 10 2 4 6 8 10 12 staż pracy respondenta 0-3 staż pracy respondenta 4-10 staż pracy respondenta 11-20 staż pracy respondenta 21-30 staż pracy respondenta 31-40 staż pracy respondenta 41-50 staż pracy respondenta powyżej 50

94 e) specjalistyczny instruktaż 1. Które z metod rozwoju pracownika są stosowane na Pana/Pani stanowisku pracy? e) specjalistyczny instruktaż bardzo 9,42% 6,29% 8,50% 5,33% 21,62% 6,02% 5,97% 3,92% 2,67% 2,70% 14,14% 11,95% 7,19% 10,67% 13,51% 32,20% 33,96% 30,07% 37,33% 35,14% 36,36% 23,82% 26,42% 34,64% 29,33% 13,51% 18,18% 14,40% 15,41% 15,69% 14,67% 13,51% 27,27% 10 2 4 6 8 10 12 staż pracy respondenta 0-3 staż pracy respondenta 4-10 staż pracy respondenta 11-20 staż pracy respondenta 21-30 staż pracy respondenta 31-40 staż pracy respondenta 41-50 staż pracy respondenta powyżej 50

95 f) samodzielne dokształcanie się 1. Które z metod rozwoju pracownika są stosowane na Pana/Pani stanowisku pracy? f) samodzielne dokształcanie się bardzo 9,42% 6,29% 8,50% 5,33% 21,62% 6,02% 5,97% 3,92% 2,67% 2,70% 14,14% 11,95% 7,19% 10,67% 13,51% 32,20% 33,96% 30,07% 37,33% 35,14% 36,36% 23,82% 26,42% 34,64% 29,33% 13,51% 18,18% 14,40% 15,41% 15,69% 14,67% 13,51% 27,27% 10 2 4 6 8 10 12 staż pracy respondenta 0-3 staż pracy respondenta 4-10 staż pracy respondenta 11-20 staż pracy respondenta 21-30 staż pracy respondenta 31-40 staż pracy respondenta 41-50 staż pracy respondenta powyżej 50

96 g) staże 1. Które z metod rozwoju pracownika są stosowane na Pana/Pani stanowisku pracy? g) staże bardzo 13,61% 17,61% 18,95% 17,33% 8,11% 18,18% 17,80% 15,41% 18,30% 8,00% 13,51% 18,18% 14,14% 11,64% 8,50% 16,00% 8,11% 8,12% 6,60% 4,58% 5,33% 5,41% 4,45% 2,52% 3,92% 41,88% 46,23% 45,75% 53,33% 64,86% 54,55% 10 2 4 6 8 10 12 staż pracy respondenta 0-3 staż pracy respondenta 4-10 staż pracy respondenta 11-20 staż pracy respondenta 21-30 staż pracy respondenta 31-40 staż pracy respondenta 41-50 staż pracy respondenta powyżej 50

97 h) koła jakości 1. Które z metod rozwoju pracownika są stosowane na Pana/Pani stanowisku pracy? h) koła jakości bardzo 8,90% 16,98% 11,11% 9,33% 10,81% 27,27% 11,52% 10,06% 12,42% 12,00% 5,41% 8,64% 7,55% 3,92% 8,00% 5,41% 1,83% 1,89% 2,61% 1,33% 2,70% 3,14% 1,57% 1,96% 1,33% 65,97% 61,95% 67,97% 68,00% 75,68% 54,55% 10 2 4 6 8 10 12 staż pracy respondenta 0-3 staż pracy respondenta 4-10 staż pracy respondenta 11-20 staż pracy respondenta 21-30 staż pracy respondenta 31-40 staż pracy respondenta 41-50 staż pracy respondenta powyżej 50 W pytaniu drugim zapytano pracowników o formy dokształcania pracownika stosowane na ich stanowiskach pracy. Respondenci mieli do wyboru następujące możliwości odpowiedzi: a) tradycyjne szkolenia, b) udział w konferencjach, sympozjach, targach, c) seminaria, d) instruktaż, e) studia, f) e-learning, nauka korespondencyjna, g) wymiana doświadczeń, debaty, h) gry, treningi, i) uczenie się poprzez działanie, j) inne (jakie?).

Zestawienie odpowiedzi pracowników wielkopolskich przedsiębiorstw przedstawiono na wykresie 4.28. Z danych pochodzących z wypowiedzi respondentów wywnioskować można, że zdaniem ankietowanych: a) tradycyjne szkolenia (jako forma dokształcania pracownika) zdaniem 125 pracowników (12,80%), wykorzystywane jest w ich przedsiębiorstwie, a w opinii 227 (23,20%) bardzo, natomiast 295 osób (30,20%) uważa, że ta forma dokształcania pracowników występują. Dokształcenie pracowników, poprzez tradycyjne szkolenia według 160 respondentów (16,40%) w ich przedsiębiorstwie występuje. 77 ankietowanych (7,90%) twierdzi, że taka forma dokształcania pracowników w ich przedsiębiorstwie wykorzystywana jest lub według 97 (9,50%) objętych badaniem pracowników wielkopolskich przedsiębiorstw nie jest praktykowana; b) udział w konferencjach, sympozjach, targach (jako forma dokształcania pracownika) zdaniem 38 pracowników (3,90%), wykorzystywana jest w ich przedsiębiorstwie, w opinii 111 badanych (11,40%) bardzo. Dokształcanie pracowników poprzez udział w konferencjach, sympozjach, targach, według 178 respondentów (18,20%) w ich przedsiębiorstwie występuje, jednak 211 (21,60%) uważa, że, a 150 (15,40%). 289 (29,60%) objętych badaniem pracowników wielkopolskich przedsiębiorstw wskazało, że taka forma dokształcania na ich stanowiskach pracy nie występuje; c) seminaria (jako forma dokształcania pracownika) zdaniem zaledwie 19 badanych (1,90%), występuje w ich przedsiębiorstwie. 51 (5,20%) ankietowanych twierdzi, że taka forma dokształcania pracowników w ich przedsiębiorstwie jest praktykowana bardzo, 87 (8,90%) respondentów uważa, że. Według 136 (13,90%) pracowników wielkopolskich przedsiębiorstw taka forma dokształcania pracowników stosowana jest, a w opinii 195 badanych (2). 489 osób objętych badaniem (50,10%) stwierdziło, że udział pracowników w seminariach w ich miejscu pracy nie występuje; d) instruktaż (jako forma dokształcania pracownika) zdaniem zaledwie 56 badanych (5,70%), występuje w ich przedsiębiorstwie, według 107 respondentów (11,00%) występuje bardzo, ale w opinii 224 badanych (22,90%) stosowany jest. Podobna ilość ankietowanych 211 osób (21,60%) uważa, że wykorzystywany jest, a 139 (14,20%) stwierdziło, iż. Niestety największa ilość badanych pracowników 240 (24,60%), stwierdziła, że instruktaż w ich przedsiębiorstwie nie jest wykorzystywany; e) studia (jako forma dokształcania pracownika) zdaniem zaledwie 24 badanych (2,50%), występują w ich przedsiębiorstwie. Dokształcanie pracowników poprzez studia według 83 (8,50%) respondentów w ich przedsiębiorstwie występuje bardzo, a 164 ankietowanych (16,80%) uważa, że wykorzystywane jest. W opinii 188 badanych (19,20%) taka forma dokształcania pracowników stosowana jest na ich stanowiskach pracy, a 128 osób (13,10%) stwierdziło, iż bardzo. Mimo ogólnie panującego przekonania, że przedsiębiorstwa inwestują w rozwój posiadanego kapitału ludzkiego między innymi poprzez finansowanie edukacji na poziomie wyższym, 390 osób objętych badaniem (39,92%) wskazało, że jest to mylne przekonanie, bowiem taka forma dokształcania nie jest praktykowana na ich stanowisku pracy; f) e-learning, nauka korespondencyjna (jako forma dokształcania pracownika) zdaniem zaledwie 17 osób badanej populacji (1,70%) występuje w ich przedsiębiorstwie. Dokształcanie pracowników poprzez e-learning, naukę korespondencyjną według 41 respondentów (4,20%) w ich przedsiębiorstwie występuje bardzo, natomiast w opinii 83 badanych (8,50%). Zdaniem 146 ankietowanych (14,90%) stosowany jest, a 117 badanych (12,00%) uważa, że wykorzystywany jest. Najwięcej, bo 573 pracowników (58,60%), wskazało, że e-learning nie jest wykorzystywany w ich przedsiębiorstwie; 98

99 Wykres 4.28. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane?" 2. Czy w przesiębiorstwie są wykorzystywane? 9,52% 11,98% 19,34% 24,56% 29,58% 39,92% 50,05% 51,89% 58,65% 7,68% 7,88% 15,97% 15,86% 11,98% 13,10% 14,23% 13,92% 15,35% 10,54% 15,66% 18,63% 14,94% 19,24% 21,60% 19,96% 21,60% 16,38% 9,11% 8,50% 8,90% 16,79% 18,22% 25,49% 22,93% 30,19% 33,57% bardzo 5,22% 4,20% 5,22% 8,50% 10,95% 11,36% 15,25% 21,90% 23,23% 2,15% 5,42% 1,74% 2,46% 5,73% 1,94% 3,89% 14,33% 12,79% 0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600 ilość wskazań 2i) uczenie się poprzez działanie 2h) gry, treningi 2g) wymiana doświadczeń, debaty 2f) e-learning, nauka korespondecyjna 2e) studia 2d) instruktaż 2c) seminaria 2b) udział w konferencjach, sympozjach, targach 2a) tradycyjne szkolenia

100 g) wymiana doświadczeń, debaty (jako forma dokształcania pracownika) zdaniem zaledwie 53 pracowników (5,40%), występuje w ich przedsiębiorstwie. W opinii 149 pracowników (15,30%), taka forma dokształcania pracowników jest w ich przedsiębiorstwie stosowana bardzo, a 249 badanych (25,50%) uważa, że. Dokształcanie pracowników, poprzez wymianę doświadczeń, debaty według 182 respondentów (18,60%) w ich przedsiębiorstwie występuje, a 155 ankietowanych (15,90%) wskazało odpowiedź. Jednak, w opinii 189 osób (19,30%) ta forma dokształcania pracowników, w ich przedsiębiorstwie nie jest praktykowana; h) gry, treningi (jako forma dokształcania pracownika) zdaniem tylko 21 badanych pracowników (2,10%), występuje w ich przedsiębiorstwie. Dokształcanie pracowników poprzez gry, treningi według 51 respondentów (5,20%) w ich przedsiębiorstwie występuje bardzo, natomiast w opinii 89 (9,10%). W opinii 153 (15,70%) stosowane są, a 156 ankietowanych (16,00%) uważa, że wykorzystywane są. Według 507 pracowników (51,90%), taka forma dokształcania pracownika nie jest wykorzystywana w ich przedsiębiorstwie; i) uczenie się poprzez działanie (jako forma dokształcania pracownika) w opinii 140 badanych (14,30%) ta forma dokształcania pracowników, w ich przedsiębiorstwie jest praktykowana. Zdaniem 214 pracowników (21,90%), wykorzystywane jest w ich przedsiębiorstwie bardzo, a 328 ankietowanych (33,60%) wyraziło opinię, że. 103 badanych pracowników (10,50%), uważa, że ta forma dokształcania pracowników, występuje w ich przedsiębiorstwie, 75 respondentów (7,70%) stwierdziło, iż ma miejsce. Dokształcanie pracowników, poprzez działanie według 117 respondentów (12,00%) w ich przedsiębiorstwie nie występuje. Wśród odpowiedzi na powyższe pytanie, ankietowani mieli również możliwość wskazania, jakie inne formy dokształcania pracowników, są stosowane w ich przedsiębiorstwach. Wyniki odpowiedzi pracowników objętych badaniem prezentuje tabela 4.10, zawierająca liczbę wskazań danej odpowiedzi. Tabela 4.10. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane?" 2f) Inne (jakie?) Ilość odpowiedzi Support organizacyjny 1 Szkolenia proponowane przez pracowników 1 Szkolenia zawodowe 1 Podsumowując, biorąc pod uwagę tliwość stosowania form dokształcania pracowników w przedsiębiorstwie (, bardzo,,,, ) można wysunąć następujące wnioski: stosowaną formą dokształcania pracownika, która uzyskała największą liczbę głosów wśród badanych jest uczenie się poprzez działanie - opinia 140 badanych (14,30%); bardzo stosowaną formą, zdaniem 227 osób (23,23%) są tradycyjne szkolenia; stosowne na ich stanowiskach pracy, według 295 ankietowanych (33,60 %) jest uczenie się poprzez działanie; na stanowisku pracy występują: udział w konferencjach, sympozjach, targach oraz instruktaż - zdaniem 211 badanych (21,60%); występującą formą dokształcania pracowników w opinii 156 ankietowanych (16,00%) są gry i treningi; natomiast nie stosowaną formą dokształcania pracowników, jak wynika z badań jest e-learning, nauka korespondencyjna - opinia 573 ankietowanych (58,70%). Analizując odpowiedzi respondentów na drugie pytanie i biorąc pod uwagę ich płeć zauważyć można stosowanie formy dokształcania w zależności od płci pracownika. Wyniki analizy prezentują wykresy 4.29a. - 4.29h. Na podstawie uzyskanych wyników stwierdzić można, że dwie formy

101 dokształcania pracowników, takie jak instruktaż oraz wymiana doświadczeń, debaty, wskazało więcej mężczyzn niż kobiet. Wykres 4.29. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane?" wg płci a) tradycyjne szkolenia 35,00% 3 25,00% 2 15,00% 1 5,00% 14,92% 2. Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane? a) tradycyjne szkolenia 23,26% 28,10% 15,12% 8,91% 9,69% 10,41% 23,21% 32,54% 17,79% 6,72% 9,33% bardzo kobieta mężczyzna b) udział w konferencjach, sympozjach, targach 35,00% 3 25,00% 2 15,00% 1 5,00% 4,07% 2. Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane? b) udział w konferencjach, sympozjach, targach 13,18% 18,41% 20,16% 15,70% 28,49% 3,69% 9,33% 18,00% 23,21% 14,97% 30,80% bardzo kobieta mężczyzna

102 c) seminaria 6 5 4 2. Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane? c) seminaria 52,33% 3 2 1 18,99% 12,02% 2,13% 6,40% 8,14% 1,74% 3,90% 9,76% 21,04% 16,05% 47,51% bardzo kobieta mężczyzna d) instruktaż 3 25,00% 2. Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane? d) instruktaż 24,61% 26,36% 2 15,00% 1 5,00% 18,02% 15,31% 10,27% 5,43% 6,07% 11,71% 28,42% 18,22% 13,02% 22,56% bardzo kobieta mężczyzna

103 e) studia 45,00% 4 35,00% 3 25,00% 2 15,00% 1 5,00% 2. Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane? e) studia 10,66% 17,64% 18,02% 10,47% 39,73% 3,49% 1,30% 6,07% 15,84% 20,61% 16,05% 40,13% bardzo kobieta mężczyzna f) e-learning, nauka korespondencyjna 7 6 5 4 3 2 1 2. Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane? f) e-learning, nauka korespondencyjna 59,11% 15,89% 2,71% 4,46% 7,75% 10,08% 0,65% 3,90% 9,33% 13,88% 14,10% 58,13% bardzo kobieta mężczyzna

104 g) wymiana doświadczeń, debaty 3 25,00% 2 15,00% 2. Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane? g) wymiana doświadczeń, debaty 14,15% 25,78% 18,80% 15,70% 20,16% 1 5,00% 5,43% 5,42% 16,49% 25,16% 18,44% 16,05% 18,44% bardzo kobieta mężczyzna h) gry, treningi 6 5 4 3 2. Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane? h) gry, treningi 56,78% 2 1 12,79% 14,15% 6,01% 8,33% 1,94% 2,39% 4,34% 9,98% 18,87% 18,00% 46,42% bardzo kobieta mężczyzna

105 i) uczenie się poprzez działanie 4 35,00% 3 25,00% 2 15,00% 1 5,00% 13,76% 2. Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane? i) uczenie się poprzez działanie 21,12% 34,30% 9,69% 8,33% 12,79% 14,97% 22,78% 32,75% 11,50% 6,94% 11,06% bardzo kobieta mężczyzna Różnicując odpowiedzi ankietowanych według zajmowanego przez nich stanowiska (wykresy 4.30a - 4.30i) - do wyboru pracownik lub kierownik, zauważyć można, że wobec pracowników częściej niż wobec kierowników wykorzystywane są takie formy dokształcania jak studia i tradycyjne szkolenia. Jak wynika z badań ankietowych pozostałe formy dokształcania częściej stosowane są na stanowiskach kierowniczych. Wykres 4.30. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane?" wg stanowiska a) tradycyjne szkolenia 4 35,00% 3 25,00% 2 15,00% 1 5,00% 12,98% 2. Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane? a) tradycyjne szkolenia 23,52% 28,41% 16,58% 8,23% 10,28% 12,06% 22,11% 37,19% 15,58% 6,53% 6,53% bardzo pracownik kierownik

106 b) udział w konferencjach, sympozjach, targach 35,00% 3 25,00% 2 15,00% 1 5,00% 3,60% 2. Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane? b) udział w konferencjach, sympozjach, targach 10,93% 16,32% 20,82% 15,55% 32,78% 5,03% 13,07% 25,63% 24,62% 14,57% 17,09% bardzo pracownik kierownik c) seminaria 6 5 4 2. Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane? c) seminaria 52,44% 3 2 1 18,38% 14,01% 5,78% 7,71% 1,67% 3,02% 3,02% 13,57% 26,13% 13,57% 40,70% bardzo pracownik kierownik

107 d) instruktaż 35,00% 3 25,00% 2 15,00% 1 5,00% 5,66% 2. Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane? d) instruktaż 11,18% 20,31% 22,37% 15,04% 25,45% 6,03% 10,05% 33,17% 18,59% 11,06% 21,11% bardzo pracownik kierownik e) studia 45,00% 4 35,00% 3 25,00% 2 15,00% 1 5,00% 2. Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane? e) studia 8,87% 16,71% 18,12% 12,85% 40,62% 2,83% 1,01% 7,04% 17,09% 23,62% 14,07% 37,19% bardzo pracownik kierownik

108 f) e-learning, nauka korespondencyjna 7 6 5 4 3 2 1 2. Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane? f) e-learning, nauka korespondencyjna 59,38% 14,14% 12,60% 1,54% 4,50% 7,84% 2,51% 3,02% 11,06% 18,09% 9,55% 55,78% bardzo pracownik kierownik g) wymiana doświadczeń, debaty 4 35,00% 3 25,00% 2 15,00% 1 5,00% 2. Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane? g) wymiana doświadczeń, debaty 5,27% 6,03% 16,08% 15,04% 23,26% 34,17% 18,89% 20,31% 17,59% 17,22% 10,55% 15,58% bardzo pracownik kierownik

109 h) gry, treningi 6 5 4 3 2. Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane? h) gry, treningi 53,73% 2 1 14,01% 15,68% 9,00% 2,57% 0,50% 5,01% 6,03% 9,55% 22,11% 17,09% 44,72% bardzo pracownik kierownik i) uczenie się poprzez działanie 4 35,00% 3 25,00% 2 15,00% 1 5,00% 14,78% 2. Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane? i) uczenie się poprzez działanie 21,59% 32,65% 10,41% 7,97% 12,60% 12,56% 23,12% 37,19% 11,06% 6,53% 9,55% bardzo pracownik kierownik Analizując odpowiedzi ze względu na poziom wykształcenia ankietowanych pracowników (wykresy 4.31a. - 4.31i.) zauważyć można, że wobec pracowników z wykształceniem podstawowym stosowano tylko tradycyjne szkolenie. W przypadku pracowników posiadających wykształcenia zawodowe rozwój zawodowy odbywa się poprzez uczenie się poprzez działanie. Pracownicy objęci badaniem, którzy posiadają wykształcenie średnie, wskazali, że w ich przedsiębiorstwie wykorzystywane jest tradycyjne szkolenie oraz uczenie się poprzez działanie. Podobnie wskazali ankietowani deklarujący wykształcenie wyższe. Dodatkowo w tej grupie badanych wskazano, że występuje również wymiana doświadczeń i debaty.

