Badanie zostało zrealizowane na zlecenie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej przez Zespół Badawczy Collect Consulting S.A.

203 RAPORT KOŃCOWY Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO KL w kontekście potrzeb osób niepełnosprawnych Badanie ewaluacyjne współfinansowane przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Badanie zostało zrealizowane na zlecenie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej przez Zespół Badawczy Collect Consulting S.A. w składzie: Magdalena Sęk kierownik badania Magdalena Hędrzak-Mącznik Wojciech Goleński Małgorzata Okularczyk Luty 203 Collect Consulting S.A. ul. Rolna 4 40-555 Katowice www.collect.pl Badanie ewaluacyjne współfinansowane przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Strona 2 Spis treści Wykaz skrótów... 3 Streszczenie... 4 Summary... 8 Wprowadzenie... 2. Przedmiot badania...3.2 Koncepcja i metodologia badania...3.3 Kontekst badania osoby niepełnosprawne na rynku pracy...8 2 Wyniki badania... 27 2. Typy wsparcia realizowane w ramach badanych projektów...27 2.. Wsparcie realizowane w ramach projektów Poddziałania.3.6...27 2..2 Wsparcie realizowane w komponencie regionalnym...38 2.2 Efekty wdrażania projektów...44 2.2.2 Efekty wdrażania projektów Poddziałania.3.6...45 2.2.3 Efekty wdrażania projektów komponentu regionalnego PO KL...6 2.3 Ocena sposobu zarządzania projektami Poddziałania.3.6 PO KL...65 3 Podsumowanie... 70 4 Wnioski i rekomendacje... 74 5 Spis tabel... 78 6 Spis wykresów... 78 7 Spis rysunków... 79 8 Aneks... 80 Aneks I Wsparcie udzielone uczestnikom projektów Poddziałania.3.6 ścieżka udziału w projekcie...80 Aneks II Narzędzia badawcze wykorzystane w badaniu...90 Scenariusz indywidualnego wywiadu pogłębionego z przedstawicielami PFRON...90 Scenariusz indywidualnego wywiadu pogłębionego z przedstawicielami MPiPS, CRZL...95 Scenariusz wywiadu eksperckiego...98 Scenariusz telefonicznego wywiadu pogłębionego z przedstawicielami IP i IP II PO KL... 0 Scenariusz telefonicznego wywiadu pogłębionego z beneficjentami realizującymi projekty w komponencie regionalnym PO KL... 04 Scenariusz telefonicznego wywiadu swobodnego z beneficjentami realizującymi projekty innowacyjne... 07 Kwestionariusz ankiety dla uczestników/opiekunów uczestników projektów realizowanych w ramach Poddziałania.3.6 PO KL... Kwestionariusz ankiety dla osób niepełnosprawnych/opiekunów osób niepełnosprawnych nieuczestniczących w projektach finansowanych ze środków PO KL... 22 9 Bibliografia... 28 Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 3 Wykaz skrótów BAEL BDL CATI (ang. Computer Assisted Telephone Interview) EFS FAR GUS IDI (ang. In-Depth Interview) IW EQUAL IPD NGO (ang. non-govermental organizations) ON PAPI (ang. Paper and Pencil Interview) PEFS PFRON Poddziałanie.3.6 Badanie aktywności ekonomicznej ludności Bank Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego Telefoniczny wywiad kwestionariuszowy wspomagany komputerowo Europejski Fundusz Społeczny Fundacja Aktywnej Rehabilitacji Główny Urząd Statystyczny Indywidualny Wywiad Pogłebiony Inicjatywa Wspólnotowa EQUAL Indywidualny Plan Działania Organizacje pożytku publicznego Osoby niepełnosprawne Bezpośredni wywiad kwestionariuszowy Podsystem Monitorowania Europejskiego Funduszu Społecznego Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych Priorytet I Zatrudnienie i integracja społeczna Działanie.3 Ogólnopolskie Programy Integracji i Aktywizacji Zawodowej Poddziałanie.3.6 PFRON projekty systemowe PO KL Program Operacyjny Kapitał Ludzki na lata 2007-203 SODiR TDI TTAP (ang. TEACCH Transition Assessment Profile) UE UNPD Wytyczne WCAG (Web Content Accessibility Guidelines) ZAZ ZPCh System Obsługi Dofinansowań i Refundacji Telefoniczny wywiad pogłębiony Profil umiejętności zawodowych i społecznych Unia Europejska Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju Wytyczne dotyczące dostępności treści internetowych Zakład Aktywności Zawodowej Zakład Pracy Chronionej Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 4 Streszczenie Niniejszy raport został opracowany przez Zespół Collect Consulting S.A. i Invest & Consulting Group Sp. z o.o. w ramach badania ewaluacyjnego pt. Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO KL w kontekście potrzeb osób niepełnosprawnych. Realizacja projektu badawczego była współfinansowana przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Głównym celem badania była ocena użyteczności, skuteczności, efektywności i trwałości wsparcia udzielonego w ramach projektów systemowych z Poddziałania.3.6 PO KL oraz projektów wspierających osoby niepełnosprawne, zrealizowanych w komponencie regionalnym w Priorytetach VI- VIII, a także ocena trafności wsparcia zaoferowanego dotychczas w projektach wobec rzeczywistych potrzeb osób niepełnosprawnych. Zakres i przedmiot badania. Badaniem objętych zostało 6 projektów systemowych (projekty zakończone oraz będące w trakcie realizacji) realizowanych przez PFRON i instytucje partnerskie w ramach Poddziałania.3.6 PFRON projekty systemowe oraz wybrane projekty komponentu regionalnego PO KL (32 projekty) skierowane do osób niepełnosprawnych. Badanie objęło ocenę wsparcia udzielonego osobom o różnym stopniu i rodzaju niepełnosprawności w ramach wskazanych osi priorytetowych PO KL, w tym osób z: Niepełnosprawnością fizyczną (osoby z upośledzeniem narządów ruchu, osoby z przewlekłymi chorobami wewnętrznymi); Niepełnosprawnością intelektualną (osoby z chorobą psychiczną, osoby z upośledzeniem intelektualnym); Niepełnosprawnością sensoryczną (osoby niewidome i słabowidzące; osoby niesłyszące i słabosłyszące); Niepełnosprawnościami sprzężonymi. Metodologia. W trakcie ewaluacji wykorzystane zostały ilościowe i jakościowe metody badawcze. Zrealizowano: badanie ilościowe wśród niepełnosprawnych uczestników projektów Poddziałania.3.6 PO KL oraz osób nieuczestniczących we wsparciu finansowanym ze środków UE, indywidualne wywiady pogłębione z przedstawicielami instytucji odpowiadających za wdrażanie projektów systemowych, telefoniczne wywiady pogłębione z instytucjami partnerskimi realizującymi projekty systemowe oraz z przedstawicielami instytucji pośredniczących PO KL I-go i II-go stopnia w regionach, a także wywiady z beneficjentami realizującymi projekty skierowane do osób niepełnosprawnych w komponencie regionalnym PO KL w ramach studiów przypadku. Na zakończenie procesu badawczego przeprowadzono panel ekspertów celem skonsultowania wniosków i rekomendacji z badania. Wyniki badania. Analiza projektów Poddziałania.3.6 oraz komponentu regionalnego PO KL wskazuje, że część projektów wykorzystuje taki sam model kompleksowego wsparcia osób niepełnosprawnych. Wsparcie realizowane w projektach systemowych opiera się na diagnozie potencjału uczestnika i wykorzystuje zasadę empowerment uczestnicy włączani są w proces opracowywania i doboru najskuteczniejszych działań uwzględniających ich cechy jednostkowe. Model wsparcia stosowany w projektach systemowych zapewnia objęcie uczestników kompleksowymi działaniami zmierzającymi, w zależności od potrzeb, do nabycia kompetencji społecznych Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 5 i interpersonalnych lub kompetencji umożliwiających wejście/powrót na rynek pracy. Również projekty z komponentu regionalnego (Priorytet VI, VII i VIII) realizują wsparcie w oparciu o indywidualną diagnozę, jednakże nie określają szczegółowo rodzaju i stopnia niepełnosprawności potencjalnych uczestników projektów. Taka konstrukcja projektów wynika z zapisów Szczegółowego Opisu Priorytetów PO KL, która nie wymaga od projektodawców określania tych cech, jednakże zdefiniowanie grupy docelowej wydaje się być pierwszym krokiem do określenia najbardziej adekwatnych form wsparcia. Wśród najbardziej skutecznych form aktywizacji zawodowej stosowanych w badanych projektach na wyróżnienie zasługują projekty kompleksowe, oferujące szereg form wsparcia z włączeniem działań zmierzających do aktywizacji społecznej, oraz działania skierowane ściśle na wprowadzenie osób niepełnosprawnych na rynek pracy, tj. staże, praktyki zawodowe oraz kursy i szkolenia zawodowe. O istotności działań związanych bezpośrednio z aktywizacją zawodową świadczą wyniki badania ilościowego 43% respondentów (uczestników projektów systemowych) wskazało kursy zawodowe jako najbardziej atrakcyjną formę wsparcia w ramach projektu, 38,7% respondentów wskazało szkolenia zawodowe, a 34,6% szkolenia z zakresu aktywnego poszukiwania pracy. Podobnie osoby, które dotychczas nie uczestniczyły w projektach finansowanych ze środków unijnych, chętnie wzięłyby udział w szkoleniach i kursach zawodowych (34,5% respondentów) czy stażach i praktykach w zakładach pracy (27,6% uczestników badania). Najbardziej istotnym efektem wdrażania projektów realizowanych w ramach PO KL w kontekście aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych jest znalezienie zatrudnienia. O ile w ramach projektów realizowanych przez PFRON wraz z partnerami, na podstawie dostępnych raportów badawczych można określić liczbę osób, które w wyniku projektu podjęły zatrudnienie, o tyle w przypadku projektów komponentu regionalnego nie jest to możliwe z powodu braku monitoringu losów uczestników. Prowadzenie tego typu działań pozwoliłoby zbadać realny poziom skuteczności projektów oraz mogło posłużyć jako punkt odniesienia przy realizacji kolejnych projektów, co jest szczególnie istotne w kontekście trudności w realizacji wskaźników zatrudnieniowych i obawy projektodawców przed wskazywaniem wysokich wartości tych wskaźników w projektach w związku z niepewnością co do osiągniecia założonych rezultatów. Uczestnicy badanych projektów, w zależności od predyspozycji związanych z rodzajem i stopniem niepełnosprawności, podejmowali zatrudnienie zarówno na otwartym jak i chronionym rynku pracy. Wyniki badania ilościowego wśród uczestników projektów Poddziałania.3.6 wskazują, że po zakończeniu udziału w projekcie 5% respondentów znalazło zatrudnienie. Dodatkowo, pozytywnym zjawiskiem jest fakt, że większość z tych osób utrzymała zatrudnienie lub pracuje w innym zakładzie, co świadczy o wpływie realizowanego wsparcia na wzrost mobilności zawodowej osób niepełnosprawnych. Oprócz znalezienia zatrudnienia i nabycia kwalifikacji zawodowych ważnym elementem są kompetencje miękkie, nabywane przez osoby niepełnosprawne w wyniku realizacji projektów PO KL. W tym miejscu należy zaznaczyć, że projekty realizowane w ramach komponentu regionalnego w większym stopniu nastawione są na osiąganie rezultatów miękkich niż efektów związanych z realną aktywizacją zawodową, przekładającą się na znalezienie zatrudnienia. Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 6 W ramach Poddziałania.3.6 PO KL realizowane były dwa projekty badawcze o odmiennym charakterze. Projekt koncentrujący się na badaniu stron internetowych pod kątem ich dostępności dla osób niepełnosprawnych skierowany był na bardziej wymierne efekty. Skala jego bezpośredniego oddziaływania była ograniczona do 00 podmiotów ze względu na pilotażowy charakter tego projektu. Ponadto działaniem podsumowującym badanie było wydanie podręcznika dobrych praktyk, który był udostępniany zainteresowanym podmiotom w wersji elektronicznej i drukowanej. Drugi z projektów miał charakter diagnozy potrzeb i możliwości osób niepełnosprawnych w kontekście ich aktywizacji społecznej i zawodowej. Grupa odbiorców uzyskanych wyników badania jest rozległa, gdyż mogą z nich korzystać wszystkie instytucje i organizacje współpracujące z osobami niepełnosprawnymi i wspierające osoby niepełnosprawne. Sposób zarządzania stosowany w projektach realizowanych w ramach Poddziałania.3.6 PO KL umożliwia realizację tych projektów zgodnie z założeniami, tj. wskaźniki z wniosku o dofinansowanie są sukcesywnie osiągane. Niemniej jednak instytucje partnerskie dostrzegają wiele aspektów zarządzania wymagających zmian bądź udoskonaleń. Podstawowym zarzutem jest zbyt rozbudowana biurokracja, która absorbuje pracę wielu osób. Instytucje realizujące projekt, zwłaszcza niewielkie organizacje pozarządowe, nie mają zasobów do tak złożonej pracy administracyjnej. Wyrażają niezadowolenie, że większość czasu zamiast na aktywizację społeczno-zawodową osób niepełnosprawnych poświęcają na tworzenie dokumentów zarządczych. Sytuacja taka jest spowodowana stosowaniem w projektach złożonych metod zarządzania, często niedostosowanych do możliwości organizacji partnerskich. Pomimo występujących opinii negatywnych, stosowane metody zarządzana mają niewątpliwe zalety. PFRON, będący liderem realizowanych projektów, pomaga partnerom w wydatkowaniu środków zgodnie z zasadą kwalifikowalności wydatków oraz przestrzeganiu innych procedur wymaganych przez zapisy PO KL. Ponadto umożliwia on współpracę pomiędzy podmiotami o różnej osobowości prawnej, rozmieszczonymi w różnych częściach kraju. Procesowi zarządzania towarzyszy ewaluacja. Najczęściej w projekcie zakładane jest badanie mid-term oraz ex-post. Jest to obowiązek lidera projektu. Instytucje partnerskie dostrzegając konieczność bieżącej weryfikacji adekwatności realizowanych działań do potrzeb beneficjentów, same na własne potrzeby prowadzą wywiady z uczestnikami wsparcia oraz osobami prowadzącymi zajęcia. Wnioski i rekomendacje. Wśród najważniejszych wniosków płynących z niniejszego badania wyróżnić należy następujące kwestie: Najbardziej skuteczne pod względem aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych projekty to takie, które oferują uczestnikom kompleksowe wsparcie łączące ze sobą zarówno elementy aktywizacji zawodowej, jak i społecznej. Należy jednak pamiętać, że proporcje między działaniami związanymi głównie z aktywizacją zawodową i zajęciami skierowanymi na nabywanie kompetencji społecznych muszą uwzględniać rodzaj i stopień niepełnosprawności uczestników projektów. Wsparcie związane z kształtowaniem kompetencji miękkich zdecydowanie częściej potrzebne jest osobom z zaburzeniami psychicznymi i upośledzeniem intelektualnym niż osobom niepełnosprawnym ruchowo czy z niepełnosprawnością sensoryczną. Dobrą praktyką stosowaną głównie w projektach systemowych, którą należy upowszechniać, jest włączanie w proces planowania wsparcia samych zainteresowanych. Stosowanie zasady empowerment umożliwia zaplanowanie wsparcia zindywidualizowanego, dostosowanego do potrzeb konkretnego uczestnika. Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 7 Do najskuteczniejszych form wsparcia skierowanych na aktywizację zawodową zaliczyć należy wszystkie działania umożliwiające zdobycie kwalifikacji zawodowych oraz umiejętności praktycznych, jednakże, aby formy te zaowocowały znalezieniem zatrudnienia konieczne jest wydłużenie czasu przebywania osób niepełnosprawnych w środowisku pracy. Czas trwania stażu powinien umożliwiać zapoznanie się pracownika niepełnosprawnego z sytuacją zawodową, a także dać możliwość pracodawcy poznania potencjału pracownika niepełnosprawnego. W związku z tym staże powinny trwać nie krócej niż 6 miesięcy. Jak wynika z analizy projektów komponentu regionalnego, instytucje statutowo zajmujące się działaniem na rzecz osób niepełnosprawnych wykorzystując swoje doświadczenie skuteczniej niż inne podmioty dostosowują wsparcie do potrzeb związanych z konkretnymi rodzajami niepełnosprawności. Ważne jest, aby tego typu organizacje (organizacje pożytku publicznego stowarzyszenia, fundacje) promować i zachęcać do realizacji projektów. Sukces w tym zakresie mogłoby odnieść realizowanie projektów w partnerstwach NGO i pracodawców. W jednym z realizowanych projektów badawczych zostało założone wsparcie dla instytucji poddanych badaniu na etapie wdrażania skierowanych do nich rekomendacji (badanie dotyczyło dostosowania stron internetowych prowadzonych przez te instytucje do potrzeb osób niepełnosprawnych). Była to dobra praktyka, którą niewątpliwie warto powielać w kolejnych tego typu projektach. Odbiorcy wsparcia mieli możliwość konsultacji sposobu wdrożenia rekomendacji zarówno z audytorami, jak również z informatykami, dzięki czemu wdrażanie przebiegło sprawnie i przyniosło oczekiwane efekty. Sposób zarządzania projektami systemowymi wynikający zarówno z regulacji Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, jak również z ustaleń PFRON jest bardzo skomplikowany, co zniechęca większość organizacji non-profit do udziału w tych projektach. Konieczne jest zatem redukowanie procedur zarządzania zarówno na poziomie wytycznych do realizacji PO KL, jak również na etapie ustaleń pomiędzy partnerami (m.in. sposób, intensywność i kanał kontaktów roboczych, rodzaj i częstotliwość raportowania). Jednym z celów tworzenia partnerstw w ramach projektów systemowych powinno być nawiązywanie trwałych sieci współpracy pomiędzy podmiotami wspierającymi osoby niepełnosprawne. Tworząc projekty systemowe należy więc zwrócić uwagę, że wpływ na trwałość nawiązanych pomiędzy instytucjami relacji ma rodzaj, zakres i częstotliwość kontaktów pomiędzy nimi (partnerami), a także ich wzajemne rozmieszczenie przestrzenne. Dużo większa szansa na podejmowanie dalszej współpracy występuje pomiędzy podmiotami z tego samego regionu oraz kierującymi wsparcie do tej samej lub podobnej grupy docelowej. Szczegółowe wyniki badania zaprezentowane zostały w kolejnych rozdziałach. W celu szerszego zapoznania się z wnioskami i rekomendacjami zapraszamy do lektury raportu. Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 8 Summary The present report has been elaborated by the research teams of the Collect Consulting S.A. company and the Invest & Consulting Group Sp. z o.o. company within the evaluative study entitled: The research on the appropriateness and effectiveness of the support implemented under the Submeasure.3.6 and within the regional component of the Human Capital Operational Programme concerning the needs of disabled people. The implementation of the abovementioned research project was co-financed by the European Union under the European Social Fund. The main aim of the research was to assess the usefulness, the efficiency, the effectiveness and the durability of consequences of the support provided within the system project implemented in the field of the Sub-measure.3.6 of the Human Capital Operational Programme and other projects designed to help people with disabilities, accomplished under the regional component of the Priority VI-VIII, as well as to evaluate the appropriateness of the support offered so far in different projects in terms of the disabled people s real needs. The scope and the object of the research. The research covered 3 system projects (the projects that have already been completed, as well as those still in progress) implemented by the PFRON (Polish: Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych; the National Fund for Rehabilitation of Disabled Persons) and other partnership institutions under the Sub-measure.3.6. the PFRON the system projects, as well as some selected projects of the Human Capital Operational Programme s regional component (32 projects) aimed at people with disabilities. The research involved the assessment of the support, which people with different types and different degrees of disabilities were provided with under the indicated priority axes of the Human Capital Operational Programme. It included persons with following types of disabilities: Physical disabilities (people with impaired mobility, people with chronic internal diseases); Intellectual disabilities (persons with mental illnesses, intellectually impaired people); Sensory disabilities (people with blindness and visually impaired; persons with deafness and hearing impairment); Combined disabilities. Methodology. During the evaluation process, the quantitative and the qualitative research methods were used. There were implemented the following studies: a quantitative method research among the disabled participants of the Sub-measure.3.6 projects within the HC OP and among people who did not benefit from any financial support offered by the European Union funds, the individual depth interviews with the representatives of the institutions responsible for the implementation of the system projects, the telephone depth interviews with the partnership institutions which accomplish the system projects and with the representatives of the regional HC OP intermediate bodies of the first and the second degree, as well as the interviews with the beneficiaries carrying out the projects aimed at disabled persons under the regional component of the Human Capital Operational Programme within the framework of case studies. As the completion of the research process, there was organized a panel meeting of experts in order to consult the conclusions and the recommendations resulting from the research. Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 9 The results of the study. The analysis of projects of the Sub-measure.3.6 and the regional component of the Human Capital Operational Programme indicates that a part of projects uses the same model of a comprehensive support aimed at persons with disabilities. The support under the system projects is based on a diagnosis of the participant s potential and utilizes the principle of empowerment the participants take part in the process of elaboration and choice of the most effective activities, taking into account their individual features. The model of support used in the system projects ensures the possibility to cover the participants with comprehensive activities leading, according to their needs, to acquire different social and interpersonal competencies or the competencies enabling an entry/ return to the labour market. Also the projects of the regional component (Priority VI, VII, VIII) implement the support based on an individual diagnosis, they do not, however, define in such a detailed way the type and the degree of a disability of potential participants. Such structure is a kind of consequence of provisions included in the Detailed Description of the HC OP Priorities, and it does not require from the projectors to determine these features, while the definition of the target group seems to be the first step to set the most appropriate forms of support. From the most effective forms of professional activation, used in the examined projects, there should be distinguished the comprehensive projects, offering a number of different forms of support, including the action undertaken to provide a social activation, and the activities aimed strictly at helping the persons with disabilities to enter the labour market, that is internships, apprenticeships, as well as vocational courses and professional trainings. The importance of the activities concerning professional activation was shown in the quantitative research results 43% of the respondents (of the participants of the system projects) mentioned the vocational courses as one of the most attractive form of support offered within the project, 38,7% of the respondents indicated professional trainings, and 34,6% pointed to the training regarding active job searching. Similarly, the people, who have not yet participated in the programmes financed by the European funds, would be interested to take part in the trainings and vocational courses (34,5% of the respondents) or in the internships or apprenticeships in the workplaces (27,6% of the surveyed). In terms of professional activation of the disabled people, the most significant effect of the implemented projects carrying out under the HC OP is finding an employment. While, in case of the projects implemented by the PFRON with its partners, it is possible to specify, on the basis of the available research reports, the number of people who took up employment as a result of the project, whereas, in case of the regional component s projects, it is not practicable due to lack of monitoring of the further professional fates of the participants. Conducting such activities would provide a possibility to examine a real level of the projects effectiveness and could constitute a kind of reference for the implementation of subsequent projects, which is important especially in the context of all difficulties in achieving the employment rates and the projectors concerns related to indicating high values of these rates in projects, due to the uncertainty concerning the possibility to achieve the assumed results. According to the predispositions related to the type and degree of disability, the participant of the analyzed projects were taking up the employment on both the open labour market and the sheltered labour market. The results of the quantitative study conducted among the participants of the Sub-measure.3.6 projects clearly indicate that, after the completion of their participation in the project, 5% of the respondents found an employment. Moreover, Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 0 another positive phenomenon can be a fact that the major part of these people maintained employment or is currently hired in another workplace, which shows a huge influence of the implemented support on the increase in mobility of persons with disabilities. Apart from finding employment and acquiring professional qualifications, another important element are the soft competencies, achieved by the people with disabilities during the accomplishment of the HC OP projects. It is worth mentioning that the project completed within the regional component are aimed more at acquiring soft competencies than at achieving results connected with a real professional activation, which is reflected in the opportunity to find an employment. In the Framework of the Sub-measure.3.6 of the HC OP there were accomplished two different research projects. The project, which consisted of testing the Web pages for their access for the disabled persons, had more measurable effects. The scope of its direct influence was limited to 00 subjects. Moreover, within the project, a manual of good practices was issued and shared with the interested subjects in both electronic and paper versions. The second project s aim was to diagnose the needs and the opportunities of people with disabilities in terms of their professional and social activation. Its target group was extensive, because all the institutions and organizations conducting their activity in relation to the disabled people could benefit from the obtained results. The