Podstawy Gospodarki Przestrzennej Rozwój strefy podmiejskiej. Suburbanizacja a Urban Sprawl Katedra Gospodarki Przestrzennej i Architektury Krajobrazu Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie
Ekspansja przestrzenna miast URBANIZA ACJA Urbanizacja nędzy kolosalny rozrost slumsów, a w jego następstwie choroby społeczne, przestępczość, wysokie wskaźniki umieralności i katastrofy społeczne na niespotykaną dotąd skalę, aktualne wyzwania cywilizacyjne i zagrożenia są w pierwszym rzędzie związane z urbanizacją krajów rozwijających się. Urbanizacja bogactwa, relokacja do suburbiów rodzin klasy średniej i wyższej, z wieloma negatywnymi efektami tego zjawiska, niekontrolowany rozwój miast skutkuje wzrostem potrzeb transportowych, wzrostem konsumpcji energii, podnosi koszty infrastruktury miejskiej i negatywnie oddziałuje na jakość przestrzeni podmiejskich oraz na środowisko naturalne. Źródło:[3]
Stadia rozwoju regionów miejskich Urbanizacja - ośrodek miejski rozwija się kosztem otaczających go obszarów wiejskich, liczba ludności całego miasta (aglomeracji) wzrasta, Suburbanizacja lub eksurbanizacji - strefa otaczająca miasto rozwija się kosztem ośrodka centralnego, co w efekcie daje rozwój przestrzenny aglomeracji, liczba ludności całego miasta (aglomeracji) wzrasta, Dezurbanizacja lub kontrurbanizacja - ubytek ludności z ośrodka centralnego, jak i zewnętrznych części miasta (aglomeracji) Reurbanizacja - zmniejsza się wskaźnik ubytku ludności z ośrodka centralnego
Stadia rozwoju regionów miejskich Model stadiów rozwoju regionów miejskich (Klaassen i Scimemi (1981)) pierwotnie nazwany modelem cyklu życia miasta. Model uwzględnia relację między wzrostem liczby ludności w rdzeniu i w obwodzie regionu miejskiego.
Stadia rozwoju regionów miejskich Jeśli w wyniku wewnętrznej redystrybucji (saldo migracji) przyrost ludności i podmiotów gospodarczych jest wyższy w strefie podmiejskiej niż w mieście centralnym oznacza to że miasto wkroczyło w fazę względnej suburbanizacji, a jeśli w mieście centralnym pojawia się ubytek ludności, wtedy mamy do czynienia z fazą bezwzględnej suburbanizacji.
Rozwój przestrzenny czy już suburbanizacja? ROZWÓJ Intensyfikacja zagospodarowania terenów podmiejskich spowodowana jest wyczerpaniem się możliwości realizacji nowego programu miejskiego w dotychczasowych granicach struktur zurbanizowanych. SBURBANIZACJA Przenoszenie miejsca pracy i zamieszkania poza dotychczasowe granice struktur,której nie towarzyszy wzrost liczby ludności oraz przyrost ilościowy miejsc pracy. Źródło:[8]
Suburbanizacja suburbium oznaczającego peryferyjny w stosunku do zainwestowanych terenów w mieście lub przylegający do granic administracyjnych miasta (blisko położony) obszar o funkcjach mieszkaniowych, najszersze znaczenie suburbanizacji to proces urbanizacji strefy podmiejskiej, proces ten najczęściej wskazuje na zmiany sposobu użytkowania ziemi. O suburbanizacji mówimy zarówno w kontekście przekształcania terenów wiejskich w tereny miejskie, jak i procesu intensyfikacji i zagęszczenia już użytkowanych nierolniczo terenów.