110 Wykres 4.31. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane?" wg wykształcenia a) tradycyjne szkolenia 2. Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane? a) tradycyjne szkolenia bardzo 5,24% 11,57% 36,36% 6,23% 8,86% 13,64% 17,71% 15,73% 31,67% 29,29% 22,73% 26,93% 21,34% 4,55% 12,22% 13,20% 13,64% 10 2 4 6 8 10 12 wykształcenie wyższe wykształcenie średnie wykształcenie zawodowe wykształcenie podstawowe b) udział w konferencjach, sympozjach, targach 2. Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane? b) udział w konferencjach, sympozjach, targach bardzo 15,71% 16,71% 14,65% 21,20% 22,24% 13,64% 26,43% 12,84% 4,55% 14,21% 9,58% 4,55% 5,74% 2,71% 37,97% 68,18% 10 2 4 6 8 10 12 wykształcenie wyższe wykształcenie średnie wykształcenie zawodowe wykształcenie podstawowe

111 c) seminaria 2. Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane? c) seminaria bardzo 15,96% 12,84% 4,55% 22,69% 18,26% 13,64% 13,97% 5,42% 4,55% 7,73% 3,62% 2,74% 1,45% 36,91% 58,41% 77,27% 10 2 4 6 8 10 12 wykształcenie wyższe wykształcenie średnie wykształcenie zawodowe wykształcenie podstawowe d) instruktaż 2. Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane? d) instruktaż bardzo 18,45% 28,03% 15,96% 13,20% 21,95% 21,70% 13,64% 26,18% 21,16% 12,97% 9,40% 13,64% 4,49% 6,51% 45,45% 10 2 4 6 8 10 12 wykształcenie wyższe wykształcenie średnie wykształcenie zawodowe wykształcenie podstawowe

112 e) studia 2. Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane? e) studia bardzo 30,17% 15,21% 12,12% 22,94% 17,36% 17,21% 17,18% 11,22% 6,69% 4,55% 3,24% 1,99% 44,67% 95,45% 10 2 4 6 8 10 12 wykształcenie wyższe wykształcenie średnie wykształcenie zawodowe wykształcenie podstawowe f) e-learning, nauka korespondencyjna 2. Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane? f) e-learning, nauka korespondencyjna bardzo 13,97% 10,67% 15,71% 15,01% 9,73% 7,96% 5,24% 3,44% 4,55% 2,00% 1,63% 53,37% 61,30% 86,36% 10 2 4 6 8 10 12 wykształcenie wyższe wykształcenie średnie wykształcenie zawodowe wykształcenie podstawowe

113 g) wymiana doświadczeń, debaty 2. Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane? g) wymiana doświadczeń, debaty bardzo 12,22% 23,33% 16,21% 15,55% 18,18% 19,45% 18,44% 29,18% 23,69% 4,55% 17,71% 13,74% 5,24% 5,24% 13,64% 45,45% 10 2 4 6 8 10 12 wykształcenie wyższe wykształcenie średnie wykształcenie zawodowe wykształcenie podstawowe h) gry, treningi 2. Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane? h) gry, treningi bardzo 16,96% 15,73% 4,55% 18,20% 13,92% 13,64% 9,98% 8,68% 4,55% 5,24% 5,42% 2,00% 2,35% 47,63% 53,89% 77,27% 10 2 4 6 8 10 12 wykształcenie wyższe wykształcenie średnie wykształcenie zawodowe wykształcenie podstawowe

114 i) uczenie się poprzez działanie 2. Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane? i) uczenie się poprzez działanie bardzo 7,98% 13,92% 31,82% 7,48% 7,23% 22,73% 9,98% 11,21% 4,55% 34,91% 33,27% 18,18% 25,19% 20,43% 14,46% 13,92% 22,73% 10 2 4 6 8 10 12 wykształcenie wyższe wykształcenie średnie wykształcenie zawodowe wykształcenie podstawowe Różnicując odpowiedzi respondentów pod względem ich wieku (wykresy 4.32a. - 4.32i.) zauważyć można, że wobec najmłodszej grupy badanych pracowników stosowane są przede wszystkim takie formy dokształcania jak: tradycyjne szkolenia oraz uczenie się poprzez działanie. Pozostałe formy stosowane są jak "", "" lub "". Podobne wnioski można wysnuć na podstawie wyników badań przeprowadzonych w grupie wiekowej 31-45 lat. Jednakże ci pracownicy dodatkowo wskazali, że wobec nich stosowany jest instruktaż. Interesującym wydaje się fakt, że osoby w wieku 46-60 lat i starsze wskazały te same formy dokształcania pracowników w ich przedsiębiorstwie, co ich najmłodsi koledzy. Może stanowić to wyjście do postawienia tezy, że rodzaj stosowanej formy dokształcania pracowników nie zależy od ich wieku.

115 Wykres 4.32. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane?" wg wieku a) tradycyjne szkolenia 2. Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane? a) tradycyjne szkolenia bardzo 11,06% 6,80% 3,61% 8,53% 5,60% 10,84% 15,64% 17,60% 16,87% 22,12% 15,66% 14,06% 9,20% 13,25% 18,18% 27,27% 27,27% 28,59% 32,40% 28,40% 27,27% 39,76% 5,00% 1 15,00% 2 25,00% 3 35,00% 4 45,00% wiek respondenta 18-30 lat wiek respondenta 46-60 lat wiek respondenta 31-45 lat wiek respondenta 61-75 lat b) udział w konferencjach, sympozjach, targach 2. Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane? b) udział w konferencjach, sympozjach, targach bardzo 3,79% 4,00% 3,61% 18,40% 28,92% 13,43% 19,60% 15,66% 27,27% 19,91% 26,00% 22,89% 17,38% 20,80% 19,28% 11,53% 11,20% 9,64% 18,18% 33,97% 36,36% 5,00% 1 15,00% 2 25,00% 3 35,00% 4 wiek respondenta 18-30 lat wiek respondenta 46-60 lat wiek respondenta 31-45 lat wiek respondenta 61-75 lat

116 c) seminaria 2. Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane? c) seminaria bardzo 12,80% 15,60% 19,28% 18,48% 24,00% 20,48% 7,27% 10,40% 16,87% 4,58% 7,60% 2,41% 1,74% 2,40% 2,41% 4 38,55% 55,13% 72,73% 1 2 3 4 5 6 7 8 wiek respondenta 18-30 lat wiek respondenta 46-60 lat wiek respondenta 31-45 lat wiek respondenta 61-75 lat d) instruktaż 2. Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane? d) instruktaż bardzo 20,40% 18,07% 13,59% 16,40% 12,05% 18,18% 21,17% 2 18,18% 21,80% 21,69% 18,18% 10,58% 11,60% 12,05% 6,00% 5,20% 6,02% 26,86% 26,40% 30,12% 36,36% 5,00% 1 15,00% 2 25,00% 3 35,00% 4 wiek respondenta 18-30 lat wiek respondenta 46-60 lat wiek respondenta 31-45 lat wiek respondenta 61-75 lat

117 e) studia 2. Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane? e) studia bardzo 13,11% 12,00% 16,87% 18,96% 20,40% 16,87% 17,22% 18,40% 10,84% 7,11% 12,00% 9,64% 3,16% 1,20% 1,20% 27,27% 40,44% 36,00% 44,58% 63,64% 1 2 3 4 5 6 7 wiek respondenta 18-30 lat wiek respondenta 46-60 lat wiek respondenta 31-45 lat wiek respondenta 61-75 lat f) e-learning, nauka korespondencyjna 2. Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane? f) e-learning, nauka korespondencyjna bardzo 12,01% 13,60% 8,43% 14,85% 14,40% 19,28% 8,69% 8,40% 7,23% 3,48% 5,60% 6,02% 1,90% 1,20% 2,41% 59,08% 56,80% 56,63% 90,91% 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 wiek respondenta 18-30 lat wiek respondenta 46-60 lat wiek respondenta 31-45 lat wiek respondenta 61-75 lat

118 g) wymiana doświadczeń, debaty 2. Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane? g) wymiana doświadczeń, debaty bardzo 22,12% 11,60% 22,89% 13,90% 19,60% 14,46% 16,27% 22,40% 26,51% 24,33% 29,20% 22,89% 27,27% 17,22% 13,20% 8,43% 6,16% 4,00% 4,82% 54,55% 1 2 3 4 5 6 wiek respondenta 18-30 lat wiek respondenta 46-60 lat wiek respondenta 31-45 lat wiek respondenta 61-75 lat h) gry, treningi 2. Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane? h) gry, treningi bardzo 16,96% 15,73% 4,55% 18,20% 13,92% 13,64% 9,98% 8,68% 4,55% 5,24% 5,42% 2,00% 2,35% 47,63% 53,89% 77,27% 10 2 4 6 8 10 12 wykształcenie wyższe wykształcenie średnie wykształcenie zawodowe wykształcenie podstawowe

119 i) uczenie się poprzez działanie 2. Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane? i) uczenie się poprzez działanie bardzo 11,85% 9,20% 6,32% 9,60% 9,64% 9,79% 11,20% 13,25% 8,43% 9,20% 7,23% 18,18% 18,18% 17,54% 21,69% 27,27% 27,27% 22,59% 24,80% 31,91% 36,00% 39,76% 5,00% 1 15,00% 2 25,00% 3 35,00% 4 45,00% wiek respondenta 18-30 lat wiek respondenta 46-60 lat wiek respondenta 31-45 lat wiek respondenta 61-75 lat Uwzględniając staż pracy badanych pracowników wielkopolskich przedsiębiorstw (wykresy 4.33a. - 4.33i.) zauważyć można, że wśród osób z najkrótszym stażem zawodowym (0-3 lat) dominują takie formy dokształcania pracowników jak tradycyjne szkolenia, wymiana doświadczeń, debaty oraz uczenie się poprzez działanie. Pozostałe metody są wobec tych pracowników stosowane "", "" lub "". Podobną sytuację wskazali pracowników ze stażem pracy od 4-10 lat, 11-20 lat oraz 21-30 lat, jednak dodatkowo podali również instruktaż. Dokładnie takie same wyniki, jak w przypadku pracowników z najkrótszym stażem pracy, uzyskano na podstawie ankiet pracowników, których doświadczenie zawodowe wynosi od 31-40 lat. Niepokój mogą budzić wyniki uzyskane na podstawie odpowiedzi pracowników ze stażem pracy 41-50 lat, z których wynika, że wszystkie wskazane w ankiecie formy dokształcania pracowników są wobec tej grupy stosowane "", "" lub "". Co sugeruje, że przedsiębiorstwa nie inwestują w dokształcanie pracowników z dużym doświadczeniem zawodowym. W badanej populacji pracowników znalazła się jedna osoba, której staż pracy wynosi ponad 50 lat. Z odpowiedzi tego respondenta wynika, że formami dokształcania stosowanymi na jego stanowisku pracy są tradycyjne szkolenia, udział w konferencjach, sympozjach, targach, seminariach oraz instruktaż, wymiana doświadczeń i uczenie się poprzez działanie. Natomiast e-learning oraz gry i treningi nie są w ogóle stosowane, a studia występują "".

120 Wykres 4.33. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane?" wg stażu pracy a) tradycyjne szkolenia 2. Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane? a) tradycyjne szkolenia bardzo 12,57% 8,81% 4,58% 6,67% 6,67% 18,18% 8,38% 8,49% 4,58% 6,67% 6,67% 17,28% 14,78% 16,34% 17,33% 17,33% 27,27% 26,44% 31,13% 34,64% 36,00% 36,00% 21,73% 23,58% 29,41% 22,67% 22,67% 18,18% 13,61% 13,21% 10,46% 10,67% 10,67% 18,18% 10 2 4 6 8 10 12 staż pracy respondenta 0-3 staż pracy respondenta 4-10 staż pracy respondenta 11-20 staż pracy respondenta 21-30 staż pracy respondenta 31-40 staż pracy respondenta 41-50 staż pracy respondenta powyżej 50

121 b) udział w konferencjach, sympozjach, targach 2. Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane? b) udział w konferencjach, sympozjach, targach bardzo 35,60% 27,04% 20,92% 25,33% 32,43% 36,36% 14,66% 13,21% 18,95% 16,00% 24,32% 18,18% 19,37% 23,58% 22,22% 25,33% 16,22% 27,27% 14,66% 22,01% 20,92% 18,67% 16,22% 12,57% 9,75% 12,42% 9,33% 10,81% 3,14% 4,40% 4,58% 5,33% 10 2 4 6 8 10 12 staż pracy respondenta 0-3 staż pracy respondenta 4-10 staż pracy respondenta 11-20 staż pracy respondenta 21-30 staż pracy respondenta 31-40 staż pracy respondenta 41-50 staż pracy respondenta powyżej 50

122 c) seminaria 2. Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane? c) seminaria 44,97% 42,48% 44,00% 45,95% 58,38% 72,73% 13,61% 14,78% 11,76% 14,67% 16,22% 18,18% 17,02% 22,64% 22,88% 21,33% 18,92% 4,97% 10,06% 12,42% 13,33% 16,22% 10 bardzo 4,97% 4,40% 8,50% 4,00% 2,70% 1,05% 3,14% 1,96% 2,67% 2 4 6 8 10 12 staż pracy respondenta 0-3 staż pracy respondenta 4-10 staż pracy respondenta 11-20 staż pracy respondenta 21-30 staż pracy respondenta 31-40 staż pracy respondenta 41-50 staż pracy respondenta powyżej 50

123 d) instruktaż 2. Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane? d) instruktaż bardzo 29,06% 22,33% 20,26% 17,33% 29,73% 27,27% 13,09% 15,72% 16,34% 9,33% 13,51% 18,18% 21,47% 21,07% 18,30% 29,33% 21,62% 36,36% 19,37% 26,42% 26,14% 21,33% 21,62% 12,04% 8,81% 10,46% 17,33% 8,11% 4,97% 5,66% 8,50% 5,33% 5,41% 10 2 4 6 8 10 12 staż pracy respondenta 0-3 staż pracy respondenta 4-10 staż pracy respondenta 11-20 staż pracy respondenta 21-30 staż pracy respondenta 31-40 staż pracy respondenta 41-50 staż pracy respondenta powyżej 50

124 e) studia 2. Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane? e) studia 43,46% 34,91% 34,64% 42,67% 56,76% 63,64% 10,73% 14,78% 13,07% 21,33% 8,11% 17,54% 22,96% 19,61% 10,67% 18,92% 18,18% 10 15,97% 18,24% 20,92% 12,00% 8,11% bardzo 8,64% 6,92% 10,46% 13,33% 5,41% 3,66% 2,20% 1,31% 2,70% 2 4 6 8 10 12 staż pracy respondenta 0-3 staż pracy respondenta 4-10 staż pracy respondenta 11-20 staż pracy respondenta 21-30 staż pracy respondenta 31-40 staż pracy respondenta 41-50 staż pracy respondenta powyżej 50

125 f) e-learning, nauka korespondencyjna 2. Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane? f) e-learning, nauka korespondencyjna 59,95% 56,29% 56,86% 6 62,16% 81,82% 10 13,35% 11,32% 12,42% 8,00% 8,11% 18,18% 14,14% 16,98% 13,07% 18,67% 10,81% 7,59% 9,12% 10,46% 8,00% 8,11% bardzo 3,40% 4,09% 5,88% 5,33% 5,41% 1,57% 2,20% 1,31% 5,41% 2 4 6 8 10 12 staż pracy respondenta 0-3 staż pracy respondenta 4-10 staż pracy respondenta 11-20 staż pracy respondenta 21-30 staż pracy respondenta 31-40 staż pracy respondenta 41-50 staż pracy respondenta powyżej 50

126 g) wymiana doświadczeń, debaty 2. Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane? g) wymiana doświadczeń, debaty bardzo 22,25% 19,81% 11,11% 16,00% 27,03% 18,18% 13,87% 15,09% 15,03% 28,00% 16,22% 36,36% 14,66% 20,44% 20,26% 24,00% 24,32% 27,27% 24,35% 25,79% 32,03% 17,33% 27,03% 18,06% 14,47% 15,69% 10,67% 2,70% 6,81% 4,40% 5,88% 4,00% 2,70% 10 2 4 6 8 10 12 staż pracy respondenta 0-3 staż pracy respondenta 4-10 staż pracy respondenta 11-20 staż pracy respondenta 21-30 staż pracy respondenta 31-40 staż pracy respondenta 41-50 staż pracy respondenta powyżej 50

127 h) gry, treningi 2. Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane? h) gry, treningi bardzo 14,66% 19,18% 11,76% 18,67% 13,51% 18,18% 15,18% 16,04% 16,34% 14,67% 16,22% 18,18% 8,64% 9,12% 12,42% 8,00% 5,41% 5,50% 6,29% 2,61% 8,00% 2,62% 2,52% 1,31% 2,70% 53,40% 46,86% 55,56% 50,67% 62,16% 63,64% 10 2 4 6 8 10 12 staż pracy respondenta 0-3 staż pracy respondenta 4-10 staż pracy respondenta 11-20 staż pracy respondenta 21-30 staż pracy respondenta 31-40 staż pracy respondenta 41-50 staż pracy respondenta powyżej 50

128 i) uczenie się poprzez działanie 2. Czy w przedsiębiorstwie są wykorzystywane? i) uczenie się poprzez działanie bardzo 11,78% 11,32% 8,50% 14,67% 27,03% 18,18% 4,71% 6,92% 12,42% 13,33% 8,11% 27,27% 8,12% 12,58% 9,80% 12,00% 18,92% 33,77% 32,39% 32,03% 44,00% 29,73% 27,27% 25,13% 21,07% 23,53% 13,33% 10,81% 16,49% 15,72% 13,73% 2,67% 5,41% 18,18% 10 2 4 6 8 10 12 staż pracy respondenta 0-3 staż pracy respondenta 4-10 staż pracy respondenta 11-20 staż pracy respondenta 21-30 staż pracy respondenta 31-40 staż pracy respondenta 41-50 staż pracy respondenta powyżej 50 W pytaniu trzecim zapytano pracowników o podmiot organizacyjny określający potrzeby rozwojowe pracowników w przedsiębiorstwie, w którym pracują. Respondenci mieli do wyboru następujące możliwości odpowiedzi: a) sam/a zgłaszam, b) wybieram z oferty szkoleń, c) sam/a muszę znaleźć, d) narzucony odgórnie (np. przez dział kadr) plan, e) przełożony/kierownik. Zestawienie odpowiedzi pracowników wielkopolskich przedsiębiorstw na pytanie "Kto określa potrzeby rozwojowe pracownika?" przedstawiono na wykresie 4.34.

