Kary i środki karne Poddanie sprawcy próbie

Tom 6 Kary i środki karne Poddanie sprawcy próbie Pod redakcją Mirosławy Melezini

SYSTEM PRAWA KARNEGO Kary i środki karne Poddanie sprawcy próbie Tom 6

SYSTEM PRAWA KARNEGO Kary i środki karne Poddanie sprawcy próbie Tom 6 REDAKTOR NACZELNY SYSTEMU PRAWA KARNEGO ANDRZEJ MAREK

Kary i środki karne Poddanie sprawcy próbie Tom 6 Redaktor Dr hab. Mirosława Melezini Profesor Uniwersytetu w Białymstoku Autorzy dr hab. Wojciech Cieślak prof. Uniwersytetu Gdańskiego; dr hab. Alicja Grześkowiak prof. Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II; dr hab. Violetta Konarska-Wrzosek prof. Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu; dr Jerzy A. Kulesza prokurator w stanie spoczynku Instytutu Pamięci Narodowej (Warszawa); prof. dr hab. Barbara Kunicka-Michalska Instytut Nauk Prawnych PAN; prof. dr hab. Stefan Lelental Uniwersytet Łódzki; prof. dr hab. Andrzej Marek Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu; dr hab. Mirosława Melezini prof. Uniwersytetu w Białymstoku; dr Tomasz Oczkowski Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu; dr hab. Janusz Raglewski Uniwersytet Jagielloński; dr Andrzej Sakowicz Uniwersytet w Białymstoku; prof. dr hab. Zofia Sienkiewicz Uniwersytet Wrocławski; prof. dr hab. Jan Skupiński Instytut Nauk Prawnych PAN; dr hab. Grażyna B. Szczygieł prof. Uniwersytetu w Białymstoku; prof. dr hab. Maria Szewczyk Uniwersytet Jagielloński, dr hab. Leszek Wilk Uniwersytet Śląski w Katowicach; dr hab. Włodzimierz Wróbel prof. Uniwersytetu Jagiellońskiego WYDAWNICTWO C. H. BECK INSTYTUT NAUK PRAWNYCH PAN WARSZAWA 2010

Wydano we współpracy z Instytutem Nauk Prawnych PAN w Warszawie Poszczególne części opracowali: Wojciech Cieślak rozdz. II 20 i 21 Alicja Grześkowiak rozdz. I 2 Violetta Konarska-Wrzosek rozdz. II 23 Jerzy A. Kulesza rozdz. II 10 i 11 Barbara Kunicka-Michalska rozdz. III 26 Stefan Lelental rozdz. III 28 Andrzej Marek rozdz. III 25 Andrzej Marek oraz Tomasz Oczkowski rozdz. II 19 Mirosława Melezini rozdz. I 1, 7 i 8, rozdz. II 9 Janusz Raglewski rozdz. II 18 i 24 Andrzej Sakowicz rozdz. II 12, 13, 16 i 22 Zofia Sienkiewicz rozdz. II 17 Jan Skupiński rozdz. III 27 Grażyna B. Szczygieł rozdz. I 5 Maria Szewczyk rozdz. I 6 Leszek Wilk rozdz. I 3 i 4 Włodzimierz Wróbel rozdz. II 14 i 15 Redakcja: Urszula Danilczuk Wydawca: Dagna Kordyasz Wydawnictwo C. H. Beck 2010 Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa Skład i łamanie: Wydawnictwo C. H. Beck Druk i oprawa: Białostockie Zakłady Graficzne ISBN 978-83-255-1313-9

Przedmowa Prezentowany tom 6 Systemu Prawa Karnego przedstawia problematykę kar, środków karnych oraz środków probacyjnych, rozumianych jako przewidziana przez prawo konsekwencja pociągnięcia sprawcy do odpowiedzialności karnej. Obejmuje on zagadnienia dotyczące poszczególnych środków reakcji prawnokarnej i stanowi dopełnienie problemów ogólnych nauki o karze, którym poświęcony jest tom 5 Systemu Prawa Karnego. Stosownie do przyjętej w nauce kolejności prezentacji zagadnień, przedmiotem rozważań uczyniono kary, środki karne oraz środki probacyjne z uwzględnieniem zasad i dyrektyw ich stosowania. Publikacja jest dziełem zbiorowym siedemnastu autorów, przy czym każdy z nich odpowiada wyłącznie za treści wyrażone w odpowiednich częściach. Dążeniem redaktora tomu było osiągnięcie względnie jednolitego charakteru opracowania. Wypada jednak podkreślić, że nie zawsze zachowanie jednolitości było zasadne i możliwe, jako że problematyka poszczególnych sankcji karnych charakteryzuje się daleko idącymi odrębnościami, chociażby z uwagi na tradycję historyczną. Można wyrazić przekonanie, że indywidualne podejście badawcze autorów świadczy o bogactwie polskiej nauki prawa karnego. Publikacja uwzględnia stan prawny na dzień 1 września 2010 r. Białystok, sierpień 2010 r. Dr hab. Mirosława Melezini