management of the projects implemented within the Sub-measure.3.6 of the HC OP fulfills its basic functions. The projects are accomplished in the within budget, and indicators of the application for project s funding are successfully achieved. Nevertheless, the partnership institutions see many aspects of management that require changes or improvements. The main complaint is too extensive bureaucracy, which involves work of many people. The institutions, project developers, especially small NGOs, do not have the resources for such a complex administrative work. They express their disappointment regarding the fact that most of the time is spent on preparing management documents instead of working for social and professional activation of the disabled persons. This situation is caused by the use of complex management methods in the projects, which are often not adapted to the capabilities of partnership organizations. Despite the fact that there appear some negative opinions on the utilized management methods, they have some unquestionable advantages. The PFRON, leading in implementing projects, helps its partnership organizations to spend the funds according to the principle of eligibility of expenditure and in compliance with other procedures required by the provisions of the Human Capital Operational Programme. In addition, it facilitates cooperation between the entities of different legal personality, located in different parts of the country. The management process is accompanied with the evolution. Usually, in the project a mid-term and ex-post researches are planned. It is the leader s obligation. Being aware of the necessity to currently verify the appropriateness of the ongoing activities for the needs of beneficiaries, the Partnership Institutions themselves organize for their own needs the interviews with the recipients and with the persons running different activities within the offered support. Conclusions and recommendations. Among the most important conclusions resulting from the present research, there should be mentioned the following matters: In terms of the professional activation of the people with disabilities, the most effective are the projects, which offer to their participants a comprehensive support, combining the elements of both professional and social activation. However, it should be remembered that the proportions between the activities aimed at the professional activation and the activities Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona directed at the acquisition of social skills should include the type and the degree of a disability of each participant of the projects. The support concerning the acquisition of the soft competencies is more often required in case of people with mental illnesses and intellectual impairment than in case of people with physical disabilities or sensory disabilities. An example of a good practice, used predominantly in the system projects, which should be widely promoted, is including the recipients of the support in the process of planning. The fact that there is utilized a principle of empowerment, gives the possibility to plan an individualized kind of support, tailored to the specific needs of each participant. To the most effective forms of support aimed at the professional activation we should include all the activities which enable the acquisition of professional and practical skills, however, to make them helpful in finding an employment, it is indispensable to extend the time which the people with disabilities spend in the work environment. The duration of an internship should provide a disabled worker with the possibility to know well the professional situation, as well as give the employer a chance to see the potential of the employee with disabilities. Thus, the internships should last at least 6 months. As it was shown in the analysis of the regional component s projects, the statutory institutions, which operate for the people with disabilities, using their experience are more efficient that other bodies in adapting the support to the needs connected with certain types of disabilities. It is important to promote this kind of institutions (public benefit organizations, associations, foundations) and encourage them to implement projects. In this regard, successful could be a realization of projects conducted by the cooperating NGOs and employers. In the accomplished research project there was assumed a support at the stage of accomplishing recommendations for the institutions covered with the study (the study concerned the adjustment of websites operated by these institutions for the disabled people). It was an example of good practices, which shall definitely be promoted in this kind of projects. The support recipients had an opportunity to consult both the auditors and IT specialists, thus the implementation of the recommendations went well and brought the expected results. The way of managing the system projects, resulting from both the provisions of the Human Capital Operational Programme and the arrangements of the PFRON, is very complicated and it discourages most of non-profit institutions to take part in them. Therefore, it is necessary to reduce the management procedures at both stages: at the stage of guidelines for the implementation of the HC OP and at the stage of arrangements done between partners (e.g. manner, intensity and the channel working contacts, type and frequency of reporting). One of the aims of creating partnerships within the system projects should be establishing long-lasting nets of cooperation between the entities supporting the disabled persons. Making system projects, one should take into account the fact that what influences the sustainability of relationship established between the institutions, is the type, the scope and the frequency of contacts between them (partners), as well as their location. It is much more likely to undertake further cooperation between the entities located in the same region and directing their support to a similar target group. The detailed results of the implemented research have been presented in the following chapters of the present paper. In order to become better acquainted with the conclusions and recommendations, we invite you to read the whole report. Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 2 Wprowadzenie Prezentowany raport stanowi podsumowanie prowadzonego przez Zespół Collect Consulting S.A. i Invest & Consulting Group Sp. z o.o. badania ewaluacyjnego pt. Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO. Proces badawczy (włączając opracowanie metodologii oraz opracowanie raportu końcowego z badania) prowadzony był od września 202 roku do stycznia 203 roku. Dokument przedstawia wyniki badań ilościowych przeprowadzonych wśród niepełnosprawnych uczestników projektów realizowanych w ramach Poddziałania.3.6 PFRON oraz osób niepełnosprawnych nieuczestniczących w projektach finansowanych ze środków unijnych, a także wyniki badań jakościowych prowadzonych wśród przedstawicieli instytucji zaangażowanych we wdrażanie i realizowanie projektów systemowych, oraz instytucji realizujących projekty kierowane do ON, finansowane ze środków EFS w regionach. Wspieranie aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych staje się coraz istotniejszym elementem polityki społecznej, o czym świadczą działania podejmowane w tym zakresie przez instytucje administracji państwowej, samorządy oraz organizacje pozarządowe. Jednym z priorytetów Strategii Polityki Społecznej na lata 2007-203 jest kompleksowa rehabilitacja i aktywizacja osób niepełnosprawnych. Priorytet ten jest realizowany poprzez szereg działań zmierzających do osiągnięcia następujących celów związanych z aktywizacją zawodową i społeczną: Rehabilitacja zawodowa i społeczna osób niepełnosprawnych; Tworzenie warunków do większej aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych, jako podstawy społecznej integracji i poprawy warunków ich życia; Zapewnienie osobom niepełnosprawnym dostępu do usług społecznych; Usprawnienie systemu rehabilitacji, na rzecz utrzymania możliwości aktywności zawodowej. Mimo szeregu działań zmierzających do aktywizacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych sytuacja tej grupy na rynku pracy jest szczególnie trudna. Już Narodowy Spis Powszechny z 2002 r. pokazał, że większość osób niepełnosprawnych w Polsce jest bierna zawodowo, a ich potencjał nie jest wykorzystywany przez gospodarkę. Wynika to zarówno z dyskryminacji tej grupy na rynku pracy przez pracodawców, samej postawy osób niepełnosprawnych (bierność, niska motywacja), ale także ze słabszego wykształcenia i kwalifikacji osób niepełnosprawnych. Choć w tym miejscu należy zaznaczyć, że osoby niepełnosprawne z wykształceniem średnim i wyższym znajdują się w równie trudnej sytuacji na rynku pracy co osoby niepełnosprawne z wykształceniem zawodowym i niższym. Przytoczona we wstępie Strategia Polityki Społecznej koresponduje z założeniami Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (PO KL) na lata 2007-203 w zakresie wyrównywania szans i aktywizacji osób niepełnosprawnych. Wobec trudnej sytuacji osób niepełnosprawnych na rynku pracy PO KL staje przed wyzwaniem wyrównywania ich szans w obszarze zatrudnienia. W ramach PO KL działania zmierzające do aktywizacji osób niepełnosprawnych realizowane są dwutorowo: poprzez projekty realizowane przez PFRON w ramach Poddziałania.3.6, oraz poprzez projekty realizowane w komponencie regionalnym skierowane do niepełnosprawnych jako jednej z grup zagrożonych wykluczeniem społecznym. Ocenę efektów wsparcia oferowanego osobom niepełnosprawnym w ramach Poddziałania.3.6 oraz Priorytetów VI, VII i VIII prezentują kolejne rozdziały niniejszego opracowania. Strategia Polityki Społecznej na lata 2007-203, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, 3 września 205, s. 32-33 Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 3. Przedmiot badania Głównym celem badania była ocena użyteczności, skuteczności, efektywności i trwałości wsparcia udzielonego w ramach projektów systemowych z Poddziałania.3.6 PO KL oraz projektów wspierających osoby niepełnosprawne, zrealizowanych w komponencie regionalnym w Priorytetach VI-VIII, a także ocena trafności wsparcia zaoferowanego dotychczas w projektach wobec rzeczywistych potrzeb osób niepełnosprawnych. Badanie objęło ocenę wsparcia udzielonego osobom o różnym stopniu i rodzaju niepełnosprawności w ramach wskazanych osi priorytetowych PO KL, w tym osób z: Niepełnosprawnością fizyczną (osoby z upośledzeniem narządów ruchu, osoby z przewlekłymi chorobami wewnętrznymi); Niepełnosprawnością intelektualną (osoby z chorobą psychiczną, osoby z upośledzeniem intelektualnym); Niepełnosprawnością sensoryczną (osoby niewidome i słabowidzące; osoby niesłyszące i słabosłyszące); Niepełnosprawnościami sprzężonymi..2 Koncepcja i metodologia badania Cel główny badania osiągnięty został poprzez: Dokonanie charakterystyki uczestników projektów z Poddziałania.3.6 PO KL, które zakończyły się do dnia 3.03.202 r. (badanie na próbie uczestników projektów); Identyfikację projektów skierowanych bezpośrednio do osób niepełnosprawnych w ramach komponentu regionalnego PO KL, których realizacja zakończyła się do końca 20 r. Ocenę typów wsparcia udzielonego osobom uczestniczącym w projekcie w ramach Poddziałania.3.6 oraz wybranych projektach z poziomu regionalnego, w tym projektów innowacyjnych, pod kątem jego trafności, użyteczności, skuteczności i efektywności. Określenie, czy wsparcie było kompleksowe oraz dopasowane do potrzeb osób niepełnosprawnych; Ocenę efektów projektów wspierających osoby niepełnosprawne w ramach Poddziałania.3.6 PO KL oraz komponentu regionalnego, których realizacja zakończyła się do dnia 3.03.202 oraz ocena założeń projektów będących w realizacji, stanowiących kontynuację poprzednich edycji projektów skierowanych do danych grup osób niepełnosprawnych w ramach Poddziałania.3.6; Ocenę sposobu zarządzania projektami (zakończonymi oraz będącymi w realizacji) w ramach Poddziałania.3.6, sposobu prowadzenia rekrutacji oraz promocji. Realizacja powyższych zadań posłużyła sformułowaniu rekomendacji w zakresie wsparcia oferowanego osobom niepełnosprawnym w ramach projektów realizowanych ze środków PO KL, a także skonstruowaniu zaleceń na przyszły okres programowania. Koncepcja badania. Realizacja badania podzielona została na kilka etapów. Punktem wyjścia była identyfikacja projektów skierowanych bezpośrednio do osób niepełnosprawnych w ramach komponentu regionalnego PO KL. Zidentyfikowanie tych projektów na początku realizacji procesu badawczego umożliwiło realizację kolejnych elementów badania dotyczących komponentu regionalnego - oceny typów wsparcia kierowanych do osób niepełnosprawnych w ramach komponentu regionalnego oraz efektów tych projektów. Równolegle z działaniami związanymi z identyfikacją Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 4 projektów prowadzono analizę projektów komponentu centralnego. Koncepcję badania prezentuje rysunek. Rysunek Etapy realizacji badania Identyfikacja projektów komponentu regonalnego PO KL skierowanych do osób niepełnosprawnych Ocena typów wsparcia oferowanego osobom niepełnosprawnym w projektach PO KL, określenie kompleksowości i dostosowania wsparcia do potrzeb osób niepełnosprawnych PODDZIAŁANIE.3.6 PO KL KOMPONENT REGIONALNY - PRIORYTETY VI-VIII PO KL Ocena wdrażania efektów badanych projektów Ocena wdrażania projektów skiewrowanych bezpośrednio do osób niepełnosprawnych (komponent centralny i regionalny Ocena wdrażania projektów badawczych Poddziałania.3.6 PO KL Ocena sposobu zarządzania projektami Poddziałania.3.6 PO KL REKOMENDACJE Źródło: Opracowano przez Collect Consulting S.A. Metodologia badania. W ramach badania ewaluacyjnego zastosowano następujące metody badawcze: Analiza desk research; Badania ilościowe wśród niepełnosprawnych uczestników projektów Poddziałania.3.6 oraz osób niepełnosprawnych nieuczestniczących we wsparciu finansowanym ze środków UE; Indywidualne wywiady pogłębione; Telefoniczne wywiady pogłębione; Telefoniczne częściowo ustrukturyzowane wywiady swobodne; Wywiady eksperckie; Studia przypadku; Panel ekspercki. Desk research Analizie poddane zostały następujące typy dokumentów: Akty prawne dotyczące rynku pracy i instytucji zatrudnienia, pomocy i integracji społecznej; Dokumenty strategiczne w zakresie polityki społecznej; Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 5 Dokumenty programowe i operacyjne PO KL; Dokumentacja projektowa projektów systemowych Poddziałania.3.6 oraz wybranych projektów komponentu regionalnego Publikacje naukowe oraz raporty badawcze i ewaluacyjne dotyczące osób niepełnosprawnych; Badanie ilościowe osób objętych wsparciem w ramach Poddziałania.3.6 PO KL i ich opiekunów/osób z najbliższego otoczenia Próba badawcza wyniosła 950 respondentów. Badaniem objęte zostały: Osoby z niepełnosprawnością fizyczną, Osoby z niepełnosprawnością intelektualną, Osoby z niepełnosprawnością sensoryczną, Osoby z niepełnosprawnościami sprzężonymi, oraz ich opiekunowie /osoby z najbliższego otoczenia. Szczegółowa struktura próby została oszacowana na podstawie bazy PEFS uczestników. Dążąc do jak największej reprezentatywności wyników, w ramach każdej warstwy (przy zachowaniu warunków dotyczących terminów rozpoczęcia /zakończenia udziału) struktura próby została określona w sposób odzwierciedlający w sposób proporcjonalny rozkład dwóch parametrów: Poszczególnych typów niepełnosprawności uczestników: o Osoby z niepełnosprawnością fizyczną, o o Osoby z niepełnosprawnością intelektualną, Osoby z niepełnosprawnością sensoryczną, Zróżnicowania terytorialnego uczestników projektów. Wykres Struktura respondentów badania ilościowego ze względu na typ niepełnosprawności Źródło: Opracowane przez Collect Consulting na podstawie badania ilościowego Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 6 Technika badawcza. Ze względu na specyfikę grupy docelowej, zastosowane zostały różnorodne techniki gromadzenia danych. W przypadku trwających projektów formą dotarcia do respondentów było badanie audytoryjne w trakcie trwania zajęć. W przypadku uczestników zakończonych projektów nawiązany został wstępny kontakt z respondentem (bądź jego otoczeniem, w przypadku niepełnosprawności znacząco utrudniającej samodzielny kontakt ON) za pośrednictwem środków komunikacji takich jak telefon, mail. W przypadku braku możliwości pośredniej formy kontaktu, ankieter nawiązywał kontakt bezpośredni. Celem tego etapu było ustalenie optymalnego wariantu realizacji badania ankietowego. Wykonawca zaproponował sposób realizacji badania najlepiej dostosowany do możliwości danego respondenta. W szczególności ustalone zostały: Forma wypełnienia ankiety (warianty: samodzielnie przez osobę niepełnosprawną /w obecności opiekuna, który będzie np. pełnił funkcję tłumacza języka migowego); Technika wypełnienia ankiety (ankieta telefoniczna/ ankieta bezpośrednia); Termin wypełnienia ankiety (bezpośrednio/ w terminie ustalonym z respondentem). Badanie ilościowe osób niepełnosprawnych nieobjętych wsparciem w ramach Poddziałania.3.6 PO KL i ich opiekunów/osób z najbliższego otoczenia. Próba badawcza wyniosła 03 respondentów. Badaniem objęte zostały osoby niepełnosprawne, w tym: Wykres 2 Respondenci badania nieuczestniczący we wsparciu finansowanym ze środków unijnych w podziale na typ niepełnosprawności Osoby z niepełnosprawnością fizyczną, Osoby z niepełnosprawnością intelektualną, Osoby z niepełnosprawnością sensoryczną, spełniające warunek, że nie uczestniczyły dotąd w projekcie realizowanym w ramach Poddziałania.3.6 lub komponentu regionalnego PO KL. Technika badawcza. Ze względu na sposób dotarcia do grupy docelowej techniką pozyskiwania danych była ankieta audytoryjna przeprowadzona w ośrodkach aktywizacji społeczno-zawodowej osób niepełnosprawnych. Indywidualne wywiady pogłębione. W ramach badania IDI przeprowadzone zostały w trzech grupach respondentów: Źródło: Opracowane przez Collect Consulting na podstawie badania ilościowego W Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej (3 wywiady); W Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich (3 wywiady); W Państwowym Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (4 wywiady). Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 7 Telefoniczne wywiady pogłębione. TDI przeprowadzone zostały w trzech grupach respondentów: Z przedstawicielami Instytucji Pośredniczących komponentu regionalnego PO KL (32 wywiady); Z przedstawicielami instytucji partnerskich beneficjentami realizującymi projekty w ramach Poddziałania.3.6 PO KL (32 wywiady). Z koordynatorami projektów- beneficjentami realizującymi projekty skierowane do osób niepełnosprawnych w ramach komponentu regionalnego PO KL, w tym projekty innowacyjne (32 wywiady). Telefoniczne wywiady swobodne. Wywiady przeprowadzone zostały z koordynatorami projektów innowacyjnych realizowanych w ramach PO KL (2 wywiady). Wywiady eksperckie. Przeprowadzone zostały 4 wywiady eksperckie, w tym dwa wywiady w NGO, jeden wywiad w ośrodku wsparcia oraz jeden wywiad w zakładzie pracy chronionej. Case study. Jednostkę badania stanowiły projekty realizowane w komponencie regionalnym PO KL (Priorytet VI, Priorytet VII, Priorytet VIII), które skierowane były bezpośrednio do osób niepełnosprawnych. Dla realizacji celów badania istotne było wyłonienie tych projektów, gdzie osoby niepełnosprawne stanowiły główną (bądź jedną z głównych) grupę docelową uczestników, do potrzeb, których dostosowane były założenia projektów. Z tego względu Wykonawca uwzględnił w badaniu jedynie te projekty, gdzie osoby niepełnosprawne stanowiły minimum 20% uczestników projektów, przyjmując ten poziom jako graniczny dla wyznaczenia istotności udziału osób niepełnosprawnych wśród uczestników. Łącznie zostały przeprowadzone 32 studia przypadku. Dobór jednostek do badania dokonany był z uwzględnieniem dwóch podstawowych kryteriów:. Na podstawie danych BEAL za II kwartał 202 roku wyłonione zostały dwa województwa, w których stopień zatrudnienia osób niepełnosprawnych był najwyższy (województwa: łódzkie i podkarpackie) oraz dwa województwa, w których stopień ten był w skali kraju najniższy (województwa: zachodniopomorskie i dolnośląskie). W obydwu wyłonionych grupach województw badaniem objęta zostanie taka sama liczba (6) realizowanych na ich terenie projektów. 2. W każdej z dwóch wyodrębnionych powyżej grup województw badaniem objęto projekty ze wszystkich trzech Priorytetów, będących przedmiotem badania (Priorytet VI, VII oraz VIII), w tym projektów innowacyjnych, z zachowaniem proporcji odzwierciedlającej odsetek osób niepełnosprawnych wspartych w ramach poszczególnych Priorytetów. Panel ekspertów. W panelu ekspertów wzięli udział przedstawiciele instytucji partnerskich projektów realizowanych w ramach Poddziałania.3.6 PO KL, przedstawiciele organizacji pozarządowych wspierających osoby niepełnosprawne oraz pełnomocnik Zarządu Województwa Mazowieckiego ds. Osób Niepełnosprawnych. Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 8.3 Kontekst badania osoby niepełnosprawne na rynku pracy Podstawowe źródła danych dotyczące liczby oraz struktury osób niepełnosprawnych w Polsce stanowią: Narodowy Spis Powszechny (dane pełne) oraz kwartalne badanie reprezentacyjne Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL), prowadzone przez GUS. Narodowy Spis Powszechny odnosi się przy tym do szerszego pojęcia niepełnosprawności, definiując niepełnosprawność prawną rozumianą jako posiadanie przez osobę niepełnosprawną ważnego orzeczenia kwalifikującego ją do zaliczenia do zbiorowości osób niepełnosprawnych, oraz niepełnosprawność biologiczną rozumianą jako ograniczenie zdolności do wykonywania zwykłych czynności podstawowych dla swojego wieku. Jak wskazują wstępne wyniki Narodowego Spisu Powszechnego z 20, liczba osób, które zadeklarowały ograniczenie zdolności do wykonywania zwykłych czynności podstawowych dla swojego wieku i/lub posiadały ważne orzeczenie kwalifikujące je do zaliczenia do zbiorowości osób niepełnosprawnych (tzw. niepełnosprawność prawna) wynosiła 4 697,5 tys., co stanowiło 2,2% ludności kraju. Dla porównania w roku 2002 było to 4,3%. 2 Opierając się na wynikach kwartalnego badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL), liczebność populacji osób niepełnosprawnych prawnie w wieku 6 lat i więcej wyniosła na koniec 20 roku 3 384 tys. osób. Począwszy od 997 roku liczba osób niepełnosprawnych prawnie stopniowo zmniejszała się w kolejnych latach. Rysunek 2 Liczba osób niepełnosprawnych w Polsce w latach 993-20 wg BAEL tys. Liczba osób niepełnosprawnych prawnie w wieku 6 lat i więcej w tys. 5000 4500 4079 4327 4440 4463 4608 4573 4464 4324 4294 4298 475 467 4085 4000 3806 3753 3708 3500 3506 3398 3384 3000 993 994 995 996 997 998 999 2000 200 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 200 20 Źródło: Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL), GUS. Opracowanie zaczerpnięte z Dane statystyczne dotyczące sytuacji osób niepełnosprawnych z uwzględnieniem istotnych zmian i tendencji na przestrzeni ostatnich lat (www.niepelnosprawni.gov.pl). 2 Wstępne wyniki z Narodowego Spisu Powszechnego 20 w zakresie populacji osób niepełnosprawnych. Źródło: www.niepelnosprawni.gov.pl. Przy interpretacji wyników należy mieć na uwadze, że około,5 mln respondentów Spisu Powszechnego odmówiło udzielenia odpowiedzi na pytania dotyczące niepełnosprawności. Można przypuszczać, ze w tej zbiorowości są osoby niepełnosprawne. Braki danych mogą rzutować też na uzyskaną w spisie strukturę osób niepełnosprawnych. Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 9 Rysunek 3 Liczba osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym 3 993-20 w Polsce w latach tys. 2600 Liczba osób niepełnosprawnych prawnie w wieku produkcyjnym w tys. 2563 2555 2500 2400 2462 2458 2386 2300 2200 2280 2259 223 200 2000 2068 2054 2024 200 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 200 20 Źródło: Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL), GUS. Opracowanie zaczerpnięte z Dane statystyczne dotyczące sytuacji osób niepełnosprawnych z uwzględnieniem istotnych zmian i tendencji na przestrzeni ostatnich lat (www.niepelnosprawni.gov.pl). Systematycznemu zmniejszeniu ulega również udział osób niepełnosprawnych prawnie wśród osób w wieku 5 lat i więcej. Od 200 roku do 20 roku zmniejszył się z 3,9% do 0,6%, zaś wśród osób w wieku produkcyjnym zmniejszył się w tym okresie z 0,9% do 8,4%. Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych wyróżnia trzy stopnie niepełnosprawności: znaczny, umiarkowany oraz lekki. Do znacznego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej i wymagającą, w celu pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji. Do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej lub wymagającą czasowej albo częściowej pomocy innych osób w celu pełnienia ról społecznych. Do lekkiego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę o naruszonej sprawności organizmu, powodującej w sposób istotny obniżenie zdolności do wykonywania pracy, w porównaniu do zdolności, jaką wykazuje osoba o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną, lub mająca ograniczenia w pełnieniu ról społecznych dające się kompensować przy pomocy wyposażenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze lub środki techniczne. Według danych BAEL, w roku 20 w ogólnej liczbie osób niepełnosprawnych prawnie 3,8% stanowiły osoby z orzeczonym znacznym stopniem niepełnosprawności, 40,8% - osoby o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności a jedynie 27,4% - osoby o stopniu niepełnosprawności lekkim. Dane wskazują, że ciągu ostatnich lat nastąpiło zwiększenie udziału osób z orzeczonym umiarkowanym oraz znacznym stopniem niepełnosprawności oraz zmniejszenie udziału osób 3 W okresie, którego dotyczą prezentowane dane, wiek produkcyjny wynosił 8-59 lat w przypadku kobiet oraz 8-64 lat w przypadku mężczyzn. Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 20 z orzeczonym lekkim stopniem niepełnosprawności. Dla porównania, udział osób z lekkim stopniem niepełnosprawności w 2003 roku wynosił 42,3%. Rysunek 4 Osoby niepełnosprawne w wieku 6 lat i więcej z uwzględnieniem stopnia niepełnosprawności % Struktura osób niepełnosprawnych prawnie w wieku 6 lat i więcej według stopnia niepełnosprawności w latach 2003-20 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 42,3 4,8 4,5 39,7 38,7 35,3 35,7 36,0 36,0 36,0 25,3 22,5 22,5 24,3 22,4 38, 38,4 35,0 34,4 26,9 27,2 27,0 39,6 33,4 40,5 32, 27,4 20,0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 200 20 Źródło: Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL), GUS. Opracowanie zaczerpnięte z Dane statystyczne dotyczące sytuacji osób niepełnosprawnych z uwzględnieniem istotnych zmian i tendencji na przestrzeni ostatnich lat (www.niepelnosprawni.gov.pl). Aktywność zawodowa osób niepełnosprawnych. Według badania BAEL, w 20 roku aktywnych zawodowo było 7,2% osób niepełnosprawnych w wieku 6 lat i więcej, w tym w wieku produkcyjnym 26,4%. o znacznym stopniu niepełnospraw ności lub rów now ażne o umiarkow anym stopniu niepełnospraw ności lub rów now ażne o lekkim stopniu niepełnospraw ności lub rów now ażne Tabela Aktywność ekonomiczna osób niepełnosprawnych w wieku 6 lat i więcej Osoby niepełnosprawne Aktywni zawodowo wiek Ogółem Razem Razem Pracujący W pełnym W niepełnym wymiarze czasu pracy Bezrobotni Bierni zawodowo w tysiącach Ogółem 3384 58 495 346 50 86 2803 5-29 26 58 39 29 8 57 30-39 220 77 66 52 5 0 43 40-49 32 4 95 72 23 9 208 50-59 990 240 207 49 59 32 750 60 lat i więcej 638 93 87 45 42 6 545 Dotyczy osób niepełnosprawnych prawnie. Źródło: GUS BAEL, 20 Analizując dane w perspektywie kilku ostatnich lat można stwierdzić poprawę sytuacji osób niepełnosprawnych na rynku pracy. Od 2007 roku odnotowuje się bowiem znaczny wzrost współczynnika aktywności zawodowej i wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych, szczególnie tych w wieku produkcyjnym. Podczas gdy w 2007 roku współczynnik aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym wynosił 22,6%, Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 2 w 2008 r. 23,9%, w 2009 r. - 24,6%, to w 200 roku wynosił 25,9%, a w 20 roku osiągnął poziom 26,4%. Udział pracujących wśród osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym w roku 20 osiągnął wartość 22,3%. Wzrósł on w porównaniu z 200 rokiem o 0,4 pkt. proc. Dla porównania w 2009 roku wynosił 2,4%, zaś w 2008 roku wynosił 20,8%, a w 2007 roku wynosił 9,4%. Wciąż jednak współczynnik aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych pozostaje kilkukrotnie niższy, niż w przypadku osób sprawnych. Dla porównania współczynnik aktywności zawodowej osób sprawnych w wieku 5 lat i więcej wynosił 60,7%, a w wieku produkcyjnym 76,7%. Rysunek 5 Aktywność zawodowa osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym w latach 200-20 % 30,0 25,0 20,0 5,0 Aktywność zawodowa osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym w latach 200-20 26, 25,8 23,7 23,4 23,9 22, 22,6 20,9 22,6 2,9 20,5 9,2 9,8 20,5 9, 9,4 8, 8,6 8,2 7,3 4, 23,9 24,6 20,8 2,4 3, 2,8 25,9 26,4 2,9 5,3 22,3 5,5 0,0 5,0 0,0 200 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 200 20 współczynnik aktywności zawodowej wskaźnik zatrudnienia stopa bezrobocia Dotyczy osób niepełnosprawnych prawnie. Źródło: Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL), GUS. Opracowanie zaczerpnięte z Dane statystyczne dotyczące sytuacji osób niepełnosprawnych z uwzględnieniem istotnych zmian i tendencji na przestrzeni ostatnich lat (www.niepelnosprawni.gov.pl). Wskaźnik aktywności zawodowej w naturalny sposób przyjmuje wyższe wartości, gdy wyznaczony jest dla ludności w wieku produkcyjnym. Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 22 Rysunek 6 Aktywność zawodowa osób niepełnosprawnych prawnie w wieku 6 lat i więcej w latach 200-20 % 25,0 20,0 5,0 Aktywność zawodowa osób niepełnosprawnych prawnie w wieku 6 lat i więcej w latach 200-20 9,6 9,3 8,5 7,4 8,0 7,9 6,8 6,5 6,2 6,2 7,0 7,2 5,3 5,8 5,0 5, 5,6 5,7 4,8 3,7 3, 3, 3,7 3,8 4,5 4,8 2,6 3,2 4,6 4,4 2,9 2,3 2, 0,0 5,0 0,0 200 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 200 20 Dotyczy osób niepełnosprawnych prawnie. Źródło: Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL), GUS. Opracowanie zaczerpnięte z Dane statystyczne dotyczące sytuacji osób niepełnosprawnych z uwzględnieniem istotnych zmian i tendencji na przestrzeni ostatnich lat (www.niepelnosprawni.gov.pl). Do 2009 roku obserwowano również spadek stopy bezrobocia osób niepełnosprawnych. W 20 r. stopa bezrobocia osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym wynosiła 5,5% i była wyższa o 0,2 pkt. proc. niż w roku poprzednim. W 2009 roku wynosiła 2,8%, podczas gdy w 2008 roku - 7,3% a w 2007 roku wynosiła 4,%. Wzrost bezrobocia osób niepełnosprawnych w tym okresie wiąże się z ogólną trudną sytuacją na rynku pracy i wzrostem poziomu bezrobocia. W 20 roku zatrudnionych było 4,6% osób niepełnosprawnych w wieku 6 i więcej lat. Od roku 2007 wskaźnik zatrudnienia nieznacznie, lecz systematycznie wzrastał. O niskim poziomie zatrudnienia osób niepełnosprawnych (ON) świadczy również wskaźnik zatrudnienia, który w 202 roku wyniósł niewiele ponad 4%. Najwyższy wskaźnik zatrudnienia w kraju wśród ON występuje w województwie podkarpackim i osiąga wartość ponad 20%: Tabela 2 Wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych z uwzględnieniem rozkładu terytorialnego współczynnik aktywności zawodowej wskaźnik zatrudnienia stopa bezrobocia Województwo Ogółem Aktywni zawodowo razem w tym pracujący Współczynnik aktywności zawodowej Wskaźnik zatrudnienia w tysiącach w % OGÓŁEM 3457 599 507 7,3 4,7 Dolnośląskie 283 4 32 4,5,3 Kujawsko-pomorskie 92 38 32 9,8 6,7 Lubelskie 256 40 35 5,6 3,7 Lubuskie 38 29 26 2,0 8,8 Łódzkie 260 56 50 2,5 9,2 Małopolskie 364 52 44 4,3 2, Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 23 Województwo Aktywni zawodowo Współczynnik aktywności zawodowej Wskaźnik zatrudnienia Mazowieckie 35 57 46 6,2 3, Opolskie 68 3 9, 6,2 Podkarpackie 75 43 37 24,6 2, Podlaskie 8 6 3 9,8 6,0 Pomorskie 82 26 23 4,3 2,6 Śląskie 332 5 42 5,4 2,7 Świętokrzyskie 37 3 25 22,6 8,2 Warmińsko-mazurskie 53 23 8 5,0,8 Wielkopolskie 343 65 56 9,0 6,3 Zachodniopomorskie 4 8 6 2,8,3 Dotyczy osób niepełnosprawnych prawnie. Źródło: GUS BAEL, I kwartał 202 Wskaźnik zatrudnienia jest bardzo zróżnicowany przez stopień niepełnosprawności. W 20 r. pracowało 22,6% osób w wieku 6 lat i więcej z orzeczonym lekkim stopniem niepełnosprawności, 4,9% - z umiarkowanym i 4,% - ze znacznym. W wieku produkcyjnym wskaźniki te wynosiły odpowiednio 30,4%, 22,2% i 8,%. Przy tym, wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym z orzeczonym umiarkowanym i lekkim stopniem niepełnosprawności wykazywał w ostatnich latach tendencję rosnącą, natomiast wskaźnik zatrudnienia osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności zwiększył się nieznacznie. Spośród pracowników niepełnosprawnych (zarejestrowanych w Systemie Obsługi Dofinansowań i Refundacji, prowadzonym przez PFRON) na koniec 20 roku aż 70,9% zatrudnionych było w Zakładach Pracy Chronionej (ZPCh). W ostatnich latach miał miejsce spadek udziału zatrudnionych w tego typu zakładach na rzecz zatrudnienia na otwartym rynku pracy. O ile w roku 2004 na otwartym rynku pracy zatrudnionych było 4% pracowników, a 86% w zakładach pracy chronionej, o tyle w roku 20 przy 70,9% zatrudnionych w zakładach pracy chronionej aż 29,% zatrudnionych funkcjonowało na otwartym rynku pracy. Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

styczeń 08 marzec 08 maj 08 lipiec 08 wrzesień 08 listopad 08 styczeń 09 marzec 09 maj 09 lipiec 09 wrzesień 09 listopad 09 styczeń 0 marzec 0 maj 0 lipiec 0 wrzesień 0 listopad 0 styczeń marzec maj lipiec wrzesień listopad s kala dla: OT WA R T Y R Y NE K s kala dla: Z P C H Strona 24 Rysunek 7 Pracownicy niepełnosprawni zarejestrowani w SODiR PFRON w latach 2008-20 P rac ownic y niepełnos prawni z arejes trowani w S ODiR P F R ON w latac h 2008-20 75 000 70 000 65 000 60 000 55 000 50 000 45 000 40 000 35 000 30 000 25 000 20 000 5 000 0 000 202 000 99 000 96 000 93 000 90 000 87 000 84 000 8 000 78 000 75 000 72 000 69 000 66 000 63 000 60 000 OTWAR TY R YNE K ZP C H Dotyczy osób niepełnosprawnych prawnie. Źródło: Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL), GUS. Opracowanie zaczerpnięte z Dane statystyczne dotyczące sytuacji osób niepełnosprawnych z uwzględnieniem istotnych zmian i tendencji na przestrzeni ostatnich lat (www.niepelnosprawni.gov.pl). Zachodzące zmiany można w znacznym stopniu przypisać zmianom ustawowym, m.in. wstrzymaniu wypłat dofinansowań do wynagrodzeń dla pracowników z umiarkowanym i lekkim stopniem niepełnosprawności mających uprawnienia emerytalne, jak też zmniejszeniu kwot wypłat dofinansowań do wynagrodzeń pracowników o lekkim stopniu niepełnosprawności i z lżejszymi schorzeniami. W końcu grudnia 20r. liczba osób niepełnosprawnych zarejestrowanych w Powiatowych Urzędach Pracy (PUP) jako bezrobotne bądź poszukujące pracy wynosiła 24.238 (w poprzednim roku 23.499), z czego 04.663 osób stanowili zarejestrowani jako bezrobotni i 9.575 jako poszukujący pracy/i niepozostający w zatrudnieniu. W grudniu 20 r. w porównaniu ze stanem z końca poprzedniego roku liczba zarejestrowanych w PUP osób niepełnosprawnych wzrosła o 0,6% (o 0,7 tys.), przy czym zarejestrowanych jako bezrobotne wzrosła o 4,3% (o 4,4 tys.), a zarejestrowanych jako poszukujący pracy - zmalała o 5,6% (o 3,6 tys.). Dla porównania liczba osób sprawnych, zarejestrowanych w Powiatowych Urzędach Pracy jako osoby bezrobotne bądź poszukujące pracy, zwiększyła się w tym czasie o,%, przy czym zarejestrowanych jako bezrobotne wzrosła o,3%, zaś zarejestrowanych jako poszukujący pracy zmalała o 9,8%. W 200 roku liczba zarejestrowanych w Powiatowych Urzędach Pracy osób niepełnosprawnych w porównaniu ze stanem z końca poprzedniego roku wzrosła o 3,8% (o 4,6 tys.), przy czym wzrosła o 6,2% (o 5,9 tys.) - zarejestrowanych jako bezrobotne, a zmalała o 5,3% (o,3 tys.) - jako poszukujący pracy. Porównując dane za grudzień 20 r. z danymi za grudzień 2008 roku można stwierdzić, że liczba zarejestrowanych w Powiatowych Urzędach Pracy osób niepełnosprawnych wzrosła o 28,6% (27,7 tys.), przy czym liczba osób zarejestrowanych jako bezrobotne Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

gru-07 gru-08 gru-09 gru-0 gru- s kala dla: NIE P E Ł NOS P R A WNI s kala dla: OGÓŁ E M oraz S P R A WNI gru-0 gru-02 gru-03 gru-04 gru-05 gru-06 gru-07 gru-08 gru-09 gru-0 gru- s kala dla: NIE P E Ł NOS P R A WNI s kala dla: OGÓŁ E M oraz S P R A WNI Strona 25 wzrosła o 43,2% (3,6 tys.), a liczba osób zarejestrowanych jako poszukujący pracy - zmalała o 6,6% (3,9 tys.). Dla porównania liczba osób sprawnych, zarejestrowanych w powiatowych urzędach pracy jako osoby bezrobotne bądź poszukujące pracy, zwiększyła się w tym czasie o 33,5%, przy czym zwiększyła się o 34,% liczba osób zarejestrowanych jako bezrobotne i zmniejszyła się o 3,9% - liczba osób zarejestrowanych jako poszukujący pracy. Rysunek 8 Liczba osób bezrobotnych i poszukujących pracy w latach 200-20 30 000 20 000 0 000 00 000 90 000 80 000 86 35 L ic z ba os ób bez robotnyc h i pos z ukując yc h prac y z arejes trowanyc h w P UP według s tanu na koniec g rudnia w latac h 200-20 3 285 706 3 87 535 3 242 76 3 96 27 3 0 400 3 066 372 3 40 662 2 96 084 2 835 07 2 730 449 89 435 02 054 05 288 04 658 98 957 8 944 24 238 3 400 000 23 499 2 366 78 2 400 000 2 267 22 92 357 96 577 938 856 2 000 249 2 022 377 876 750 795 933 703 576 89 92 898 39 58 6 42 584 400 000 niepełnos prawni s prawni ogółem Dotyczy osób niepełnosprawnych prawnie. Źródło: Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL), GUS. Opracowanie zaczerpnięte z Dane statystyczne dotyczące sytuacji osób niepełnosprawnych z uwzględnieniem istotnych zmian i tendencji na przestrzeni ostatnich lat (www.niepelnosprawni.gov.pl). Rysunek 9 Liczba osób bezrobotnych i poszukujących pracy w latach 2007-20 30 000 20 000 L ic z ba os ób bez robotnyc h i pos z ukując yc h prac y z arejes trowanyc h w P UP według s tanu na koniec g rudnia w latac h 2007-20 8 944 23 499 24 238 3 400 000 0 000 2 400 000 00 000 92 357 96 577 938 856 2 000 249 2 022 377 90 000 80 000 795 933 703 576 58 6 42 584 89 92 876 750 898 39 400 000 niepełnos prawni s prawni ogółem Dotyczy osób niepełnosprawnych prawnie. Źródło: Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL), GUS. Opracowanie zaczerpnięte z Dane statystyczne dotyczące sytuacji osób niepełnosprawnych z uwzględnieniem istotnych zmian i tendencji na przestrzeni ostatnich lat (www.niepelnosprawni.gov.pl). Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 26 Podejmowanie różnego typu zatrudnienia (zarówno na chronionym jak i otwartym rynku pracy) jest niezwykle istotnym czynnikiem zmierzającym do aktywizacji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych. Od lat prowadzone są działania zmierzające do zwiększania aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych. Zgodnie z zapisami ustawy z dnia 27 sierpnia 997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, rehabilitacja, której zasadniczym celem jest poprawa poziomu funkcjonowania, jakości życia oraz integracji społecznej osób niepełnosprawnych, powinna obejmować szeroki zakres działań organizacyjnych, leczniczych, psychologicznych, technicznych, szkoleniowych, edukacyjnych i społecznych. 4 Liczne publikacje i wyniki badań dotyczące kwestii aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych wskazują, że z biegiem lat rozumienie potrzeb tej grupy jest coraz większe i ma niebagatelny wpływ na stosowane metody aktywizacji zawodowej. Przejawia się to m.in. w dostosowywaniu oferty wsparcia do specyficznych potrzeb osób z określonym stopniem i rodzajem niepełnosprawności, propagowaniem elastycznych form zatrudnienia, zatrudnienia wspomaganego oraz naciskiem na wychodzenie osób niepełnosprawnych z chronionego na otwarty rynek pracy. Mimo tych działań aktywizacja zawodowa osób niepełnosprawnych nadal natrafia na różnego typu bariery. Wśród problemów wyróżnić należy m.in. bariery architektoniczne, niechęć pracodawców do zatrudniania niepełnosprawnych, wynikającą ze stereotypowego postrzegania osób niepełnosprawnych, braku świadomości nt. korzyści zatrudniania tych osób, nieznajomości wartości i kwalifikacji osób niepełnosprawnych. Kolejnym problemem jest wciąż niski poziom wykorzystania pracy w systemie zdalnym stanowiącej standard w innych krajach Unii Europejskiej, czy też brak wyspecjalizowanych instytucji zajmujących się pośrednictwem pracy dla osób niepełnosprawnych, 5 na co zwrócili również uwagę uczestnicy niniejszego badania paneliści, a także przedstawiciele organizacji pozarządowych uczestniczący w wywiadach eksperckich. W kontekście wskazanych powyżej problemów utrudniających osobom niepełnosprawnym aktywizację zawodową konieczne jest uwzględnienie we wsparciu kierowanym do tej grupy następujących elementów: Działania zmierzające do wyrównywania szans w dostępie do edukacji; Likwidacja barier mentalnych służąca przełamywaniu tendencji do generalizacji i tworzenia stereotypów; Dostosowanie wsparcia do indywidualnych potrzeb osób niepełnosprawnych, w tym oprzyrządowanie w adekwatny sprzęt techniczny oraz zapewnienie usług asystenta/asystentki osobistego, tłumacza języka migowego lub przewodnika; Likwidacja barier architektonicznych, technicznych i komunikacyjnych. 6 Typy wsparcia oferowane osobom niepełnosprawnym w ramach projektów realizowanych w ramach PO KL w komponencie centralnym i regionalnym oraz ocenę ich efektywności prezentuje Rozdział 2 Wyniki badania. 4 Zadowolenie osób niepełnosprawnych z pracy, raport z badania TNS OBOP dla PRFON, wrzesień 200, s. 4 5 TUS, Raport z badań: Efektywność aktywizacji zawodowej i pośrednictwa pracy na rzecz osób niepełnosprawnych na terenie województwa mazowieckiego - diagnoza i rozwiązania, Warszawa 2006, s.4 6 MRR, Poradnik dla projektodawców Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, dotyczący zwiększenia dostępności wsparcia dla osób wykluczonych społecznie w ramach PO KL, Warszawa 2009, s.63-70 Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 27 2 Wyniki badania 2. Typy wsparcia realizowane w ramach badanych projektów W kolejnych dwóch podrozdziałach zaprezentowano charakterystykę badanych projektów zarówno projektów systemowych Poddziałania.3.6 PO KL jak i projektów z komponentu regionalnego wybranych do case study. 2.. Wsparcie realizowane w ramach projektów Poddziałania.3.6 Charakterystyka Poddziałania.3.6 PO KL. Głównym celem Priorytetu I PO KL Zatrudnienie i integracja społeczna jest realizacja działań skierowanych do osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy. Cel ten realizowany jest poprzez skierowanie wsparcia bezpośrednio do grupy osób zagrożonych wykluczeniem oraz do instytucji integracji społecznej i rynku pracy poprzez wzmocnienie i wykorzystanie ich potencjału w drodze do tworzenia efektywnej polityki integracyjnej i aktywizacyjnej poprzez budowanie rozwiązań (programów) ogólnopolskich. 7 Ogólnokrajowe rozwiązania systemowe zmierzające do wypracowania modelowych rozwiązań w obszarze aktywizacji zawodowej realizowane są w ramach Działania.3 Ogólnopolskie programy integracji i aktywizacji zawodowej. Właśnie w ramach tego Działania realizowane jest wsparcie dla osób niepełnosprawnych finansowane ze środków Poddziałania.3.6 PFRON. Objęte analizą w ramach niniejszej ewaluacji Poddziałanie obejmuje następujące typy operacji: Ekspertyzy i badania dotyczące diagnozy potrzeb, efektywności form wsparcia oraz aktywizacji zawodowej i społecznej wobec osób niepełnosprawnych, powiązane z konkretnymi działaniami wdrożeniowymi; Ogólnokrajowe i ponadregionalne projekty aktywizacji zawodowej i integracji społecznej, skierowane do osób niepełnosprawnych i ich otoczenia (ze szczególnym uwzględnieniem wykorzystania nowoczesnych technologii oraz projektów promujących elastyczne i innowacyjne formy zatrudnienia); Identyfikacja i promocja najlepszych rozwiązań z zakresu pomocy osobom niepełnosprawnym; Kampanie informacyjne skierowane m.in. do pracodawców w celu zachęcania ich do zatrudniania osób niepełnosprawnych. 8 W ramach przeprowadzonego badania analizie poddane zostały projekty systemowe realizowane przez PFRON wraz z instytucjami partnerskimi. Zarówno projekty pilotażowe jak i ich kontynuacje: Projekty kierowane do osób autystycznych: Wsparcie osób z autyzmem (pilotaż) oraz Wsparcie osób z autyzmem II ; Projekty kierowane do osób z zaburzeniami psychicznymi Wsparcie osób z zaburzeniami psychicznymi na rynku pracy (pilotaż) ; Wsparcie osób z zaburzeniami psychicznymi na rynku pracy II ; Projekty kierowane do osób niesłyszących: Wsparcie osób niesłyszących na rynku pracy (pilotaż), 4 kroki wsparcie osób niesłyszących na rynku pracy II ; Projekty kierowane do osób niepełnosprawnych ruchowo: Wsparcie osób niepełnosprawnych ruchowo na rynku pracy (pilotaż), Wsparcie osób niepełnosprawnych ruchowo na rynku pracy II ; 7 Mrr, Szczegółowy Opis Priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki na lata 2007-203, Warszawa 203, s.24-25 8 Tamże, s.45-46 Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 28 Projekty kierowane do osób głuchoniewidomych: Wsparcie osób głuchoniewidomych na rynku pracy (pilotaż), Wsparcie osób głuchoniewidomych na rynku pracy II weź sprawy w swoje ręce ; Projekty skierowane do osób niewidomych: Wsparcie osób niewidomych na rynku pracy (pilotaż) oraz Wsparcie osób niewidomych na rynku pracy II Projekty kierowane do osób z niepełnosprawnością intelektualną: Wsparcie osób z niepełnosprawnością intelektualną (osoby z zespołem Downa oraz upośledzeniem w stopniu głębokim) oraz Wsparcie osób z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym (w tym z zespołem Downa i/lub niepełnosprawnościami sprężonymi) oraz głębokim stopniem upośledzenia umysłowego II ; Projekt: Ogólnopolskie badanie sytuacji, potrzeb i możliwości osób niepełnosprawnych Projekt Wsparcie osób niepełnosprawnych w swobodnym dostępie do informacji i usług zamieszczonych w Internecie. Łącznie analizie poddano 6 projektów systemowych. Zgodnie z zapasami Szczegółowego Opisu Priorytetów PO KL Poddziałanie.3.6 skierowane jest do osób niepełnosprawnych z rzadko występującymi niepełnosprawnościami i niektórymi niepełnosprawnościami sprzężonymi, ich najbliższego otoczenia rodzin i opiekunów, instytucji bezpośrednio realizujących zadania na rzecz osób niepełnosprawnych, pracodawców, partnerów społeczno-gospodarczych oraz osób wspierających zatrudnienie ON. 9 Charakterystyka uczestników analizowanych projektów zaprezentowana została poniżej. Charakterystyka uczestników projektów Poddziałania.3.6 PO KL. Jak wspominano wcześniej, projekty systemowe realizowane w Poddziałaniu.3.6 obejmują osoby niepełnosprawne z rzadko występującymi niepełnosprawnościami i niektórymi niepełnosprawnościami sprzężonymi oraz osoby z otoczenia uczestników rodziny, opiekunów, pracowników instytucji wspierających osoby niepełnosprawne. Szczegółowa charakterystyka uczestników dokonana na podstawie wniosków o dofinansowanie projektów zaprezentowana została w poniższej tabeli 0. Tabela 3 Charakterystyka uczestników badanych projektów Tytuł projektu Wsparcie osób głuchoniewidomych na rynku pracy Wsparcie osób głuchoniewidomych na rynku pracy II Weź sprawy w swoje ręce Bezrobotny Charakterystyka uczestników Nieaktywny zawodowo (w tym uczący się) Status na rynku pracy Pracujący W tym osoby niepełnosprawne Ogółem 77 220 (38) 03 400 400 200 800 (0) 20 600 20 Wsparcie osób z autyzmem 8 250 (0) 204 250 472 Wsparcie osób z autyzmem II 5 564 (0) 05 350 720 Wsparcie osób z niepełnosprawnością intelektualną (os. Z zespołem Downa oraz z upośledzeniem w stopniu głębokim) 54 600 (0) 706 600 360 9 Tamże, s.47 0 Tabela 3 prezentuje dane dotyczące projektów bezpośrednio skierowanych do osób niepełnosprawnych, tj. z wyłączeniem 2 projektów badawczych. Osoby pracujące wykazane w tabeli to osoby z otoczenia ON rodziny, opiekunowie, pracownicy instytucji wspierających ON. Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 29 Tytuł projektu Wsparcie osób z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym (w tym z zespołem Downa i/lub niepełnosprawnościami sprzężonymi) oraz głębokim stopniem upośledzenia umysłowego II Wsparcie osób z zaburzeniami psychicznymi na rynku pracy Wsparcie osób z zaburzeniami psychicznymi na rynku pracy II Wsparcie osób niesłyszących na rynku pracy 4 kroki - wsparcie osób niesłyszących na rynku pracy II Wsparcie osób niepełnosprawnych ruchowo na rynku pracy Wsparcie osób niepełnosprawnych ruchowo na rynku pracy II Wsparcie osób niewidomych na rynku pracy Wsparcie osób niewidomych na rynku pracy II Bezrobotny Charakterystyka uczestników Nieaktywny zawodowo (w tym uczący się) Status na rynku pracy Pracujący W tym osoby niepełnosprawne Ogółem 0 24 (0) 436 700 560 0 400 (0) 0 400 400 0 900 (0) 300 680 200 0 400 (0) 200 400 600 0 628 (800) 572 600 3200 84 350 (0) 396 500 930 2984 (0) 375 270 5470 0 500 (50) 0 500 500 40 534 (640) 826 200 2400 Razem 735 3254 (628) 6433 890 2422 Źródło: Opracowane przez Collect Consulting na podstawie wniosków o dofinansowanie Charakterystyka projektów Poddziałania.3.6 PO KL. Zgodnie z założeniami realizacji Poddziałania.3.6 PO KL projekty pilotażowe miały na celu sprawdzenie zasadności i skuteczności przyjętych form wsparcia oraz wypracowanie modelu procesu aktywizacji zawodowej i społecznej objętych wsparciem grup osób niepełnosprawnych. W związku z tym, formy wsparcia wdrażane w kolejnych edycjach projektów realizowane są z wykorzystaniem wyników pilotażu. Również działania w projektach stanowiących kontynuację skierowane są do tych samych grup docelowych, co w przypadku projektów pilotażowych. Generalnie, głównym celem analizowanych projektów jest szeroko pojęta aktywizacja zawodowa i społeczna osób niepełnosprawnych z rzadko występującymi niepełnosprawnościami i niektórymi niepełnosprawnościami sprzężonymi. Zgodnie z celami zawartymi w projektach ich głównymi zadaniami są: Rehabilitacja, integracja i aktywizacja zawodowa osób niepełnosprawnych wspomagająca wejście na rynek pracy; Diagnozowanie i wspieranie indywidualnego potencjału uczestników; Wzmacnianie kompetencji kluczowych; Działania skierowane na podjęcie lub kontynuowanie nauki przez ON. Aktywizacja i rehabilitacja społeczna i zawodowa uczestników projektów mająca na celu wprowadzenie osób niepełnosprawnych na rynek pracy to głównie działania związane z warsztatami, stażami, praktykami zawodowymi. Przygotowanie uczestników do wejścia na rynek pracy jest z tymi Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 30 działaniami ściśle powiązane. Ponadto dużą rolę odgrywa tu diagnozowanie możliwości uczestników i wspieranie ich potencjału np. poprzez opracowywanie Indywidualnych Planów Działań, a także wsparcie w postaci szkoleń z zakresu poruszania się po rynku pracy. Zadania związane z podjęciem i kontynuowaniem nauki to m.in. kierowanie osób niepełnosprawnych do szkół a także na różnorodne kursy i szkolenia. Często te ostatnie skierowane są na kształtowanie i wzmacnianie kompetencji kluczowych (nauka języków obcych, ICT, kompetencje społeczne). Projekty systemowe miały również za zadanie wypracowanie rozwiązań dotyczących systemu wspierania osób niepełnosprawnych ścieżek aktywizacji społecznej i zawodowej. Cele realizowane przez poszczególne projekty prezentuje tabela 4. Tabela 4 Cele główne badanych projektów Poddziałania.3.6 PO KL Tytuł projektu Wsparcie osób głuchoniewidomych na rynku pracy Wsparcie osób głuchoniewidomych na rynku pracy II Weź sprawy w swoje ręce Aktywizacja/rehabilitacja społeczna i zawodowa X X Cele główne projektów Przygotowanie uczestników projektu do wejścia/powrotu na rynek pracy Opracowanie koncepcji systemu wspierania Podjęcie/kontynuowanie nauki przez uczestników aktywizacji społecznej i projektu X zawodowej określonych grup ON Wsparcie osób z autyzmem X X Wsparcie osób z autyzmem II Wsparcie osób z niepełnosprawnością intelektualną (os. z zespołem Downa oraz z upośledzeniem w stopniu głębokim) Wsparcie osób z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym (w tym z zespołem Downa i/lub niepełnosprawnościami sprzężonymi) oraz głębokim stopniem upośledzenia umysłowego II Wsparcie osób z zaburzeniami psychicznymi na rynku pracy Wsparcie osób z zaburzeniami psychicznymi na rynku pracy II Wsparcie osób niesłyszących na rynku pracy 4 kroki - wsparcie osób niesłyszących na rynku pracy II Wsparcie osób niepełnosprawnych ruchowo na rynku pracy Wsparcie osób niepełnosprawnych ruchowo na rynku pracy II Wsparcie osób niewidomych na rynku pracy Wsparcie osób niewidomych na rynku pracy II X X X X X X X X X X X X X X X Źródło: Opracowane przez Collect Consulting na podstawie wniosków o dofinansowanie X X X X X Wskazane powyżej cele projektów realizowane są przez szereg działań zmierzających do rozbudowania lub wzmocnienia kompetencji osób niepełnosprawnych zwiększających ich atrakcyjność na rynku pracy. Analizowane projekty, w większości oferują uczestnikom wsparcie wg pewnego schematu. W pierwszej kolejności diagnozowane są potencjalne możliwości uczestników w zakresie przygotowania do wejścia na rynek pracy poprzez spotkania z doradcą zawodowym, psychologiem. Spotkania są podstawą do opracowania indywidualnych Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 3 planów działania (IPD, w tym np. indywidualnych ścieżek rozwoju), lub indywidualnych ścieżek kariery zawodowej. Wg tych planów zgodnie z predyspozycjami uczestników realizowane są różnorodne działania zmierzające do osiągnięcia założonych rezultatów. Wśród działań wymienić należy szkolenia aktywizacyjne i zawodowe, warsztaty, poradnictwo psychologiczne, doradztwo zawodowe i prawne. W ramach rehabilitacji zawodowej uczestnicy mieli możliwość udziału w szkoleniach zawodowych, i poradnictwie zawodowym (zajęcia praktyczne jak stworzyć dokumenty aplikacyjne). Projekty przewidywały również spotkania dla pracodawców, staże pracy (w przypadku projektów pilotażowych) i staże rehabilitacyjne (w kolejnych edycjach projektów) oraz działania wspierające potencjalnych współpracowników osób niepełnosprawnych, a także osoby z ich najbliższego otoczenia. Ponadto dzięki realizacji projektów możliwy był/jest zakup sprzętu rehabilitacyjnego, organizowano targi i giełd pracy. Wśród uczestniczących w badaniu ilościowym osób niepełnosprawnych uczestników projektów Poddziałania.3.6 PO KL, około połowa uczestniczyła w spotkaniach z doradcą zawodowym, 43,9% osób niepełnosprawnych poddanych było opiece psychologicznej. Trzecią w kolejności najpopularniejszą formą wsparcia były warsztaty aktywizacji zawodowej (30,3%). Co czwarta z badanych osób uczestniczyła w stażach (stażach rehabilitacyjnych) 2. Dane prezentuje wykres 3. Wykres 3 Odsetek uczestników badania objętych poszczególnymi formami wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 3 Respondenci badania Rozmowa z doradcą zawodowym Opieka psychologa Warsztaty aktywizacji zawodowej Staże Indywidualny Plan Działania Opracowanie Indywidualnej ścieżki zawodowej Szkolenia zawodowe Kursy zawodowe Szkolenia dotyczące aktywnego poszukiwania pracy Zajęcia praktyczne w zakładzie pracy Zatrudnienie w Zakładzie Aktywności Zawodowej Inne ilościowego zostali objęci różnymi formami wsparcia. Wśród osób z zaburzeniami ruchu doradztwo i warsztaty narządu dominowało zawodowe aktywizacji zawodowej. Respondenci z niepełnosprawnością intelektualną częściej niż pozostałe osoby korzystali w ramach projektu z opieki Źródło: Opracowane przez Collect Consulting psychologa oraz: warsztatów aktywizacji zawodowej, staży, zatrudnienia w Zakładach Aktywności Zawodowej. Natomiast osoby z niepełnosprawnością sensoryczną częściej, na tle pozostałych uczestników, obejmowane były wsparciem ukierunkowanym na podniesienie kwalifikacji zawodowych: szkoleniami i kursami zawodowymi. Dane prezentuje tabela 5. N=483 N=47 N=288 N=232 N=80 N=4 N=37 N=32 N=3 N=60 6,3% N=7,8% N=27 8,9% 4,8% 4,4% 3,9%,9% 24,4% 3,4% 30,3% 43,9% 50,8% 0,0% 20,0% 40,0% 60,0% 2 W części wniosków o dofinansowaniestosowano nazwę warsztaty rehabilitacji zawodowej. Ze względu na zbieżność faktycznego zakresu wsparcia, w całym rozdziale wskazania te zliczane są jako staże. 