Z danych pochodzących z wypowiedzi respondentów wywnioskować można, że zdaniem ankietowanych: a) samodzielne zgłaszanie potrzeb rozwojowych, zdaniem 11,00% ankietowanych w ich przedsiębiorstwie jest praktykowane "". W opinii 20,40% "bardzo ", 28,20% pracowników uważa, że wykorzystywane jest w ich przedsiębiorstwie "". Według 15,60% respondentów w ich przedsiębiorstwie "" sami zgłaszają swoje potrzeby rozwojowe, 9,60% stwierdziło, że takie rozwiązanie w ich przedsiębiorstwie praktykowane jest "", a 15,30% uważa że, takie rozwiązanie w ich przedsiębiorstwie nie występuje; b) wybór z oferty szkoleń, zdaniem zaledwie 3,90% badanej populacji pracowników uważa, że taki sposób określania potrzeb rozwojowych pracowników występuje w ich przedsiębiorstwie "". 10,80% uważa, że takie rozwiązanie w ich przedsiębiorstwie występuje "bardzo ", a w opinii 19,40% badanych tak sposób określania potrzeb rozwojowych pracowników występuje "". Według 8,00% badanej populacji w ich przedsiębiorstwie określane są potrzeby rozwojowe pracowników poprzez samodzielny wybór z oferty szkoleń, a 12,80% stwierdziło, że ma to miejsce "bardzo ". Najwięcej, bo u 35,00% pracowników nie jest praktykowany ""; c) samodzielne znalezienie, jako sposób określenia potrzeb rozwojowych pracowników zaledwie 7,70% badanej populacji pracowników uważa, że występuje w ich przedsiębiorstwie "". 13,00% respondentów stwierdziło, że taka sytuacja występuje w ich miejscu pracy "bardzo ", a 27,50% pracownik wskazało jako "". Zdaniem 18,00% takie rozwiązanie jest "" praktykowane w ich przedsiębiorstwach pracy a według 11,10% badanych "". 22,70% przebadanej populacji wskazało, że samodzielne znalezienie, jako sposób określenia potrzeb rozwojowych pracowników nie jest wykorzystywane w ich przedsiębiorstwie; d) narzucony odgórnie (np. przez dział kadr) plan, jako sposób określenia potrzeb rozwojowych pracowników, w opinii 8,60% respondentów, ma miejsce w ich przedsiębiorstwie "". 17,30% stwierdziło, że odgórne narzucenie potrzeb rozwojowych pracownika ma miejsce w ich przedsiębiorstwie "bardzo ", a 22,50% uważa, że "". Według 17,00% objętych badaniem pracowników taki sposób określania potrzeb rozwojowych pracowników praktykowany jest "", a u 12,10% ankietowanych "". Zadaniem 22,50% respondentów w ich miejscu pracy odgórne narzucanie potrzeb rozwojowych pracowników nie występuje. e) przełożony/kierownik jako podmiot określający potrzeby rozwojowe pracowników - 11,60% określiło tę sytuację jako występującą "" w ich przedsiębiorstwie. W opinii 21,40% pracowników, którzy wzięli udział w badaniu takie rozwiązanie występuje w ich miejscach pracy "bardzo ", a 28,70% ankietowanych wskazało, iż "". Określania potrzeb rozwojowych pracowników przez przełożonego/kierownika 15,30% respondentów oceniło jako zjawisko "rzadkie", "bardzo rzadkie" 7,20% respondentów. Brak takiego rozwiązania w ich przedsiębiorstwie, to opinia 16,00% badanych pracowników. 129

130 Wykres 4.34. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "Kto określa potrzeby rozwojowe pracownika?" 3. Kto określa potrzeby rozwojowe pracownika? 15,30% 16,00% 22,50% 22,60% 35,00% 7,20% 9,60% 12,10% 11,10% 12,80% 15,30% 17,00% 18,00% 18,00% 15,60% 19,40% 22,50% 27,50% 28,70% 28,20% bardzo 10,80% 13,00% 17,30% 20,40% 21,40% 3,90% 8,60% 7,70% 11,60% 11,00% 0 50 100 150 200 250 300 350 ilość wskazań 3e) przełożony/kierownik 3d) narzucony odgórnie (np.przez dział kadr) plan 3c) sam/a muszę znaleźć 3b) wybieram z oferty szkoleń 3a) sam/a zgłaszam

Podsumowując można wysunąć następujące wnioski: samodzielne zgłaszanie potrzeb rozwojowych pracownika najliczniej ankietowanie wskazali, jako występujące "", wybieranie z oferty szkoleń, najliczniej respondenci ocenili, jako nie praktykowane w ich przedsiębiorstwach; samodzielne szukanie, zdaniem najliczniejszego odsetku badanych występuje ""; narzucony odgórnie plan określający potrzeby rozwojowe najliczniej - 22,50% badanych, oceniło jako sytuację występującą "" lub ""; określanie potrzeb rozwojowych przez przełożonego/kierownika najliczniej badani pracownicy ocenili jako zjawisko występujące "". Natomiast biorąc pod uwagę tliwość występowania w przedsiębiorstwie podmiotu określającego potrzeby rozwojowe pracownika ("", "bardzo ", "", "", "bardzo ", "") zauważyć można, że: najliczniej wskazywanym podmiotem, który w przedsiębiorstwie nie określa potrzeb rozwojowych pracownika lub robi to "" jest on sam - poprzez wybór z oferty szkoleń, najliczniej wskazywanym podmiotem, który w przedsiębiorstwie określa potrzeby rozwojowe pracownika "" jest on sam - poprzez wybór z oferty szkoleń "", jako "" występującą w przedsiębiorstwie osobą określającą potrzeby rozwojowe pracownika, najliczniej respondenci wskazali "pracownika" - dokonując tego poprzez samodzielny wybór z oferty szkoleń lub samodzielne znalezienie, " bardzo ", zdaniem najliczniejszej grupy badanych potrzeby rozwojowe pracowników określa przełożony/kierownik, "", zdaniem najliczniejszej grupy badanych, potrzeby rozwojowe pracowników określa przełożony/kierownik. Analizując odpowiedzi respondentów na pytanie trzecie, biorąc pod uwagę ich płeć zauważyć można, w jakim stopniu metod rozwoju pracownika w zależności od płci pracownika. Wyniki analizy prezentują wykresy 4.35a. - 4.35e. Na podstawie uzyskanych wyników stwierdzić można, że w przypadku stanowisk pracy zajmowanych przez kobiety potrzeby rozwojowe pracowników są częściej narzucone z góry lub określane przez przełożonego/ kierownika. Natomiast mężczyźni częściej sami zgłaszają takie potrzeby, samodzielnie szukają i wybierają z oferty szkoleń. 131

132 Wykres 4.35. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "Kto określa potrzeby rozwojowe pracownika?" wg płci a) sam/a zgłaszam 35,00% 3 25,00% 2 15,00% 1 5,00% 11,24% 3. Kto określa potrzeby rozwojowe pracowników? a) sam/a zgłaszam 18,41% 26,55% 16,09% 10,66% 17,05% 10,63% 22,56% 30,15% 14,97% 8,46% 13,23% bardzo kobieta mężczyzna b) wybieram z oferty szkoleń 4 35,00% 3 25,00% 2 15,00% 1 5,00% 3. Kto określa potrzeby rozwojowe pracowników? b) wybieram z oferty szkoleń 13,57% 17,83% 17,05% 11,82% 35,08% 4,65% 3,04% 7,81% 21,26% 1 13,88% 34,92% bardzo kobieta mężczyzna

133 c) sam/a muszę znaleźć 35,00% 3 25,00% 2 15,00% 1 5,00% 6,98% 3. Kto określa potrzeby rozwojowe pracowników? c) sam/a muszę znaleźć 13,18% 26,16% 17,44% 12,40% 23,84% 8,46% 12,80% 29,07% 18,66% 9,54% 21,26% bardzo kobieta mężczyzna d) narzucony odgórnie (np. przez dział kadr) plan 3 3. Kto określa potrzeby rozwojowe pracowników? d) narzucony odgórnie (np. przez dział kadr) plan 25,00% 2 17,64% 22,48% 17,83% 21,32% 15,00% 1 9,11% 11,63% 5,00% 8,03% 16,92% 22,56% 16,05% 12,58% 23,86% bardzo kobieta mężczyzna

134 e) przełożony/kierownik 3. Kto określa potrzeby rozwojowe pracowników? e) przełożony/kierownik 35,00% 3 28,10% 25,00% 2 15,00% 13,37% 21,51% 13,57% 15,12% 1 8,33% 5,00% 9,54% 21,26% 29,28% 17,14% 5,86% 16,92% bardzo kobieta mężczyzna Różnicując odpowiedzi badanych pracowników według zajmowanego stanowiska - pracownik lub kierownik (wykresy 4.36a. - 4.36e.) zauważyć można, że pracownikom częściej potrzeby rozwojowe są narzucane odgórnie, np. przez dział kadr, przełożonego lub kierownika. Natomiast jak wskazują wyniki badań, kierownicy mogą zgłaszać sami potrzeby rozwojowe, sami mogą też szukać i wybierać z oferty szkoleń. Wykres 4.36. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "Kto określa potrzeby rozwojowe pracownika?" wg stanowiska a) sam/a zgłaszam 3. Kto określa potrzeby rozwojowe pracowników? a) sam/a zgłaszam 45,00% 4 35,00% 3 25,00% 2 15,00% 1 5,00% 25,58% 19,15% 17,10% 16,71% 10,03% 11,44% 14,57% 25,13% 38,69% 9,55% 2,51% 9,55% bardzo pracownik kierownik

135 b) wybieram z oferty szkoleń 45,00% 4 35,00% 3 25,00% 2 15,00% 1 5,00% 3. Kto określa potrzeby rozwojowe pracowników? b) wybieram z oferty szkoleń 10,54% 17,61% 17,35% 13,11% 38,17% 3,21% 6,53% 12,06% 26,63% 20,60% 11,56% 22,61% bardzo pracownik kierownik c) sam/a muszę znaleźć 3 25,00% 3. Kto określa potrzeby rozwojowe pracowników? c) sam/a muszę znaleźć 27,38% 24,55% 2 15,00% 1 5,00% 16,58% 12,60% 11,83% 6,94% 10,55% 14,57% 28,14% 23,62% 8,04% 15,08% bardzo pracownik kierownik

136 d) narzucony odgórnie (np. przez dział kadr) plan 3 3. Kto określa potrzeby rozwojowe pracowników? d) narzucony odgórnie (np. przez dział kadr) plan 25,00% 2 15,00% 1 9,64% 19,02% 22,49% 16,20% 11,57% 21,08% 5,00% 4,52% 10,55% 22,61% 20,10% 14,07% 28,14% bardzo pracownik kierownik e) przełożony/kierownik 4 35,00% 3 25,00% 2 15,00% 1 5,00% 12,47% 3. Kto określa potrzeby rozwojowe pracowników? e) przełożony/kierownik 23,39% 26,74% 14,52% 7,07% 15,81% 8,04% 13,57% 36,18% 18,09% 7,54% 16,58% bardzo pracownik kierownik Analizując odpowiedzi respondentów według ich wieku (wykresy 4.37a. - 4.37e.) zauważyć można, że samodzielne określanie potrzeb rozwojowych pracowników "" nie jest praktykowane przez pracowników z wykształceniem podstawowym. "Często" zgłaszają taką potrzebę pracownicy z wykształceniem wyższym. Określanie potrzeb rozwojowych pracownika, na podstawie wyboru przez pracownika z oferty szkoleń "" występuje wobec wszystkich pracowników z wykształceniem podstawowym. Samodzielne szukanie i określanie potrzeb rozwojowych pracowników w największym stopniu dotyczy pracowników z wykształceniem wyższym i średnim. Najczęściej w przedsiębiorstwach określanie potrzeb rozwojowych pracownika występuje poprzez narzucony odgórnie plan i nie dotyczy tylko pracowników z wykształceniem podstawowym. W sytuacji, gdy potrzeby rozwojowe pracownika określa jego przełożony lub kierownik - "" dotyczy to osób z wykształceniem wyższym niż podstawowe.

137 Wykres 4.37. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "Kto określa potrzeby rozwojowe pracownika?" wg wykształcenia a) sam/a zgłaszam 3. Kto określa potrzeby rozwojowe pracowników? a) sam/a zgłaszam bardzo 7,73% 18,81% 5,99% 12,48% 4,55% 12,72% 17,90% 32,42% 25,86% 13,64% 27,93% 15,55% 4,55% 13,22% 9,40% 5 10 2 4 6 8 10 12 wykształcenie wyższe wykształcenie średnie wykształcenie zawodowe wykształcenie podstawowe b) wybieram z oferty szkoleń 3. Kto określa potrzeby rozwojowe pracowników? b) wybieram z oferty szkoleń bardzo 24,69% 10,72% 13,92% 18,18% 17,96% 18,26% 13,64% 25,44% 15,73% 4,55% 15,71% 7,78% 5,49% 2,71% 4,55% 41,59% 5 10 2 4 6 8 10 12 wykształcenie wyższe wykształcenie średnie wykształcenie zawodowe wykształcenie podstawowe

138 c) sam/a muszę znaleźć 3. Kto określa potrzeby rozwojowe pracowników? c) sam/a muszę znaleźć bardzo 13,97% 27,85% 9,98% 11,75% 13,64% 17,21% 18,26% 27,27% 32,67% 24,59% 16,46% 10,85% 4,55% 9,48% 6,69% 45,45% 10 2 4 6 8 10 12 wykształcenie wyższe wykształcenie średnie wykształcenie zawodowe wykształcenie podstawowe d) narzucony odgórnie (np. przez dział kadr) plan 3. Kto określa potrzeby rozwojowe pracowników? d) narzucony odgórnie (np. przez dział kadr) plan bardzo 22,69% 21,52% 14,96% 10,31% 4,55% 17,96% 16,27% 18,18% 22,94% 22,42% 18,18% 14,71% 19,35% 13,64% 6,73% 10,13% 4,55% 40,91% 10 2 4 6 8 10 12 wykształcenie wyższe wykształcenie średnie wykształcenie zawodowe wykształcenie podstawowe

139 e) przełożony/kierownik bardzo 3. Kto określa potrzeby rozwojowe pracowników? e) przełożony/kierownik 15,21% 15,37% 8,73% 6,15% 4,55% 17,71% 14,10% 30,42% 27,49% 27,27% 18,70% 23,87% 9,23% 13,02% 18,18% 40,91% 10 2 4 6 8 10 12 wykształcenie wyższe wykształcenie średnie wykształcenie zawodowe wykształcenie podstawowe Analizując odpowiedzi respondentów według ich wieku (wykresy 4.38a. - 4.38e.) zauważyć można, że samodzielne określanie potrzeb rozwojowych pracowników jest "" praktykowane wobec pracowników w wieku 61-75 lat. Określanie potrzeb rozwojowych pracownika, na podstawie wyboru przez pracownika z oferty szkoleń "" występuje wobec wszystkich pracowników, bez względu na ich wiek. Samodzielne szukanie i określanie potrzeb rozwojowych pracowników w największym stopniu dotyczy pracowników w wieku 31-45 lat. Na podstawie odpowiedzi ankietowanych, można wnioskować, że określanie potrzeb rozwojowych pracownika, poprzez narzucony odgórnie plan występuje w przedsiębiorstwach najczęściej i dotyczy wszystkich pracowników w podobnym stopniu, bez względu na ich wiek. Takie same wnioski wynikają w przypadku, gdy potrzeby rozwojowe pracownika określa jego przełożony lub kierownik.