Suburbanizacja dlaczego? Czynniki ekonomiczne rozwój sieci transportowych, co przyczyniło się do szybkiego rozwoju i upowszechnienia środków transportu publicznego i prywatnego oraz dobre skomunikowanie przedmieść z miastem, poprawa sytuacji materialnej społeczeństwa umożliwiająca zakup nieruchomości i środków transportu oraz korzystna cena nieruchomości na obszarach podmiejskich i wiejskich w stosunku do wysokich cen gruntów w mieście, stosunkowo niskie koszty zamieszkania i życia na obszarach wiejskich, słaba gospodarka przestrzenna w aspekcie zrównoważonego rozwoju miast,
Suburbanizacja dlaczego? Czynniki ekonomiczne cd. wprowadzenie gospodarki opartej na zasadzie wolnego rynku (w tym otwarta przedsiębiorczość), przyzwolenie przez samorządy lokalne na lokalizację dużych inwestycji poza miastem dla zwiększenia dochodów gmin, lokalizacja centrów handlowych na obrzeżach miast, generująca powstawanie w bezpośrednim sąsiedztwie nowych osiedli mieszkaniowych, rozwój technologii (przemysłowych, informacyjnych) oraz techniki.
Suburbanizacja dlaczego? Czynniki społeczne chęć posiadania własnego domu poza miastem będącego miejscem zamieszkania lub drugiego domu stanowiącego miejsce wypoczynku i rekreacji, zaspokojenie bliskiego kontaktu z przyrodą, zamieszkiwanie w środowisku zdrowym, oddalonym od zgiełku miasta, i zanieczyszczeń generowanych przez postępującą cywilizację miast, ucieczka ze śródmieść miast, będących centrum rozwijającej się patologii społecznej (w tym narkomanii, alkoholizmu, przemocy, ubóstwa), poprawa bezpieczeństwa zamieszkania, atrakcyjność terenów wiejskich, potrzeba podkreślenia klasy społecznej przez budowanie w obszarach peryferyjnych miast rezydencji. Źródło:[5]
Kontekst przestrzenny zjawiska poza granicami miasta centralnego w obrębie tzw. strefy podmiejskiej bliższej wewnątrz granic administracyjnych miasta centralnego w obrębie strefy podmiejskiej dalszej SUBURBANIZACJA Źródło: [4]
Modele rozwoju struktur podmiejskich Rozwój skoncentrowany wzdłuż głównych pasm lub w wydzielonych obszarach, Rozwój chaotyczny, nie podporządkowany regułom koncentracji wokół głównych ciągów komunikacyjnych i infrastruktury technicznej Model mieszany. Determinanty wyboru modelu: Dostępność własnościowa i planistyczna terenu, Ograniczenia fizjograficzne i przyrodnicze, Popyt na rynku nieruchomości, Dostępność infrastrukturalna i komunikacyjna, Sąsiedztwo infrastruktury społecznej. Źródło: [8]
Urban sprawl (eksurbanizacja) sprawl oznacza rozprzestrzenianie się lub rozwijanie w sposób nieregularny i nieładny; pojęcie ma wydźwięk negatywny Urban sprawl (rozproszona suburbanizacja) oznacza proces zagospodarowywania w określony sposób terenów wiejskich poza zwartą strefą bardziej intensywnie użytkowaną w strefie podmiejskiej. Zagospodarowanie to cechuje rozproszona lokalizacja domostw, usług oraz miejsc pracy (centra biurowe, zakłady przemysłowe), połączonych nadmiernie rozbudowaną i niefunkcjonalną siecią dróg, a mieszkańcy tych terenów są silnie uzależnieni od samochodu (Duany i in. 2000; Peiser 2001; Squires 2002).
Urban sprawl Urban Sprawl and Smart Growth Study Act (2001): urban sprawl to każda zmiana w sposobie użytkowania przestrzeni poza terenem centralnego miasta, która: prowadzi do częściowego rozproszenia budownictwa mieszkaniowego lub usługowego; utraty otwartej przestrzeni, gospodarstw rolnych, przyrody ożywionej; utraty wartości przyrodniczych, krajobrazowych, kulturowych i rekreacyjnych; może skutkować podwyższonymi wydatkami publicznymi na infrastrukturę, instytucje publiczne lub transport.