3 Pytanie z możliwością wielokrotnego wyboru odpowiedzi. Dane procentowe wyznaczone w odniesieniu do całej grupy badanych (N=950). Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 32 Tabela 5 Formy wsparcia, z których korzystali badani uczestnicy projektów w ramach Poddziałania.3.6, w podziale według typu niepełnosprawności uczestników 4 Źródło: Opracowane przez Collect Consulting Jak pisano powyżej, projekty systemowe obejmowały również współpracę z pracodawcami w zakresie realizacji zajęć praktycznych w przedsiębiorstwach oraz staży. Z analizowanych wniosków o dofinansowanie nie wynika jednoznacznie, w jaki sposób odbywała się rekrutacja przyszłych pracodawców i jak liczba pracodawców miała zostać włączona do projektu. Przeprowadzone wywiady indywidualne w PFRON oraz telefoniczne wywiady pogłębione z instytucjami partnerskimi wskazują, że spotkania z przedsiębiorcami i innymi instytucjami zainteresowanymi zatrudnieniem osób niepełnosprawnych realizowane były właśnie przez instytucje partnerskie. Spotkania nie były adresowane do instytucji reprezentujących konkretne sektory gospodarki. Ukierunkowane były na pozyskanie pracodawców skłonnych przyjąć osoby niepełnosprawne na staże lub zatrudnić uczestników projektów. Wartością dodaną spotkań była niewątpliwa promocja osób niepełnosprawnych jako efektywnych pracowników. Kwestia współpracy z pracodawcami jest niezwykle istotna w kontekście rezultatów zakładanych w projektach dotycząca zatrudnienia zarówno w trakcie trwania projektu jak i po zakończeniu realizacji wsparcia. Do najczęściej zakładanych rezultatów twardych projektów należą: Liczba osób, które podniosą swoje kwalifikacje zawodowe; Liczba osób, które znajda pracę; Liczba osób, które będą kontynuować naukę; Liczba osób, które ukończą szkolenia zawodowe/szkolenia praktyczne/staże rehabilitacyjne/warsztaty aktywizacji zawodowej; Liczba osób, które skorzystają z doradztwa zawodowego/prawnego/psychologicznego; Liczba osób objętych IPD. Przyjęta metodyka realizacji projektów, zakładająca w pierwszej kolejności diagnozę potrzeb indywidualnego uczestnika, a następnie wsparcie osoby niepełnosprawnej różnymi typami działań wpływa na kompleksowość projektów. Dzięki objęciu uczestników kilkoma formami wsparcia aktywizacja staje się bardziej efektywna. Oprócz 4 Pytanie z możliwością wielokrotnego wyboru odpowiedzi. Odsetki wyznaczone względem całej próby grupy respondentów z daną niepełnosprawnością (względem kolumn) osoby z niepełnosprawnością fizyczną: N=48, osoby z niepełnosprawnością intelektualną: N=200, osoby z niepełnosprawnością sensoryczną: N=264, osoby z niepełnosprawnością sprzężoną: N=68. Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 33 rozwijania kompetencji ściśle związanych z wejściem na rynek pracy osoby niepełnosprawne nabywają kompetencje interpersonalne ułatwiających im funkcjonowanie w sytuacji zawodowej. Wsparcie skierowane na kompetencje miękkie uczestników, jak np. warsztaty związane z radzeniem sobie w sytuacjach społecznych jest niezwykle ważne w procesie wprowadzania osób niepełnosprawnych na rynek pracy. Kompleksowości wsparcia dopełnia fakt skierowania w ramach badanych projektów pomocy również do opiekunów osób niepełnosprawnych, którzy często stanowią pierwsze i jedyne źródło kontaktu osoby niepełnosprawnej ze światem zewnętrznym. Jak wynika z przeprowadzonego badania ilościowego, ankietowani uczestnicy projektów najczęściej uczestniczyli w jednej, dwóch lub trzech formach wsparcia: blisko jedna trzecia (3,7%) uczestników wskazała, iż korzystała z jednej formy wsparcia, z dwóch form wsparcia skorzystało 22,7%, z trzech 20,% badanych. Na więcej niż trzy formy wsparcia jednocześnie składające się na ścieżkę udziału w projekcie wskazał co czwarty badany. Ścieżka udziału składająca się z dwóch form wsparcia najczęściej przewidywała połączenie doradztwa zawodowego z opieką psychologiczną (36 z 26 przypadków). Trójelementowa forma wsparcia najczęściej przewidywała połączenie doradztwa zawodowego i formy aktywizacji zawodowej (takiej jak warsztaty aktywizacji zawodowej, staże) z opieką psychologiczną. Szczegółowe zestawienie liczby uczestników korzystających z określonych ścieżek udziału zamieszczono w załączniku do raportu (Aneks I Wsparcie udzielone uczestnikom projektów Poddziałania.3.6 ścieżka udziału w projekcie). Tabela 6. Liczba form wsparcia, którymi objęto uczestników w ramach udziału w projekcie Liczba form wsparcia Liczba uczestników wobec których zastosowano określoną liczbę form Procent uczestników Procent skumulowany (w przypadku > formy) 30 3,7% 3,9% 2 26 22,7% 54,4% 3 9 20,% 74,5% 4 8 2,4% 86,9% 5 49 5,2% 92,% 6 35 3,7% 95,8% 7 9 2,0% 97,8% 8 7,8% 99,6% 9 3 0,3% 99,9% 0 0,% 00,0% Razem 950 00,0% X Źródło: opracowane przez Collect Consulting Poniżej zaprezentowano szczegółowe założenia poszczególnych projektów. Projekty kierowane do osób autystycznych: Wsparcie osób z autyzmem (pilotaż) oraz Wsparcie osób z autyzmem II Projekt Wsparcie osób z autyzmem był projektem pilotażowym realizowanym w partnerstwie z dziewięcioma organizacjami pozarządowymi statusowo zajmującymi się wspieraniem osób niepełnosprawnych. Termin realizacji projektu obejmował okres 02.0.2009 28.02.200. W realizacji jego kontynuacji czyli projektu Wsparcie osób z autyzmem II wraz z PFRON udział bierze siedem Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 34 organizacji pozarządowych z terenu całego kraju, projekt rozpoczął się z dniem 0.2.20 a jego zakończenie planowane jest na dzień 30.09.203. Głównym celem zarówno pilotażu jak i kontynuacji była aktywizacja społeczna i zawodowa wybranych grup osób z autyzmem, z tą różnicą, iż w pilotażu dodatkowym uzupełnieniem celu głównego było założenie dotyczące opracowania koncepcji systemu wspierania aktywizacji społecznej i zawodowej całej populacji osób z autyzmem. Cele szczegółowe projektu w obu edycjach w znacznym stopniu pokrywają się ze sobą i odnoszą się do diagnozy potrzeb osób z autyzmem i maja na celu zapewnienie im wsparcia terapeutycznego oraz wzmocnienie kadr NGO specjalizujących się w pracy z osobami autystycznymi oraz wzmocnienie i wsparcie otoczenia osób niepełnosprawnych. Cele szczegółowe miały zostać osiągnięte poprzez szereg zróżnicowanych działań. Jednym z kluczowych działań ze względu na możliwości aktywizacji społeczno zawodowej osób z autyzmem była diagnoza potrzeb i możliwości osób niepełnosprawnych z wykorzystaniem narzędzia TTAP. Wprowadzona w pilotażu diagnoza z wykorzystaniem testu TTAP 5 była swoistym novum w zakresie diagnostyki osób niepełnosprawnych, wcześniej w Polsce nie stosowano takiej metody badawczej. Realizacja projektu pilotażowego, zakup licencji oraz tłumaczenie na język polski pozwoliła na jej upowszechnienie. Inne zadania realizowane w ramach projektu to szkolenia pracowników NGO w zakresie pracy z osobami autystycznymi, wsparcie kierowane do osób z otoczenia w postaci szkoleń czy też porad psychologiczno prawnych. W ramach aktywizacji społeczno zawodowej osób niepełnosprawnych przewidziano takie działania jak: zajęcia grupowe lub indywidualne z zakresu kompetencji społecznych i zawodowych czy też opracowanie indywidualnej ścieżki rozwoju zawodowego. Dodatkowym działaniem, które pojawiło się w drugiej edycji są staże rehabilitacyjne. Zarówno pierwsza jak i druga edycja przewidywały jako rezultaty realizacji podjęcie pracy na otwartym rynku pracy jak i w zakładach pracy chronionej przez osoby niepełnosprawne. Innym kluczowym ze względu na proces aktywizacji społeczno-zawodowej osób niepełnosprawnych rezultatem twardym zaplanowanym w projekcie było opracowanie indywidualnej ścieżki rozwoju zawodowego. W pierwszej edycji (pilotażu) założono opracowanie koncepcji ogólnopolskiego systemu wspierania aktywności społecznej i zawodowej osób z autyzmem. Projekty kierowane do osób z zaburzeniami psychicznymi Wsparcie osób z zaburzeniami psychicznymi na rynku pracy (pilotaż) i Wsparcie osób z zaburzeniami psychicznymi na rynku pracy II Projekt Wsparcie osób z zaburzeniami psychicznymi na rynku pracy realizowany był w okresie 29.2.2008 30.04.200 przez PFRON oraz pięć organizacji partnerskich z sektora społecznego statutowo zajmujących się wspieraniem osób niepełnosprawnych. Celem głównym projektu było opracowanie systemu wspierania aktywizacji społecznej i zawodowej osób z zaburzeniami psychicznymi obejmującego zindywidualizowane usługi adekwatne do ich potrzeb poprzez ponadregionalną współpracę organizacji zrzeszonych w Pol-Familia. Cele szczegółowe projektu odnosiły się do zapewnienia grupie docelowej wsparcia we wchodzeniu na rynek pracy poprzez system doradztwa i poradnictwa oraz wsparcie psychologiczne, staże i określenie ścieżki rozwoju zawodowego, a także wspierania osób z otoczenia poprzez ujednolicenie i upowszechnienie 5 Test TTAP (TEACCH Transition Assessment Profile)jest nowoczesnym narzędziem służącym do diagnozowania umiejętności osób z autyzmem (zarówno młodzieży, jak i dorosłych). Metoda pozwala określić podstawowe cele w procesie przygotowania do dorosłego życia, zidentyfikować zainteresowania i mocne strony ucznia oraz dostarczyć informacji zwrotnych rodzinie i zespołowi pedagogów. Badanie dotyczy różnych obszarów życia (dom, szkoła, praca). Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 35 standardu funkcjonowania i współpracy w ramach systemu oraz z potencjalnymi pracodawcami poprzez pozyskanie ofert staży i ofert pracy. nawiązania współpracy W ramach realizacji projektu przewidziano szerokie, kompleksowe wsparcie obejmujące takie działania jak grupowe warsztaty aktywnego poszukiwania pracy z doradcą i psychologiem, szkolenia zawodowe, praktyki, staże. Beneficjenci ostateczni w trakcie projektu zostali objęci również wsparciem psychologicznym w postaci grup wsparcia oraz indywidualnych konsultacji psychologicznych. Projekt przewidywał również wsparcie skierowane do osób z najbliższego otoczenia osób z zaburzeniami psychicznymi w postaci fakultatywnych konsultacji indywidualnych oraz grup wsparcia. Realizacja drugiej edycji projektu rozpoczęła się.06.20, a termin zakończenia planowany jest na 3.03.203. W kontynuacji projektu pilotażowego wraz z PFRON bierze osiem organizacji partnerskich. Druga edycja projektu przewiduje te same formy wsparcia, które realizowane były w pilotażu. Projekt dedykowany jest osobom niepełnosprawnych oraz osobom z ich otoczenia. Projekty kierowane do osób niesłyszących: Wsparcie osób niesłyszących na rynku pracy (pilotaż), 4 kroki wsparcie osób niesłyszących na rynku pracy II Projekt pilotażowy Wsparcie osób niesłyszących na rynku pracy realizowany był przez PFRON w partnerstwie z Polskim Związkiem Głuchych w okresie od 0.2.2008 do 3.0.200 natomiast jego kontynuacja realizowana była przez PFRON, Oddział Łódzki Polskiego Związku Głuchych i Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP) Regionalne Centrum w Bratysławie, Biuro Projektowe w Polsce w okresie od 0.02.200 do 3.2.202. Cele projektu powielały się w obu edycjach. Cele ogólne odnosiły się do wsparcia i przygotowania grupy osób niesłyszących do wejścia na rynek pracy oraz podjęcia lub kontynuacji nauki. Cele szczegółowe odnosiły się do trzech grup docelowych objętych wsparciem. Pierwszy cel szczegółowy odnosił się bezpośrednio do osób niepełnosprawnych i dotyczył rozwinięcia i podtrzymania aktywności społeczno zawodowej, a także rozwinięcia kompetencji miękkich. Kolejny cel szczegółowy zarówno w pilotażu jak i kontynuacji odnosił się do otoczenia osób niesłyszących przewidując poprawę jakości otoczenia przez wsparcie prawne i psychologiczne oraz warsztaty. Ostatni cel szczegółowy odnosił się do osób chcących nauczyć się naturalnego języka migowego i zakładał udoskonalenie jakości kształcenia osób niesłyszących poprzez umożliwienie nauczycielom nauki tego języka. W ramach realizacji projektu przewidziano takie działania jak tworzenie planów ścieżki edukacyjnej i zawodowej, szkolenia zawodowe, przygotowanie video CV, współpracę z pracodawcami. Projekty kierowane do osób niepełnosprawnych ruchowo: Wsparcie osób niepełnosprawnych ruchowo na rynku pracy (pilotaż), Wsparcie osób niepełnosprawnych ruchowo na rynku pracy II Projekt pilotażowy Wsparcie osób niepełnosprawnych ruchowo na rynku pracy oraz jego kontynuacja realizowany był przez największe, ogólnokrajowe organizacje pozarządowe statutowo zajmujące się pomocą osobom niepełnosprawnym. Partnerami PEFRON-u były takie organizacje jak: Caritas Polska, Stowarzyszenie Przyjaciół Integracji, Fundacja Polskich Kawalerów Maltańskich w Warszawie Pomoc Maltańska oraz Fundacja Aktywnej Rehabilitacji FAR (fundacja nie brała udziału w projekcie pilotażowym). Pierwsza edycja projektu realizowana była w okresie od 29.2.2008 do 3.2.2009, realizacja kontynuacji rozpoczęła się z dniem 0.0.200 a zakończyła 29.02.202. Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 36 Zarówno w pilotażu jak i jego kontynuacji jako główny cel do zrealizowania przyjęto wsparcie oraz przygotowanie określonej grupy osób z niepełnosprawnością ruchową do wejścia lub powrotu na rynek pracy lub rozpoczęcia/kontynuowania nauki. Obie edycje projektu zakłady takie same cele szczegółowe odnoszące się po pierwsze do rozwinięcia, podtrzymania i przywrócenia aktywności społeczno-zawodowej osób niepełnosprawnych ruchowo poprzez wsparcie specjalistyczne, szkoleniowe i doradcze; po drugie wypromowanie aktywności społeczno-zawodowej osób niepełnosprawnych wśród ich otoczenia w celu zmiany utrwalonych postaw społecznych; po trzecie Zapewnienie wsparcia osobom niepełnosprawnym w poszukiwaniu i znalezieniu pracy oraz zaplecza umożliwiającego podjęcie stażu lub pracy. Druga edycja projektu wprowadziła dodatkowy podcel odnoszący się do zasady równościowej polegający na zwiększeniu szans zawodowych niepełnosprawnych młodych kobiet. Osiągnięcie powyższych celów gwarantować miały zaplanowane działania odnoszące się w głównej mierze do aktywizacji zawodowej, nakierowane na indywidualną diagnozę, doradztwo i szkolenia. Projekty przewidywały również spotkania i konsultacje z lekarzami i specjalistami niezależnego życia, a także współpracę z pracodawcami w celu pozyskania ofert szkoleń i ofert pracy. Dodatkowo osoby niepełnosprawne ruchowo zostały wyposażone w sprzęt ułatwiający pokonywanie barier związanych z aktywizacją społeczno-zawodową. Projekty przewidywały również działania nakierowane na otoczenie osób niepełnosprawnych takich jak konsultacje prawno-psychologiczne czy warsztaty z aktywizacji i pielęgnacji osób niepełnosprawnych. Projekty kierowane do osób głuchoniewidomych: Wsparcie osób głuchoniewidomych na rynku pracy (pilotaż), Wsparcie osób głuchoniewidomych na rynku pracy II weź sprawy w swoje ręce Projekty nakierowane na pomoc osobom głuchoniewidomym w ramach Poddziałania.3.6. PFRON realizowane były w partnerstwie z Towarzystwem Pomocy Głuchoniewidomym. Pilotażowa edycja projektu rozpoczęła się z dniem 0.2.2008 a zakończyła z dniem 28.02.200, jej kontynuacja realizowana była w okresie od 0.03.200 do 3.2.202. Cel główny pilotażu obejmował rehabilitację, integrację i aktywizację zawodową osób głuchoniewidomych. W kontynuacji cel główny odnosił się ogólnikowo do aktywizacji społecznej i zawodowej osób głuchoniewidomych. Różnice w formułowaniu celów ogólnych w pilotażu i kontynuacji projektu są różnicami formalnymi wynikającymi tylko z zapisu słownego, nie przekładają się znacząco na cele szczegółowe ani na zastosowane formy wsparcia. W przypadku celów szczegółowych zarówno w pierwszej jak i II edycji projekty podkreślano likwidację barier komunikacyjnych z otoczeniem poprzez wyposażenie osób niepełnosprawnych w odpowiedni sprzęt rehabilitacyjny, zwiększenie lub rozpoczęcie aktywności zawodowej, zapewnienie wsparcia w procesie poszukiwania pracy poprzez cykl doradztwa zawodowego, psychologicznego i prawnego. Inne cele szczegółowe projektu pilotażowego odnosiły się do takich kwestii jak przełamanie barier psychologicznych osób głuchoniewidomych poprzez indywidualne podejście oraz przełamanie stereotypów i mitów wśród pracodawców. W ramach realizacji obu edycji zaplanowano takie działania jak rehabilitacja podstawowa i zawodowa osób głuchoniewidomych, szkolenia z zakresu umiejętności zawodowo-społecznych oraz wsparcie osób wchodzących na rynek pracy. Przewidziano również działania zmierzające do zmiany postaw pracodawców w stosunku do osób z tą rzadką niepełnosprawnością poprzez spotkania informacyjne. Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 37 W obu edycjach przewidziano również zorganizowanie konkursu Więcej niż raz, jako jednej z form aktywizacji grupy docelowej. Projekty skierowane do osób głuchoniewidomych uwzględniły również, jako jeden z rezultatów projektu, zatrudnienie uczestników. W wyniku realizacji drugiej edycji projektu pracę miało podjąć 80 osób. Projekty kierowane do osób niewidomych: Wsparcie osób niewidomych na rynku pracy (pilotaż), Wsparcie osób niewidomych na rynku pracy II Osoby niewidome lub słabo widzące w wieku od 6 roku życia zostały objęte wsparciem w zakresie aktywizacji społeczno-zawodowej w ramach realizacji przez PFRON w partnerstwie z Polskim Związkiem Niewidomych oraz Towarzystwem Opieki Nad Ociemniałymi projektu pilotażowego i jego późniejszej kontynuacji pod tytułem Wsparcie osób niewidomych na rynku pracy. Pierwsza edycja projektu realizowana była w okresie 0.2.2008 3.2.2009, jej kontynuacja obejmowała okres od 0.0.200 do 3.2.20. Ogólny cel projektu polegał na zwiększeniu szans osób z grupy docelowej na rynku edukacyjnym oraz rynku pracy. Pilotaż projektu zakładał osiągnięcie tego celu poprzez wypracowanie koncepcji ogólnokrajowego systemu wspierania aktywności społecznej i zawodowej niewidomych obejmujących zindywidualizowane usługi adekwatne do potrzeb osób niewidomych/słabo widzących oraz współpracę organizacji działających na ich rzecz. Szczegółowe cele projektu odnosiły się do rozwinięcia, podtrzymania lub przywrócenia aktywności społeczno-zawodowej wybranej grupy docelowej, wyposażenie ich w potrzebne do dalszej edukacji jak i podjęcia pracy kwalifikacje, wypromowanie aktywności społeczno-zawodowej osób niepełnosprawnych wśród ich otoczenia. Osiągniecie celów projektów miały zapewnić takie działania jak indywidualne ścieżki zawodowe, rehabilitacja szkolno-zawodowa, kursy zawodowe, wyjazdy studyjne i staże. Dodatkowo przewidziano również wsparcie dla osób z otoczenia a także poprawę jakości usług świadczonych osobom niewidomym przez podmioty publiczne. Projekty kierowane do osób z niepełnosprawnością intelektualną: Wsparcie osób z niepełnosprawnością intelektualną (osoby z zespołem Downa oraz upośledzeniem w stopniu głębokim) oraz Wsparcie osób z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym (w tym z zespołem Downa i/lub niepełnosprawnościami sprężonymi) oraz głębokim stopniem upośledzenia umysłowego II Pilotaż jak i jego kontynuacja realizowane były przez PFRON w partnerstwie z Polskim Stowarzyszeniem na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym w okresie od 29.2.2008 do 28.02.200 oraz od 0.0.20 do dnia 3.2.202. Celem ogólnym projektu zarówno pilotażu jak i kontynuacji jest zwiększenie udziału w życiu społecznym i zawodowym grupy docelowej. Cele szczegółowe odnoszą się do indywidualnego potencjału grupy docelowej, motywacji i nabycia umiejętności związanych z rynkiem pracy. Novum pojawiającym się w projektach z ramienia Poddziałania.3.6. PFRON jest wzięcie pod uwagę już na etapie konstrukcji celów szczegółowych wsparcia kierowanego do pracujących osób z niepełnosprawnością intelektualną. Taki zabieg ukazuje ważność ciągłej aktywizacji społecznozawodowej w tej grupie docelowej nawet w momencie podjęcia zatrudnienia. Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 38 Cele szczegółowe miały zostać osiągnięte szczególnie w kontynuacji projektu dzięki podziałowi aktywizacji na kilka etapów dostosowanych do potrzeb i doświadczenia osób niepełnosprawnych. Poziom podstawowy obejmował działania skierowane do osób, które nigdy wcześniej nie były aktywne, poziom drugi-środkowy nakierowany był na aktywizację osób, które zostały już objęte wsparciem (np. podczas pilotażu) jednak ich aktywizacja społeczno-zawodowa nie zakończyła się w pełni sukcesem, ostatni etap działań nakierowany był już na osoby, które znalazły zatrudnienie na rynku pracy. Projekty przewidywały również wsparcie otoczenia osób niepełnosprawnych w postaci spotkań z specjalistami z zakresu psychologii, prawa i medycyny. 2..2 Wsparcie realizowane w komponencie regionalnym Analiza wsparcia dedykowanego osobom niepełnosprawnym w komponencie regionalnym, zgodnie z metodologią niniejszego badania, dokonana została na podstawie analizy desk research głównie zapisów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-203, danych dotyczących projektów skierowanych do osób niepełnosprawnych realizowanych w regionach pozyskanych od regionalnych IP i IP II oraz analizy case study. Charakterystyka wsparcia realizowanego w komponencie regionalnym PO KL. Zapisy Szczegółowego Opisu Priorytetów PO KL na lata 2007-203 wskazują możliwe do realizacji typy wsparcia skierowane do osób niepełnosprawnych, jak np. możliwość kształcenia ustawicznego, korzystanie z doradztwa zawodowego i psychologicznego, staży zawodowych, poprzez kierowanie wsparcia w ramach poszczególnych Działań do grup znajdujących się w szczególnej sytuacji na rynku pracy, które obejmują również osoby niepełnosprawne. Istotnym czynnikiem gwarantującym realizację wsparcia skierowanego do osób niepełnosprawnym są wskaźniki realizacji Działań - w przypadku Priorytetu VI PO KL przewidziano wskaźnik objęcia określonej liczby bezrobotnych osób niepełnosprawnych (35%) instrumentami rynku pracy oraz szkoleniami. W zakresie Priorytetu VII Promocja integracji społecznej istotną zmianą jest wprowadzenie Działania 7.4 Niepełnosprawni na rynku pracy, w całości dedykowanego osobom niepełnosprawnym. Nowe Działanie oferuje osobom niepełnosprawnym uczestnictwo w programach aktywizacji społeczno-zawodowej polegających na indywidualnym dostosowaniu wsparcia do potrzeb uczestników projektów poprzez budowanie IPD (Indywidualnych Planów Działania). Wsparcie oferowane w ramach Działania 7.4 zakłada taką samą ścieżkę jak projekty systemowe. Natomiast w Priorytecie VIII PO KL, zgodnie z aktualnie obowiązującymi dokumentami programowymi, nie wyodrębniono wskaźników odnoszących się bezpośrednio do realizacji wsparcia na rzecz osób niepełnosprawnych, co nie oznacza, że osoby te nie mogą korzystać z dostępnych w ramach Priorytetu form wsparcia, choć projekty tego Priorytetu skierowane są na wspieranie przedsiębiorstw oraz ich pracowników, zatem ich wpływ na aktywizację zawodową jest niewielki projekty wspierają osoby zatrudnione. Chociaż mogą się przyczynić do poprawy warunków pracy poprzez np. działania związane z wyposażeniem w sprzęt i oprogramowanie ułatwiające osobom niepełnosprawnym pracę. 