140 Wykres 4.38. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "Kto określa potrzeby rozwojowe pracownika?" wg wieku a) sam/a zgłaszam 3. Kto określa potrzeby rozwojowe pracowników? a) sam/a zgłaszam bardzo 16,11% 1 21,69% 11,37% 5,60% 7,23% 18,18% 15,80% 12,80% 21,69% 18,18% 26,86% 25,30% 19,43% 24,00% 16,87% 18,18% 10,43% 14,00% 7,23% 33,60% 36,36% 5,00% 1 15,00% 2 25,00% 3 35,00% 4 wiek respondenta 18-30 lat wiek respondenta 46-60 lat wiek respondenta 31-45 lat wiek respondenta 61-75 lat b) wybieram z oferty szkoleń 3. Kto określa potrzeby rozwojowe pracowników? b) wybieram z oferty szkoleń bardzo 9,60% 9,64% 8,21% 9,64% 2,84% 4,80% 9,64% 14,06% 26,40% 27,71% 19,12% 14,80% 21,69% 16,59% 26,00% 21,69% 18,18% 18,40% 36,36% 39,18% 45,45% 5,00% 1 15,00% 2 25,00% 3 35,00% 4 45,00% 5 wiek respondenta 18-30 lat wiek respondenta 46-60 lat wiek respondenta 31-45 lat wiek respondenta 61-75 lat

141 c) sam/a muszę znaleźć 3. Kto określa potrzeby rozwojowe pracowników? c) sam/a muszę znaleźć bardzo 25,59% 14,80% 20,48% 11,53% 7,60% 16,87% 18,18% 18,01% 15,60% 24,10% 27,27% 25,91% 25,30% 11,53% 18,80% 8,43% 7,27% 1 4,82% 33,20% 45,45% 5,00% 1 15,00% 2 25,00% 3 35,00% 4 45,00% 5 wiek respondenta 18-30 lat wiek respondenta 46-60 lat wiek respondenta 31-45 lat wiek respondenta 61-75 lat d) narzucony odgórnie (np. przez dział kadr) plan 3. Kto określa potrzeby rozwojowe pracowników? d) narzucony odgórnie (np. przez dział kadr) plan bardzo 4,00% 11,69% 12,80% 14,46% 18,07% 18,18% 14,53% 18,07% 18,18% 18,17% 15,60% 16,87% 10,11% 9,64% 18,18% 23,38% 22,00% 22,80% 22,12% 22,80% 22,89% 36,36% 5,00% 1 15,00% 2 25,00% 3 35,00% 4 wiek respondenta 18-30 lat wiek respondenta 46-60 lat wiek respondenta 31-45 lat wiek respondenta 61-75 lat

142 e) przełożony/kierownik 3. Kto określa potrzeby rozwojowe pracowników? e) przełożony/kierownik bardzo 16,27% 14,00% 20,48% 6,48% 9,20% 7,23% 12,80% 18,80% 22,89% 18,18% 26,70% 26,51% 25,28% 14,00% 14,46% 18,18% 12,48% 1 8,43% 18,18% 34,00% 36,36% 5,00% 1 15,00% 2 25,00% 3 35,00% 4 wiek respondenta 18-30 lat wiek respondenta 46-60 lat wiek respondenta 31-45 lat wiek respondenta 61-75 lat Analizując odpowiedzi respondentów ze względu na długość stażu pracy (wykresy 4.39a. - 4.39e.) zauważyć można, że samodzielne zgłaszanie potrzeb rozwojowych pracowników jest "" praktykowane przez pracowników z najdłuższym stażem pracy (powyżej 50 lat) oraz przez najmłodszych pod względem długości wykonywania pracy zawodowej (0-3 lat). Określanie potrzeb rozwojowych pracownika, na podstawie wyboru przez pracownika z oferty szkoleń najczęściej nie występuje bez względu na ich długość stażu ich pracy. Samodzielne szukanie i określanie potrzeb rozwojowych pracowników w największym stopniu dotyczy pracowników ze stażem pracy 4-10 lat lub 11-20. Na podstawie odpowiedzi ankietowanych, można wnioskować, że określanie potrzeb rozwojowych pracownika, poprzez narzucony odgórnie plan występuje w przedsiębiorstwach najczęściej i dotyczy wszystkich pracowników w podobnym stopniu, bez względu długość wykonywania przez nich pracy zawodowej. Taki same wnioski wynikają w przypadku, gdy potrzeby rozwojowe pracownika określa jego przełożony lub kierownik.

143 Wykres 4.39. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "Kto określa potrzeby rozwojowe pracownika?" wg stażu pracy a) sam/a zgłaszam 3. Kto określa potrzeby rozwojowe pracowników? a) sam/a zgłaszam 18,06% 11,32% 10,46% 17,33% 27,03% 45,45% 12,57% 8,49% 5,23% 9,33% 10,81% 17,54% 13,84% 11,76% 16,00% 18,92% 27,27% 10 26,18% 29,87% 32,03% 30,67% 18,92% 18,18% bardzo 15,71% 26,10% 23,53% 17,33% 16,22% 9,95% 10,38% 16,99% 9,33% 8,11% 2 4 6 8 10 12 staż pracy respondenta 0-3 staż pracy respondenta 4-10 staż pracy respondenta 11-20 staż pracy respondenta 21-30 staż pracy respondenta 31-40 staż pracy respondenta 41-50 staż pracy respondenta powyżej 50

144 b) wybieram z oferty szkoleń 3. Kto określa potrzeby rozwojowe pracowników? b) wybieram z oferty szkoleń bardzo 40,31% 33,02% 30,07% 22,67% 43,24% 36,36% 16,49% 8,81% 11,76% 10,67% 10,81% 27,27% 17,02% 22,01% 10,46% 25,33% 13,51% 15,71% 21,38% 24,84% 2 21,62% 7,59% 11,64% 18,30% 12,00% 5,41% 2,88% 3,14% 4,58% 9,33% 5,41% 10 2 4 6 8 10 12 staż pracy respondenta 0-3 staż pracy respondenta 4-10 staż pracy respondenta 11-20 staż pracy respondenta 21-30 staż pracy respondenta 31-40 staż pracy respondenta 41-50 staż pracy respondenta powyżej 50

145 c) sam/a muszę znaleźć 3. Kto określa potrzeby rozwojowe pracowników? c) sam/a muszę znaleźć bardzo 26,96% 19,18% 17,65% 21,33% 24,32% 36,36% 12,30% 8,81% 7,84% 16,00% 24,32% 19,90% 16,98% 12,42% 22,67% 16,22% 36,36% 24,61% 29,56% 35,95% 21,33% 24,32% 10,47% 16,04% 15,03% 10,67% 8,11% 18,18% 5,50% 9,43% 11,11% 8,00% 2,70% 10 2 4 6 8 10 12 staż pracy respondenta 0-3 staż pracy respondenta 4-10 staż pracy respondenta 11-20 staż pracy respondenta 21-30 staż pracy respondenta 31-40 staż pracy respondenta 41-50 staż pracy respondenta powyżej 50

146 d) narzucony odgórnie (np. przez dział kadr) plan 3. Kto określa potrzeby rozwojowe pracowników? d) narzucony odgórnie (np. przez dział kadr) plan bardzo 21,20% 25,47% 22,22% 21,33% 16,22% 18,18% 10,99% 11,64% 15,03% 14,67% 10,81% 12,04% 20,44% 21,57% 16,00% 24,32% 24,87% 20,44% 19,61% 24,00% 18,92% 36,36% 21,20% 13,52% 16,34% 17,33% 16,22% 9,69% 8,49% 5,23% 6,67% 13,51% 18,18% 10 2 4 6 8 10 12 staż pracy respondenta 0-3 staż pracy respondenta 4-10 staż pracy respondenta 11-20 staż pracy respondenta 21-30 staż pracy respondenta 31-40 staż pracy respondenta 41-50 staż pracy respondenta powyżej 50

147 e) przełożony/kierownik 3. Kto określa potrzeby rozwojowe pracowników? e) przełożony/kierownik bardzo 13,09% 19,50% 13,73% 17,33% 24,32% 6,02% 7,86% 9,15% 6,67% 5,41% 10,99% 16,35% 16,99% 22,67% 21,62% 36,36% 28,27% 27,67% 31,37% 33,33% 16,22% 36,36% 26,70% 20,13% 18,30% 9,33% 18,92% 14,92% 8,49% 10,46% 10,67% 13,51% 10 2 4 6 8 10 12 staż pracy respondenta 0-3 staż pracy respondenta 4-10 staż pracy respondenta 11-20 staż pracy respondenta 21-30 staż pracy respondenta 31-40 staż pracy respondenta 41-50 staż pracy respondenta powyżej 50 W pytaniu czwartym zapytano pracowników "Czy przełożony wyjaśnia ponownie niejasne lub nowe metody pracy i zadania?" Zestawienie odpowiedzi pracowników wielkopolskich przedsiębiorstw przedstawiono na wykresie 4.40. W opinii 19,00% badanych przełożony "" wyjaśnia ponownie niejasne lub nowe metody pracy i zadania, a 19,40% ankietowanych stwierdziło, że robi to "bardzo ". Zdaniem 28,70% pracowników taka sytuacja występuje w ich przedsiębiorstwie "". Według rozkładu odpowiedzi respondentów 19,20 % z nich uważa, że przełożony "" wyjaśnia ponownie niejasne lub nowe metody pracy i zadania, według 9,70% robi to "", a w opinii 3,90% objętych badaniem nie robi tego "".

148 Wykres 4.40. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "Czy przełożony wyjaśnia ponownie niejasne lub nowe metody pracy i zadania?" 300 250 4. Czy przełożony wyjaśnia ponownie niejasne lub nowe metody pracy i zadania? 28,70% ilość wskazań 200 150 100 19,00% 19,40% 19,20% 9,70% 50 3,90% 0 bardzo Analizując odpowiedzi respondentów na pytanie czwarte, biorąc pod uwagę ich płeć (wykres 4.41.) zauważyć można, że częściej kobietom przełożony "" wyjaśnia ponownie niejasne lub nowe metody pracy lub zadania. Natomiast "bardzo " lub "" taką odpowiedź wskazała większa liczba mężczyzn niż kobiet.ponadto częściej takie działania praktykowane są wobec pracowników niż kierowników (wykres 4.42.). Odpowiedź twierdząca ("", "bardzo ", "") na zadane pytanie udzieli wszyscy ankietowani bez względu na wykształcenie (wykres 4.43.). Jednak biorąc pod uwagę wiek respondentów zauważyć można, że w opinii pracowników w wieku 46-60 lat najczęściej padała odpowiedź, że przełożony wyjaśnia ponownie niejasne lub nowe metody pracy i zadania "" (wykres 4.44.). W przypadku różnicowania odpowiedzi pracowników pod względem ich stażu pracy, stwierdzić należy, że osoby, których staż pracy wynosi 41-50 lata uważają, ze przełożony wyjaśnia ponownie niejasne lub nowe metody pracy i zadania (wykres 4.45). Wykres 4.41. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "Czy przełożony wyjaśnia ponownie niejasne lub nowe metody pracy i zadania?" wg płci 35,00% 3 25,00% 2 15,00% 1 5,00% 4. Czy przełożony wyjaśnia ponownie niejasne lub nowe metody pracy i zadania? 22,87% 18,80% 26,94% 17,05% 10,47% 3,88% 14,75% 20,17% 30,59% 21,69% 8,89% 3,90% bardzo kobieta mężczyzna

149 Wykres 4.42. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "Czy przełożony wyjaśnia ponownie niejasne lub nowe metody pracy i zadania?" wg stanowiska 35,00% 3 25,00% 2 15,00% 1 5,00% 4. Czy przełożony wyjaśnia ponownie niejasne lub nowe metody pracy i zadania? 20,69% 19,41% 28,79% 17,48% 9,90% 3,73% 12,56% 19,60% 28,14% 26,13% 9,05% 4,52% bardzo pracownik kierownik Wykres 4.43. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "Czy przełożony wyjaśnia ponownie niejasne lub nowe metody pracy i zadania?" wg wykształcenia 4. Czy przełożony wyjaśnia ponownie niejasne lub nowe metody pracy i zadania? bardzo 4,49% 3,44% 4,55% 11,22% 8,32% 18,18% 21,95% 17,36% 18,18% 29,68% 27,85% 31,82% 17,71% 21,16% 14,96% 21,88% 18,18% 10 2 4 6 8 10 12 wykształcenie wyższe wykształcenie średnie wykształcenie zawodowe wykształcenie podstawowe

150 Wykres 4.44. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "Czy przełożony wyjaśnia ponownie niejasne lub nowe metody pracy i zadania?" wg wieku 4. Czy przełożony wyjaśnia ponownie niejasne lub nowe metody pracy i zadania? bardzo 3,48% 4,00% 7,23% 8,06% 12,80% 13,25% 15,96% 24,40% 27,71% 27,27% 28,75% 29,20% 25,30% 21,33% 17,60% 10,84% 18,18% 22,43% 12,00% 15,66% 36,36% 5,00% 1 15,00% 2 25,00% 3 35,00% 4 wiek respondenta 18-30 lat wiek respondenta 46-60 lat wiek respondenta 31-45 lat wiek respondenta 61-75 lat

151 Wykres 4.45. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "Czy przełożony wyjaśnia ponownie niejasne lub nowe metody pracy i zadania?" wg stażu pracy 4. Czy przełożony wyjaśnia ponownie niejasne lub nowe metody pracy i zadania? 1,57% 5,97% 4,58% 2,67% 8,11% 6,54% 10,38% 11,76% 16,00% 16,22% 15,18% 19,50% 24,84% 2 24,32% 54,55% 25,13% 33,02% 30,07% 30,67% 21,62% 18,18% bardzo 25,39% 15,41% 16,34% 16,00% 13,51% 10 26,18% 15,72% 12,42% 14,67% 16,22% 2 4 6 8 10 12 staż pracy respondenta 0-3 staż pracy respondenta 4-10 staż pracy respondenta 11-20 staż pracy respondenta 21-30 staż pracy respondenta 31-40 staż pracy respondenta 41-50 staż pracy respondenta powyżej 50 W pytaniu piątym zapytano pracowników "Czy przełożony zachęca pracowników do wzajemnej pomocy i współpracy?" Zestawienie odpowiedzi pracowników wielkopolskich przedsiębiorstw przedstawiono na wykresie 4.46. Zdaniem 18,50% ankietowanych przełożony "" zachęca pracowników do wzajemnej pomocy i współpracy, 22,40% stwierdziło, że robi to "bardzo ", a 29,80% uznało, że taka sytuacja występuje "". W opinii 17,90% badanych przełożony "" zachęca pracowników do wzajemnej pomocy i współpracy. 7,80% badanych stwierdziło, że przełożony "" zachęca pracowników do wzajemnej pomocy i współpracy, a 3,60% badanych uważa, iż przełożony nie robi tego "".

152 Wykres 4.46. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "Czy przełożony zachęca do wzajemnej pomocy i współpracy?" 300 6. Czy przełożony zachęca pracowników do wzajemnej pomocy i współpracy? 29,80% 250 22,40% ilość wskazań 200 150 100 18,50% 17,90% 7,80% 50 3,60% 0 bardzo Analizując odpowiedzi respondentów na pytanie szóste (biorąc pod uwagę ich płeć) zauważyć można, że mężczyźni są częściej zachęcani przez przełożonych do wzajemnej pomocy i współpracy niż kobiety (wykres 6.47.). Natomiast wśród pracowników i kierowników wyniki są porównywalne, co wskazuje, że na zachęcanie przez przełożonego do współpracy i wzajemnej pomocy nie wpływa zajmowane stanowisko (wykres 4.48.). Wykres 4.47. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "Czy przełożony zachęca do wzajemnej pomocy i współpracy?" wg płci 35,00% 3 25,00% 2 15,00% 1 5,00% 5. Czy przełożony zachęca pracowników do wzajemnej pomocy i współpracy? 19,77% 21,90% 28,88% 17,64% 7,95% 3,88% 17,14% 22,99% 30,80% 18,22% 7,59% 3,25% bardzo kobieta mężczyzna

153 Wykres 4.48. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "Czy przełożony zachęca do wzajemnej pomocy i współpracy?" wg stanowiska 35,00% 3 25,00% 2 15,00% 1 5,00% 5. Czy przełożony zachęca pracowników do wzajemnej pomocy i współpracy? 19,15% 21,34% 29,56% 18,64% 7,46% 3,86% 16,08% 26,63% 30,65% 15,08% 9,05% 2,51% bardzo pracownik kierownik Biorąc pod uwagę wykształcenie pracowników (wykres 4.49.), którzy wzięli udział w badaniu, tylko pracownicy z wykształceniem podstawowym, stwierdzili, że przełożony "" zachęca pracowników do współpracy i wzajemnej pomocy. W ocenie pozostałych ankietowanych robi to "", "bardzo " lub "". Jednak uwzględniając wiek respondentów (wykres 4.50.), w każdej grupie wiekowej, najczęściej pracownicy stwierdzili, że ich przełożony "" nie aktywizuje podwładnych do wzajemnej pomocy i współpracy. Natomiast mając na uwadze staż pracy respondentów, tylko pracownicy ze stażem pracy 41-50 lat, ocenili w najwyższym stopniu, że działanie opisane w pytaniu ze strony przełożonego występuje "" (wykres 4.51.).

154 Wykres 4.49. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "Czy przełożony zachęca do wzajemnej pomocy i współpracy?" wg wykształcenia 5. Czy przełożony zachęca pracowników do wzajemnej pomocy i współpracy? bardzo 3,49% 3,44% 7,48% 7,78% 20,95% 15,73% 18,18% 32,17% 28,75% 13,64% 20,45% 23,51% 31,82% 15,46% 20,80% 18,18% 10 2 4 6 8 10 12 wykształcenie wyższe wykształcenie średnie wykształcenie zawodowe wykształcenie podstawowe Wykres 4.50. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "Czy przełożony zachęca do wzajemnej pomocy i współpracy?" wg wieku 5. Czy przełożony zachęca pracowników do wzajemnej pomocy i współpracy? bardzo 10,27% 14,40% 7,23% 16,59% 19,60% 18,07% 8,53% 12,80% 3,61% 18,18% 8,53% 7,20% 7,23% 3,16% 4,00% 2,41% 42,00% 52,92% 61,45% 63,64% 1 2 3 4 5 6 7 wiek respondenta 18-30 lat wiek respondenta 46-60 lat wiek respondenta 31-45 lat wiek respondenta 61-75 lat

155 Wykres 4.51. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "Czy przełożony zachęca do wzajemnej pomocy i współpracy?" wg stażu pracy 5. Czy przełożony zachęca pracowników do wzajemnej pomocy i współpracy? bardzo 3,14% 4,09% 2,61% 2,67% 10,81% 6,02% 8,81% 9,15% 8,00% 10,81% 16,23% 19,18% 20,26% 12,00% 21,62% 36,36% 28,01% 31,76% 27,45% 36,00% 29,73% 18,18% 23,82% 20,44% 26,80% 21,33% 8,11% 27,27% 22,77% 15,72% 13,73% 2 18,92% 10 2 4 6 8 10 12 staż pracy respondenta 0-3 staż pracy respondenta 4-10 staż pracy respondenta 11-20 staż pracy respondenta 21-30 staż pracy respondenta 31-40 staż pracy respondenta 41-50 staż pracy respondenta powyżej 50 W pytaniu szóstym, zapytano pracowników o rodzaj imprez organizowanych przez organizacje branżowe, w których uczestniczą. Respondenci mieli do wyboru następujące możliwości odwiedzi: a) targi branżowe, b) kursy i szkolenia, c) warsztaty, d) pokazy, e) konferencje i sympozja, f) inne (jakie?). Zestawienie odpowiedzi pracowników wielkopolskich przedsiębiorstw przedstawiono na wykresie 4.52.