Spis treści str. Przedmowa..................................................... V Wykaz skrótów.................................................. XIII Rozdział I. Kary................................................ 1 1. Systematyka kar i środków karnych. Zagadnienia ogólne......... 21 I. Uwagi ogólne o systematyzacji form reakcji karnej................. 21 II. Systematyka kar w Kodeksie karnym z 1932 r..................... 24 III. Systematyka kar w projektach Kodeksu karnego Polski Ludowej...... 26 IV. Systematyka kar w Kodeksie karnym z 1969 r..................... 30 V. Systematyka kar i środków karnych w Kodeksie karnym z 1997 r...... 34 VI. Systematyka kar i innych środków karnych w Kodeksie karnym skarbowym................................................ 41 VII. Systematyka kar i środków karnych w Kodeksie wykroczeń.......... 44 2. Kara śmierci.............................................. 46 I. Uwagi ogólne.............................................. 46 II. Debaty nad karą śmierci..................................... 47 III. Kara śmierci w perspektywie międzynarodowej................... 63 IV. Kara śmierci w Polsce........................................ 77 3. Kara dożywotniego pozbawienia wolności...................... 101 I. Uwagi wstępne............................................. 101 II. Zarys historyczny........................................... 102 III. Spór o karę dożywotniego pozbawienia wolności.................. 109 IV. Kara dożywotniego pozbawienia wolności w aktualnym ustawodawstwie polskim..................................... 116 V. Dane statystyczne i wyniki badań............................... 133 4. Kara 25 lat pozbawienia wolności............................. 137 I. Uwagi ogólne.............................................. 137 II. Geneza i ewolucja kary 25 lat pozbawienia wolności............... 138 III. Kontrowersje wokół kary 25 lat pozbawienia wolności.............. 141 IV. Kara 25 lat pozbawienia wolności w aktualnym ustawodawstwie polskim................................................... 144 V. Dane statystyczne i wyniki badań............................... 151 5. Kara pozbawienia wolności.................................. 154 I. Kara pozbawienia wolności istota............................. 154 II. Rys historyczny............................................ 156 III. Współczesny kształt kary pozbawienia wolności................... 200 IV. Kara pozbawienia wolności w prawie karnym skarbowym........... 220 V. Kara pozbawienia wolności propozycje zmian................... 221 6. Kara ograniczenia wolności.................................. 227 I. Rozważania ogólne dotyczące istoty, funkcji i genezy kary ograniczenia wolności.................................................. 227 II. Kara ograniczenia wolności w obowiązującym Kodeksie karnym z 1997 r..................................... 240 III. Treść kary ograniczenia wolności............................... 245 IV. Warunkowe zawieszenie wykonania kary ograniczenia wolności...... 261 VII

Spis treści V. Kara łączna kary ograniczenia wolności......................... 263 VI. Uwagi dotyczące wykonania kary ograniczenia wolności............ 268 VII. Kara ograniczenia wolności orzekana za przestępstwa skarbowe...... 270 VIII. Kara ograniczenia wolności w Kodeksie wykroczeń................ 273 7. Kara grzywny............................................. 274 I. Istota i treść kary grzywny.................................... 274 II. Geneza i zarys historyczny kary grzywny........................ 276 III. Kara grzywny w Kodeksie karnym z 1997 r....................... 304 IV. Grzywna określana kwotowo.................................. 326 V. Kary zastępcze za nieuiszczoną grzywnę......................... 328 VI. Kara grzywny w praktyce sądowej.............................. 332 VII. Kara grzywny w Kodeksie karnym skarbowym.................... 339 VIII. Kara grzywny w Kodeksie wykroczeń........................... 345 8. Inne rodzaje kar........................................... 349 I. Uwagi ogólne.............................................. 349 II. Kara aresztu wojskowego..................................... 349 III. Kara aresztu............................................... 357 IV. Kara nagany............................................... 377 Rozdział II. Środki karne......................................... 381 9. Środki karne w ogólności.................................... 405 I. Geneza i rys historyczny środków karnych (kar dodatkowych)........ 405 II. Katalog środków karnych w Kodeksie karnym z 1997 r.............. 410 III. Możliwości orzekania środków karnych......................... 416 IV. Czas trwania środków karnych................................. 423 V. Uznanie środka karnego za wykonany........................... 425 VI. Zaliczenie środków zapobiegawczych na poczet orzeczonych środków karnych................................................... 426 VII. Zasady łączenia środków karnych.............................. 428 VIII. Przedawnienie wykonania środków karnych...................... 429 IX. Zatarcie skazania na środek karny.............................. 430 X. Środki karne w Kodeksie karnym skarbowym..................... 431 XI. Środki karne w Kodeksie wykroczeń............................ 435 10. Pozbawienie praw publicznych............................... 437 I. Rys historyczny............................................. 437 II. Funkcje pozbawienia praw publicznych.......................... 448 III. Treść pozbawienia praw publicznych............................ 451 IV. Przesłanki orzekania pozbawienia praw publicznych w Kodeksie karnym................................................... 468 V. Przesłanki orzekania pozbawienia praw publicznych w Kodeksie karnym skarbowym.......................................... 483 VI. Prawne skutki skazania na pozbawienie praw publicznych........... 486 VII. Problematyka ustawowego i sądowego wymiaru pozbawienia praw publicznych................................................ 489 11. Zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej.............................................. 493 I. Rys historyczny............................................. 493 II. Funkcje zakazów zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej............................................... 500 III. Treść zakazów zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej.............................................. 502 VIII