6 Działania w ramach komponentu regionalnego oferują szeroki wachlarz wsparcia zmierzającego do aktywizacji społecznej i zawodowej. Osoby niepełnosprawne mają możliwość skorzystania z następujących instrumentów: Indywidulane Plany Działania; Szkolenia, kursy, warsztaty z zakresu technik aktywnego poszukiwania pracy i nabywania kompetencji kluczowych; 6 Szczegółowy Opis Priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki na lata 2007-203, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, 0.0.203, s. 95-274 Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 39 Poradnictwo psychologiczne i doradztwo zawodowe; Programy aktywizacji zawodowej (obejmujące takie elementy jak pośrednictwo pracy/poradnictwo zawodowe, staże, praktyki zawodowe, szkolenia, kursy); Szkolenia, kursy, warsztaty zmierzające do podniesienia/zmiany kwalifikacji zawodowych oraz kompetencji społecznych. 7 Wsparcie kierowane do osób niepełnosprawnych w komponencie regionalnym jest bardzo istotne, szczególnie ze względu na jego zasięg. Dane sprawozdawcze z realizacji PO KL wskazują, że zdecydowana większość niepełnosprawnych uczestników projektów PO KL to osoby niepełnosprawne biorące udział w projektach komponentu regionalnego. Wykres 4 Odsetek ON wśród uczestników projektów w poszczególnych Priorytetach 2,40% 0,5% 56,43% 0,02% 7,50% 0,40% 0,3% 2,70% 9,9% Priorytet I Priorytet II Priorytet III Priorytet IV Priorytet V Priorytet VI Priorytet VII Priorytet VIII Priorytet IX Źródło: Sprawozdanie z realizacji Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki za I półrocze 202 r wg stanu na 30.06.202 Osoby niepełnosprawne uczestniczące w projektach komponentu regionalnego PO KL stanowią 89% wszystkich osób niepełnosprawnych objętych wsparciem w ramach PO KL. Łącznie we wszystkich projektach w komponencie centralnym i regionalnym niepełnosprawni uczestnicy stanowią 3,2% całej zbiorowości osób, które otrzymały wsparcie. Największa liczba uczestników niepełnosprawnych korzysta z projektów Priorytetu VI i VII. 8 Wspieranie osób niepełnosprawnych w komponencie regionalnym PO KL w kontekście wskazanych powyżej danych, jest niezwykle istotnym elementem na drodze aktywizacji społecznej i zawodowej tej grupy, dlatego dostosowanie wsparcia do potrzeb uczestników, a także pod kątem zapotrzebowania rynku pracy powinno być priorytetem dla projektodawców oraz instytucji zaangażowanych w realizację Programu. Charakterystyka projektów realizowanych w Priorytecie VI, VII i VIII PO KL. Analizowane w ramach niniejszego badania dane dotyczące projektów komponentu regionalnego wskazują, że oferują one uczestnikom stosunkowo szeroki wachlarz form wsparcia. W niewielkim stopniu formy aktywizacji społecznej i zawodowej różnią się w zależności od Priorytetu, a także typu podmiotu realizującego projekt. Charakterystykę projektów realizowanych w komponencie regionalnym PO KL na podstawie danych przekazanych przez instytucje wdrażające projekty w regionach prezentuje tabela nr 7. 7 Szczegółowy Opis Priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki na lata 2007-203, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, 0.0.203, s. 95-274 8 Sprawozdanie z realizacji Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki za I półrocze 202 r, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, czerwiec 202r, s. 7 Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 40 Tabela 7 Charakterystyka projektów realizowanych w ramach komponentu regionalnego PO KL Lp. Województwo priorytetach P VI P VII P VIII suma P VI P VII P VIII suma P VI P VII P VIII suma P VI P VII P VIII suma P VI P VII P VIII P VI P VII P VIII P VI P VII P VIII suma. dolnośląskie 83 232 20 335 0 0 353 653 75 984 4 n/d n/d 4 5,05 8,02 0,76 n/d n/d 3 9 0 40 2. kujawsko-pomorskie 09 255 b/d 364 0 0 b/d 0 3956 5672 b/d 9628 n/d n/d b/d 0 5,87 2,8 b/d n/d n/d b/d b/d b/d b/d 0 3. lubelskie 2 6 0 237 0 n/d 2746 777 n/d 9923 n/d 0 n/d 0 4,44 4,07 n/d n/d 6,25 n/d 24 b/d n/d 24 4. lubuskie 5 97 9 0 0 664 3578 92 4334 n/d 50 n/d 50 95,4 34,45 6,4 n/d 22,58 n/d b/d 0 0 0 5. łódzkie 4 237 0 35 2 2 n/d 4 2647 7520 n/d 067 0 0 n/d 0 4,02 6,2 n/d 0 0 n/d 23 5 n/d 38 6. małopolskie 4 60 43 44 0 2 0 2 3509 878 85 3042 n/d 35 n/d 35 8,93 9,92 0,27 n/d 0,33 n/d b/d 0 7. mazowieckie 32 09 b/d 4 0 2 b/d 2 29 3828 b/d 3957 n/d 25 b/d 25 7,85 b/d b/d n/d b/d b/d 32 b/d b/d 32 8. opolskie b/d b/d b/d 0 b/d b/d b/d 0 59 68 58 3330 b/d b/d b/d 0 5,74 4,44 0,26 b/d b/d b/d b/d b/d b/d 0 9. podkarpackie 76 72 b/d 48 0 0 b/d 0 225 4736 b/d 6987 n/d n/d b/d 0 2,2 57,46 b/d n/d n/d b/d 2 7 b/d 28 0. podlaskie 0 2 b/d 222 0 0 b/d 0 285 33 b/d 4398 n/d n/d b/d 0 4,46 6 b/d n/d n/d b/d b/d b/d. pomorskie 90 64 b/d 254 0 0 b/d 0 205 3293 b/d 5308 n/d n/d b/d 0 5,2 37,54 b/d n/d n/d b/d 30 b/d b/d 30 2. śląskie b/d 90 9 99 b/d 0 0 0 3242 9667 56 3065 b/d n/d n/d 0 3,59 2,8 0,3 b/d n/d n/d b/d 0 0 0 3. świętokrzyskie 54 4 28 86 0 0 0 0 762 50 29 2203 n/d n/d n/d 0 3,42 00 n/d n/d n/d 53 3 0 56 4. warmińsko-mazurskie 46 b/d b/d 46 0 b/d 678 546 b/d 639 24 n/d b/d 24 2,08 3,5 b/d 75 n/d b/d 4 b/d b/d 4 5. wielkopolskie 7 32 52 535 0 2 3326 040 94 4677 40 n/d 4 5,05 23,02,6 29 n/d 0,6 62 b/d b/d 62 6. zachodniopomorskie 39 54 b/d 93 b/d 2 505 4823 b/d 5328 0 60 b/d 70 9 50,73 b/d,9 00 b/d b/d 46 b/d 46 SUMA Liczba projektów obejmujących wsparciem osoby niepełnosprawne w poszczególnych priorytetach w tym projekty innowacyjne obejmujące wsparciem osoby niepełnosprawne w poszczególnych priorytetach Liczba osób niepełnosprawnych objętych wsparciem w ramach poszczególnych priorytetów w tym liczba osób niepełnosprawnych objętych wsparciem w projektach innowacyjnych w poszczególnych priorytetach odsetek osób niepełnosprawnych objetych wsparciem w ramach poszczególnych priorytetów w tym odsetek osób niepełnosprawnych objętych wsparciem w projektach innowacyjnych w poszczególnych Liczba projektów zakłądających zatrudnienie osób niepełnosprawnych w poszczególnych priorytetach 082 923 6 366 6 9 6 33459 86340 2528 22327 78 380 459 - - - - - - 38 9 0 409 Źródło: Opracowane przez Collect Consulting na podstawie danych przekazanych przez instytucje regionalne Z danych przekazanych przez instytucje regionalne wdrażające projekty w ramach PO KL wynika, że na czas realizacji niniejszego badania zrealizowano/realizowanych było 366 projektów skierowanych do osób niepełnosprawnych. Z powyższej tabeli wynika, że najwięcej projektów obejmujących wsparciem osoby niepełnosprawne realizowanych jest na terenie województwa wielkopolskiego (6,9% wszystkich projektów), natomiast najmniej projektów skierowanych do osób niepełnosprawnych realizowanych jest w województwie świętokrzyskim (,45%). Wśród projektów skierowanych do osób niepełnosprawnych znalazło się 6 projektów o charakterze innowacyjnym. Najwięcej 4 projekty realizowane są na terenie województwa łódzkiego. Zakres tematyczny projektów innowacyjnych obejmuje następujące kwestie: Działania służące wydłużeniu aktywności zawodowej; Poszukiwanie/opracowywanie nowych skutecznych metod aktywizacji zawodowej; Dopasowanie ścieżki integracji społecznej i zawodowej do potrzeb osób niepełnosprawnych; Tworzenie i testowanie metod aktywizacji wykorzystujących nowoczesne technologie videokonferencje, e-learning. Analizując dane z uwzględnieniem Priorytetów należy stwierdzić, że najwięcej projektów skierowanych do osób niepełnosprawnych realizowanych jest w Priorytecie VII PO KL. Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 4 Najwyższa liczba projektów wspierających osoby niepełnosprawne w województwie wielkopolskim przekłada się również na największą liczbę osób objętych działaniami aktywizacyjnymi. Kolejnymi województwami, pod względem liczby osób niepełnosprawnych wspartych w ramach Poszczególnych Priorytetów PO KL są: województwo śląskie, małopolskie i łódzkie. Najmniejsza liczba osób niepełnosprawnych została natomiast objęta wsparciem w województwach świętokrzyskim, opolskim i mazowieckim. Istotną kwestią w kontekście tematyki niniejszego badania jest aspekt zatrudnienia osób niepełnosprawnych w ramach analizowanych projektów. Zatrudnienie ON przewidują głównie projekty Priorytetu VI PO KL, co stanowi 77,75% wszystkich projektów przewidujących rezultaty w postaci znalezienia przez osoby niepełnosprawne pracy. W kwestii liczby zatrudnionych uczestników projektów przodują województwa: wielkopolskie, świętokrzyskie oraz zachodniopomorskie. Szczegółowe dane dotyczące projektów realizowanych w poszczególnych województwach zawarte zostały w załącznikach do niniejszego opracowania (aneks III oraz aneks VII). Formy wsparcia oferowane osobom niepełnosprawnym w analizowanych w ramach niniejszej ewaluacji projektach realizowanych w regionach prezentuje tabela nr 8. Tabela 8 Wsparcie oferowane osobom niepełnosprawnym w komponencie regionalnym PO KL Priorytet Realizowane wsparcie społecznej Priorytet VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich Priorytet VII Promocja integracji Środki na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej oraz wsparcie szkoleniowe i doradcze w tym zakresie; Opracowanie Indywidualnych Planów Działań; Wsparcie psychologiczne i doradcze; Szkolenia z zakresu doskonalenia kompetencji społecznych oraz kompetencji kluczowych; Szkolenia z zakresu aktywnego poszukiwania pracy; Szkolenia zawodowe; Staże i praktyki zawodowe; Pośrednictwo pracy; Zatrudnienie wspierane. Wsparcie psychologiczne; Doradztwo zawodowe; Szkolenia z zakresu kompetencji kluczowych; Indywidualne Plany Rozwoju, Indywidualne Plany Działania; Szkolenia zawodowe; Staże zawodowe; Warsztaty pracy, treningi pracy; Wyjazdy, spotkania integracyjne; Porady prawne. Priorytet VIII Regionalne kadry gospodarki Szkolenia w zakresie doskonalenia kompetencji kluczowych (kompetencje ICT, językowe); Integracyjne kursy prawa jazdy kat.b. Źródło: Opracowane przez Collect Consulting S.A. na podstawie analizy wniosków o dofinansowanie wybranych do case study (N=32) Badane w ramach ewaluacji projekty wybrane do analizy studium przypadku w większości realizują jednocześnie kilka form wsparcia. Oczywiście, zgodnie z założeniami PO KL ich głównym celem jest szeroko pojęta aktywizacja zawodowa, jednakże działaniom zmierzającym do wyjścia lub powrotu na Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 42 rynek pracy uczestników projektów towarzyszą zwykle działania związane z aktywizacją społeczną, nabywaniem kompetencji miękkich, poradnictwo psychologiczne czy doradztwo zawodowe. W większości analizowanych projektów wsparcie opiera się o opracowanie Indywidualnego Planu Działania lub Indywidualnego Planu Rozwoju na podstawie którego realizowane jest dalsze wsparcie. Opracowanie i realizacja Indywidualnych Planów Działania odbywa się na podstawie diagnozy kompetencji i możliwości zawodowych osób niepełnosprawnych, zatem dzięki aktywnemu uczestnictwu osób objętych wsparciem w planowaniu tej ścieżki realizowana jest zasada empowerment. Realizacji IPD towarzyszy wsparcie psychologiczne i doradztwo zawodowe, szkolenia z zakresu kompetencji miękkich oraz szkolenia zawodowe, a następnie staże i praktyki zawodowe. Zasadniczym działaniem podejmowanym w analizowanych w case study projektach zmierzającym do aktywizacji zawodowej były właśnie te dwie formy wsparcia. Sporadycznie, w przypadku Priorytetu VI pojawia się zatrudnienie wspierane. Tylko nieliczne wśród badanych projektów zakładały w rezultatach twardych zdobycie zatrudnienia przez uczestników projektu po jego zakończeniu, również rzadko obejmowane są wsparciem osoby z najbliższego otoczenia niepełnosprawnych uczestników projektów. W związku ze specyfiką badanych Priorytetów formy wsparcia oferowane osobom niepełnosprawnym różnią się między sobą, choć wskazany powyżej trzon oparty na IPD występuje najczęściej, zarówno w Priorytecie VI jak i VII. Priorytet VI umożliwia finansowanie rozpoczęcia własnej działalności gospodarczej i, jak wskazują dane ilościowe przekazane przez regionalne Instytucje Pośredniczące oraz telefoniczne wywiady pogłębione z przedstawicielami IP i IP II w regionach, jest to wsparcie stosunkowo często realizowane. Analizując wybrane wnioski o dofinansowanie można stwierdzić, że projekty Priorytetu VI skupiają się głównie na aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych, w mniejszym stopniu natomiast na działaniach związanych z aktywizacją społeczną. W Priorytecie VII nacisk kładziony na aktywizację społeczną jako element aktywizacji zawodowej jest zdecydowanie większy. Wsparcie w ramach Priorytetu VIII skierowane jest zasadniczo na wspieranie potencjału przedsiębiorstw, dlatego niewielki jest wpływ działań realizowanych w ramach tego priorytetu na wzrost aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych. Analizowane w ramach case study projekty dotyczyły kształcenia pracowników, w tym osób niepełnosprawnych lub, w zakresie wspierania przedsiębiorców dostosowania firmy do potrzeb ON. Charakterystyka uczestników projektów w Priorytecie VI, VII i VIII PO KL. Analizowane w ramach ewaluacji projekty systemowe Poddziałania.3.6 PO KL skierowane są do osób niepełnosprawnych ze ściśle określonymi rodzajami niepełnosprawności. Projekty z komponentu regionalnego PO KL w większości nie określają tak dokładnie grupy docelowej. Żaden z 0 projektów Priorytetu VI PO KL badanych w ramach analizy studium przypadku nie określa rodzaju niepełnosprawności uczestników. Podobną prawidłowość widać w przypadku stopnia niepełnosprawności tylko jeden projekt określał stopień niepełnosprawności uczestników (lekki i umiarkowany). Badane projekty kierowane są zatem do osób niepełnosprawnych, jednak nie określają ani rodzaju ani stopnia niepełnosprawności uczestników. Analiza case study wykazała, że w przypadku Priorytetu VI, mimo, iż stopień i rodzaj niepełnosprawności nie są określone, wśród uczestników dominują osoby z lekkim stopniem niepełnosprawności (szczególnie, w przypadku projektów nie skierowanych w 00% do osób niepełnosprawnych). Należy jednak zwrócić uwagę, że projekty te kładą nacisk na dodatkowe cechy niepełnosprawnych uczestników Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 43 wiek (wsparcie obejmuje osoby w wieku 45+) oraz miejsce zamieszkania promują osoby zamieszkujące tereny wiejskie. W przypadku Priorytetu VII projekty częściej kierowane są do osób z konkretnym rodzajem niepełnosprawności, choć równie rzadko jak w przypadku Priorytetu VI określają stopień niepełnosprawności uczestników. Wśród analizowanych w ramach case study projektów znalazły się działania skierowane m.in. do osób niepełnosprawnych ruchowo, głuchoniemych, a także jeden projekt obejmujący wsparciem osoby z niepełnosprawnością intelektualną i sprzężoną. Podobnie jak projekty systemowe, projekty Priorytetu VII obejmują wsparciem również osoby z otoczenia niepełnosprawnych. Szczegółowe informacje na temat efektów wdrażanych projektów prezentują kolejne podrozdziały. Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 44 2.2 Efekty wdrażania projektów Potrzeby osób niepełnosprawnych w zakresie aktywizacji społecznej i zawodowej w dużej części pokrywają się z potrzebami osób pełnosprawnych, jednakże w związku z rodzajem i stopniem niepełnosprawności występują specyficzne potrzeby, charakterystyczne dla tej grupy. Zasadnicze potrzeby osób niepełnosprawnych w zakresie aktywizacji społecznej i zawodowej prezentuje schemat. Rysunek 0 Główne potrzeby osób niepełnosprawnych w zakresie aktywizacji społeczno-zawodowej Źródło: Opracowane przez Collect Consulting na podstawie omówienia wyników projektu Ogólnopolskie badanie sytuacji, potrzeb i możliwości osób niepełnosprawnych 9 oraz Rodzaj niepełnosprawności a potrzeby osób niepełnosprawnych w zakresie aktywizacji zawodowej 20 9 PFRON, Ogólnopolskie badanie sytuacji, potrzeb i możliwości osób niepełnosprawnych (w:) Aktywność społeczna osób z ograniczeniami sprawności: potrzeby, postawy, postulaty, D. Wiszejko Wierzbicka, K.Smoczyńska w: Polityka Społeczna Numer specjalny Diagnoza potrzeb i podstawy identyfikacji społecznych na rzecz osób z ograniczeniami sprawności, Warszawa 200. 20 Majewski T., Rodzaj niepełnosprawności a potrzeby osób niepełnosprawnych w zakresie aktywizacji zawodowej (w:) Potrzeby osób niepełnosprawnych w zakresie aktywizacji zawodowej Materiały konferencyjne Warszawa 2008. Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Wsparcie osób z autyzmem I i II Wsparcie osób głuchoniewidomych na rynku pracy I i II Tytuł projektu Strona 45 2.2.2 Efekty wdrażania projektów Poddziałania.3.6 Rezultaty projektów. Projekty pilotażowe realizowane w ramach Poddziałania.3.6 PFRON projekty systemowe, jak wynika z przeprowadzonej analizy desk research oraz wywiadów z przedstawicielami instytucji zaangażowanych w ich wdrażanie i realizację, miały na celu wypracowanie modelowych rozwiązań w zakresie metod aktywizacji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych, poprzez zweryfikowanie czy założone formy wsparcia odpowiadają potrzebom osób niepełnosprawnych. Działania zrealizowane w projektach pilotażowych umożliwiły identyfikację potrzeb osób niepełnosprawnych z niepełnosprawnościami rzadkimi i niektórymi niepełnosprawnościami sprzężonymi. O trafności zaproponowanych form wsparcia w stosunku do potrzeb grup docelowych świadczy fakt, że w przypadku kolejnej edycji projektów kontynuowane były w zasadzie wszystkie formy wsparcia przetestowane w pilotażu, zatem należy stwierdzić, że projekty te wpisują się w zasadnicze potrzeby związane z istotnymi obszarami aktywizacji społecznej i zawodowej. Zarówno projekty pilotażowe jak i ich kontynuacje odpowiadają na potrzeby społeczne niepełnosprawnych uczestników jak np. potrzeby informacyjne - poprzez wskazywanie możliwości uczestnictwa w różnorodnych formach aktywizacji, potrzeba akceptacji i wsparcia poprzez zajęcia psychologiczne, warsztaty bezpośrednio skierowane do niepełnosprawnych uczestników, ale również te skierowane do ich otoczenia, wszelkie działania zmierzające do wzrostu pewności siebie, wiary we własne możliwości. W zakresie potrzeb zawodowych poprzez Indywidualne Plany Działania projekty wpisują się w potrzebę oceny zdolności osoby niepełnosprawnej do pracy oraz pomocy w wyborze odpowiedniej do możliwości ścieżki kształcenia zawodowego, a także dostosowania tego kształcenia do rodzaju i stopnia niepełnosprawności. Staże oraz praktyki zawodowe realizowane w projektach systemowych pozwalają na zapoznanie się uczestników ze środowiskiem zawodowym, co niejednokrotnie owocuje znalezieniem pracodawcy dla osoby niepełnosprawnej. Poniższa tabela prezentuje rezultaty projektów w odniesieniu do potrzeb osób niepełnosprawnych. Tabela 9 Potrzeby związane z aktywizacją społeczną i zawodową zaspokajane przez projekty Poddziałania.3.6 PO KL Rezultaty twarde Rezultaty miękkie Potrzeby Podjęcie zatrudnienia, kontynuacja lub rozpoczęcie nauki, staże rehabilitacyjne Ukończenie warsztatów aktywizacji zawodowej, szkoleń zawodowych Indywidualne diagnozy, poradnictwo zawodowe, warsztaty rehabilitacyjne Zwiększenie kompetencji zawodowych, wiedzy związanej z rynkiem pracy Wzrost pewności siebie, samooceny, wiary we własne możliwości Rozwój umiejętności pracy w zespole, nawiązywania relacji zawodowych Potrzeba wsparcia, akceptacji Możliwość podejmowania działań Potrzeba informowania na temat możliwych form aktywności Ocena zdolności do pracy. Wsparcie podczas szkolenia Znalezienie pracodawcy Zapoznanie z środowiskiem zawodowym Skierowanie do Zakładu Aktywności Zawodowej, Warsztaty Terapii Zajęciowej Podjęcie zatrudnienia (otwarty rynek pracy, zakłady pracy chronionej, podmioty ekonomii społecznej) Diagnoza funkcjonalna, określenie kompetencji pracowniczych Nabycie i rozwój kompetencji komunikacyjnych Wzrost poczucia bezpieczeństwa i stabilizacji Wsparcie podczas szkolenia Znalezienie pracodawcy Zapoznanie z środowiskiem zawodowym Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Wsparcie osób niewidomych na rynku pracy I i II Wsparcie osób niepełnosprawnych ruchowo na rynku pracy I i II Wsparcie osób niesłyszących na rynku pracy I i II Wsparcie osób z zaburzeniami psychicznymi na rynku pracy Wsparcie osób z niepełnosprawnością intelektualną I i II T y t u ł p r o j e k t u Strona 46 Rezultaty twarde Rezultaty miękkie Potrzeby Podjęcie pracy na otwartym rynku pracy, staż rehabilitacyjny Skierowanie do warsztatu aktywności zawodowej Warsztaty społeczne i zawodowe Podjęcie zatrudnienia, odbycie stażu zawodowego Opieka psychologiczna Poradnictwo zawodowe Podjęcie zatrudnienia lub kontynuacja edukacji, ukończenie stażu rehabilitacyjnego Ukończenie szkoleń zawodowych, praktycznych Doradztwo zawodowe Podjęcie zatrudnienia, kontynuowanie nauki, ukończenie stażu Ukończenie szkoleń zawodowych, praktycznych Warsztaty Aktywności Zawodowej, poradnictwo zawodowe, indywidualna ścieżka zawodowa Podjęcie zatrudnienia, kontynuowanie nauki, staż Poradnictwo zawodowe, szkolenia zawodowe Indywidualne ścieżki zawodowe, warsztaty aktywizacji Poprawa funkcjonowania społecznego Poprawa samopoczucia osoby z zespołem Downa Poprawa wizerunku i akceptacji społecznej Zwiększenie kompetencji społecznych Rozwój samodzielności w obszarze społeczno zawodowym Wzrost pewności siebie, samooceny i wiary we własne możliwości. Wzrost pewności siebie, wiary we własne możliwości Wzrost umiejętności pracy w zespole, wchodzenia w interakcje społeczne Zdobycie większej wiedzy w zakresie rynku pracy Wzrost pewności siebie, wiary we własne możliwości Wzrost umiejętności pracy w zespole, wchodzenia w interakcje społeczne Zdobycie większej wiedzy w zakresie rynku pracy. Wzrost pewności siebie, poprawa samooceny i wiary we własne siły Wzrost kompetencji zawodowych Poprawa zdolności wchodzenia w interakcje zawodowe Budowanie bezpiecznego otoczenia społecznego Potrzeba wsparcia, akceptacji Możliwości podejmowania działań Ocena zdolności do pracy. Wsparcie podczas szkolenia Znalezienie pracodawcy Zapoznanie z środowiskiem zawodowym Budowanie bezpiecznego otoczenia społecznego Potrzeba wsparcia, akceptacji Możliwości podejmowania działań Ocena zdolności do pracy. Wsparcie podczas szkolenia Znalezienie pracodawcy Zapoznanie z środowiskiem zawodowym Potrzeba wsparcia, akceptacji Możliwość podejmowania działań Potrzeba informowania na temat możliwych form aktywności Ocena zdolności do pracy. Wsparcie podczas szkolenia Znalezienie pracodawcy Zapoznanie z środowiskiem zawodowym Potrzeba wsparcia, akceptacji Możliwość podejmowania działań Potrzeba informowania na temat możliwych form aktywności Ocena zdolności do pracy. Wsparcie podczas szkolenia Znalezienie pracodawcy Zapoznanie z środowiskiem zawodowym Potrzeba wsparcia, akceptacji Możliwość podejmowania działań Potrzeba informowania na temat możliwych form aktywności Ocena zdolności do pracy. Wsparcie podczas szkolenia Znalezienie pracodawcy Zapoznanie z środowiskiem zawodowym Źródło: Opracowane przez Collect Consulting S.A. na podstawie wniosków o dofinansowanie O dostosowaniu badanych projektów do potrzeb uczestników świadczą również wyniki badania ilościowego. W większości respondenci (87,7% uczestników badania) ocenili oferowane wsparcie jako dostosowane do ich potrzeb wynikających z rodzaju i stopnia niepełnosprawności. Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 47 Tabela 0 Ocena dostosowania projektu do potrzeb uczestników badania 2 Czy projekt, w którym bierze/brał/brała Pan/i udział jest/był dostosowany do stopnia i rodzaju Pana/i niepełnosprawności? Tak Nie Nie wiem Fizyczna 90,2% 4,0% 5,8% Intelektualna 80,0% 5,5% 4,5% Sensoryczna 90,5% 2,6% 6,9% Sprzężona 85,3% 2,9%,8% Ogółem 87,8% 3,9% 8,3% Źródło: Opracowane przez Collect Consulting W opinii samych respondentów sposób realizacji projektów był i jest w bardzo wysokim stopniu dostosowany do potrzeb osób niepełnosprawnych w stosunku do każdego z badanych rodzajów niepełnosprawności. Sposoby dostosowywania wsparcia do możliwości osób niepełnosprawnych są różnorodne. Respondenci zwracali uwagę głównie na to, że budynek, w którym odbywały się zajęcia był pozbawiony barier architektonicznych (50,9% respondentów) oraz, że sale wyposażone były w sprzęt niezbędny do efektywnego i pełnego udziału w zajęciach (47,6% respondentów). Pomimo pozytywnej oceny dostosowania wsparcia do stopnia i rodzaju niepełnosprawności respondenci wskazywali na elementy, które można ulepszyć, aby w jeszcze wyższym stopniu dostosować je do potrzeb bezpośrednich odbiorców (32,5% respondentów). Wśród postulowanych przez osoby uczestniczące w badaniu ulepszeń znalazło się: wydłużenie czasu trwania projektu oraz zwiększenie liczby godzin zajęć praktycznych, co świadczy o tym, jak ważne dla uczestników są kwestie związane bezpośrednio z aktywizacją zawodową. Postulaty wydłużenia czasu trwania wsparcia są istotne w kontekście okresu trwania aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych. O wydłużeniu czasu trwania projektów wspominali uczestnicy badania IDI oraz panelu ekspertów, wskazując jednocześnie, że nie można jednoznacznie określić jak długo powinna trwać aktywizacja osoby niepełnosprawnej. Kwestia ta poruszona została również w wywiadach eksperckich. Czas trwania aktywizacji społecznej i zawodowej jest ściśle powiązany z predyspozycjami konkretnej osoby, rodzajem i stopniem niepełnosprawności, uwarunkowaniami otoczenia, w którym osoba niepełnosprawna funkcjonuje i podejmowanymi w przeszłości działaniami zmierzającymi do aktywizacji. Poza tym, że czas trwania aktywizacji zawodowej musi zostać indywidualnie dopasowany do potrzeb osoby niepełnosprawnej (osoby z upośledzeniem intelektualnym czy zaburzeniami psychicznymi potrzebują znacznie więcej czasu niż np. osoby niepełnosprawne ruchowo) powinien on stanowić proces ciągły (niezależnie od rodzaju czy typu niepełnosprawności), tzn. że działania aktywizacyjne nie powinny kończyć się w momencie wejścia/powrotu na rynek pracy. Wsparcie powinno być kontynuowane w trakcie pracy czy po jej utracie, tak, aby osoby niepełnosprawne miały możliwość skorzystania z pomocy w trudnych dla nich sytuacjach zawiązanych z życiem zawodowym, a także aby zapobiec ponownemu wypadnięciu z rynku pracy po utracie zatrudnienia (np. warsztaty, grupy wsparcia). W przypadku niektórych projektów systemowych, takie wsparcie jest oferowane osobom niepełnosprawnym, co uznać należy za przykład dobrych praktyk. 