157 Wykres 4.52. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "Czy uczestniczy Pan/Pani w imprezach organizowanych przez organizacje branżowe?" 6. Czy uczestniczy Pan/Panio w imprezach organizowanych przez organizacje branżowe? 26,60% 51,70% 51,80% 51,00% 54,50% 13,70% 12,90% 11,40% 13,50% 11,10% 17,60% 19,00% 18,60% 17,40% 21,70% 8,10% 9,20% 10,50% 9,30% 21,60% bardzo 4,60% 6,00% 5,90% 8,00% 12,50% 1,50% 1,10% 1,70% 4,10% 3,30% 0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 ilość wskazań 6e) konferencje i sympozja 6d) pokazy 6c) warszaty 6b) kursy i szkolenia 6a) targi branżowe

158 Z danych pochodzących z wypowiedzi respondentów wywnioskować można, że zdaniem ankietowanych: a) w targach branżowych 3,30% badanej populacji uczestniczy "". Zaledwie 8,00% objętych badaniem pracowników wielkopolskich przedsiębiorstw uczestniczy w tego typu imprezach "bardzo ", 9,30% "". "Rzadko" w targach branżowych uczestniczy 17,40% ankietowanych, a 11,10% respondentów "", a 51,00% badanych nie uczestniczy ""; b) w kursach i szkoleniach "" uczestniczy zaledwie 4,10% badanych. 12,50% objętych badaniem pracowników wielkopolskich przedsiębiorstw uczestniczy w imprezach tego typu "bardzo ", a 21,60% "". Co ciekawe, prawie ten sam procent ankietowanych -21,70%, stwierdził, że uczestniczy w imprezach tego typu "rzadk", a 13,50% uważa, że "". Najliczniejsza grupa badanych pracowników - 26,60% "" nie uczestniczy w kursach i szkoleniach; c) w warsztatach 51,80% badanych nie uczestniczy "", natomiast 18,60% ankietowanych bierze udział w tej formie imprez organizowanych przez instytucje branżowe "", 11,40% "bardzo ". Zdaniem 10,50% respondentów uczestniczy w warsztatach "", 5,90% objętych badaniem pracowników wielkopolskich przedsiębiorstw uczestniczy w imprezach tego typu "bardzo ". Najmniejszy odsetek stanowią pracownicy, którzy uczestniczą w warsztatach ""- 1,70% badanej populacji; d) w pokazach 51,70% badanych nie uczestniczy "", natomiast 19,00% ankietowanych bierze udział w tej formie imprez organizowanych przez instytucje branżowe "", 12,90% "bardzo ". Zdaniem 9,20% respondentów uczestniczy w pokazach "", 6,00% objętych badaniem pracowników wielkopolskich przedsiębiorstw uczestniczy w imprezach tego typu "bardzo ". Najmniejszy odsetek stanowią pracownicy, którzy uczestniczą w pokazach "" - 1,10% badanej populacji; e) w konferencjach, sympozjach 54,50% badanych nie uczestniczy, natomiast 17,60% ankietowanych bierze udział w tej formie imprez organizowanych przez instytucje branżowe, 13,70%. Zdaniem 8,10,% respondentów uczestniczy w pokazach, 4,60% objętych badaniem pracowników wielkopolskich przedsiębiorstw uczestniczy w imprezach tego typu bardzo. Najmniejszy odsetek stanowią pracownicy, którzy uczestniczą w pokazach - 1,50% badanej populacji; Wśród odpowiedzi na powyższe pytanie, ankietowani mieli również możliwość wskazania, jakie inne formy dokształcania pracowników są stosowane na ich stanowiskach pracy. Wyniki odpowiedzi pracowników objętych badaniem prezentuje tabela 4.11, zawierająca liczbę wskazań danej odpowiedzi. Tabela 4.11. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "Czy uczestniczy Pan/Pani w imprezach organizowanych przez organizacje branżowe?" 6f) Inne (jakie?) Ilość odpowiedzi Imprezy integracyjne 4 Imprezy zapoznawcze 1 Konwenty 1 Prezentacje specjalistyczne 1 Szkolenia BHP 1 Wspólne projekty z parterami biznesowymi (klientami, odbiorcami) 1

159 Podsumowując, można wysunąć następujące wnioski: średnio połowa pracowników wielkopolskich przedsiębiorstw "" nie uczestniczy w imprezach organizowanych przez organizacje branżowe, jeśli pracownicy wskazali, że uczestniczą w tego typu imprezach, to jest to zjawisko "rzadkie" lub "bardzo rzadkie", formą imprezy, w której w największym stopniu przebadani pracownicy uczestniczą "" lub "bardzo częst" o są kursy i szkolenia; ta forma imprez została wskazana najliczniej, jako praktykowana "" przez pracowników objętych badaniem ankietowym. Analizując odpowiedzi respondentów na pytanie piąte, biorąc pod uwagę ich płeć (wykres 4.53a - 4.53e) zauważyć można, że tylko w przypadku uczestnictwa w kursach i szkoleniach kobiety uczestniczą "bardzo " w ilości większej niż mężczyźni. Wykres 4.53. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "Czy uczestniczy Pan/Pani w imprezach organizowanych przez organizacje branżowe?" wg płci a) targi branżowe 7 6 5 4 3 2 1 6. Czy uczestniczy Pan/Pani w imprezach organizowanych przez organizacje branżowe? a) targi branżowe 57,17% 15,89% 7,17% 9,50% 4,07% 2,39% 6,20% 9,98% 11,71% 1 12,80% 44,03% bardzo kobieta mężczyzna b) kursy i szkolenia 3 25,00% 2 15,00% 1 5,00% 6. Czy uczestniczy Pan/Pani w imprezach organizowanych przez organizacje branżowe? b) kursy i szkolenia 13,95% 20,74% 17,83% 14,92% 28,49% 4,07% 4,12% 10,85% 22,56% 26,03% 11,93% 24,51% bardzo kobieta mężczyzna

160 c) warsztaty 7 6 5 4 3 2 1 6. Czy uczestniczy Pan/Pani w imprezach organizowanych przez organizacje branżowe? c) warsztaty 58,53% 17,05% 8,53% 8,33% 1,94% 1,52% 5,62% 6,29% 12,80% 20,39% 14,75% 44,25% bardzo kobieta mężczyzna d) pokazy 7 6 5 4 3 2 1 6. Czy uczestniczy Pan/Pani w imprezach organizowanych przez organizacje branżowe? d) pokazy 58,91% 17,25% 6,59% 11,05% 1,16% 1,08% 5,04% 7,16% 12,15% 21,04% 14,97% 43,60% bardzo kobieta mężczyzna

161 e) konferencje i sympozja 7 6 5 4 3 2 1 6. Czy uczestniczy Pan/Pani w imprezach organizowanych przez organizacje branżowe? e) konferencje i sympozja 61,24% 14,34% 7,95% 11,05% 1,16% 1,95% 4,26% 4,99% 8,24% 21,26% 16,70% 46,85% bardzo kobieta mężczyzna Analiza odpowiedzi ankietowanych według zajmowanego przez nich stanowiska (wykresy 4.54a. - 4.54e.) wskazuje, że w imprezach organizowanych przez organizacje branżowe częściej biorą udział kierownicy niż pracownicy niższego szczebla. Wykres 4.54. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "Czy uczestniczy Pan/Pani w imprezach organizowanych przez organizacje branżowe?" wg stanowiska a) targi branżowe 6 5 4 3 2 1 6. Czy uczestniczy Pan/Pani w imprezach organizowanych przez organizacje branżowe? a) targi branżowe 55,78% 15,55% 11,18% 7,84% 6,81% 2,83% 5,03% 12,56% 15,08% 24,62% 10,55% 32,16% bardzo pracownik kierownik

162 b) kursy i szkolenia 6. Czy uczestniczy Pan/Pani w imprezach organizowanych przez organizacje branżowe? b) kursy i szkolenia 35,00% 3 25,00% 2 15,00% 1 5,00% 29,69% 18,64% 20,82% 14,27% 12,08% 4,50% 2,51% 14,07% 33,17% 25,13% 10,55% 14,57% bardzo pracownik kierownik c) warsztaty 6 5 4 3 2 1 6. Czy uczestniczy Pan/Pani w imprezach organizowanych przez organizacje branżowe? c) warsztaty 2,06% 0,50% 5,27% 8,54% 8,23% 19,60% 17,48% 23,12% 12,08% 8,54% 54,88% bardzo 39,70% pracownik kierownik

163 d) pokazy 6 5 4 3 2 1 6. Czy uczestniczy Pan/Pani w imprezach organizowanych przez organizacje branżowe? d) pokazy 54,11% 18,12% 14,14% 7,07% 1,29% 0,50% 5,27% 9,05% 17,59% 22,61% 8,04% 42,21% bardzo pracownik kierownik e) konferencje i sympozja 7 6 5 4 3 2 1 6. Czy uczestniczy Pan/Pani w imprezach organizowanych przez organizacje branżowe? e) konferencje i sympozja 58,74% 15,68% 6,43% 13,24% 1,41% 2,01% 4,50% 5,03% 14,57% 25,13% 15,58% 37,69% bardzo pracownik kierownik Uwzględniając wykształcenie respondentów (wykresy 4.55a. - 4.55e.) zauważyć można, że osoby z wykształceniem podstawowym nie biorą udziału w żadnej z imprez organizowanych przez organizacje branżowe. Z kolei w targach i konferencjach oraz w pokazach, konferencjach i sympozjach biorą udział tylko pracownicy z wykształceniem wyższym i średnim. Natomiast w warsztatach uczestniczą dodatkowo jeszcze pracownicy z wykształceniem zawodowym.

164 Wykres 4.55. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "Czy uczestniczy Pan/Pani w imprezach organizowanych przez organizacje branżowe?" wg wykształcenia a) targi branżowe 6. Czy uczestniczy Pan/Pani w imprezach organizowanych przez organizacje branżowe? a) targi branżowe bardzo 12,22% 10,31% 22,19% 14,47% 4,55% 13,22% 6,69% 4,55% 13,22% 4,52% 3,74% 3,07% 35,41% 60,94% 81,82% 10 2 4 6 8 10 12 wykształcenie wyższe wykształcenie średnie wykształcenie zawodowe wykształcenie podstawowe b) kursy i szkolenia 6. Czy uczestniczy Pan/Pani w imprezach organizowanych przez organizacje branżowe? b) kursy i szkolenia bardzo 17,96% 31,65% 13,22% 13,38% 22,73% 24,69% 20,25% 4,55% 24,94% 19,89% 4,55% 16,21% 10,13% 4,55% 2,99% 4,70% 54,55% 10 2 4 6 8 10 12 wykształcenie wyższe wykształcenie średnie wykształcenie zawodowe wykształcenie podstawowe

165 c) warsztaty 6. Czy uczestniczy Pan/Pani w imprezach organizowanych przez organizacje branżowe? c) warsztaty bardzo 14,46% 8,86% 18,18% 21,45% 17,18% 4,55% 14,46% 7,96% 4,55% 9,23% 3,62% 4,55% 1,75% 1,81% 38,65% 60,58% 68,18% 10 2 4 6 8 10 12 wykształcenie wyższe wykształcenie średnie wykształcenie zawodowe wykształcenie podstawowe d) pokazy 6. Czy uczestniczy Pan/Pani w imprezach organizowanych przez organizacje branżowe? d) pokazy bardzo 14,21% 12,12% 23,69% 16,09% 10,97% 8,14% 4,55% 8,73% 4,34% 0,75% 1,45% 41,65% 57,87% 77,27% 10 2 4 6 8 10 12 wykształcenie wyższe wykształcenie średnie wykształcenie zawodowe wykształcenie podstawowe

166 e) konferencje i sympozja 6. Czy uczestniczy Pan/Pani w imprezach organizowanych przez organizacje branżowe? e) konferencje i sympozja bardzo 4,55% 16,96% 11,75% 21,95% 14,83% 12,97% 4,88% 8,98% 1,63% 1,75% 1,45% 37,41% 65,46% 86,36% 10 2 4 6 8 10 12 wykształcenie zawodowe wykształcenie wyższe wykształcenie średnie wykształcenie podstawowe Różnicując odpowiedzi ankietowanych według ich wieku (wykres 4.56a. - 4.56e.) stwierdzić można, że w targach branżowych, kursach i szkoleniach biorą udział głównie pracownicy w wieku 31-45 lat. Natomiast w pozostałych imprezach, o które zapytano w ankiecie wszystkie grupy wiekowe uczestniczą w podobnym stopniu.

167 Wykres 4.56. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "Czy uczestniczy Pan/Pani w imprezach organizowanych przez organizacje branżowe?" wg wieku a) targi branżowe 6. Czy uczestniczy Pan/Pani w imprezach organizowanych przez organizacje branżowe? a) targi branżowe bardzo 12,22% 10,31% 22,19% 14,47% 4,55% 13,22% 6,69% 4,55% 13,22% 4,52% 3,74% 3,07% 35,41% 60,94% 81,82% 10 2 4 6 8 10 12 wykształcenie wyższe wykształcenie średnie wykształcenie zawodowe wykształcenie podstawowe b) kursy i szkolenia 6. Czy uczestniczy Pan/Pani w imprezach organizowanych przez organizacje branżowe? b) kursy i szkolenia bardzo 4,74% 2,40% 4,82% 30,49% 17,20% 24,10% 12,64% 15,20% 13,25% 27,27% 20,85% 22,80% 25,30% 18,18% 20,54% 24,40% 21,69% 18,18% 10,74% 18,00% 10,84% 36,36% 5,00% 1 15,00% 2 25,00% 3 35,00% 4 wiek respondenta 18-30 lat wiek respondenta 46-60 lat wiek respondenta 31-45 lat wiek respondenta 61-75 lat

168 c) warsztaty 6. Czy uczestniczy Pan/Pani w imprezach organizowanych przez organizacje branżowe? c) warsztaty bardzo 10,27% 16,00% 4,82% 27,27% 17,22% 23,20% 18,07% 18,18% 9,48% 12,80% 12,05% 18,18% 5,21% 8,00% 6,02% 1,74% 2,00% 1,20% 38,00% 36,36% 56,08% 57,83% 1 2 3 4 5 6 7 wiek respondenta 18-30 lat wiek respondenta 46-60 lat wiek respondenta 31-45 lat wiek respondenta 61-75 lat d) pokazy 6. Czy uczestniczy Pan/Pani w imprezach organizowanych przez organizacje branżowe? d) pokazy bardzo 11,85% 15,60% 10,84% 27,27% 18,17% 22,80% 14,46% 18,18% 8,85% 1 9,64% 5,69% 7,20% 6,02% 1,42% 0,80% 43,60% 45,45% 54,03% 59,04% 1 2 3 4 5 6 7 wiek respondenta 18-30 lat wiek respondenta 46-60 lat wiek respondenta 31-45 lat wiek respondenta 61-75 lat

169 e) konferencje i sympozja 6. Czy uczestniczy Pan/Pani w imprezach organizowanych przez organizacje branżowe? e) konferencje i sympozja bardzo 11,69% 18,40% 15,66% 16,11% 22,40% 16,87% 6,48% 11,60% 7,23% 27,27% 4,27% 5,20% 6,02% 1,26% 2,80% 39,60% 54,22% 60,19% 63,64% 1 2 3 4 5 6 7 wiek respondenta 18-30 lat wiek respondenta 46-60 lat wiek respondenta 31-45 lat wiek respondenta 61-75 lat Analizując odpowiedzi ankietowanych pod względem długości ich stażu pracy (wykresy 4.57a. - 4.57e.) zauważyć można, że bez względu na długość wykonywania pracy zawodowej pracownicy nie biorą udziału w imprezach organizowanych przez organizacje branżowe. Wyjątek stanowią kursy i szkolenia. W nich w największym stopniu uczestniczą pracownicy, których staż pracy wynosi 4-10 lat lub 11-20 lat.

170 Wykres 4.57. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "Czy uczestniczy Pan/Pani w imprezach organizowanych przez organizacje branżowe?" wg stażu pracy a) targi branżowe 6. Czy uczestniczy Pan/Pani w imprezach organizowanych przez organizacje branżowe? a) targi branżowe 57,59% 42,14% 46,41% 53,33% 54,55% 72,97% 10,21% 12,89% 9,80% 12,00% 5,41% 10 14,66% 18,87% 20,92% 2 10,81% 27,27% 7,85% 11,64% 11,76% 5,33% 2,70% bardzo 7,07% 10,69% 5,88% 8,00% 5,41% 2,62% 3,77% 5,23% 1,33% 2,70% 2 4 6 8 10 12 staż pracy respondenta 0-3 staż pracy respondenta 4-10 staż pracy respondenta 11-20 staż pracy respondenta 21-30 staż pracy respondenta 31-40 staż pracy respondenta 41-50 staż pracy respondenta powyżej 50

171 b) kursy i szkolenia 6. Czy uczestniczy Pan/Pani w imprezach organizowanych przez organizacje branżowe? b) kursy i szkolenia 21,70% 20,92% 17,33% 27,03% 34,55% 36,36% 11,26% 14,78% 13,07% 17,33% 13,51% 36,36% 21,47% 21,07% 20,26% 22,67% 37,84% 13,51% 17,28% 21,33% 18,18% 26,10% 25,49% bardzo 2,70% 9,95% 13,52% 17,65% 17,33% 5,50% 2,83% 2,61% 4,00% 5,41% 5,00% 1 15,00% 2 25,00% 3 35,00% 4 staż pracy respondenta 0-3 staż pracy respondenta 4-10 staż pracy respondenta 11-20 staż pracy respondenta 21-30 staż pracy respondenta 31-40 staż pracy respondenta 41-50 staż pracy respondenta powyżej 50

172 c) warsztaty 6. Czy uczestniczy Pan/Pani w imprezach organizowanych przez organizacje branżowe? c) warsztaty bardzo 8,90% 12,58% 18,30% 8,00% 5,41% 15,97% 19,81% 22,88% 21,33% 16,22% 9,42% 12,26% 9,80% 10,67% 10,81% 4,71% 5,97% 9,15% 8,00% 2,70% 1,57% 1,57% 2,61% 2,67% 59,42% 47,80% 37,25% 49,33% 64,86% 72,73% 10 2 4 6 8 10 12 staż pracy respondenta 0-3 staż pracy respondenta 4-10 staż pracy respondenta 11-20 staż pracy respondenta 21-30 staż pracy respondenta 31-40 staż pracy respondenta 41-50 staż pracy respondenta powyżej 50

173 d) pokazy 6. Czy uczestniczy Pan/Pani w imprezach organizowanych przez organizacje branżowe? d) pokazy 58,38% 45,60% 45,75% 48,00% 64,86% 63,64% 11,26% 13,52% 14,38% 18,67% 2,70% 27,27% 16,23% 23,58% 16,99% 21,33% 16,22% 10 7,85% 9,75% 13,07% 4,00% 13,51% bardzo 4,71% 6,92% 7,84% 8,00% 2,70% 1,57% 0,63% 1,96% 2 4 6 8 10 12 staż pracy respondenta 0-3 staż pracy respondenta 4-10 staż pracy respondenta 11-20 staż pracy respondenta 21-30 staż pracy respondenta 31-40 staż pracy respondenta 41-50 staż pracy respondenta powyżej 50

174 e) konferencje i sympozja 6. Czy uczestniczy Pan/Pani w imprezach organizowanych przez organizacje branżowe? e) konferencje i sympozja 48,11% 42,48% 52,00% 48,65% 64,66% 81,82% 10,99% 14,78% 16,99% 17,33% 16,22% 14,92% 20,13% 21,57% 10,67% 27,03% 4,19% 11,01% 9,80% 12,00% 5,41% 18,18% bardzo 3,93% 4,72% 5,88% 6,67% 2,70% 1,31% 1,26% 3,27% 1,33% 1 2 3 4 5 6 7 8 9 staż pracy respondenta 0-3 staż pracy respondenta 4-10 staż pracy respondenta 11-20 staż pracy respondenta 21-30 staż pracy respondenta 31-40 staż pracy respondenta 41-50 staż pracy respondenta powyżej 50 W pytaniu siódmym, zapytano pracowników o najczęstszy sposób przekazywania zarządzań przełożonych/dyrekcji jaki występuje w przedsiębiorstwie, którego są pracownikami. Respondenci mieli do wyboru następujące możliwości odpowiedzi: a) podczas narad, b) przekazywane przez bezpośredniego przełożonego, c) dowiaduje się od kolegów, d) przekazywane e-mailem, e) rozsyłane poczta wewnętrzną (z rozdzielnika), f) umieszczenie na stronie internetowej, g) inaczej (jak?). Zestawienie odpowiedzi pracowników wielkopolskich przedsiębiorstw przedstawiono na wykresie 4.58.