Negatywne skutki Niszczenie zasobów naturalnych: Rabunkowy charakter gospodarki gruntowej, Nasilanie procesów pustynnienia, Niszczone są ekosystemy naturalne bezpośrednio lub poprzez rozdrabnianie obszarów, tworzenie barier, rozrywanie korytarzy migracji. Uszczuplane są stopniowo obszary przyrody chronionej. Źródło:[7]
Negatywne skutki Nadmierne zużycie energii: dominacja samochodu prywatnego wysoce energochłonnego. Skutki wtórne: wzrost zanieczyszczeń powietrza, ziemi, emisji CO 2 Do wzrostu zużycia energii i jego wtórnych skutków środowiskowych przyczyniają się także wydłużane systemy dystrybucji nośników infrastruktury technicznej i in. Źródło:[7]
Negatywne skutki Skutki społeczno-ekonomiczne: rosnąca segregacja mieszkańców według dochodów. znacznie bardziej kosztowna forma budowy miasta, w tym: coraz większe wydatki na codzienne dojazdy, trud i rosnący koszt zatłoczenia dróg, niewspółmiernie wysokie koszty rozciągania infrastruktury miejskiej Źródło:[7] www.kciuk.pl
Pozytywy doraźne Przecież wszyscy są zadowoleni... : właściciele terenów rolnych, sprzedający je za wielkie pieniądze, inwestorzy kupujący tereny znacznie taniej niż w mieście, gminy zwiększające dochody gminy zwiększające dochody z podatków od coraz liczniejszych przybyszów...
Przeciwdziałanie Od początku XX w., w Europie podejmowano działania obronne, racjonalizujące: Stopniowo wprowadzano współczesne prawa o planowaniu przestrzennym i kontroli użytkowania terenów (land-use), z coraz silniejszą strukturą administracji odpowiedzialnej za ład przestrzenny w kraju, Wprowadzono specjalne narzędzia ochrony stref podmiejskich przed presją zabudowy ustawę o zielonych pierścieniach (green belts w W.Brytanii i innych), Lansowano i realizowano ideę budowy nowych miast i planowej rozbudowy miast rozwojowych dla napływających do miast mas ludności, by zapobiec żywiołowi rozlewania się miast centralnych. W efekcie problem został względnie skutecznie opanowany, przynajmniej w tych krajach, gdzie środki te wprowadzono w życie w sposób konsekwentny (np. Wielka Brytania, Francja, Niemcy, Holandia, Kraje Skandynawskie...). Źródło: [7]
Literatura [1] A.T. Kowalewski, Społeczne, ekonomiczne i przestrzenne bariery rozwoju zrównoważonego, Instytut Rozwoju Miast, Kraków 2006, [2] A.T. Kowalewski, Rozwój zrównoważony w procesach urbanizacji, Nauka 1/2005, ss.123-146 [3] ESDP European Spatial Development Perspective. Wyd. 2000 [4] A. Lisowski, M. Grochowski, Procesy suburbanizacji. Uwarunkowania, formy i konsekwencje, Ekspertyzy do Koncepcji Zagospodarowania Przestrzennego Kraju, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2009 [5] J. Małek, Historyczne i współczesne uwarunkowania procesów suburbanizacji, Przestrzeń i FORMA 16/2011 [6] P. Lorens, Suburbanizacja w procesie rozwoju miasta postsocjalistycznego [w:] Lorens P. (red.) Problem suburbanizacji, Biblioteka Urbanisty 7, Urbanista, Warszawa, 2005, s. 33 44. [7] R. Dylewski, Żywiołowa suburbanizacja w świetle raportu Komisji Europejskiej i wnioski dla,człowiek i Środowisko 31 (1-2) 2007, s. 123-131, [8] P. Lorens, Urban sprawl. Wpływ na przestrzeń. Prezentacja multimedialna. Politechnika Gdańska Wydział Architektury [9] http://www.transport-publiczny.pl/wiadomosci/bkm-urban-sprawl-nie-da-sie-zatrzymac-trzeba-nimsterowac-45997.html