2 Pytanie z możliwością wielokrotnego wyboru odpowiedzi. niepełnosprawnością (względem wierszy). Odsetki wyznaczone względem grupy respondentów z daną Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 48 Analiza raportów z ewaluacji ex-post projektów pilotażowych realizowanych w Poddziałaniu.3.6 oraz końcowych wniosków o płatność wskazuje, że większość zakładanych rezultatów trwałych została zrealizowana, ponadto, w przypadku kilku projektów wskaźniki realizacji celów przekroczyły określone na poziomie wniosku o dofinansowanie wartości. Zatem stopień osiągniecia części z zakładanych rezultatów jest wyższy niż planowano. Dotyczy to szczególnie objęcia wsparciem większej niż początkowo planowano liczby uczestników. Taka sytuacja miała miejsce np. w przypadku projektu skierowanego do osób niepełnosprawnych ruchowo, z zaburzeniami psychicznymi czy autyzmem. Zasadnicze rezultaty twarde zakładane w projektach to: Objęcie wsparciem psychologicznym/doradczym/szkoleniowym określonej liczby uczestników projektu; Opracowanie Indywidualnych Planów Działania; Podniesienie kwalifikacji zawodowych przez określoną liczbę uczestników projektów; Odbycie staży przez określoną liczbę uczestników projektów; Kontynuowanie nauki przez określoną liczbę uczestników projektów; Znalezienie zatrudnienia w wyniku realizacji projektu. W kontekście aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych szczególnie istotne są rezultaty związane z uczestnictwem w stażach oraz podjęciem zatrudnienia. Poziom realizacji tych wskaźników w poszczególnych projektach pilotażowych przedstawiono w tabeli nr. Tabela Rezultaty twarde projektów pilotażowych Poddziałania.3.6 Tytuł projektu Wsparcie osób głuchoniewidomych na rynku pracy Zakładana liczba uczestników Staże Rzeczywista liczba uczestników Zakładana liczba uczestników Zatrudnienie Rzeczywista liczba uczestników 20 7 5 25 Wsparcie osób z autyzmem 2 2 9 22 3 Wsparcie osób z niepełnosprawnością intelektualną (os. z zespołem Downa oraz - - 55 23 27 z upośledzeniem w stopniu głębokim) Wsparcie osób z zaburzeniami psychicznymi na rynku pracy 60 83 20 24 Wsparcie osób niesłyszących na rynku pracy bd 42 20 28 Wsparcie osób niepełnosprawnych ruchowo na rynku pracy - - 23 77 Wsparcie osób niewidomych na rynku pracy 30 26 5 9 Źródło: Opracowane przez Collect Consulting na podstawie raportów z ewaluacji ex-post poszczególnych projektów Jak pokazuje powyższa tabela, w przypadku 4 z 7 projektów pilotażowych w wyniku realizacji projektów zatrudnienie znalazła większa niż zakładano liczba uczestników. W przypadku niektórych projektów w trakcie pilotażu nie udało się osiągnąć zakładanych wartości wskaźników. Mimo tego, jak wynika z danych uzyskanych od PFRON w kolejnych edycjach wartości tych wskaźników zostały zwiększone. Przeanalizowane powyżej rezultaty projektów zostały osiągnięte dzięki doświadczeniu kadry partnerów PFRON w pracy z osobami niepełnosprawnymi, szybkiemu reagowaniu na pojawiające się w trakcie realizacji problemy oraz elastycznemu podejściu do uczestników projektu. W zakresie trudności jakie pojawiały się w trakcie realizacji projektów, które mogły wpływać negatywnie na realizację założonych 22 W przypadku projektu skierowanego do osób z autyzmem zatrudnienie zaprezentowano zbiorczo: zatrudnienie w ZAZ, ZPCh oraz na otwartym rynku pracy. 23 Zatrudnienie w ZAZ oraz na otwartym rynku pracy. Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 49 rezultatów zwrócić należy uwagę na dwie zasadnicze kwestie: problemy z zaangażowaniem do udziału w projekcie otoczenia osób niepełnosprawnych oraz kwestie związane z zatrudnieniem. Właśnie rezultaty związane z podjęciem pracy przez uczestników projektów są najtrudniejsze do osiągnięcia. Jak wynika z wywiadów IDI (indywidualne wywiady pogłębione) oraz TDI (telefoniczne wywiady pogłębione) pozyskanie pracodawców zainteresowanych zatrudnieniem osób niepełnosprawnych stanowiło dla realizatorów projektów wyzwanie, szczególnie w przypadku otwartego rynku pracy. O ile zatrudnienie na staże czy praktyki nie stanowiło większego problemu, co zapewne wiąże się z finansowaniem zewnętrznym stażysty, o tyle pracodawcy wciąż wyrażają opór przez zatrudnianiem osób niepełnosprawnych, powielając stereotypowe postrzeganie niepełnosprawnych pracowników. Ponadto problemem, na który wskazywali uczestnicy badań jakościowych jest brak profesjonalnych instytucji zajmujących się pośrednictwem pracy osób niepełnosprawnych. Problem zatrudnienia rozwiązywany był poprzez kontakty własne organizacji pozarządowych realizujących projekty oraz organizację spotkań z pracodawcami. W zakresie uczestnictwa w projektach osób z otoczenia uczestników niepełnosprawnych, tj. członków ich rodzin/opiekunów, pojawił się problem braku zaangażowania tej grupy w uczestnictwo w projektach. W trakcie wdrażania projektów okazało się, że część członków rodzin, czy też opiekunów osób niepełnosprawnych nie jest chętna do uczestnictwa w działaniach zaplanowanych dla nich w projektach. Zatem założenia dotyczącego wsparcia w stosunku do (jedna osoba niepełnosprawna i jedne opiekun) nie do końca udało się zrealizować. Niskie zainteresowanie tej grupy wskazuje, że planując kolejne projekty skierowane do osób niepełnosprawnych warto zastanowić się nad kontynuacją tej formy wsparcia. Z przeprowadzonych badań jakościowych wynika, że opiekunowie ON najchętniej korzystali z poradnictwa prawnego, natomiast inne działania jak na przykład warsztaty nie cieszyły się zbyt dużą popularnością. Oczywiście zaangażowanie najbliższego otoczenia osób niepełnosprawnych w działania projektowe musi być uzależnione od stopnia i rodzaju niepełnosprawności uczestników projektu. W przypadku osób z upośledzeniem intelektualnym czy autyzmem, gdzie obecność opiekuna poprawia komfort osoby niepełnosprawnej, warsztaty i wspólne uczestnictwo w różnych formach wsparcia na pewno w większym stopniu ułatwia rehabilitację społeczną i zawodową. Analizując rezultaty projektów pilotażowych PFRON należy w tym miejscu zwrócić uwagę na rodzaj uzyskanego przez uczestników projektów zatrudnienia. Generalnie celem projektów było wyprowadzenie osób niepełnosprawnych na otwarty rynek pracy. Jednakże w przypadku projektów skierowanych do osób z autyzmem oraz osób z upośledzeniem intelektualnym, zważywszy na fakt, że w grupach tych znalazły się osoby upośledzone w stopniu umiarkowanym oraz znacznym, w większym stopniu położono nacisk na zatrudnienie większej liczby uczestników na chronionym rynku pracy niż na rynku otwartym. Analiza raportów z ewaluacji ex-post wskazuje, że: W ramach projektu Wsparcie osób głuchoniewidomych na rynku pracy spośród 25 osób, które w wyniku uczestnictwa w projekcie znalazły zatrudnienie, 5 osób zatrudniono na otwartym rynku pracy, 6 osób znalazło zatrudnienie w Zakładach Pracy Chronionej. Uczestnicy projektu Wsparcie osób z autyzmem uzyskali zatrudnienie głównie na chronionym rynku pracy, tj. w Zakładach Aktywności Zawodowej (9 osób) oraz Zakładach Pracy Chronionej (3 osoby), jeden z uczestników podjął zatrudnienie na otwartym rynku pracy, a także dwie osoby odbyły staż na otwartym rynku pracy. Projekt Wsparcie osób z niepełnosprawnością intelektualną zakładał zatrudnienie 55 uczestników, jednak ostatecznie zatrudnienie znalazło 27 osób. 3 osób skierowano do Zakładów Aktywności Zawodowej, 6 osób zatrudniono w ZPCh, a 8 na otwartym rynku pracy. Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 50 W wyniku projektu Wsparcie osób z zaburzeniami psychicznymi na rynku pracy wskaźnik zatrudnienia osiągnięto na poziomie 20%. 24 uczestników znalazło zatrudnienie. Wszystkie osoby, które podjęły pracę w wyniku projektu Wsparcie osób niepełnosprawnych ruchowo na rynku pracy zostały zatrudnione na otwartym rynku pracy (6 osób na podstawie umowy zlecenia, 7 uczestników na podstawie umowy o pracę). 9 uczestników projektu Wsparcie osób niewidomych na rynku pracy, tj. wszystkie osoby, które uzyskały zatrudnienie znalazły pracę na otwartym rynku pracy; 28 uczestników projektu Wsparcie osób niesłyszących na rynku pracy znalazło zatrudnienie. Wskaźnik zatrudnienia w przypadku tego projektu został przekroczony o 40% (wniosek o dofinansowanie zakładał znalezienie zatrudnienia przez 20 uczestników projektu). 24 Trudno w tym momencie oceniać kwestie jakości oraz trwałości zatrudnienia. Związane jest to brakiem danych na temat losów uczestników projektów. Zarówno w ramach pilotażu jak i w przypadku kontynuacji nie zaplanowano monitoringu losu uczestników, w szczególności w zakresie sytuacji zawodowej, zatem planując kolejne działania w przyszłym okresie programowania warto zastanowić się nad wprowadzeniem wymogu monitorowania losów uczestników projektów przez projektodawców (z uwzględnieniem środków w projekcie na tego typu działanie). Skuteczność wsparcia. Skuteczność wsparcia skierowanego do osób niepełnosprawnych zbadana została przy wykorzystaniu jakościowych i ilościowych metod badawczych. Dużą rolę w ocenie skuteczności wsparcia odegrało badanie ilościowe przeprowadzone wśród uczestników projektów Poddziałania.3.6 PO KL. Skuteczność projektów powiązana jest z ich rezultatami, a przez to z wpływem wsparcia na zmianę sytuacji społecznej i zawodowej osób uczestniczących w projektach. O sukcesie wsparcia świadczy również subiektywna ocena uczestników realizowanych działań badanych projektów. Uczestnicy badania ilościowego poproszeni zostali o ocenę atrakcyjności wsparcia, którym zostali objęci. Wyniki badania ilościowego wśród niepełnosprawnych uczestników projektów objętych minimum dwoma formami wsparcia wskazują, że najbardziej atrakcyjnymi formami aktywizacji zawodowej są zajęcia związane z podnoszeniem kompetencji i kwalifikacji zawodowych. Kursy oraz szkolenia zawodowe, opieka psychologiczna oraz staże były oceniane podobnie przez wszystkich Wykres 5 Ocena atrakcyjności wsparcia 25 Źródło: opracowane przez Collect Consulting uczestników niezależnie od typu niepełnosprawności. Różnice dotyczyły natomiast następujących form wsparcia: Kursy zawodowe Szkolenia zawodowe Szkolenia-aktywne poszukiwanie pracy Doradztwo zawodowe Zajęcia praktyczne w zakładzie pracy Indywidualny Plan Działania Warsztaty aktywizacji zawodowej Zatrudnienie w ZAZ Opieka psychologa Staż Opracowanie IŚZ Inne 8,4% 27,% 25,0% 24,% 23,2% 23,5% 34,6% 32,9% 3,7% 29,9% 38,7% 43,2% 24 Na podstawie końcowego wniosku o płatność. 25 Pytanie z możliwością wielokrotnego wyboru odpowiedzi. Odsetki wyznaczone względem liczby osób, które brały udział w przynajmniej 2 formach wsparcia (N=649). Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 5 Zajęcia praktyczne w zakładach pracy spośród wszystkich grup uczestników, forma ta była preferowana w największym stopniu przez osoby z niepełnosprawnością intelektualną (oraz niepełnosprawnościami sprzężonymi); Uczestnicy z niepełnosprawnością intelektualną częściej niż pozostali wykazywali także atrakcyjność szkoleń dotyczących aktywnego poszukiwania pracy oraz Indywidualnych Planów Działania; Wśród uczestników z niepełnosprawnością sensoryczną częściej, w porównaniu do pozostałych grup jako formę najbardziej atrakcyjną wybierano zatrudnienie w Zakładach Aktywności Zawodowej. W przypadku, gdy uczestniczące w badaniu osoby niepełnosprawne wskazały uczestnictwo w tylko jednej formie wsparcia oceny atrakcyjności zajęć dokonywano w skali od do 5 (gdzie ocena Wykres 6 Średnia ocen atrakcyjności w przypadku objęcia uczestnika jedną formą wsparcia Zatrudnienie w ZAZ Warsztaty dla opiekunów i rodzin ON Staż zawodowy IPD Szkolenia-aktywne poszukiwanie pracy Kursy zawodowe Szkolenia zawodowe Warsztaty aktywizacji zawodowej Doradztwo zawodowe 5,00 4,80 4,50 4,38 4,23 4,2 4,06 4,00 3,96 Opieka psychologa 2,67 Inne 4,09 0,00,00 2,00 3,00 4,00 5,00 najniższa, 5 ocena najwyższa), z których następnie dla potrzeb analizy wyznaczono średnią. Zwraca uwagę fakt, że niemal wszystkie formy wsparcia zostały w takim przypadku ocenione bardzo pozytywnie - jako bardzo atrakcyjne (średnie ocen wahają się od 4,22 do 5,00). Wyjątkiem jest opieka psychologa, która w przypadku gdy stanowiła według deklaracji uczestników jedyną formę wsparcia oferowaną w projekcie, oceniona została jako umiarkowanie atrakcyjna (średnia ocen 2,83). Źródło: opracowane przez Collect Consulting Relatywnie najniższa atrakcyjność tej formy wsparcia stanowi powtórzenie wyniku, jaki uzyskano w rankingu atrakcyjności poszczególnych elementów wsparcia, na które składało się kilka form. W przypadku pozostałych form wsparcia otrzymane wyniki wskazują, że elementy ścieżki udziału, które w porównaniu do innych nie są przez uczestników odbierane jako najbardziej atrakcyjne, jeśli występują samodzielnie spotykają się z bardzo pozytywną oceną (np. zatrudnienie w Zakładzie Aktywności Zawodowej, IPD, staże). Takie same formy wsparcia stricte dotyczące uzyskiwania kwalifikacji zawodowych kursy i staże oraz praktyki zawodowe zostały ocenione przez uczestników badania jako najbardziej skuteczne. Odpowiednio 44,9% respondentów wskazało kursy zawodowe, 34,9% staże i 3,7% zajęcia praktyczne w zakładach pracy. Warto podkreślić, że formy postrzegane przez badanych jako najmniej skuteczne, zazwyczaj postrzegane były zarazem jako mniej atrakcyjne. Taka zależność występuje w szczególności w przypadku opieki psychologicznej, opracowania indywidualnej ścieżki zawodowej. Dane dotyczące oceny skuteczności wsparcia w podziale na rodzaj niepełnosprawności prezentuje tabela nr 2: Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 52 Tabela 2 Ocena skuteczności wsparcia z uwzględnieniem typu niepełnosprawności 26 Forma wsparcia Typ niepełnosprawności fizyczna intelektualna sensoryczna sprzężona Kursy zawodowe 42,9% 36,8% 50,0% 66,7% Staż zawodowy 40,4% 37,2% 22,7% 3,3% Zajęcia praktyczne w zakładzie pracy 22,2% 8,5% 27,3% 69,2% Zatrudnienie w Zakładzie Aktywności Zawodowej 6,7% 42,9% 50,0% 0,0% Rozmowa z doradcą zawodowym 28,6% 26,2% 34,2% 40,7% Szkolenia zawodowe 28,3% 5,0% 40,0% 2,5% Indywidualny Plan Działania 8,5% 43,4% 28,% 20,0% Szkolenia dotyczące aktywnego poszukiwania pracy 29,4% 22,2% 25,8% 25,0% Warsztaty dla opiekunów i rodzin ON 2,5% 23,% 37,9% 3,3% Warsztaty aktywizacji zawodowej 20,9% 26,4% 23,7% 0,0% Opieka psychologa 9,2% 9,7% 6,5% 6,7% Opracowanie Indywidualnej ścieżki zawodowej 2,7% 20,7% 8,% 25,0% Inne 27,3% 6,3% 28,6% 27,3% Źródło: opracowane przez Collect Consulting W podziale według poszczególnych grup respondentów zwracają uwagę następujące zależności: Osoby z niepełnosprawnością fizyczną zdecydowanie słabiej, na tle pozostałych grup, oceniały skuteczność form wsparcia takich jak: zatrudnienie w zakładzie Aktywności Zawodowej oraz warsztaty dla rodzin i opiekunów ON. Formy te były zarazem postrzegane jako stosunkowo mało atrakcyjne. Warto jednak zauważyć, że omawiane formy wsparcia rzadko miały miejsce w ścieżkach udziału, oferowanych tej grupie docelowej 27. Wyniki te pokrywają się z opiniami ekspertów w zakresie najbardziej adekwatnych do stopnia i rodzaju niepełnosprawności form wsparcia, wskazujących, że osoby niepełnosprawne ruchowo, poza ograniczeniami fizycznymi często nie wykazują innych problemów mogących wpływać na aktywizację zawodową. Ponadto wśród wszystkich rodzajów niepełnosprawności jest to grupa w największym stopniu zaktywizowana mogąca podjąć pracę na otwartym rynku pracy, nie wymagająca wsparcia osób trzecich. W odniesieniu do osób z niepełnosprawnością intelektualną wyniki badania wskazują na szczególnie wysoką na tle pozostałych uczestników deklarowaną skuteczność form takich jak: opracowanie Indywidualnego Planu Działania oraz indywidualnej ścieżki zawodowej. Wysoka ocena skuteczności łączy się z zadowoleniem uczestników z ich atrakcyjności. Wynik ten należy ocenić pozytywnie szczególnie w kontekście faktu, że Indywidualny Plan Działania pozostaje jedną z najczęściej stosowanych wobec tej grupy form wsparcia. Opracowanie indywidualnej ścieżki zawodowej, postrzegane przez respondentów jako skuteczne szczególnie w tej grupie osób niepełnosprawnych, nie było wobec osób z niepełnosprawnością intelektualną stosowane częściej niż wobec innych grup. Wśród osób z niepełnosprawnością intelektualną szkolenia zawodowe wskazywane są jako wsparcie o najniższej skuteczności. Bardzo wysoko postrzegana jest natomiast skuteczność zatrudnienia w Zakładzie Aktywności Zawodowej, co bezpośrednio wynika ze specyfiki tego typu niepełnosprawności. ZAZy skierowane są na aktywizację i rehabilitację osób z umiarkowanym i znacznym stopniem niepełnosprawności 28, ponadto często funkcjonują przy 26 Pytanie z możliwością wielokrotnego wyboru odpowiedzi. Odsetki oznaczone względem grupy respondentów z daną niepełnosprawnością (względem kolumn), w odniesieniu do osób, wobec których zastosowano przynajmniej 2 formy wsparcia osoby z niepełnosprawnością fizyczną: N=278, osoby z niepełnosprawnością intelektualną: N=55, osoby z niepełnosprawnością sensoryczną N=64, osoby z niepełnosprawnością sprzężoną N=52. 27 Tak jak w całym akapicie, analizie podlegają w tym miejscu ścieżki udziału składające się z minimum 2 form wsparcia. 28 Ustawy z dnia 27 sierpnia 997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 20 r. Nr 27 poz. 72) Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 53 nich warsztaty terapii zajęciowej, dlatego stanowią odpowiednią formę wsparcia szczególnie w przypadku tej grupy osób niepełnosprawnych. Uczestnicy projektów wykazujący się niepełnosprawnością sensoryczną szczególnie wysoko cenią skuteczność kursów i szkoleń zawodowych. Zważywszy, iż należą do grup najczęściej obejmowanych tymi formami wsparcia, należy pozytywnie ocenić trafność założeń projektów w tym zakresie. W opinii uczestników, którzy zadeklarowali w badaniu jednoelementową ścieżkę udziału, najbardziej skutecznymi formami są: zatrudnienie w Zakładzie Aktywności Zawodowej, warsztaty dla opiekunów i rodzin osób niepełnosprawnych oraz staże. Oceny skuteczności nie przedstawiają wyraźnych różnic w różnych (ze względu na rodzaj niepełnosprawności) grupach respondentów. Zwraca uwagę niższa na tle pozostałych grup ocena skuteczności szkoleń dotyczących aktywnego poszukiwania pracy w przypadku osób niepełnosprawnych intelektualnie, w przypadku tej formy wsparcia ocena skuteczności pozostaje podobna niezależnie od tego czy stanowiła jedyny, czy też jeden z kilku elementów wsparcia. Tabela 3 Średnia ocen skuteczności w odniesieniu do form wsparcia, które stanowiły jedyną formę oferowaną uczestnikowi w ramach projektu (-zajęcia zupełnie nie skuteczne, 5-zajęcia bardzo skuteczne), w podziale według typu niepełnosprawności uczestników Forma wsparcia Typ niepełnosprawności fizyczna intelektualna sensoryczna sprzężona Zatrudnienie w Zakładzie Aktywności Zawodowej 5,00 Warsztaty dla opiekunów i rodzin ON 4,00 5,00 5,00 5,00 Staż zawodowy 4,63 3,67 4,29 Indywidualny Plan Działania 4,40 4,50 3,50 5,00 Szkolenia dotyczące aktywnego poszukiwania pracy 4,23 3,50 4,33 4,50 Kursy zawodowe 4,43 4,00 Szkolenia zawodowe 4, 4,00 4,00 Warsztaty aktywizacji zawodowej 3,94 4,25 3,92 5,00 Rozmowa z doradcą zawodowym 3,87 4,23 4,00 Opieka psychologa 2,00 3,00 Inne 4, 4,50 3,93 5,00 Źródło: Opracowane przez Collect Consulting Przytoczone powyżej wyniki badania ilościowego wskazują jednoznacznie, że niezależnie od rodzaju niepełnosprawności ON objęte wsparciem w ramach projektów systemowych realizowanych przez PFRON, jako najbardziej skuteczne i atrakcyjne formy aktywizacji zawodowej wskazują te bezpośrednio skierowane na nabywanie kompetencji zawodowych i zdobywanie praktycznego doświadczenia. Oczywiście istnieją pewne różnice w zakresie potrzeb ze względu na rodzaj niepełnosprawności. Osoby z niepełnosprawnością intelektualną, autyzmem czy zaburzeniami psychicznymi w większym stopniu niż osoby z niepełnosprawnością sensoryczną czy ruchową potrzebują wsparcia w zakresie aktywizacji społecznej i adaptacji do sytuacji związanej z podjęciem zatrudnienia, dlatego wyżej oceniają takie formy wsparcia jak doradztwo psychologiczne. Z kolei osoby niepełnosprawne ruchowo wśród zasadniczych czynników ułatwiających wyjście na rynek pracy wskazują szkolenia zawodowe czy staże. Dodatkowo osoby niepełnosprawne sensorycznie często do wykonywania pracy potrzebują specjalistycznego sprzętu, natomiast są wysoko zaktywizowane społecznie i nie potrzebują w tak dużym stopniu jak osoby z niepełnosprawnością intelektualną wsparcia psychologicznego czy doradczego. Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 54 Z powodu tych różnic niezwykle istotne jest dostosowanie wsparcia do indywidualnych potrzeb osób niepełnosprawnych, co widoczne jest w projektach realizowanych przez PFRON i instytucje partnerskie. W badanych projektach rodzaj oferowanego wsparcia, grupy docelowe objęte projektem oraz rezultaty końcowe projektu różnią się w zależności od rodzaju niepełnosprawności. W skutek czego można wyróżnić dwie grupy projektów: projekty obejmujące wsparciem osoby z niepełnosprawnością ruchową i sensoryczną oraz projekty obejmujące wsparciem osoby z niepełnosprawnością intelektualną, zaburzeniami psychicznymi i autyzmem. Projekty skierowane do osób z niepełnosprawnością fizyczną i sensoryczną kładą większy nacisk na formy wsparcia związane z aktywizacją zawodową, natomiast projekty związane z niepełnosprawnością intelektualną, autyzmem i zaburzeniami psychicznymi mocniej akcentują wsparcie związane z aktywizacją społeczną. Konsekwencjami powyższego rozróżnienia są rezultaty projektu. Projekty skierowane do osób niepełnosprawnych ruchowo, niewidomych, niesłyszących czy głuchoniewidomych silniej akcentują realizację rezultatów twardych związanych głównie z aktywizacją zawodową, przez co odnoszą się do głównych potrzeb zawodowych zaprezentowanych na Rysunku 0 na początku niniejszego podrozdziału. W przypadku tych projektów wskaźnik zatrudnieniowy osób niepełnosprawnych w stosunku do liczby wszystkich uczestników niepełnosprawnych jest wyższy o kilka a nawet kilkanaście procent (najniższy w przypadku projektu skierowanego do osób głuchoniewidomych, wynosi ok. 8%) niż w przypadku pozostałych projektów gdzie nie przekracza on 8%. Projekty obejmujące wsparciem osoby z niepełnosprawnością intelektualną, zaburzeniami psychicznymi i autyzmem częściej w rezultatach miękki poruszają kwestie nabywania umiejętności społecznych, odnosząc się do potrzeb w zakresie aktywizacji zawodowej takich jak wiedza na temat możliwości uczestnictwa w formach aktywizacyjnych, inicjatywa, wsparcie czy akceptacja (patrz Rys.0). Ostatnią różnicę pomiędzy projektami skierowanymi do osób z niepełnosprawnością fizyczno sensoryczną a drugą grupą stanowi forma wsparcia związana z medycznymi aspektami niepełnosprawności. Niektóre z tych projektów przewidują konsultację z lekarzami, specjalistami z zakresu czynności motorycznych. W ten sposób zakres aktywizacji społeczno - zawodowej zostaje w niewielki, aczkolwiek istotny sposób w kontekście późniejszej aktywizacji zawodowej, rozszerzony o kwestie związane z rehabilitacją podstawową ruchową. Skuteczność oferowanego w ramach Poddziałania.3.6 form wsparcia przejawia się nie tylko w sposobie dostosowania oferowanych działań do potrzeb uczestników czy też ich zadowolenia z uczestnictwa w konkretnych formach wsparcia. Przede wszystkim powinna przekładać się na realne zmiany w życiu osób niepełnosprawnych. Jak pisano wcześniej, jednoznaczna ocena skuteczności i trwałości działań aktywizacyjnych w ramach badanych projektów nie jest możliwa z powodu braku monitoringu losów uczestników projektów, ale analizowane wcześniej rezultaty projektów pilotażowych w postaci znalezienia przez część uczestników zatrudnienia wskazują, że realizowane projekty są potrzebne na drodze do wzmacniania aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych i wprowadzania ich na rynek pracy. Oprócz znalezienia zatrudnienia i nabycia kwalifikacji zawodowych realizowane projekty wpłynęły na pozazawodowe aspekty życia respondentów. W dużej mierze przyczyniły się do nabycia kompetencji społecznych. W przypadku niemal 87% uczestników badania ilościowego, którzy uczestniczyli w projektach, oferowane wsparcie przyczyniło się do zmian. Brak oddziaływania projektu deklaruje 3% uczestników. Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