Z danych pochodzących z wypowiedzi respondentów wywnioskować można, że zdaniem ankietowanych: a) zarządzenia przełożonych/dyrekcji "" zdaniem 12,10% badanych przekazywane są podczas narad, 18,60% respondentów uważa, że tak forma przekazu występuje w ich przedsiębiorstwach bardzo, a według 21,00%. W opinii 14,40% taki sposób przekazywania informacji występuje, a 10,60% badanych stwierdziło, że. Praktykowanie przekazywania zarządzań przełożonych/dyrekcji podczas narad, według 23,20% badanych nie występuje ""; b) przekazywanie zarządzenia przełożonych/dyrekcji przez bezpośredniego przełożonego, zdaniem 24,90% badanych ma miejsce "", 32,50% ankietowanych uważa, że występuje w ich przedsiębiorstwie "bardzo " lub według 29,00% "". Zdecydowanie mniejszy odsetek respondentów - 6,30% stwierdziło, że bezpośredni przełożeni "" przekazują im zarządzenia przełożonych/dyrekcji, a zdaniem 2,70% spośród nich taka praktyka w ich przedsiębiorstwie występuje "bardzo ". 4,60% badanej grupy stanowią pracownicy, którzy uważają, że bezpośredni przełożeni "" nie przekazują im formacji o zarządzeniach podjętych na najwyższym szczeblu; c) dowiadywanie się od kolegów o zarządzeniach przełożonych/dyrekcji według 2,00% przebadanych pracowników ma miejsce "". Według 17,20% objętych badaniem pracowników taka forma przekazu występuje w ich przedsiębiorstwach "bardzo ", a 29,20% tej grupy stwierdziło, że "". Odsetek ankietowanych - 22,70% ocenił, że tak forma przekazu w ich przedsiębiorstwie występuje "", "" - 14,10% lub nie występuje "" - 14,70%; d) przekazywanie e-mailem informacji o zarządzeniach przełożonych/ dyrekcji, zdaniem zaledwie 7,40% badanych w ich przedsiębiorstwie występuje "". Według 17,20% ankietowanych taki sposób informowania o zarządzeniach przełożonych/dyrekcji występuje "bardzo ", a w opinii 19,70% pracowników "". 12,80% osób uczestniczących w badaniu uważa, że w ich miejscu pracy przekazywanie e-mailem informacji o zarządzeniach przełożonych/ dyrekcji praktykowane jest "", 8,90% stwierdziło, iż "". Największy odsetek -34,10% stanowią pracownicy, którzy uważają, że informacje o zarządzeniach przełożonych/ dyrekcji "" nie są przekazywane za pośrednictwem e-maila; e) rozsyłanie pocztą wewnętrzną (z rozdzielnika) informacji o zarządzeniach przełożonych/ dyrekcji, w ocenie 5,70% występuje "". 10,60% osób uczestniczących w badaniu uważa, że w ich miejscu pracy przekazywanie pocztą wewnętrzną informacji o zarządzeniach przełożonych/ dyrekcji praktykowane jest "bardzo ". Według 14,40% ankietowanych taki sposób informowania o zarządzeniach przełożonych/dyrekcji występuje "", a w opinii 11,00% pracowników "", 8,50% stwierdziło, iż "". Zdaniem prawie połowy ankietowanych - 49,70% w ich przedsiębiorstwach taki sposób przekazywania informacji o zarządzaniach przełożonych/dyrekcji nie jest praktykowany; f) umieszczenie na stronie internetowej informacji o zarządzeniach przełożonych/ dyrekcji, w ocenie 2,90% ankietowanych, ma miejsce "" w ich przedsiębiorstwie. 5,80% osób uczestniczących w badaniu uważa, że w ich miejscu pracy umieszczenie na stronie internetowej informacji o zarządzeniach przełożonych/ dyrekcji praktykowane jest "bardzo ", 7,70% stwierdziło, iż "". Według 11,20% ankietowanych taki sposób informowania o zarządzeniach przełożonych/dyrekcji występuje "", a w opinii 9,30% pracowników "", natomiast aż 63,20% ankietowanych, stwierdziło, że tak forma komunikacji w ich przedsiębiorstwach nie jest praktykowana. 175

176 Wykres 4.58. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "W jaki sposób najczęściej przekazywane są zarządzania przełożonych/dyrekcji?" 7. Jak jaki sposób najczęściej przekazywane są zarządzenia przełożonych/dyrekcji? 4,60% 14,70% 23,20% 34,10% 49,60% 63,20% 2,70% 9,30% 8,50% 8,90% 10,60% 14,10% 6,30% 11,20% 11,00% 12,80% 14,40% 22,70% 7,70% 14,40% 197,% 21,00% 29,20% 29,00% bardzo 5,80% 10,60% 17,20% 17,20% 18,60% 32,50% 2,90% 2,00% 5,70% 7,40% 12,10% 24,90% 0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600 650 ilość wskazań 7f) umieszczene na stronie internetowej 7e ) rozsyłanie pocztą wewnętrzną (z rozdzielnika) 7d ) przekazywane e-mailem 7c) dowiaduję się od kolegów 7b) przekazywane są przez bezpośredniego przełożonego 7a) podczas narad

177 Wśród odpowiedzi na pytanie, ankietowani mieli również możliwość wskazania, jakie inne sposoby przekazywania informacji o zarządzeniach przełożonych/dyrekcji, są stosowane na ich przedsiębiorstwach pracy. Wyniki odpowiedzi pracowników objętych badaniem prezentuje tabela 6.12., zawierająca liczbę wskazań danej odpowiedzi. Tabela 4.12. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "W jaki sposób najczęściej przekazywane są zarządzania przełożonych/dyrekcji?" 7g) inaczej (jak?) Ilość odpowiedzi Telefonicznie 3 Wywieszane na tablicy ogłoszeń 3 Umieszczane w intranecie 2 Umieszczane na panelu administracyjnym 1 Umieszczane w książce zarządzeń 1 Umieszczane w skoroszycie 1 Podsumowując, można wysunąć następujące wnioski: sposobem przekazywania informacji o zarządzeniach przełożonych/dyrekcji, który największy odsetek ankietowanych ocenił jako występujący "" jest przekaz przez bezpośredniego przełożonego; sposób przekazywania informacji o zarządzeniach przełożonych/dyrekcji poprzez umieszczenie na stronie internetowej to forma przekazu, która nie występuje w miejscach pracy objętych badaniem zdaniem największego odsetku respondentów. Analizując odpowiedzi respondentów na pytanie siódme, biorąc pod uwagę ich płeć zauważyć można, w jakim stopniu najczęściej przekazywane są zarządzenia przełożonych/dyrekcji w zależności od płci pracownika. Wyniki analizy prezentują wykresy 4.59a.- 4.59f. Na podstawie uzyskanych wyników stwierdzić można, że kobiety najczęściej dowiadują się o zarządzeniach przełożonych/dyrekcji od kolegów, natomiast mężczyźni podczas narad oraz przekazywane są im przez bezpośredniego przełożonego. Wykres 4.59. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "W jaki sposób najczęściej przekazywane są zarządzania przełożonych/dyrekcji?" wg płci a) podczas narad 3 25,00% 2 15,00% 1 5,00% 7. W jaki sposób najczęściej przekazywane są zarządzenia przełożonych/dyrekcji? a) podczas narad 13,57% 16,28% 17,44% 14,92% 12,21% 25,58% 10,41% 21,26% 24,95% 13,88% 8,89% 20,61% bardzo kobieta mężczyzna

178 b) przekazywane przez bezpośredniego przełożonego 4 35,00% 3 25,00% 2 15,00% 1 5,00% 7. W jaki sposób najczęściej przekazywane są zarządzenia przełożonych/dyrekcji? b) przekazywane przez bezpośredniego przełożonego 28,29% 29,84% 27,52% 6,20% 4,84% 3,29% 21,04% 35,57% 30,59% 6,51% 1,95% 4,34% bardzo kobieta mężczyzna c) dowiaduję się pd kolegów 7. W jaki sposób najczęściej przekazywane są zarządzenia przełożonych/dyrekcji? c) dowiaduję się od kolegów 35,00% 3 25,00% 2 15,00% 1 5,00% 30,04% 23,06% 19,96% 13,95% 10,66% 2,33% 1,74% 14,10% 28,20% 22,34% 18,00% 15,62% bardzo kobieta mężczyzna

179 d) przekazywane e-mailem 4 35,00% 3 25,00% 2 15,00% 1 5,00% 7. W jaki sposób najczęściej przekazywane są zarządzenia przełożonych/dyrekcji? d) przekazywane e-mailem 7,56% 16,67% 18,80% 13,76% 9,11% 34,11% 7,16% 17,79% 20,61% 11,71% 8,68% 34,06% bardzo kobieta mężczyzna e) rozsyłane pocztą wewnętrzną (z rozdzielnika) 6 5 4 3 2 1 7. W jaki sposób najczęściej przekazywane są zarządzenia przełożonych/dyrekcji? e) rozsyłane pocztą wewnętrzną (z rozdzielnika) 48,26% 12,21% 13,76% 12,02% 8,33% 5,43% 6,07% 8,89% 15,18% 9,76% 8,68% 51,19% bardzo kobieta mężczyzna

180 f) umieszczane na stronie internetowej 7 6 5 4 3 2 1 7. W jaki sposób najczęściej przekazywane są zarządzenia przełożonych/dyrekcji? f) umieszczane na stronie internetowej 62,21% 12,40% 6,98% 8,14% 3,88% 1,74% 6,40% 5,21% 8,46% 9,76% 10,63% 64,21% bardzo kobieta mężczyzna Uwzględniając zajmowane przez ankietowanych stanowisko zauważyć można, że pracownicy najczęściej dowiadują się o zarządzeniach przełożonych/dyrekcji od kolegów, natomiast kierownikom takie informacje są częściej przekazywane podczas narad, przez bezpośredniego przełożonego, przekazywane e-mailem lub pocztą wewnętrzną (wykresy 4.60a. - 4.60f.). Wykres 4.60. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "W jaki sposób najczęściej przekazywane są zarządzania przełożonych/dyrekcji?" wg stanowiska a) podczas narad 35,00% 3 25,00% 2 15,00% 1 5,00% 7. W jaki sposób najczęściej przekazywane są zarządzenia przełożonych/dyrekcji? a) podczas narad 11,05% 16,07% 20,44% 14,65% 12,34% 25,45% 16,08% 28,64% 23,12% 13,57% 4,02% 14,57% bardzo pracownik kierownik

181 b) przekazywane przez bezpośredniego przełożonego 5 7. W jaki sposób najczęściej przekazywane są zarządzenia przełożonych/dyrekcji? b) przekazywane przez bezpośredniego przełożonego 4 3 2 26,74% 30,21% 28,41% 1 6,81% 4,50% 17,59% 41,71% 31,16% 4,52% 3,34% 5,03% bardzo pracownik kierownik c) dowiaduję się pd kolegów 35,00% 3 25,00% 2 15,00% 1 5,00% 7. W jaki sposób najczęściej przekazywane są zarządzenia przełożonych/dyrekcji? c) dowiaduję się od kolegów 20,05% 30,59% 21,85% 12,21% 12,85% 2,44% 0,50% 6,03% 23,62% 26,13% 21,61% 22,11% bardzo pracownik kierownik

182 d) przekazywane e-mailem 4 35,00% 3 25,00% 2 15,00% 1 5,00% 7. W jaki sposób najczęściej przekazywane są zarządzenia przełożonych/dyrekcji? d) przekazywane e-mailem 15,42% 17,74% 14,01% 38,05% 6,43% 8,35% 11,06% 24,12% 27,14% 8,04% 11,06% 18,59% bardzo pracownik kierownik e) rozsyłane pocztą wewnętrzną (z rozdzielnika) 7. W jaki sposób najczęściej przekazywane są zarządzenia przełożonych/dyrekcji? e) rozsyłane pocztą wewnętrzną (z rozdzielnika) 6 5 4 3 2 1 51,54% 13,62% 10,80% 10,03% 8,48% 5,40% 7,04% 13,07% 17,59% 11,56% 8,54% 42,21% bardzo pracownik kierownik

183 f) umieszczane na stronie internetowej 7 6 5 4 3 2 1 7. W jaki sposób najczęściej przekazywane są zarządzenia przełożonych/dyrekcji? f) umieszczane na stronie internetowej 63,50% 10,67% 7,58% 9,13% 3,21% 1,51% 5,91% 5,53% 8,04% 13,07% 10,05% 61,81% bardzo pracownik kierownik Biorąc pod uwagę wykształcenie ankietowanych (wykresy 4.61a. - 4.61f.) zauważyć można, że przekazywanie zarządzeń przełożonych lub dyrekcji przedsiębiorstwa podczas narad lub od bezpośredniego przełożonego nie otrzymują tylko pracownicy z wykształceniem podstawowym. Natomiast pracownicy w wykształceniem zawodowym, nie otrzymują powyższych informacji za pośrednictwem e-maila oraz z rozdzielnika. Wszystkie metody przekazywania wiedzy o zarządzaniach kierownictwa najwyższego szczebla, wskazane w formularzu dotyczą pracowników z wykształceniem wyższym lub średnim.

184 Wykres 4.61. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "W jaki sposób najczęściej przekazywane są zarządzania przełożonych/dyrekcji?" wg wykształcenia a) podczas narad 7. W jaki sposób najczęściej przekazywane są zarządzenia przełożonych/dyrekcji? a) podczas narad bardzo 14,71% 28,39% 10,47% 10,49% 18,18% 14,96% 14,29% 19,45% 22,78% 4,55% 26,68% 13,20% 13,72% 10,85% 13,64% 45,45% 10 2 4 6 8 10 12 wykształcenie wyższe wykształcenie średnie wykształcenie zawodowe wykształcenie podstawowe b) przekazywane przez bezpośredniego przełożonego 7. W jaki sposób najczęściej przekazywane są zarządzenia przełożonych/dyrekcji? b) przekazywane przez bezpośredniego przełożonego bardzo 2,49% 5,42% 18,18% 3,24% 2,17% 4,55% 5,24% 7,23% 4,55% 30,42% 28,21% 22,73% 38,90% 28,93% 19,70% 28,03% 40,91% 10 2 4 6 8 10 12 wykształcenie wyższe wykształcenie średnie wykształcenie zawodowe wykształcenie podstawowe

185 c) dowiaduję się od kolegów 7. W jaki sposób najczęściej przekazywane są zarządzenia przełożonych/dyrekcji? c) dowiaduję się od kolegów bardzo 11,72% 16,64% 22,73% 16,46% 12,84% 4,55% 25,69% 20,80% 18,18% 29,93% 28,57% 31,82% 14,96% 18,63% 18,18% 1,25% 2,53% 4,55% 10 2 4 6 8 10 12 wykształcenie wyższe wykształcenie średnie wykształcenie zawodowe wykształcenie podstawowe d) przekazywane e-mailem 7. W jaki sposób najczęściej przekazywane są zarządzenia przełożonych/dyrekcji? d) przekazywane e-mailem bardzo 16,21% 12,22% 6,87% 14,46% 12,12% 25,69% 15,91% 4,55% 24,19% 12,66% 7,23% 7,78% 44,67% 95,45% 10 2 4 6 8 10 12 wykształcenie wyższe wykształcenie średnie wykształcenie zawodowe wykształcenie podstawowe

186 e) rozsyłane pocztą wewnętrzną (z rozdzielnika) 7. W jaki sposób najczęściej przekazywane są zarządzenia przełożonych/dyrekcji? e) rozsyłane pocztą wewnętrzną (z rozdzielnika) bardzo 10,22% 7,23% 13,22% 9,76% 17,96% 12,12% 14,96% 7,96% 6,98% 5,06% 36,41% 57,87% 81,82% 10 2 4 6 8 10 12 wykształcenie wyższe wykształcenie średnie wykształcenie zawodowe wykształcenie podstawowe f) umieszczane na stronie internetowej 7. W jaki sposób najczęściej przekazywane są zarządzenia przełożonych/dyrekcji? f) umieszczane na stronie internetowej bardzo 11,22% 8,14% 4,55% 14,21% 9,40% 9,98% 6,33% 7,48% 4,88% 3,24% 2,71% 53,87% 68,54% 95,45% 10 2 4 6 8 10 12 wykształcenie wyższe wykształcenie średnie wykształcenie zawodowe wykształcenie podstawowe