typ niepełnosprawności uczetsnika: Strona 55 Można zauważyć, że skala oddziaływania różni się w zależności od grupy uczestników projektów. Najczęściej korzystne zmiany dostrzegają osoby z niepełnosprawnością fizyczną (aż 95% uczestników deklaruje wpływ projektu na zmianę sytuacji życiowej i/lub zawodowej). Nieco mniej (87%) wynosi odsetek uczestników deklarujących zmianę sytuacji życiowej i/lub zawodowej w grupie osób z niepełnosprawnością sensoryczną. Najmniej skuteczne w tym kontekście okazały się działania kierowane do osób z niepełnosprawnością intelektualną lub niepełnosprawnościami sprzężonymi w grupach tych odpowiednio jedna 26,5% i 20,6% deklaruje, że fakt udziału w projekcie nie wpłynął w żaden sposób na zmianę ich sytuacji życiowej i/lub zawodowej. Wykres 7 Skala oddziaływania projektów na sytuację życiową i/lub zawodową uczestników projektów w ramach Poddziałania.3.6. Ogółem 3,% 86,9% sprzężona 20,6% 79,4% sensoryczna 3,3% 86,7% intelektualna 26,5% 73,5% fizyczna 5,3% 94,7% Źródło: Opracowane przez Collect Consulting Zaistniałe zmiany wiążą się ze wzrostem pewności siebie, nawiązaniem nowych kontaktów, ale także znalezieniu zatrudnienia. Jak wskazuje wykres nr 8, nieco ponad 5% uczestników znalazło w wyniku projektu zatrudnienie. Osobom postronnym wskazany odsetek może wydawać się niewielki, jednakże w kontekście założeń Wykres 8 Wpływ uczestnictwa w projekcie Poddziałania.3.6 na zmianę sytuacji życiowej Brak wpływu projektu na sytuację życiową i/lub zawodową Projekt wpłynął na zmianę sytuacji życiowej i/lub zawodowej projektów należy uznać, że jest to wynik zadowalający. Wzrost pewności siebie Nawiązanie nowych kontaktów /znajomości Nauczenie się, w jaki sposób poszukiwać pracy Znalezienie pracy Zdobycie innych umiejętności, potrzebnych na rynku pracy Zdobycie nowych kwalifikacji zawodowych Zdobycie zawodu/kwlaifikacji, poszukiwanych przez pracodawców 4,5% 5,3% 2,5% 0,8% 9,9% 38,0% 37,7% 0,0% 0,0% 20,0% 30,0% 40,0% Źródło: opracowane przez Collect Consulting Szczególnie analizując poziom utrzymania przez te osoby zatrudnienia około połowy osób, które w wyniku projektu znalazły pracę, utrzymało zatrudnienie i pracuje nadal w tym samym miejscu, a 34,5% osób zmieniły miejsce zatrudnienia. Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Typ niepełnosprawności: Strona 56 Zatrudnienie po zakończeniu udziału w projekcie utrzymało aż 9,% mężczyzn oraz 84,9% kobiet. W przypadku obecnie pracujących kobiet w większości przypadków zatrudnienie polega na kontynuacji zatrudnienia podjętego w ramach projektu. W przypadku mężczyzn aż 40,5% obecnie pracujących uczestników projektów stanowią osoby, które od czasu zakończenia udziału przynajmniej raz zmieniły już pracodawcę. Zmiany miejsca zatrudnienia najczęściej dokonywały osoby z niepełnosprawnością sensoryczną oraz fizyczną w grupach tych odpowiednio 5,2% oraz 39,7% obecnie pracujących to osoby, które zmieniły od zakończenia projektu miejsce zatrudnienia. Najmniejszą mobilnością wykazywały się w tym zakresie osoby z niepełnosprawnością intelektualną w grupie tej jeśli osoba utrzymała od momentu zakończenia udziału w projekcie zatrudnienie, to przeważnie (88,2% przypadków) w tym samym miejscu, w którym została zatrudniona w ramach wsparcia. Wykres 9 Wskaźnik utrzymania zatrudnienia i mobilność uczestników projektów zatrudnienie w tym samym miejscu, co w trakcie projektu zatrudnienie w innym miejscu niż w trakcie projektu zatrudnienie trwa nadal brak zatrudnienia wskaźnik utrzymania zatrudnienia w podziale według typu sprzężona fizyczna 55,9% 7,4% 36,8% 28,6% 7 sprzężona fizyczna 7 63 intelektualna sensoryczna ogółem 65,2% 42,6% 53,8% 8,7% 44,7% 34,5% 0,0% 50,0% 00,0% 28 sensoryczna 4 intelektualna 7 0 20 40 60 80 Źródło: Opracowane przez Collect Consulting Przyczyną utraty zdobytego w ramach projektu zatrudnienia najczęściej było nie przedłużenie umowy o pracę. Sytuacja taka miała miejsce w przypadku 8 osób (co stanowi 5,5% osób, które otrzymały w ramach projektu zatrudnienie). Wykres 0 Obecna sytuacja na rynku pracy uczestników, którzy w ramach projektu znaleźli zatrudnienie Jak wskazują wyniki Zakończenie umowy o pracę Stan zdrowia Likwidacja stanowiska Inne przyczyny fizyczna 4 intelektualna 2 2 sensoryczna 2 2 2 ogółem 8 3 2 4 0 5 0 5 20 Źródło: opracowane przez Collect Consulting badania, 77 osób (co stanowi aż 60% osób, które obecnie pozostają zatrudnione), funkcjonuje na otwartym rynku pracy. W Zakładach Pracy Chronionej pracuje 47 osób (36,7% osób, które obecnie pozostają zatrudnione), natomiast 4 osoby (3,% zatrudnionych) pracują w Zakładach Aktywności Zawodowej. Co więcej dwie trzecie osób, które obecnie są zatrudnione, pracuje w pełnym wymiarze czasu pracy. W przypadku około 20% zatrudnienie obejmuje niepełny wymiar czasu pracy. Niespełna 20% Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 57 zatrudnionych jest z wykorzystaniem telepracy lub innych form. Uwzględniając podział ze względu na płeć, badane kobiety, rzadziej niż mężczyźni są zatrudnione w pełnym wymiarze czasu pracy (odpowiednio 60,4% zatrudnionych kobiet i 69,4% mężczyzn pracuje w pełnym wymiarze czasu pracy). Przytoczone powyżej wyniki badania ilościowego wskazują, iż osiągnięte zostały założenia projektów dotyczące wprowadzenia osób niepełnosprawnych na rynek pracy. Ponadto mobilność pracowników niepełnoprawnych wskazuje, zamierzony skutek osiągnęły działania zmierzające do wyposarzenia uczestników projektów w umiejętności związane z poruszaniem się po rynku pracy jak np. szkolenia z aktywnego poszukiwania pracy. Zgodnie z założeniami metodologicznymi do niniejszej ewaluacji efektywność wsparcia rozumiana była jako stosunek m.in. nakładów finansowych poniesionych w celu realizacji projektu do rezultatów i korzyści otrzymanych przez obiorców wsparcia i pracodawców. W celu zbadania efektywności finansowej projektów przeanalizowano koszty, jakie zostały poniesione w ramach poszczególnych interwencji w zakresie aktywizacji zawodowej. Średni koszt przypadający na uczestnika niepełnosprawnego został obliczony, jako stosunek kosztów poniesionych na realizację całego projektu do liczby osób niepełnosprawnych objętych projektem. Tabela 4 Koszty wsparcia niepełnosprawnych uczestników projektów systemowych Tytuł projektu Koszt projektu ogółem (w PLN) Liczba ON objętych wsparciem w ramach projektu Stosunek kosztów projektu do liczby osób niepełnosprawnych objętych wsparciem w ramach projektu (średni koszt przypadający na niepełnosprawnego uczestnika projektu) Wsparcie osób głuchoniewidomych na rynku pracy 3000000,00 400 7 500,00 Wsparcie osób głuchoniewidomych na rynku pracy II Weź sprawy w swoje ręce 0026057,00 600 6 70,0 Wsparcie osób z autyzmem 995432,2 250 7 98,73 Wsparcie osób z autyzmem II 6000000,00 350 7 42,86 Wsparcie osób z niepełnosprawnością intelektualną (os. z zespołem Downa oraz z upośledzeniem w stopniu głębokim) Wsparcie osób z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym (w tym z zespołem Downa i/lub niepełnosprawnościami sprzężonymi) oraz głębokim stopniem upośledzenia umysłowego II 499233,49 600 8 38,72 9998727,38 700 4 283,90 Wsparcie osób z zaburzeniami psychicznymi na rynku pracy 2967294,06 400 7 48,24 Wsparcie osób z zaburzeniami psychicznymi na rynku pracy II 600905,92 680 8 97,92 Wsparcie osób niesłyszących na rynku pracy 2999975,09 400 7 499,94 4 kroki - wsparcie osób niesłyszących na rynku pracy II 25452,05 600 7 840,70 Wsparcie osób niepełnosprawnych ruchowo na rynku pracy 574937,77 500 7 76,63 Wsparcie osób niepełnosprawnych ruchowo na rynku pracy II 2670644,70 270 9 854,67 Wsparcie osób niewidomych na rynku pracy 3980280,00 500 7 960,56 Wsparcie osób niewidomych na rynku pracy II 8838366,00 200 7 365,3 Źródło: Opracowane przez Collect Consulting na podstawie wniosków o dofinansowanie Średni koszt wsparcia osoby niepełnosprawnej w badanych projektach waha się od ok 7 300 PLN do ok 7 000 PLN. Koszt ten zróżnicowany jest m.in. w zależności od rodzaju niepełnosprawności uczestników wsparcia. Najwyższe środki przypadają na uczestników projektów skierowanych do osób głuchoniewidomych, autystycznych, z zaburzeniami intelektualnymi oraz upośledzeniem umysłowym. Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 58 Analizując efektywność badanych projektów konieczne jest również określenie kosztów związanych wyłącznie z aktywizacją zawodową. Poniższa tabela prezentuje koszty przeznaczone na aktywizację zawodową w projektach (uwzględniające takie pozycje zamieszczone w budżetach wniosków o dofinansowanie projektów systemowych jak: rekrutacja i aktywizacja społeczno-zawodowa beneficjentów ostatecznych, współpraca z pracodawcami pozyskiwanie ofert staży i praktyk, wsparcie beneficjentów ostatecznych aktywizacja społeczna i zawodowa, doradztwo zawodowe grupowe/indywidualne, szkolenia zawodowe, szkolenia praktyczne, warsztaty psychologiczne, poradnictwo prawne i psychologiczne, nagranie video CV, opracowanie IPD, warsztaty aktywizacji zawodowej, rehabilitacja zawodowa, wyjazdy studyjne) realizowane w ramach projektów w stosunku do wszystkich poniesionych kosztów. Na potrzeby analizy wydatki poniesione na działania aktywizacyjne zostały zsumowane. Tabela 5 Wydatki poniesione na aktywizację zawodową w projektach poddziałania.3.6 PO KL Tytuł projektu Koszt projektu ogółem (w PLN) Koszty poniesione na aktywizację zawodową (w PLN) Procent kosztów poniesionych wyłącznie na aktywizację zawodową w stosunku do kosztów projektu (w %) Średni koszt aktywizacji zawodowej przypadający na niepełnosprawnego uczestnika projektu (w PLN) Wsparcie osób głuchoniewidomych na rynku pracy Wsparcie osób głuchoniewidomych na rynku pracy II Weź sprawy w swoje ręce 3000000,00 2305508 76,85% 5 763,77 0026057,00 6796355,00 67,79% 327,26 Wsparcie osób z autyzmem 995432,2 63800,00 3,66% 2 527,20 Wsparcie osób z autyzmem II 6000000,00 439367,2 68,99% 826,76 Wsparcie osób z niepełnosprawnością intelektualną (os. z zespołem Downa oraz z upośledzeniem w stopniu głębokim) Wsparcie osób z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym (w tym z zespołem Downa i/lub niepełnosprawnościami sprzężonymi) oraz głębokim stopniem upośledzenia umysłowego II Wsparcie osób z zaburzeniami psychicznymi na rynku pracy Wsparcie osób z zaburzeniami psychicznymi na rynku pracy II Wsparcie osób niesłyszących na rynku pracy 2999975,09 4 kroki - wsparcie osób niesłyszących na rynku pracy II Wsparcie osób niepełnosprawnych ruchowo na rynku pracy Wsparcie osób niepełnosprawnych ruchowo na rynku pracy II 499233,49 3079476,4 6,70% 5 32,46 9998727,38 7325565,94 73,26% 0 465,09 2967294,06 24529,23 4,96% 3 3,05 600905,92 485792,24 68,6% 6 55,58 68964,90 56,32% 4 224,0 25452,05 865469,69 68,68% 5 384,67 574937,77 74845,45 64,63% 4 987,6 2670644,70 866646,43 69,7% 6 869,6 Wsparcie osób niewidomych na rynku pracy 3980280,00 466680,00 36,85% 2 933,36 Wsparcie osób niewidomych na rynku pracy II 8838366,00 635995,54 69,42% 5 3,33 Źródło: Opracowane przez Collect Consulting na podstawie wniosków o dofinansowanie Jak widać w większości projektów koszty związane wyłącznie z aktywizacją zawodową stanowiły zdecydowaną większość wydatków. W przypadku kilku projektów pilotażowych wydatki na aktywizację stanowiły mniejszy odsetek, lecz należy pamiętać, że projekty te przewidywały również działania nie związane bezpośrednio z aktywizacją zawodową. Projekt pilotażowy skierowany do osób autystycznych (gdzie wydatki na aktywizację wyniosły 3,66%) podobnie jak projekty dedykowane osobom z zaburzeniami psychicznymi i osobom niewidomym (odpowiednio 4,96% i 36,85% środków skierowanych na aktywizację zawodową) przewidywały opracowanie Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 59 programów/koncepcji wspierania aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych mających posłużyć wypracowaniu metod aktywizowania osób niepełnosprawnych w przyszłości. W kontekście efektywności projektów istotna jest również kwestia kosztów uzyskania zatrudnienia przez uczestników projektu. Koszty znalezienia zatrudnienia obliczone zostały dla projektów pilotażowych których realizacja została zakończona, gdyż w ich przypadku możliwe było określenie ilu uczestników uzyskało zatrudnienie w wyniku projektu. Zgodnie z metodologią niniejszego badania wskazaną w SOPZ przez Zamawiającego koszt uzyskania zatrudnienia jest równy stosunkowi kosztów poniesionych na jedną osobę do wydatków poniesionych na realizację całości projektu. Tabela 6 Koszty uzyskania zatrudnienia przez uczestników projektów pilotażowych Poddziałania.3.6 PO KL Tytuł projektu Koszt projektu ogółem (w PLN) Liczba osób, które w wyniku projektu podjęły zatrudnienie Koszt uzyskania zatrudnienia przez uczestnika niepełnosprawnego (w %) Wsparcie osób głuchoniewidomych na rynku pracy 3 000 000,00 25 0,25% Wsparcie osób z autyzmem 995 432,2 Wsparcie osób z niepełnosprawnością intelektualną (os. z zespołem Downa oraz z upośledzeniem w stopniu głębokim) 3 0,2% 4 99 233,49 27 0,07% Wsparcie osób z zaburzeniami psychicznymi na rynku pracy 2 967 294,06 24 0,25% Wsparcie osób niesłyszących na rynku pracy 2 999 975,09 28 0,7% Wsparcie osób niepełnosprawnych ruchowo na rynku pracy 574 937,77 77 0,05% Wsparcie osób niewidomych na rynku pracy 3 980 280,00 9 0,20% Źródło: Opracowane przez Collect Consulting na podstawie wniosków o dofinansowanie i raportów ewaluacyjnych Efekty wdrażania projektów badawczych. W ramach Poddziałania.3.6. PO KL były realizowane dwa projekty badawcze o odmiennym charakterze: Projekt Wsparcie osób niepełnosprawnych w swobodnym dostępie do informacji i usług zamieszczonych w Internecie koncentrował się wokół konkretnego problemu tj. dostosowania stron internetowych instytucji publicznych oraz organizacji pozarządowych do możliwości percepcyjnych osób niepełnosprawnych. Rezultatami projektu były konkretne wskazówki dla każdej z instytucji biorącej udział w projekcie w zakresie dostosowania ich stron www do WCAG. Projekt Ogólnopolskie badanie sytuacji, potrzeb i możliwości osób niepełnosprawnych Drugi projekt badawczym w przeciwieństwie do pierwszego nie zawierał operacyjnych wskazówek skierowanych do konkretnych instytucji. Jego celem była natomiast diagnoza sytuacji i potrzeb osób z ograniczonymi sprawnościami, ze szczególnym uwzględnieniem rzadko występujących niepełnosprawności. Ze względu na charakter projektu uzyskane wyniki stanowią ogólne źródło wiedzy m.in. dla Partnerów realizujących projekty w ramach Poddziałania.3.6. PO KL, instytucji zatrudniających osoby niepełnosprawne, instytucji wspierających osoby niepełnosprawne, Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej. Projekt: Ogólnopolskie badanie sytuacji, potrzeb i możliwości osób niepełnosprawnych. Jednym z celów przedsięwzięcia było opracowanie zasad konstruowania działań zmierzających do przewrócenia ONR [osoby z rzadko występującymi postaciami niepełnosprawności] i ONS [osoby z niepełnosprawnością sprzężoną] na rynek pracy oraz zasad usprawnienia wydatkowanie środków Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 60 publicznych na potrzeby tych grup. Efektem realizacji projektu były wyniki badań zgromadzone w formie ogólnodostępnej publikacji. Jednostki realizujące projekty w ramach Poddziałania.3.6. PO KL wskazywały na wykorzystywanie wyników Ogólnopolskiego badania sytuacji, potrzeb i możliwości osób niepełnosprawnych podczas realizacji projektów. Ubolewały jednak, że zbyt późno uzyskały te wyniki, gdyż na tym etapie ewentualna możliwość dokonania zmian w projekcie była ograniczona. Planując w przyszłości projekty badawcze, których celem byłyby usprawnienia w wydatkowaniu środków publicznych na potrzeby osób niepełnosprawnych o różnorodnych typach niepełnosprawności warto powiązać termin realizacji tych badań z terminem wydatkowania środków na wsparcie dla badanych grup. Wyniki badania muszą być dostępne odpowiednio wcześnie, aby osoby planujące wsparcie mogły z nich skorzystać. Ze względu na ogólny charakter wyników omawianego badania są one skierowane do szerokiego grona odbiorców. W konsekwencji istotne jest, aby skutecznie je promować tak, by dotarły do wszelkich instytucji i organizacji zajmujących się wspieraniem osób niepełnosprawnych np. poprzez szkolenia, konferencje. Działania takie były wpisane w założenia projektu. Organizowane spotkania cieszyły się dużym zainteresowaniem, co wskazuje na trafność wybranej problematyki badawczej oraz skuteczność działań promocyjnych. Respondenci badania będący przedstawicielami partnera projektu wskazują na bardzo szybkie rozpowszechnienie publikacji papierowych oraz wielokrotne uzyskiwanie zapytań w zakresie możliwości uzyskania publikacji w wersji elektronicznej. Realizator projektu nie prowadzi jednak bazy instytucji, którym udostępnił publikacje. Nie monitoruje również efektów wykorzystania tych wyników, stąd trudno określić sposoby ich stosowania. W przypadku rozpowszechniania w przyszłości publikacji będącej wynikami badań mającymi szerokie zastosowanie warto zastanowić się nad pozyskiwaniem takich danych np. poprzez prośbę o podanie danych instytucji, która pobiera elektroniczną publikacje (w celach monitoringowych), gromadzeniu adresów mailowych tych instytucji do newslettera (co pozwoli na rozesłanie ankiety weryfikującej zastosowanie wyników zawartych w publikacji) lub zgromadzeniu danych do bazy instytucji zainteresowanych uzyskiwaniem podobnych informacji w przyszłości. Zaangażowanie instytucji wspierających zatrudnienie osób niepełnosprawnych w realizowane działania badawcze było ograniczone ze względu na charakter realizowanych działań. Natomiast projekt realizowany był w partnerstwie z Wyższą Szkołą Psychologii Społecznej, która udzielała wsparcia merytorycznego dbając o trafność uzyskanych wyników badań. Projekt Wsparcie osób niepełnosprawnych w swobodnym dostępie do informacji i usług zamieszczonych w Internecie. Celem projektu było badanie stron internetowych instytucji publicznych oraz organizacji pozarządowych pod kątem dostępności dla osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności. Realizowany projekt znajduje swoje uzasadnienie, gdyż wstępna analiza wykazała, że wiele ze stron www tych instytucji nie zastosowało wytycznych WCAG. Warunkiem uczestnictwa podmiotu w projekcie, którego strona internetowa podlegała audytowi było m.in. zadeklarowanie wdrożenia zaproponowanych po badaniu zmian. W ten sposób beneficjent na etapie rekrutacji zmaksymalizował osiągnięcie efektów projektu. W konsekwencji do projektu przyjęto podmioty faktycznie zainteresowane wynikami ekspertyz. Opracowane rekomendacje zostały przez nie wdrożone, dzięki czemu sytuacja osób niepełnosprawnych realnie uległa poprawie. Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 6 Szczegółowe wyniki uzyskane przez audytorów były dostępne wyłącznie dla instytucji biorących udział w projekcie. Jednak jako podsumowanie projektu stworzono podręcznik dobrych praktyk, który był dostępny dla zainteresowanych w formie elektronicznej oraz drukowanej. Beneficjent projektu podejmował współpracę z instytucjami wspierającymi zatrudnienie osób niepełnosprawnych. Jedną z form tej współpracy było wspieranie instytucji we wdrażaniu skierowanych do nich rekomendacji z badania. Była to zaleta, która niewątpliwie stanowi dobrą praktykę. Odbiorcy wsparcia mieli możliwość konsultacji sposobu wprowadzenia zmian na stronie www zarówno z audytorami, jak również z informatykami, dzięki czemu wdrażanie rekomendacji przebiegło sprawnie i przyniosło oczekiwane efekty. Inną formą wychodzenia naprzeciw instytucjom wspierającym osoby niepełnosprawne było organizowanie seminariów dla kadry zarządzającej instytucjami publicznymi i organizacjami pozarządowymi biorącymi udział w projekcie, celem podnoszenia ich wiedzy w zakresie tworzenia stron www przystępnych i możliwych w odbiorze dla osób z różnymi typami niepełnosprawności. 2.2.3 Efekty wdrażania projektów komponentu regionalnego PO KL Rezultaty projektów. Poddane analizie projekty z komponentu regionalnego, podobnie jak projekty realizowane w ramach Poddziałania.3.6 PO KL, zakładają szereg rezultatów twardych, które mają przyczynić się do zwiększenia szans osób niepełnosprawnych na rynku pracy. Projekty wybrane do analizy case study zakładają następujące rezultaty: Tabela 7 Rezultaty projektów komponentu regionalnego PO KL Priorytet Zakładane rezultaty społecznej Priorytet VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich Priorytet VII Promocja integracji Priorytet VIII Regionalne kadry gospodarki Rezultaty projektów Nabycie/podniesienie różnorodnych kompetencji (kompetencji kluczowych, społecznych, interpersonalnych); Nabycie wiedzy w zakresie poruszania się po rynku pracy (aktywne poszukiwanie pracy); Uzyskanie/zmiana kwalifikacji zawodowych; Wzrost pewności siebie; Podniesienie motywacji do podjęcia zatrudnienia; Wzrost samodzielności; Otworzenie działalności gospodarczej; Zdobycie doświadczenia zawodowego (odbycie staży/praktyk zawodowych); Nabycie/podniesienie różnorodnych kompetencji (kompetencji kluczowych, społecznych, interpersonalnych); Wzrost samodzielności; Zwiększenie szans na zatrudnienie na otwartym rynku pracy; Podniesienie motywacji do podjęcia zatrudnienia; Podjęcie zatrudnienia; Odbycie staży zawodowych; Wyrównanie szans w dostępie do usług doradczych Wsparcie pomostowe (projekt innowacyjny) Wzrost kompetencji kluczowych (j. angielski, ICT); Dostosowanie kwalifikacji zawodowych do potrzeb rynku pracy; Wyrównanie szans na rynku pracy; Zakup wyposarzenia; Źródło: Opracowane przez Collect Consulting na podstawie wniosków o dofinansowanie Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 62 Analizowane w ramach studiów przypadku (Aneks III do raportu) 32 projekty realizowane były przez różnego typu instytucje. Wśród beneficjentów znalazły się przedsiębiorstwa prywatne, organizacje pozarządowe oraz jednostki administracji publicznej. Część projektów realizowana była w partnerstwie. Przeprowadzona analiza wykazała, że typ instytucji oferujących wsparcie oraz ich doświadczenie w realizacji projektów skierowanych do osób niepełnosprawnych determinują wypracowane w projektach rezultaty. Instytucje, które poza projektem zajmują się pomocą osobom niepełnosprawnym działanie to jest wpisane w ich zadania statutowe nieco lepiej rozumieją potrzeby tej grupy docelowej i bazując na swoich doświadczeniach trafnie określają bariery, które stanowią przeszkodę na drodze do aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych. Instytucje te częściej niż inni projektodawcy zakładają wśród rezultatów projektów podjęcie zatrudnienia przez uczestników wsparcia. Rezultat zatrudnienia w przypadku projektów komponentu regionalnego nie jest częstym, wskazywanym we wnioskach o dofinansowanie. Analiza jakościowa przeprowadzona na podstawie telefonicznych wywiadów z przedstawicielami Instytucji Pośredniczących w regionach oraz danych ilościowych dotyczących projektów regionalnych wskazuje, że projekty te częściej skupiają się na działaniach zmierzających do podniesienia kompetencji, nabycia kwalifikacji zawodowych czy nawet odbycia staży, lecz nie przewidują zatrudnienia co związane jest z faktem, że rezultaty te są najtrudniejsze do osiągnięcia. Wypracowanie rezultatów projektów a tym samym form wsparcia oferowanych osobom niepełnosprawnym jak pisano powyżej w dużej mierze wynika z profilu działalności projektodawcy, a także z doświadczenia zarówno w realizacji projektów skierowanych do osób niepełnosprawnych. Analiza case study wykazuje, że projekty o charakterze kompleksowym, obejmujące różnorodne, uzupełniające się formy wsparcia realizowane są głównie przez projektodawców specjalizujących się w pomocy osobom niepełnosprawnym, szczególnie tych ukierunkowanych na konkretne rodzaje niepełnosprawności. Wśród czynników wpływających na wypracowanie rezultatów projektów beneficjenci ci w trakcie wywiadów telefonicznych wskazywali często doświadczenia płynące jeszcze z IW EQUAL. Skuteczność wsparcia. Skuteczność wsparcia projektów realizowanych w ramach komponentu regionalnego opracowana została na podstawie analizy dokumentów, wywiadów pogłębionych z przedstawicielami IP i IP II w regionach, przedstawicielami projektodawców (w tym podmiotów realizujących projekty innowacyjne) oraz analizy wniosków o dofinansowanie i o płatność projektów wybranych do studium przypadku. Jak pisano w części dotyczącej projektów systemowych, skuteczność wsparcia uzależniona jest m.in. od założonych rezultatów oraz dostosowania form wsparcia do potrzeb grup docelowych. Jako, że projektodawcy nie monitorują losów uczestników wsparcia po zakończeniu realizacji projektów tylko w niektórych przypadkach możliwe było zdiagnozowanie rzeczywistego wpływu uczestnictwa w projekcie na życie objętych wsparciem osób niepełnosprawnych. Z przeprowadzonych wywiadów z przedstawicielami realizatorów projektów wynika, że interwencje zakładające zatrudnienie ON ukierunkowane są w większości na otwarty rynek pracy, co w połączeniu z objęciem uczestników wsparcia dodatkowymi działaniami jak np. szkolenia czy doradztwo zawodowe powoduje, że osoby niepełnosprawne uczestniczące w projektach zwiększają swoje szanse na rynku pracy. Wśród analizowanych w ramach case study projektów cztery zakładały zatrudnienie uczestników na otwartym rynku pracy, jeden projekt, dedykowany osobom z upośledzeniem intelektualnym zakładał dwa rodzaje zatrudnienia w zależności od predyspozycji uczestników zatrudnienie w ZAZ lub na otwartym Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 63 rynku pracy, ponadto jeden z projektów, realizowany w partnerstwie zakładał zatrudnienie wspomagane. Na skuteczność realizowanych projektów przekładającą się na zatrudnienie osób niepełnosprawnych niewątpliwie wpływ mają staże. Dane jakościowe pozyskane od respondentów uczestniczących w wywiadach TDI pozwalają stwierdzić, że staż często stanowi pierwszy krok do zatrudnienia. Istotny jest jednak czas odbywania stażu im dłuższy staż tym chętniej pracodawcy zatrudniają osobę niepełnosprawną. Wydaje się, że optymalny czas odbywania stażu u jednego pracodawcy to okres od 6 do 9 miesięcy. Taki czas trwania stażu pozwala na wzajemne poznanie się stron. Pracodawca może przekonać się o umiejętnościach pracownika, jego zdolnościach adaptacyjnych, a osoba niepełnosprawna poznaje miejsce pracy i przyzwyczaja się do nowej roli. Wniosek dotyczący długości stażu potwierdzają zarówno wyniki badań jakościowych, m.in. wywiadów eksperckich, jak również wyniki badania ilościowego wśród osób niepełnosprawnych uczestniczących w projektach Poddziałania.3.6 PO KL. Uczestnicy badania ilościowego zapytani o usprawnienia, jakie powinny zostać wprowadzone do projektów wskazali na czas trwania zajęć. Czas trwania wsparcia jest kwestią poruszaną przez wszystkie grupy respondentów niniejszego badania, wskazujących na konieczność wydłużenia okresu wsparcia. Oczywistym jest, że nie można w ramach środków unijnych nieustannie wspierać tych samych uczestników, ale słuszny wydaje się być postulat wysunięty podczas panelu eksperckiego, mówiący o realizacji działań zmierzających do umożliwienia osobom niepełnosprawnym powrotu do projektu. Nie chodzi w tym wypadku o kilkakrotne korzystanie z tej samej formy wsparcia przez jednego uczestnika, a raczej objęcie osoby niepełnosprawnej doradztwem czy poradnictwem psychologicznym np. po zakończeniu uczestnictwa w stażu czy utracie pracy. Istotną kwestią, na którą zwrócili uwagę uczestnicy badania jest fakt, że często po zakończeniu projektu osoby niepełnosprawne zostają pozostawione same sobie, co może doprowadzić do zniwelowania rezultatów wypracowanych w trakcie projektu. O konieczności kontynuowania wsparcia w postaci działań skierowanych na aktywizację zawodową jak np. staże, praktyki czy różne formy zatrudnienia wspomaganego świadczą wyniki badania ilościowego na grupie kontrolnej osób niepełnosprawnych, które nie uczestniczyły nigdy we wsparciu finansowanym ze środków unijnych. Większość uczestników badania (64,9%) brała udział w zajęciach takich jak warsztaty terapii zajęciowej, jedynie ok /3 uczestniczyła w kursach i szkoleniach zawodowych, a ze staży korzystało 8% uczestników badania. Podobnie jak w przypadku projektów Poddziałania.3.6 PO KL analiza kosztów poniesionych na aktywizację zawodową w projektach komponentu regionalnego przeprowadzona została na podstawie zestawienia kosztów poniesionych wyłącznie na zadania związane z aktywizacją zawodową, tj. szkolenia, staże, rekrutacje pracodawców itp. w stosunku do wszystkich wydatków poniesionych w projektach. Dane zaprezentowane w tabeli odnoszą się do wybranych projektów analizowanych w ramach 32 studiów przypadku. Jak widać koszty poniesione na aktywizację zawodową w ramach badanych projektów w większości przekraczają 60% całości budżetu, co związane jest ze specyfiką projektów, Skupiają się one stricte na zadaniach związanych z aktywizacją społeczną i zawodową nie uwzględniając wsparcia oferowanego w projektach systemowych Poddziałania.3.6 PO KL, jak np. wsparcie dla osób z otoczenia uczestników niepełnosprawnych czy działania związane z opracowaniem metodologii wsparcia osób niepełnosprawnych. Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 64 Tabela 8 Wydatki poniesione na aktywizację zawodową w wybranych projektach komponentu regionalnego PO KL Tytuł projektu Koszt projektu ogółem (w PLN) Koszty poniesione na aktywizację zawodową (w PLN) Procent kosztów poniesionych wyłącznie na aktywizację zawodową w stosunku do kosztów projektu (w %) Średni koszt przypadający na uczestnika projektu (w PLN) Przypadek 2 (Priorytet VI) 39 330,29 24 625,65 67,2% 5 206, 20 Przypadek 3 (Priorytet VII) 86 880,00 284 262,65 34,80% 5 709,23 Przypadek 4 (Priorytet VII) 653 0,53 284 799, 07 77,72% 24 673,5 Przypadek 5 (Priorytet VII) 67 308,3 548 080,00 88,79% 22 774,65 Przypadek 6 (Priorytet VI) 905 202,75 63 685,00 67,80% 45 260,00 Przypadek 6 (Priorytet VI) 999 903,0 770 595,00 77,07% 35 70,83 Przypadek 7 (Priorytet VI) 49 752,3 38 77,20 77,93% 4 46,0 Przypadek 2 (Priorytet VIII) 7 990,00 30 000,00 75,59% 2 866,50 Przypadek 24 (Priorytet VII) 577 664,80 528 000,00 33,47% 26 000,00 Przypadek 26 (Priorytet VII) 66 8,67 409 633,20 66,49% 2 835,80 Przypadek 28 (Priorytet VII) 50 000,00 4 65,00 83,23% 4 66,66 Przypadek 29 (Priorytet VII) 76 598,69 584 38,60 8,52% 7 94, 96 Źródło: Opracowane przez Collect Consulting na podstawie wniosków o dofinansowanie Średni koszt zastosowania różnych form wsparcia przypadający na jednego uczestnika projektu w większości analizowanych przypadków jest znacznie wyższy niż w przypadku projektów systemowych i waha się od około 2 800 PLN do nawet 45 000 PLN. Zważywszy na fakt, że analizowane projekty zakrojona są na mniejszą skalę i oferują uczestnikom mniej form wsparcia można stwierdzić, że są mniej efektywne finansowo niż projekty systemowe. Wniosek ten potwierdza również większy koszt uzyskania zatrudnienia przez uczestników projektów komponentu regionalnego PO KL. Podczas gdy w projektach Poddziałania.3.6 PO KL koszt uzyskania zatrudnienia w stosunku do wszystkich wydatków poniesionych na realizację wsparcia waha się między 0,05% a 0,25%, w projektach komponentu regionalnego kształtuje się na poziomie,5%-5%. Szczegółowe dane prezentuje tabela 9. Tabela 9 Koszty uzyskania zatrudnienia przez uczestników wybranych projektów komponentu regionalnego PO KL Tytuł projektu Koszt projektu ogółem (w PLN) Liczba osób, które w wyniku projektu podjęły zatrudnienie Koszt uzyskania zatrudnienia przez uczestnika (w %) Przypadek 2 (Priorytet VI) 39 330,29 2 4,76% Przypadek 3 (Priorytet VII) 86 880,00 bd,92% Przypadek 4 (Priorytet VII) 653 0,53 2,49% Przypadek 6 (Priorytet VI) 905 202,75 7 5,00% Przypadek 6 (Priorytet VI) 999 903,0 7 3,57% Przypadek 29 (Priorytet VII) 76 598,69 bd 2,50 Źródło: Opracowane przez Collect Consulting na podstawie wniosków o dofinansowanie Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 65 Szczegółowe analizy dotyczące efektów wdrażania projektów komponentu regionalnego oraz skuteczności oferowanego w ramach Priorytetów VI, VII i VIII PO KL wsparcia zawarte zostały w aneksie III do niniejszego raportu prezentującym studia przypadków projektów skierowanych do osób niepełnosprawnych realizowanych właśnie ze środków przeznaczonych na komponent regionalny Programu. 2.3 Ocena sposobu zarządzania projektami Poddziałania.3.6 PO KL System zarządzania projektami realizowanymi w ramach Poddziałania.3.6 PO KL, jak również sposoby funkcjonowania partnerstw podczas realizacji tych projektów zostały ocenione różnorodnie przez respondentów. Większość partnerów dostrzega niedoskonałości przyjętych rozwiązań, niemniej projekty w dalszym ciągu są realizowane i udaje im się osiągać założone rezultaty. Wśród najczęściej wymienianych konsekwencji nieprawidłowego zarządzania znajdują się: Opóźnienia w rozliczaniu projektu (na skutek niedotrzymywanie terminów zawartych w procedurze dotyczącej rozliczania finansów); Wydłużający się proces zatwierdzania dokumentów (m.in.: regulaminu uczestnictwa); Brak odpowiedniej komunikacji pomiędzy Liderem a Partnerem projektu. Zarządzanie projektami realizowanymi w ramach Poddziałania.3.6 PO KL często opiera się na metodyce PCM oraz elementach metodyki PRINCE2, co wiąże się z rozbudowanym systemem zarządzania, kontroli i raportowania. Ponadto wszystkie instytucje partnerskie są zobowiązane do wypełniania wytycznych Unii Europejskiej w zakresie realizacji współfinansowanych przez nią przedsięwzięć. W konsekwencji system zarządzania zajmuje istotne miejsce w skali całego projektu oraz absorbuje czas wielu osób. Dla niewielkich organizacji, jakim często są organizacje pozarządowe kierujące wsparcie dla osób niepełnosprawnych (partnerzy), stanowi to problem organizacyjny, gdyż nie posiadają oni wolnych zasobów ludzkich, które można zaangażować w bieżące przygotowywanie niezbędnej dokumentacji. Dlatego wypełnianie zadań administracyjnych oraz stosowanie określonych w projekcie procedur często odbywa się kosztem zadań merytorycznych. Taki system zniechęca mniejsze instytucje do angażowania się w projekty partnerskie. Część respondentów prowadzonego badania wyraziła jednoznaczny brak chęci uczestnictwa w podobnych inicjatywach w przyszłości ze względu na zbyt rozbudowany system biurokratyczny. Konieczne jest wypracowanie skutecznych metod przeciwdziałania sytuacjom, w którym deklaracje te zaczną być realizowane i instytucje przestaną brać udział w tego typu projektach. W związku z tym Zespół Badawczy rekomenduje ograniczenie procedur związanych z realizacją projektów partnerskich w ramach PO KL w przyszłej perspektywie programowania (204-2020), a także realizowanie dobrych praktyk polegających na prowadzeniu działań informacyjnych dla potencjalnych i faktycznych partnerów na każdym etapie realizacji projektu tj.: Przed przystąpieniem do partnerstwa Uzmysłowienie organizacjom pozarządowym przed ich przystąpieniem do partnerstwa, jakie zasoby (głównie czas pracy człowieka) są niezbędne do prawidłowej realizacji projektu pod kątem zarządzania. Organizacje nie zdaja sobie z tego sprawy, zatem nałożone na nich obowiązki często przewyższają ich możliwości czasowe i merytoryczne. Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 66 Propozycją Zespołu Badawczego są szkolenia lub spotkania informacyjne organizowane dla instytucji rozważających udział w partnerstwie przeprowadzane przez IP2 wraz z liderem (w tym przypadku przedstawiciel PFRON). Spotkania te powinny dotyczyć specyfiki zarządzania przez lidera i partnerów projektami realizowanymi w ramach komponentu centralnego PO KL. Konieczny jest udział przedstawiciela PFRON, który omówi dotychczasowe obowiązki w tym zakresie z podaniem konkretnie czasu niezbędnego na realizację poszczególnych zadań na podstawie własnych doświadczeń i innych danych historycznych. W trakcie pisania wniosku o dofinansowanie Struktura zarządzania projektem jest wskazywana we wniosku o dofinansowanie, nad którym pracują wspólnie lider i partnerzy, jednak PFRON jako lider projektu ma w tym zakresie decydujący głos. Zespół Badawczy rekomenduje zatem, aby w zakresie sposobu współpracy pomiędzy liderem a partnerami w projektach z Poddziałania.3.6 PO KL oraz w podobnych inicjatywach stosować następujące rozwiązanie: Każdorazowo, podczas planowania zarządzania konkretnym projektem, należy przeanalizować możliwości wszystkich instytucji partnerskich w zakresie proponowanych metod zarządzania i związanych z tym procedur. W trakcie realizacji projektu Wyjaśnianie organizacjom powodów konieczności oraz sensowności pracy związanej z dokumentami, procedurami, przy jednoczesnym ograniczaniu ich do niezbędnego minimum. Dotychczasowe działania podejmowane w tym zakresie nie są bowiem wystarczające. Prowadzenie tego typu działań pozwala również na utrzymanie dobrych relacji pomiędzy liderem a partnerami, co jest istotnych czynnikiem wpływającym na prawidłową realizację projektu. Najistotniejszym działaniem lidera oraz partnerstwa w zakresie efektywności realizacji projektu jest eliminowanie zbędnych procedur m.in. rezygnacja ze skomplikowanych struktur zarządzania (dotyczy procedur nienarzucanych przez system realizacji projektów UE). Korzyściami takiego rozwiązania było by odciążenie osób merytorycznych z zadań administracyjnych oraz szybsze podejmowanie istotnych decyzji bez zmniejszenia skuteczności zarządzania partnerstwem. W zależności od konkretnej sytuacji można, w związku z tym, że instytucje partnerskie często nie są przygotowane do współpracy z liderem i partnerami, ograniczyć większość komunikatów do linii liderpartner. Innym rozwiązaniem jest ograniczenie ilości partnerów realizujących projekt. Bowiem tworzenie rozbudowanych struktur zarządzania obciąża każdą z instytucji partnerskich, w tym lidera. Stosowane do tej pory rozwiązania organizacyjne w zakresie zarządzania projektami posiadają również wiele niewątpliwych zalet, o których nie należy zapominać poruszając tą problematykę. Główną zaletą koordynowania projektu przez PFRON jest fakt, że lider zna i przestrzega zasad finansowania określonych dla PO KL. Organizacje partnerskie nie zawsze są biegłe w tych zasadach, potrzebują więc wsparcia osoby kompetentnej. Dzięki temu wsparciu projekty są efektywne, a instytucje partnerskie bezpieczne finansowo. Ponadto podczas takiej współpracy organizacje pozarządowe uczą się wydatkowania funduszy unijnych oraz pracy w partnerstwie. Ze strony lidera istotne jest zatem nie tylko odpowiednie zarządzanie, ale również tłumaczenie powodów podejmowania określonych decyzji i zastosowania konkretnych rozwiązań organizacyjnych. Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 67 Realizowanie projektu w partnerstwie może pełnić różne funkcje m.in. budowanie sieci trwałej współpracy oraz wzmocnienie możliwości dostosowywania wsparcia do potrzeb osób niepełnosprawnych. Pojawiają się opinie, że partnerstwa nawiązywane podczas realizacji projektów w ramach Poddziałania.3.6 PO KL skutkują współpracą tych instytucji przy innych inicjatywach. Niemniej wpływ na trwałość nawiązanych relacji ma rodzaj, zakres i częstotliwość kontaktów pomiędzy partnerami, a także ich rozmieszczenie przestrzenne. Dużo większa szansa na podejmowanie dalszej współpracy występuje pomiędzy podmiotami z tego samego regionu oraz kierującymi wsparcie do podobnej grupy docelowej. Natomiast sposób organizacji niektórych projektów jest przedstawiany przez partnerów jako niesprzyjający takiej współpracy. Każdy z partnerów zajmuje się bowiem własnymi zadaniami np. danym obszarem, nie korzystając ze wsparcia pozostałych partnerów. Ponadto w niektórych projektach kontakt pomiędzy partnerami jest mocno ograniczony, zatem organizacje nie poznają się wzajemnie, nie mają wiedzy o wzajemnych kompetencjach, potrzebach, ani nie wymieniają się posiadanymi doświadczeniami. Aby partnerstwo, jako sposób organizacji bezpośrednio wzmacniało możliwości w zakresie dostosowania wsparcia do osób niepełnosprawnych konieczne jest ścisłe współpracowanie podmiotów oraz stałe analizowanie potrzeb odbiorców. Dobrą praktyką w tym zakresie jest współpraca w ramach jednego z analizowanych projektów poprzez przejmowanie ostatecznego odbiorcy wsparcia przez organizację, która w najwyższym stopniu jest w stanie spełnić jego potrzeby np. miejsce w którym udziela wsparcia jest położone bliżej miejsca zamieszkania osoby niepełnosprawnej. Partnerzy realizujący projekty w ramach Poddziałania.3.6 PO KL przy wyłanianiu wykonawców poszczególnych zadań mieli obowiązek wykorzystywania klauzuli społecznych przy zastosowaniu prawa zamówień publicznych dotyczącej wykonawców zatrudniających osoby niepełnosprawne. Zespół Badawczy poddał analizie realizację tego postulatu. Większości wniosków o dofinansowanie projektu zawierała zapis: W przypadku zastosowania w projekcie przepisów ustawy Prawo Zamówień Publicznych, w opisie przedmiotu zamówienia określone zostaną wymagania związane z realizacja zamówienia, dotyczące zatrudnienia przez oferenta osób niepełnosprawnych z grupy docelowej. 29 Oznacza to, że lider i partnerzy mieli świadomość konieczności stosowania tego postulatu. Ponadto respondenci wywiadów wiedzieli, że nierealizowanie tych zapisów oznaczałoby rozwiązanie umowy i uznanie wszystkich wydatków zaplanowanych w projekcie za niekwalifikowane. Wyniki badań jakościowych wykazują na stosowanie powyższej zasady. Należy jednak pamiętać, że zadania zlecane zewnętrznym wykonawcom często nie osiągały kwoty wymagającej stosowania prawa zamówień publicznych. Idea związana z promowaniem wykonawców zatrudniających osoby niepełnosprawne powinna być w szczególności popierana i realizowana przez organizacje i stowarzyszenia działające na rzecz osób niepełnosprawnych, zatem przez lidera i partnerów realizujących projekt w ramach Poddziałania.3.6. PO KL. Zatem, pomimo konieczności stosowania tej zasady wyłącznie w przypadku zamówień publicznych, lider i partnerzy powinni realizować ją również podczas stosowania np. zasady konkurencyjności. Niektórzy respondenci deklarują, że podejmują takie 29 Wnioski o dofinansowanie projektów w ramach Poddziałania.3.6. Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 68 działania podczas stosowania zasady konkurencyjności dodatkowe punkty przyznawane były za udokumentowaną współpracę z osobami niepełnosprawnymi. Stosowanie omawianej klauzuli nie zawsze jednak jest możliwe, m.in. ze względu na następujące ograniczenia: brak firm lub informacji o firmach, które jednocześnie realizują potrzebne liderowi i partnerom usługi i zatrudniają osoby niepełnosprawne; podczas wyboru wykonawcy często istotniejsza jest jakość proponowanych przez niego usług i towarów niż zatrudnianie osób niepełnosprawnych, np. w przypadku wyboru miejsca prowadzenia szkoleń istotniejsze jest, aby sale były przystosowane do konkretnego rodzaju niepełnosprawności uczestników szkoleń. W konsekwencji kontroli projektów przeprowadzonych przez adekwatne instytucje zdiagnozowano szereg postępowań, podczas których nie faworyzowano ofert firm zatrudniających osoby niepełnosprawne. Każdy projekt realizowany w ramach Poddziałania.3.6. PO KL podlega ewaluacji. Zadanie to należy do lidera. Planowane i realizowane są nie tylko ewaluacje ex-post, ale również mid-term, co ma ogromne znaczenie dla identyfikowania i eliminowania zagrożeń oraz nieefektywnych działań występujących w projekcie. W procesie ewaluacji projektu istotne jest, aby niektóre z danych (np. zadowolenie z uczestnictwa w szkoleniu) gromadzić na bieżąco ze względu na zapominanie pewnych aspektów udziału w projekcie przez uczestników. Występuje również grupa danych, które należy gromadzić po zakończeniu projektu, np. informacje o skutkach oferowanego wsparcia np. zatrudnieniu osoby uczęszczającej na szkolenia. Pod tym względem ewaluacja w badanych projektach wyglądała odmiennie. Występują projekty, w których badania były prowadzone przez cały czas ich trwania, jak również po ich zakończeniu. Są również projekty, w których ewaluacja realizowana była wyłącznie po ich zakończeniu. Poszczególne formy wsparcia ewaluowane były poprzez wykorzystanie standardowych narzędzi ewaluacyjnych tj. poprzez wykorzystanie: testów wiedzy, ankiet ewaluacyjnych związanych z badaniem rezultatów miękkich, badania wielokierunkowe, zakładające zarówno wywiady z duża częścią odbiorców wsparcia jak i wywiady z personelem udzielającym wsparcia, jak i z personelem który koordynował projekt. Istotnym wnioskiem z analizy raportów z przeprowadzonych badań ewaluacyjnych mid-term i ex-post projektów realizowanych w ramach Poddziałania.3.6 PO KL jest zdiagnozowanie w niektórych przypadkach braku adekwatności stosowanych metod ewaluacyjnych do specyfiki projektu, w tym do możliwości percepcyjnych uczestników wsparcia lub pomijanie osób niepełnosprawnych w badaniu, pomimo, że stanowili oni jedną z grup docelowych projektu (projekt dotyczący osób z autyzmem). Świadczą o tym m.in. następujące zapisy zamieszczane w tym raportach: Główna bariera, która stanęła badaczom na drodze w realizacji badania, dotyczyła problemów komunikacyjnych. Każdy wywiad musiał być albo prowadzony przez osobę posługującą się polskim językiem migowym lub być przeprowadzony w towarzystwie tłumacza PJM. Drugą barierą była słaba znajomość języka polskiego wśród osób głuchych, co przekładało się na niemożność zastosowania, zgodnie z planem badania, ankiet wypełnianych samodzielnie przez respondentów. Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 69 Przytoczone cycaty wskazują, że badawcze nie byli świadomi tych barier na etapie planowania badania. Konieczne jest zatem dopilnowanie przez instytucje zlecającą badanie, aby ewaluator uwzględniał specyfikę projektu, w tym aspekty komunikacji z respondentami m.in. poprzez wskazywanie przez Zamawiającego badanie obligatoryjnych metod komunikacji z osobami niepełnosprawnymi w Opisie Przedmiotu Zamówienia. Poszczególne instytucje partnerskie w większości dostrzegają potrzebę ewaluowania prowadzonych działań. W konsekwencji często sami prowadzą taką weryfikację poprzez prowadzenie rozmów z uczestnikami wsparcia, przeprowadzają badania ankietowe. Należy mieć jednak na uwadze, że lepsze efekty są osiągane, gdy ewaluacja jest prowadzona lub wspomagana przez osoby zewnętrzne, w stosunku do których respondenci nie czują konieczności wyrażania wyłącznie pozytywnych opinii; są także bardziej skłonni do wskazywania negatywnych stron projektu, a podczas ewaluacji takie informacje stanowią element szczególnie istotny, gdyż są podstawą działań naprawczych. W związku z tym istotne jest, aby lider prowadził ewaluację zewnętrzną oraz udostępniał partnerom wszystkie robocze wersje wyników, z zachowaniem zasady poufności lub/i anonimowości respondentów. Obecnie kontakt z liderem w zakresie informacji o wynikach ewaluacji nie jest oceniany pozytywnie. Partnerzy twierdzą, że są im przekazywane wyłącznie raporty końcowe, natomiast ich potrzeby informacyjne dotyczą również bieżącego uzyskiwania wyników ankiet poszczególnych form wsparcia. Dane takie chcieliby wykorzystywać do bieżącego dostosowywania udzielanego wsparcia do potrzeb osób niepełnosprawnych oraz coraz skuteczniejszego osiągania założonych efektów projektu. Ewaluacja projektów realizowanych w ramach Poddziałania.3.6 PO KL jest wykorzystywana głównie do: Oceny skuteczności projektu po jego zakończeniu. W konsekwencji nie prowadzi do bieżącego reagowania na pojawiające się problemy. Służy natomiast opracowaniu rekomendacji przydatnych w przypadku realizacji kolejnych tego typu inicjatyw. Jest to dobre rozwiązanie przy projektach pilotażowych oraz inicjatywach trwających krótko. Natomiast dla projektów powyżej pół roku zalecana jest ewaluacja mid-term wraz z wykorzystaniem uzyskanych wyników do zwiększania skuteczności i efektywności prowadzonych działań. Przedstawiania instytucji koordynującej oraz zarządzającej efektów projektu. Istotne jest również zwrócenie uwagi na przedmiot ewaluacji. Niektóre raporty z ewaluacji analizowanych projektów nie uwzględniały zarządzania w diagnozie efektywności udzielanego wsparcia. Zdarzały się również sytuacje, że ocena zarządzania polegała wyłącznie na gromadzeniu opinii instytucji partnerskich (np. są zadowoleni z przyjętego sposobu zarządzania). Nie dokonywano tam obiektywnej oceny wpływu zarządzania na skutki projektu oraz jego efektywność. Ocena sposobu funkcjonowania partnerstwa, z uwzględnieniem aspektu komunikacji jest niezwykle istotna zwłaszcza w przypadku projektów pilotażowych oraz projektów mających na celu m.in. zbudowanie trwałych partnerstw pomiędzy instytucjami wspierającymi osoby niepełnosprawne. Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 70 3 Podsumowanie W celu dokonania oceny skuteczności, efektywności i kompleksowości wsparcia realizowanego w ramach komponentu regionalnego i centralnego PO KL oraz sformułowania zaleceń na przyszłość przeprowadzona została analiza porównawcza projektów wspierających osoby niepełnosprawne w obu komponentach. Porównaniu poddane zostały m.in. typy wsparcia, grupy docelowe, sposoby rekrutacji uczestników oraz dostosowanie wsparcia do potrzeb osób niepełnosprawnych. Wynikiem prowadzonych analizy badań jakościowych (case study, wywiadów eksperckich, IDI, TDI, telefonicznych wywiadów swobodnych (TWS) oraz panelu ekspertów) jest określenie najskuteczniejszych form aktywizacji zawodowej, kompleksowości wsparcia oraz dobrych praktyk, które powinny być wdrażane w przyszłości. Wśród czynników wskazywanych zarówno w projektach systemowych jak i w projektach Priorytetu VI, VII i VII PO KL najczęściej jako determinanty kierowania wsparcia projektów do osób niepełnoprawnych są m.in.: Znaczący udział osób niepełnosprawnych w grupie osób nieaktywnych, biernych zawodowo; Liczne bariery wejścia na rynek pracy wynikające z niskich lub niewystarczających kompetencji i doświadczenia osób niepełnoprawnych; Utrudniony dostęp do form wsparcia (nie tylko finansowanych ze środków UE) osób z terenów wiejskich; Liczne występowanie stereotypów wśród pracodawców w zakresie efektywności pracy osób niepełnosprawnych; Prezentowana bierna postawa społeczno zawodowa osób niepełnosprawnych; Zapobieganie wykluczeniu zawodowemu i społecznemu osób niepełnosprawnych. Dlatego zaproponowanie osobom niepełnosprawnym kompleksowego, zindywidualizowanego programu wparcia opartego na zasadzie empowerment w połączeniu z działaniami warsztatowymi, aktywizującymi społecznie powinno być celem projektów zmierzających do wzrostu aktywizacji zawodowej i społecznej tej grupy. Zasadniczą kwestią powinno być zatem określenie grupy docelowej, a następnie form wsparcia którymi potencjalni uczestnicy zostaną objęci. Niestety w przypadku dużej części projektów realizowanych w ramach komponentu regionalnego, szczególnie w ramach Priorytetu VI, odnosi się wrażenie że, projektodawca próbuje dopasować uczestników do zakładanych form wsparcia. Jest to widoczne głównie w przypadku projektów skierowanych do szeroko zdefiniowanej grupy osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. Wciąganie osób niepełnosprawnych na listę uczestników tego typu projektów może prowadzić do zniechęcenia do dalszej aktywizacji zawodowej w związku z uczestnictwem we wsparciu, które jest niedostosowane do rodzaju niepełnosprawności, a co za tym idzie nie przynosi wymiernych efektów. Projekty Poddziałania.3.6 ściśle określają grupy docelowe objęte wsparciem ze względu na rodzaj oraz stopień niepełnosprawności, skupiając się na niepełnosprawnościach rzadkich oraz osobach z upośledzeniem umiarkowanym oraz znacznym, przez co stanowią odpowiedź na niezaspokajane dotąd potrzeby grup pomijanych przez innych projektodawców. Dla porównania, analizowane projekty z komponentu regionalnego w niewielkim stopniu są skierowane do osób z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, zupełnie pomijając niepełnosprawnych w stopniu znacznym. Generalnie większość projektów dedykowana jest osobom niepełnosprawnym w stopniu lekkim. W zasadzie projekty te niedookreślają ani stopnia ani rodzaju Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO

Strona 7 niepełnosprawności. Taka sytuacja występuje szczególnie w przypadku projektów realizowanych w ramach Priorytetu VI. Analizowane projekty finansowane w ramach Priorytetu VII PO KL w większym stopniu dopasowują się do potrzeb osób niepełnosprawnych poprzez określanie rodzaju niepełnosprawności uczestników. Wśród analizowanych z wykorzystaniem metody case study projektów wyróżnić należy projekty w 00% skierowane do osób niepełnosprawnych: głównie ruchowo i sensorycznie, ale także z zaburzeniami psychicznymi i upośledzeniem intelektualnym (najciekawsze projekty, mogące zdaniem Wykonawcy stanowić przykład dobrych praktyk zaprezentowano na końcu Podsumowania). Zdefiniowanie grupy docelowej wydaje się być pierwszym krokiem do określenia najbardziej adekwatnych form wsparcia, dlatego w kolejnych konkursach ogłaszanych w komponencie regionalnym (w szczególności w Działaniu 7.4) premiowane powinny być projekty skierowane do osób z konkretnie określonymi rodzajami niepełnosprawności, co umożliwi eliminację projektów niedostosowanych do specyficznych potrzeby wynikających z niepełnosprawności. Na potrzeby realizacji projektów Poddziałania.3.6 wypracowano pewien model wsparcia osób niepełnosprawnych. Syntetycznie model ten prezentuje poniższy schemat: Rysunek Schemat ścieżki wsparcia realizowanego w ramach projektów systemowych Diagnoza potencjału uczestnika w zakresie możliwości aktywizacji społecznej i zawodowej Opracowanie Indywidualnego Planu Działania/indywi dualnej Ścieżki Rozwoju Objęcie uczestnika wsparciem zgodnie z IPD Skierowanie na staż /szkolenie/kurs ZATRUDNIENIE (w zależnosci od predyspozycji na chronionym bądż otwartym rynku pracy) Źródło: Opracowane przez Collect Consulting Wsparcie realizowane w projektach systemowych opiera się na diagnozie potencjału uczestnika i wykorzystuje zasadę empowerment uczestnicy włączani są w proces opracowywania i doboru najskuteczniejszych działań uwzględniających ich cechy jednostkowe. Na podstawie diagnozy opartej m.in. na doradztwie psychologicznym i zawodowym opracowywane są zindywidualizowane programy rozwoju uwzględniające typ, rodzaj niepełnosprawności, stopień socjalizacji. Na tej podstawie określa się zdolności uczestnika projektu do aktywizacji zawodowej. Po objęciu osoby niepełnosprawnej odpowiednim wsparciem możliwa jest realizacja stażu, praktyki zawodowej czy też wyjście na rynek pracy. Tak model wsparcia zapewnia kompleksowe, zindywidualizowane działanie i stanowi najskuteczniejszą formę działań, która powinna być upowszechniana w kolejnych projektach zarówno w komponencie centralnym jak i regionalnym. Poddane analizie case study projekty komponentu regionalnego (głównie projekty Priorytetu VII) w większości opierają się na takim samym modelu wsparcia. Tego typu projekty realizowane są Badanie adekwatności i efektywności realizowanego wsparcia w ramach Poddziałania.3.6 oraz w komponencie regionalnym PO