187 Analizując odpowiedzi ankietowanych na pytanie siódme pod względem ich wieku (wykresy 4.62a. - 4.62f.) zauważyć można że informacje o zarządzeniach przełożonych lub kierowników podczas narad i z rozdzielnika najrzadziej przekazywane są najmłodszym pracownikom, czyli w wieku 18-30 lat. Natomiast bez względu na wiek, najczęściej takie informacje pracownik otrzymuje od bezpośredniego przełożonego, dowiaduje się od kolegów, a nie są przezywane za pośrednictwem strony internetowej przedsiębiorstwa. Za pośrednictwem e-maila takie informacje otrzymują głównie osoby wieku 31-45 lat. Wykres 4.62. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "W jaki sposób najczęściej przekazywane są zarządzania przełożonych/dyrekcji?" wg wieku a) podczas narad 7. W jaki sposób najczęściej przekazywane są zarządzenia przełożonych/dyrekcji? a) podczas narad bardzo 27,33% 15,60% 15,66% 18,18% 10,58% 7,60% 16,87% 13,11% 16,80% 19,28% 20,70% 20,80% 24,10% 18,18% 16,11% 26,80% 14,46% 12,16% 12,40% 9,64% 18,18% 36,36% 5,00% 1 15,00% 2 25,00% 3 35,00% 4 wiek respondenta 18-30 lat wiek respondenta 31-45 lat wiek respondenta 31-45 lat wiek respondenta 61-75 lat

188 b) przekazywane przez bezpośredniego przełożonego 7. W jaki sposób najczęściej przekazywane są zarządzenia przełożonych/dyrekcji? b) przekazywane przez bezpośredniego przełożonego bardzo 5,06% 3,60% 4,82% 2,69% 2,80% 2,41% 6,48% 5,60% 7,23% 26,38% 18,18% 22,89% 27,27% 26,22% 20,40% 25,30% 33,20% 37,35% 33,18% 34,40% 45,45% 5,00% 1 15,00% 2 25,00% 3 35,00% 4 45,00% 5 wiek respondenta 18-30 lat wiek respondenta 46-60 lat wiek respondenta 31-45 lat wiek respondenta 61-75 lat c) dowiaduję się pd kolegów 7. W jaki sposób najczęściej przekazywane są zarządzenia przełożonych/dyrekcji? c) dowiaduję się od kolegów bardzo 2,21% 1,20% 3,61% 15,64% 11,20% 19,28% 12,95% 13,60% 20,48% 22,43% 26,00% 18,07% 28,59% 32,00% 25,30% 27,27% 18,17% 16,00% 13,25% 18,18% 45,45% 5,00% 1 15,00% 2 25,00% 3 35,00% 4 45,00% 5 wiek respondenta 18-30 lat wiek respondenta 46-60 lat wiek respondenta 31-45 lat wiek respondenta 61-75 lat

189 d) przekazywane e-mailem 7. W jaki sposób najczęściej przekazywane są zarządzenia przełożonych/dyrekcji? d) przekazywane e-mailem bardzo 18,40% 7,74% 13,20% 6,02% 11,69% 16,80% 9,64% 18,64% 20,40% 25,30% 18,18% 16,11% 22,40% 12,05% 7,27% 8,80% 4,82% 38,55% 42,17% 72,73% 1 2 3 4 5 6 7 8 wiek respondenta 18-30 lat wiek respondenta 46-60 lat wiek respondenta 31-45 lat wiek respondenta 61-75 lat e) rozsyłane pocztą wewnętrzną (z rozdzielnika) 7. W jaki sposób najczęściej przekazywane są zarządzenia przełożonych/dyrekcji? e) rozsyłane pocztą wewnętrzną (z rozdzielnika) bardzo 32,40% 38,55% 7,74% 10,80% 7,23% 9,16% 15,60% 10,84% 12,01% 17,20% 22,89% 27,27% 8,53% 15,60% 13,25% 4,58% 8,00% 7,23% 45,45% 57,98% 1 2 3 4 5 6 7 wiek respondenta 18-30 lat wiek respondenta 46-60 lat wiek respondenta 31-45 lat wiek respondenta 61-75 lat

190 f) umieszczane na stronie internetowej 7. W jaki sposób najczęściej przekazywane są zarządzenia przełożonych/dyrekcji? f) umieszczane na stronie internetowej bardzo 7,42% 12,40% 14,46% 9,00% 16,80% 10,84% 7,27% 7,60% 9,64% 18,18% 4,74% 9,60% 3,61% 2,37% 3,20% 6,02% 50,40% 55,42% 63,64% 69,19% 1 2 3 4 5 6 7 8 wiek respondenta 18-30 lat wiek respondenta 46-60 lat wiek respondenta 31-45 lat wiek respondenta 61-75 lat Biorąc pod uwagę staż pracy ankietowanych pracowniów zauważyć można, że odpowiedzi respondetów kształtowły się w podobym stopniu bez względu na długość wykonywania przez nich pracy zawodowej (wykresy 4.63a. - 4.63f.). Wyjątek stanowi grupa z najdłużym stażem pracy, tj. powyżej 50 lat. W tym przypadku o zarządzeniach kierownictwa dowiaduje się głównie od bezpośredniego przełożonego. Natomiast pozostałe metody informowania występują "", "" lub "".

191 Wykres 4.63. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "W jaki sposób najczęściej przekazywane są zarządzania przełożonych/dyrekcji?" wg stażu pracy. a) podczas narad 7. W jaki sposób najczęściej przekazywane są zarządzenia przełożonych/dyrekcji? b) przekazywane przez bezpośredniego przełożonego bardzo 5,50% 3,46% 4,58% 4,00% 8,11% 2,36% 4,09% 1,31% 18,18% 6,54% 6,60% 4,58% 5,33% 10,81% 24,35% 32,70% 29,41% 37,33% 27,03% 27,27% 32,20% 33,33% 36,60% 26,67% 29,73% 18,18% 29,06% 19,81% 23,53% 26,67% 24,32% 27,27% 10 2 4 6 8 10 12 staż pracy respondenta 0-3 staż pracy respondenta 4-10 staż pracy respondenta 11-20 staż pracy respondenta 21-30 staż pracy respondenta 31-40 staż pracy respondenta 41-50 staż pracy respondenta powyżej 50

192 b) przekazywane przez bezpośredniego przełożonego 7. W jaki sposób najczęściej przekazywane są zarządzenia przełożonych/dyrekcji? b) przekazywane przez bezpośredniego przełożonego bardzo 5,50% 3,46% 4,58% 4,00% 8,11% 2,36% 4,09% 1,31% 18,18% 6,54% 6,60% 4,58% 5,33% 10,81% 24,35% 32,70% 29,41% 37,33% 27,03% 27,27% 32,20% 33,33% 36,60% 26,67% 29,73% 18,18% 29,06% 19,81% 23,53% 26,67% 24,32% 27,27% 10 2 4 6 8 10 12 staż pracy respondenta 0-3 staż pracy respondenta 4-10 staż pracy respondenta 11-20 staż pracy respondenta 21-30 staż pracy respondenta 31-40 staż pracy respondenta 41-50 staż pracy respondenta powyżej 50

193 c) dowiaduję się pd kolegów 7. W jaki sposób najczęściej przekazywane są zarządzenia przełożonych/dyrekcji? c) dowiaduję się od kolegów bardzo 16,49% 13,52% 11,76% 12,00% 18,92% 36,36% 12,57% 12,89% 13,73% 24,00% 18,92% 18,18% 20,94% 25,16% 26,14% 18,67% 21,62% 2,88% 0,63% 2,61% 2,67% 2,70% 28,53% 31,45% 28,76% 29,33% 18,92% 27,27% 18,59% 16,35% 16,99% 13,33% 18,92% 18,18% 10 2 4 6 8 10 12 staż pracy respondenta 0-3 staż pracy respondenta 4-10 staż pracy respondenta 11-20 staż pracy respondenta 21-30 staż pracy respondenta 31-40 staż pracy respondenta 41-50 staż pracy respondenta powyżej 50

194 d) przekazywane e-mailem 7. W jaki sposób najczęściej przekazywane są zarządzenia przełożonych/dyrekcji? d) przekazywane e-mailem 23,90% 20,26% 45,29% 38,67% 48,65% 45,45% 10 7,59% 10,69% 9,15% 10,67% 5,41% 12,83% 11,95% 18,95% 8,00% 2,70% 18,18% 16,75% 22,33% 18,95% 2 24,32% 36,36% bardzo 12,83% 22,64% 20,92% 14,67% 10,81% 4,71% 8,49% 11,76% 8,00% 8,11% 2 4 6 8 10 12 staż pracy respondenta 0-3 staż pracy respondenta 4-10 staż pracy respondenta 11-20 staż pracy respondenta 21-30 staż pracy respondenta 31-40 staż pracy respondenta 41-50 staż pracy respondenta powyżej 50

195 e) rozsyłane pocztą wewnętrzną (z rozdzielnika) 7. W jaki sposób najczęściej przekazywane są zarządzenia przełożonych/dyrekcji? e) rozsyłane pocztą wewnętrzną (z rozdzielnika) 33,99% 24,32% 27,27% 46,86% 49,33% 61,52% 7,85% 9,43% 8,50% 5,33% 10,81% 10 8,90% 11,64% 15,03% 9,33% 10,81% 18,18% 13,35% 12,26% 16,34% 17,33% 18,18% 29,73% bardzo 4,71% 14,47% 15,03% 14,67% 13,51% 3,66% 5,35% 10,46% 4,00% 10,81% 18,18% 2 4 6 8 10 12 staż pracy respondenta 0-3 staż pracy respondenta 4-10 staż pracy respondenta 11-20 staż pracy respondenta 21-30 staż pracy respondenta 31-40 staż pracy respondenta 41-50 staż pracy respondenta powyżej 50

196 f) umieszczane na stronie internetowej 7. W jaki sposób najczęściej przekazywane są zarządzenia przełożonych/dyrekcji? f) umieszczane na stronie internetowej bardzo 5,24% 11,32% 11,11% 13,33% 18,92% 8,64% 11,32% 16,99% 13,33% 8,11% 6,81% 7,86% 7,19% 8,00% 13,51% 18,18% 4,45% 6,60% 9,15% 4,00% 5,41% 1,83% 2,83% 5,23% 4,00% 2,70% 73,04% 60,06% 50,33% 57,33% 51,35% 63,64% 10 2 4 6 8 10 12 staż pracy respondenta 0-3 staż pracy respondenta 4-10 staż pracy respondenta 11-20 staż pracy respondenta 21-30 staż pracy respondenta 31-40 staż pracy respondenta 41-50 staż pracy respondenta powyżej 50 W pytaniu ósmym zapytano pracowników o tematykę informacji dostępnych w przedsiębiorstwie, którego są pracownikami. Respondenci mieli do wyboru następujące możliwości odpowiedzi: a) o zamierzeniach kierownictwa, b) dotycząca sytuacji przedsiębiorstwa, c) oferta programu socjalnego, d) o kursach do wyboru, e) o planowanych imprezach zakładowych (np. dni sportu, wycieczki), f) inna (jak?). Zestawienie odpowiedzi pracowników wielkopolskich przedsiębiorstw przedstawiono na wykresie 4.64.

198 Wykres 4.64. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "Czy w firmie dostępna jest informacja?" 8.Czy w firmie dostępna jest informacja? 23,20% 23,70% 25,70% 28,10% 41,10% 12,90% 14,50% 11,40% 14,90% 15,60% 15,50% 18,50% 19,90% 22,20% 20,90% 13,90% 18,60% 19,30% 21,50% 20,70% bardzo 7,00% 10,20% 9,00% 10,70% 11,70% 4,90% 7,40% 7,50% 12,30% 17,10% 0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 ilość wskazań 8e) o plnowanych imprezach zakładowych (np. dni sportu, wycieczki) 8d) o kursach do wyboru 8c) oferta programu socjalnego 8b) dotycząca sytuacji przedsiębiorstwa 8a) o zamierzeniach kierownictwa

199 Z danych pochodzących z wypowiedzi respondentów wywnioskować można, że zdaniem ankietowanych: a) w przedsiębiorstwie informacja o zamierzeniach kierownictwa zdaniem 7,50% objętych badaniem pracowników dostępna jest "", według 11,70% "bardzo ", a 20,70% ankietowanych uważa, że "". W opinii 20,90% ankietowanych informacja o zamierzeniach kierownictwa w miejscu pracy dostępna jest "", a 15,60% populacji oceniło, że taka informacja pojawia się "". Brak takiej informacji w przedsiębiorstwie, to wyraz stanowiska 23,70% badanej populacji pracowników wielkopolskich przedsiębiorstw; b) w przedsiębiorstwie informacja dotycząca sytuacji przedsiębiorstwa zdaniem 7,40% ankietowanych jest dostępna "". W opinii 10,70% ankietowanych informacja dostępna jest "bardzo ", a 21,50% uważa, że "". Zbliżony odsetek respondentów uznał, że taka informacja dostępna jest "" - 22,20%, natomiast 14,90% badanych uznało, że taka informacja jest im przekazywana "". W ocenie 23,20% pracowników, którzy wzięli udział w badaniu informacja dotycząca sytuacji przedsiębiorstwa "" nie jest dostępna w ich przedsiębiorstwie; c) w przedsiębiorstwie informacja o ofercie programu socjalnego zdaniem 12,30% ankietowanych dostępna jest "". Najmniejszy odsetek badanych - 9,00% stanowią pracownicy, którzy ocenili, że "bardzo " informacja o ofercie programu socjalnego jest dostępna w ich przedsiębiorstwie. 19,30% badanych ma do takiej informacji dostęp "", jednak podobna ilość respondentów, stanowiąca 19,90% populacji, oceniła, że taka informacja jest im przekazywana "", a 10,70% uważa, że "". 28,10% objętych badaniem ankietowym pracowników, "' nie ma dostępu do informacji o ofercie programu socjalnego w ich przedsiębiorstwie; d) w przedsiębiorstwie informacja o kursach do wyboru, zdaniem 4,90% dostępna jest "". W opinii 7% badanej populacji informacja taka dostępna jest w przedsiębiorstwie "bardzo " natomiast, że przekazywana jest "" uznało 13,90% objętych badaniem. W ocenie 18,50% ankietowanych informacja dotycząca kursów do wyboru dostępna jest "" lub "" według 14,50%. 41,10% pracownikom, którzy wzięli udział w badaniu informacja o kursach do wyboru nie jest przekazywana; e) w przedsiębiorstwie informacja o planowanych imprezach zakładowych (np. dni sportu, wycieczki), zdaniem 17,00% przekazywana jest im "". W ocenie 10,20% ankietowanych informacja o planowanych imprezach zakładowych w miejscu pracy dostępna jest "bardzo ", lub w opinii 18,60% badanych "". W opinii 15,50% ankietowanych informacja dotycząca planowanych imprezach zakładowych w miejscu pracy dostępna jest "", a 12,90% uważa, że "". Według 25,70% pracowników, którzy wzięli udział w badaniu nie jest dostępna "". Wśród odpowiedzi na powyższe pytanie, ankietowani mieli również możliwość wskazania, jakie inne informacji są dostępne w przedsiębiorstwie, jednak żaden z ankietowanych wymienił przykładu takiej informacji. Podsumowując, można wysunąć następujące wnioski: najczęściej wskazywaną przez ankietowanych informacją, która nie jest dostępna w to wiedza o kursach do wyboru, informacja, która została wskazana najczęściej, jako dostępna w przedsiębiorstwie, to wiedza o planowanych imprezach zakładowych. Analizując odpowiedzi respondentów na pytanie ósme (biorąc pod uwagę ich płeć) zauważyć można, w jakim stopniu metody rozwoju pracownika zależą od jego płci. Wyniki analizy prezentują wykresy 4.65a. - 4.65e. Na podstawie uzyskanych wyników stwierdzić można, że jedynie informacja dostępna o zamierzeniach kierownictwa była częściej wskazywana przez mężczyzn. W przypadku wskazań na pozostałe możliwe odpowiedzi wyniki w obu płciach są porównywalne.

200 Wykres 4.65. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "Czy w firmie dostępna jest informacja?" wg płci a) o zamierzeniach kierownictwa 3 25,00% 2 15,00% 1 7,95% 8. Czy w firmie dostępna jest informacja? a) o zamierzeniach kierownictwa 10,47% 18,60% 23,84% 14,34% 24,61% 5,00% 6,94% 13,02% 22,99% 17,57% 16,92% 22,56% bardzo kobieta mężczyzna b) dotycząca sytuacji przedsiębiorstwa 3 8. Czy w firmie dostępna jest informacja? b) dotycząca sytuacji przedsiębiorstwa 25,00% 2 15,00% 21,90% 22,48% 15,12% 21,90% 1 8,33% 10,08% 5,00% 6,29% 11,50% 21,04% 21,91% 14,75% 24,51% bardzo kobieta mężczyzna

201 c) oferta programu socjalnego 35,00% 3 25,00% 2 15,00% 1 5,00% 14,15% 8. Czy w firmie dostępna jest informacja? c) oferta programu socjalnego 8,91% 18,80% 18,02% 10,47% 29,65% 10,20% 9,11% 19,96% 21,91% 12,36% 26,25% bardzo kobieta mężczyzna d) o kursach do wyboru 5 45,00% 4 35,00% 3 25,00% 2 15,00% 1 5,00% 8. Czy w firmie dostępna jest informacja? d) o kursach do wyboru 12,98% 17,83% 13,37% 43,60% 6,59% 5,62% 3,04% 8,46% 14,97% 19,31% 15,84% 38,39% bardzo kobieta mężczyzna

202 e) o planowanych imprezach zakładowych (np. dni sportu, wycieczki) 3 25,00% 2 15,00% 1 5,00% 17,83% 8. Czy w firmie dostępna jest informacja? e) o planowanych imprezach zakładowych (np. dni sportu, wycieczki) 10,08% 17,44% 15,89% 11,63% 27,13% 16,27% 10,41% 19,96% 14,97% 14,32% 24,08% bardzo kobieta mężczyzna Analizując odpowiedzi ankietowanych, zauważyć można, że w pytaniu o tematykę dostępnej w przedsiębiorstwie informacji w większości odpowiedzi ( z wyjątkiem informacji o ofercie programu socjalnego) pracownicy częściej niż kierownicy wskazywali, że taka informacja w ich przedsiębiorstwie dla nich dostępna nie jest, co wskazuje, że osoby niezajmujące stanowisk kierowniczych mają mniejszy dostęp do informacji (wykresy 4.66a. - 4.66e.). Wykres 4.66. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "Czy w firmie dostępna jest informacja?" według zajmowanego stanowiska a) o zamierzeniach kierownictwa 3 25,00% 2 15,00% 1 5,00% 6,81% 8. Czy w firmie dostępna jest informacja? a) o zamierzeniach kierownictwa 11,83% 19,54% 21,08% 15,81% 24,81% 10,05% 11,06% 25,13% 20,10% 14,57% 19,10% bardzo pracownik kierownik

203 b) dotycząca sytuacji przedsiębiorstwa 3 25,00% 2 15,00% 1 5,00% 6,56% 8. Czy w firmie dostępna jest informacja? b) dotycząca sytuacji przedsiębiorstwa 10,80% 20,95% 22,49% 14,78% 24,29% 10,55% 10,55% 23,62% 21,11% 15,58% 18,59% bardzo pracownik kierownik c) oferta programu socjalnego 3 25,00% 2 8. Czy w firmie dostępna jest informacja? c) oferta programu socjalnego 18,64% 19,28% 28,02% 15,00% 1 12,47% 9,51% 11,95% 5,00% 11,56% 7,04% 22,11% 22,11% 9,05% 28,14% bardzo pracownik kierownik

204 d) o kursach do wyboru 8. Czy w firmie dostępna jest informacja? d) o kursach do wyboru 45,00% 4 35,00% 3 25,00% 2 15,00% 1 5,00% 42,29% 18,25% 13,11% 14,14% 4,63% 7,58% 6,03% 4,52% 17,09% 19,60% 16,08% 36,68% bardzo pracownik kierownik e) o planowanych imprezach zakładowych (np. dni sportu, wycieczki) 8. Czy w firmie dostępna jest informacja? e) o planowanych imprezach zakładowych (np. dni sportu, wycieczki) 3 26,86% 25,00% 2 15,00% 1 16,58% 10,67% 19,02% 15,55% 11,31% 5,00% 19,10% 8,54% 17,09% 15,08% 19,10% 21,11% bardzo pracownik kierownik Analizując odpowiedzi respondentów pod względem ich wykształcenia (wykresy 4.67a. - 4.67e.) zauważyć można, że żadna z informacji w przedsiębiorstwie, o jaką zapytano w ankiecie, nie jest dostępna dla pracowników z wykształceniem podstawowym. Ponadto dla osób z wykształceniem zawodowym nie jest dostępna informacja o kursach do wyboru.

205 Wykres 4.67. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "Czy w firmie dostępna jest informacja?" według wykształcenia a) o zamierzeniach kierownictwa 8. Czy w firmie dostępna jest informacja? a) o zamierzeniach kierownictwa bardzo 18,95% 26,22% 15,46% 15,73% 13,64% 23,94% 18,63% 22,73% 22,94% 19,71% 4,55% 12,47% 11,03% 13,64% 5,99% 8,68% 4,55% 40,91% 10 2 4 6 8 10 12 wykształcenie wyższe wykształcenie średnie wykształcenie zawodowe wykształcenie podstawowe

206 b) dotycząca sytuacji przedsiębiorstwa 8. Czy w firmie dostępna jest informacja? b) dotycząca sytuacji przedsiębiorstwa bardzo 15,71% 27,67% 16,96% 13,56% 13,64% 24,19% 20,98% 18,18% 23,94% 20,07% 13,64% 11,97% 9,95% 6,98% 7,78% 4,55% 40,91% 10 2 4 6 8 10 12 wykształcenie wyższe wykształcenie średnie wykształcenie zawodowe wykształcenie podstawowe c) oferta programu socjalnego 8. Czy w firmie dostępna jest informacja? c) oferta programu socjalnego bardzo 19,95% 33,63% 31,82% 13,47% 9,04% 31,82% 18,95% 21,16% 4,55% 20,70% 18,63% 13,64% 11,22% 7,41% 15,46% 10,13% 10 2 4 6 8 10 12 wykształcenie wyższe wykształcenie średnie wykształcenie zawodowe wykształcenie podstawowe

207 d) o kursach do wyboru 8. Czy w firmie dostępna jest informacja? d) o kursach do wyboru bardzo 13,97% 15,37% 4,55% 20,45% 17,36% 13,64% 16,21% 12,84% 9,98% 5,06% 4,99% 5,06% 34,41% 44,30% 81,82% 10 2 4 6 8 10 12 wykształcenie wyższe wykształcenie średnie wykształcenie zawodowe wykształcenie podstawowe e) o planowanych imprezach zakładowych (np. dni sportu, wycieczki) 8. Czy w firmie dostępna jest informacja? e) o planowanych imprezach zakładowych (np. dni sportu, wycieczki) bardzo 16,96% 31,46% 36,36% 13,22% 12,66% 13,64% 16,46% 14,47% 22,73% 21,95% 16,82% 4,55% 12,47% 9,04% 18,95% 15,55% 22,73% 10 2 4 6 8 10 12 wykształcenie wyższe wykształcenie średnie wykształcenie zawodowe wykształcenie podstawowe

208 Uwzględniając wiek respondentów w analizowaniu ich odpowiedzi (wykresy 4.68a. - 4.68e.), stwierdzić można, że tylko najstarsi pracownicy, tj. między 61 a 75 rokiem życia, nie mają w przedsiębiorstwie dostępu do informacji o bieżącej sytuacji przedsiębiorstwa i kursach do wyboru. W pozostałych rodzajach informacji i grupach wiekowych odpowiedzi ankietowanych kształtowy się podobnie. Wykres 4.68. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "Czy w firmie dostępna jest informacja?" według wieku a) o zamierzeniach kierownictwa 8. Czy w firmie dostępna jest informacja? a) o zamierzeniach kierownictwa bardzo 4,82% 8,53% 4,80% 7,23% 24,01% 23,60% 21,69% 18,18% 15,17% 13,20% 22,89% 18,33% 26,80% 25,30% 21,33% 19,20% 18,07% 12,48% 12,40% 36,36% 36,36% 5,00% 1 15,00% 2 25,00% 3 35,00% 4 wiek respondenta 18-30 lat wiek respondenta 46-60 lat wiek respondenta 31-45 lat wiek respondenta 61-75 lat

209 b) dotycząca sytuacji przedsiębiorstwa 8. Czy w firmie dostępna jest informacja? b) dotycząca sytuacji przedsiębiorstwa bardzo 25,28% 18,00% 21,69% 27,27% 13,74% 16,00% 18,07% 20,85% 22,80% 18,18% 20,06% 27,20% 16,87% 12,01% 1 4,82% 7,90% 6,00% 7,23% 31,33% 36,36% 5,00% 1 15,00% 2 25,00% 3 35,00% 4 wiek respondenta 18-30 lat wiek respondenta 46-60 lat wiek respondenta 31-45 lat wiek respondenta 61-75 lat c) oferta programu socjalnego 8. Czy w firmie dostępna jest informacja? c) oferta programu socjalnego bardzo 16,80% 14,46% 18,18% 10,90% 11,60% 10,84% 20,54% 19,60% 18,07% 16,75% 22,80% 9,00% 9,60% 7,23% 8,21% 19,60% 19,28% 27,27% 30,12% 34,44% 36,36% 5,00% 1 15,00% 2 25,00% 3 35,00% 4 wiek respondenta 18-30 lat wiek respondenta 46-60 lat wiek respondenta 31-45 lat wiek respondenta 61-75 lat

210 d) o kursach do wyboru 8. Czy w firmie dostępna jest informacja? d) o kursach do wyboru bardzo 12,48% 19,20% 14,46% 17,85% 20,40% 18,07% 18,18% 12,16% 17,20% 19,28% 6,79% 9,20% 2,41% 5,53% 2,80% 7,23% 27,27% 31,20% 38,55% 45,18% 54,55% 1 2 3 4 5 6 wiek respondenta 18-30 lat wiek respondenta 46-60 lat wiek respondenta 31-45 lat wiek respondenta 61-75 lat e) o planowanych imprezach zakładowych (np. dni sportu, wycieczki) 8. Czy w firmie dostępna jest informacja? e) o planowanych imprezach zakładowych (np. dni sportu, wycieczki) bardzo 4,82% 13,60% 20,48% 11,53% 13,60% 18,07% 13,90% 18,00% 20,48% 17,69% 22,40% 16,87% 10,58% 11,60% 15,17% 20,80% 19,28% 27,27% 27,27% 31,12% 36,36% 5,00% 1 15,00% 2 25,00% 3 35,00% 4 wiek respondenta 18-30 lat wiek respondenta 46-60 lat wiek respondenta 31-45 lat wiek respondenta 61-75 lat

211 Uwzględniając staż pracy respondentów, w analizowaniu ich odpowiedzi (wykresy 4.69a. - 4.69e.), stwierdzić można, że tylko pracownicy, z najdłuższym stażem pracy, czyli powyżej 51 lat, nie mają w przedsiębiorstwie dostępu do informacji o bieżącej sytuacji przedsiębiorstwa, ofercie programu socjalnego i kursach do wyboru oraz planowanych imprezach zakładowych. W pozostałych rodzajach informacji i długościach stażu pracy odpowiedzi ankietowanych kształtowy się podobnie. Wykres 4.69. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "Czy w firmie dostępna jest informacja?" według stażu pracy a) o zamierzeniach kierownictwa 8. Czy w firmie dostępna jest informacja? a) o zamierzeniach kierownictwa 21,99% 26,42% 21,57% 22,67% 29,73% 18,18% 13,09% 17,30% 13,73% 2 16,22% 45,45% 20,68% 18,55% 26,14% 2 24,32% 18,18% 21,73% 21,07% 18,95% 2 13,51% 18,18% 10 bardzo 13,35% 11,01% 11,76% 9,33% 8,11% 8,90% 5,66% 7,84% 8,00% 8,11% 2 4 6 8 10 12 staż pracy respondenta 0-3 staż pracy respondenta 4-10 staż pracy respondenta 11-20 staż pracy respondenta 21-30 staż pracy respondenta 31-40 staż pracy respondenta 41-50 staż pracy respondenta powyżej 50

212 b) dotycząca sytuacji przedsiębiorstwa 8. Czy w firmie dostępna jest informacja? b) dotycząca sytuacji przedsiębiorstwa bardzo 25,65% 22,64% 20,26% 17,33% 24,32% 27,27% 12,30% 16,67% 13,73% 17,33% 18,92% 36,36% 21,20% 21,38% 20,92% 30,67% 27,03% 27,27% 21,99% 19,50% 28,76% 16,00% 18,92% 10,47% 12,89% 9,15% 10,67% 5,41% 8,12% 6,92% 7,19% 8,00% 5,41% 10 2 4 6 8 10 12 staż pracy respondenta 0-3 staż pracy respondenta 4-10 staż pracy respondenta 11-20 staż pracy respondenta 21-30 staż pracy respondenta 31-40 staż pracy respondenta 41-50 staż pracy respondenta powyżej 50

213 c) oferta programu socjalnego 8. Czy w firmie dostępna jest informacja? c) oferta programu socjalnego bardzo 36,13% 28,30% 16,34% 17,33% 18,92% 10,21% 11,95% 13,73% 8,00% 5,41% 36,36% 22,77% 18,24% 16,99% 16,00% 24,32% 18,18% 14,92% 19,81% 24,18% 30,67% 21,62% 8,12% 10,06% 9,15% 10,67% 2,70% 18,18% 7,59% 11,64% 19,61% 17,33% 27,03% 10 2 4 6 8 10 12 staż pracy respondenta 0-3 staż pracy respondenta 4-10 staż pracy respondenta 11-20 staż pracy respondenta 21-30 staż pracy respondenta 31-40 staż pracy respondenta 41-50 staż pracy respondenta powyżej 50

214 d) o kursach do wyboru 8. Czy w firmie dostępna jest informacja? d) o kursach do wyboru 44,50% 42,45% 32,03% 33,33% 43,24% 63,64% 13,87% 12,58% 16,99% 21,33% 13,51% 18,18% 18,32% 16,35% 22,22% 2 18,92% 18,18% 10 11,26% 15,41% 18,30% 13,33% 16,22% bardzo 6,02% 8,81% 7,84% 6,67% 6,02% 4,40% 2,61% 5,33% 8,11% 2 4 6 8 10 12 staż pracy respondenta 0-3 staż pracy respondenta 4-10 staż pracy respondenta 11-20 staż pracy respondenta 21-30 staż pracy respondenta 31-40 staż pracy respondenta 41-50 staż pracy respondenta powyżej 50

215 e) o planowanych imprezach zakładowych (np. dni sportu, wycieczki) 8. Czy w firmie dostępna jest informacja? e) o planowanych imprezach zakładowych (np. dni sportu, wycieczki) bardzo 34,03% 22,64% 14,38% 21,33% 21,62% 18,18% 12,30% 11,01% 14,38% 12,00% 24,32% 36,36% 12,30% 16,04% 17,65% 22,67% 16,22% 27,27% 17,28% 20,44% 22,22% 16,00% 13,51% 10,47% 11,64% 9,80% 9,33% 2,70% 13,61% 18,24% 21,57% 18,67% 21,62% 18,18% 10 2 4 6 8 10 12 staż pracy respondenta 0-3 staż pracy respondenta 4-10 staż pracy respondenta 11-20 staż pracy respondenta 21-30 staż pracy respondenta 31-40 staż pracy respondenta 41-50 staż pracy respondenta powyżej 50 W pytaniu jedenastym, zapytano pracowników o tematykę miejsce, w którym korzystają z Internetu. Respondenci mieli do wyboru następujące możliwości odpowiedzi: a) w domu, b) w pracy, c) w kawiarence internetowej, przy czym, ankietowani nie zostali zobligowani do zaznaczenia tylko jednej odpowiedzi. Zestawienie odpowiedzi pracowników wielkopolskich przedsiębiorstw przedstawiono na wykresie 4.70.

216 Wykres 4.70. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie "Gdzie korzysta Pan/Pani z Internetu?" 11 Gdzie korzysta Pan/Pani z Internetu? 550 55,80% 525 w domu 500 475 450 w pracy 425 400 375 350 38,20% w kawiarence internetowej ilość wskazań 325 300 275 w domu i pracy 250 225 200 175 w domu, w pracy, w kawiarence internetowej 150 125 100 w pracy, w kawiarence internetowej 75 50 4,40% nie korzystam z Internetu 25 0 0,10% 0,50% 0,10% 0,90% Na podstawie odpowiedzi ankietowanych, stwierdzić można, że 55,80% badanej populacji pracowników korzysta z Internetu w domu i w pracy. 38,20% objętych badaniem pracowników wielkopolskich przedsiębiorstw korzysta z Internetu tylko w domu, 4,40% tylko w pracy. Zaledwie 0,90% respondentów nie korzysta z Internetu. Natomiast z 0,10% badanych zadeklarowało, że z Internetu korzysta w kawiarence internetowej.

217 5. ANALIZA WSPÓŁZALEŻNOŚCI ZJAWISK W badaniu zastosowano współzależność korelacyjną, która jest szczególnym przypadkiem zależności stochastycznej. Określonym wartościom jednej zmiennej odpowiadają ściśle określone średnie wartości drugiej zmiennej. Można ustalić jak zmienia się średnio wartość zmiennej zależnej Y w zależności od zmiennej niezależnej X. Liczbowe potwierdzenie występowania współzależności zjawisk nie oznacza występowanie układu przyczynowo-skutkowego między badanymi zjawiskami. W analizie identyfikuje się jedynie istnienie relacji, nie można natomiast stwierdzić związku przyczynowego będącego podłożem tych relacji. Analiza korelacyjna daje możliwość wykrycia i opisania w sposób ilościowy tylko współwystępowania zmiennych. Nadanie tym związkom charakteru przyczynowo-skutkowego wymaga głębszej analizy merytorycznej. Współczynnik korelacji liniowej Pearsona jest stosowany w przypadku zmiennych o charakterze ilościowym. Służy do określenia kierunku i siły zachodzących współzależności. Wartość współczynnika korelacji oblicza się z równania (1): r xy gdzie: x i, y i wartości zmiennych, odpowiednio X,Y dla obserwacji i (i = 1,2,3,,n), n liczba obserwacji, x, y - wartości średniej arytmetycznej dla zmiennych X,Y. = i= 1 n n i= 1 ( x ( x i i x)( y x) Współczynnik korelacji przyjmuje wartości z przedziału <-1;1>. Jeśli współczynnik przyjmuje wartości <0, wówczas między zmiennymi zachodzi związek odwrotny, tzn. wraz ze wzrostem wartości zmiennej X, maleje wartość zmiennej Y, a wraz ze spadkiem wartości zmiennej X, rosną wartości zmiennej Y. Jeśli współczynnik korelacji >0 między zmiennymi wstępuje związek wprost, tzn. wraz ze wzrostem wartości zmiennej X rosną wartości zmiennej Y, a wraz ze spadkiem wartości zmiennej X maleje wartość zmiennej Y. Jeśli współczynnik korelacji = 0, wówczas pomiędzy badanymi zmiennymi nie ma związku. Siła związku oceniana jest na podstawie wartości współczynnika korelacji. Im bliższa jest ta wartość 0 dodatnia lub ujemna, tym samym związek między badanymi zmiennymi jest słabszy. Im wartość jest bliższa -1 lub 1, tym związek jest mocniejszy. Jeśli wartość współczynnika wynosi -1 lub 1, występuje związek funkcyjny. W badaniu wykorzystano dane statystyczne pochodzące z badań ankietowych przeprowadzonych wśród pracowników wielkopolskich przedsiębiorstw. Jako zmienne niezależne - X przyjęto: płeć, wiek, staż pracy, wykształcenie, stanowisko, miejsce zamieszkania ankietowanych. Jako zmienne zależne przyjęto odpowiedzi ankietowanych na poszczególne pytania zawarte w formularzu ankiety. Wartości otrzymanych współczynników korelacji Pearson'a prezentują tabele 5.1a. - 5.1i. 2 n i i= 1 y) ( y y) i 2 (1)

218 5.1a. Wartości współczynnika korelacji Pearson'a

219 5.1b. Wartości współczynnika korelacji Pearson'a

220 5.1c. Wartości współczynnika korelacji Pearson'a

221 5.1d. Wartości współczynnika korelacji Pearson'a

222 5.1e. Wartości współczynnika korelacji Pearson'a

223 5.1f. Wartości współczynnika korelacji Pearson'a

224 5.1g. Wartości współczynnika korelacji Pearson'a

225 5.1h. Wartości współczynnika korelacji Pearson'a

226 5.1i. Wartości współczynnika korelacji Pearson'a