Spis treści IV. Przesłanki orzekania zakazów zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej w Kodeksie karnym.................... 517 V. Przesłanki orzekania zakazów zajmowania prowadzenia określonej działalności gospodarczej, wykonywania określonego zawodu lub zajmowania określonego stanowiska w Kodeksie karnym skarbowym.. 525 VI. Problematyka sądowego wymiaru zakazów zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej............................ 527 12. Zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub z opieką nad nimi........... 530 I. Uwagi wstępne............................................. 530 II. Istota i treść środka karnego................................... 531 III. Przesłanki orzekania środka karnego............................ 536 IV. Tryby orzekania środka karnego................................ 540 V. Temporalny zakres orzekania środka karnego..................... 541 13. Obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami, zakaz zbliżania się do określonych osób lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu......... 542 I. Uwagi wstępne............................................. 542 II. Istota i treść środka karnego................................... 545 III. Przesłanki orzekania środka karnego............................ 552 IV. Tryb orzekania środka karnego................................. 555 V. Temporalny zakres orzekania środka karnego z art. 39 pkt 2b KK..... 556 14. Zakaz wstępu na imprezę masową............................ 558 I. Uwagi ogólne.............................................. 558 II. Treść zakazu wstępu na imprezę masową........................ 559 III. Przesłanki orzekania zakazu wstępu na imprezę masową............ 562 IV. Sposób orzekania zakazu wstępu na imprezy masowe............... 563 V. Konsekwencje niewykonania zakazu wstępu na imprezy masowe..... 564 15. Zakaz wstępu do ośrodków gier i uczestnictwa w grach hazardowych.............................................. 565 16. Nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym.......................................... 567 I. Uwagi wstępne............................................. 567 II. Istota i przesłanki orzekania środka karnego...................... 570 IV. Tryb orzekania środka karnego................................. 572 V. Temporalny zakres orzekania środka karnego z art. 39 pkt 2b KK..... 573 17. Zakaz prowadzenia pojazdów................................ 574 I. Ewolucja przepisów dotyczących zakazu prowadzenia pojazdów w prawie karnym........................................... 574 II. Zakaz prowadzenia pojazdów w Kodeksie karnym z 1997 r........... 580 III. Zakaz prowadzenia pojazdów w świetle danych statystycznych....... 611 IV. Zakaz prowadzenia pojazdów w prawie wykroczeń................ 613 18. Przepadek................................................ 617 I. Wprowadzenie............................................. 617 II. Regulacja przepadku w perspektywie historycznej................. 619 III. Kwestie terminologiczne..................................... 620 IV. Postacie przedmiotów podlegających przepadkowi................. 623 V. Funkcje przepadku.......................................... 625 VI. Tryby orzekania przepadku.................................... 626 VII. Przepadek tzw. owoców działalności przestępczej.................. 629 IX

Spis treści X VIII. Przepadek tzw. narzędzi czynu karalnego (instrumenta sceleris)...... 653 IX. Przepadek przedmiotów, których określone formy dysponowania objęte są zakazem........................................... 659 X. Szczególne postacie przepadku przedmiotów w prawie karnym skarbowym................................................ 663 XI. Przepadek przedmiotów (korzyści majątkowych) niebędących własnością sprawcy.......................................... 665 XII. Ustawowe zakazy orzekania przepadku.......................... 670 XIII. Substytucyjne formy orzekania przepadku przedmiotów (korzyści majątkowych).............................................. 678 XIV. Konsekwencje orzeczenia przepadku............................ 686 XV. Wykonanie orzeczonego przepadku............................. 687 19. Obowiązek naprawienia szkody jako środek karny.............. 687 I. Uwagi wstępne............................................. 687 II. Charakter prawny obowiązku naprawienia szkody................. 692 III. Przesłanki orzeczenia obowiązku naprawienia szkody.............. 695 IV. Pojęcie szkody............................................. 710 V. Sposób i termin naprawienia szkody............................ 715 VI. Problematyka zmniejszenia wartości odszkodowania............... 717 VII. Obowiązek naprawienia szkody przy osobach współdziałających w popełnieniu przestępstwa................................... 718 VIII. Zbieg podstaw prawnych do orzeczenia obowiązku naprawienia szkody.................................................... 720 IX. Wykonanie środka karnego w postaci obowiązku naprawienia szkody.. 721 X. Uwagi i wnioski końcowe..................................... 725 20. Nawiązka................................................. 728 I. Geneza i historyczna ewolucja instytucji nawiązki................. 728 II. Nawiązka w obowiązującym prawie karnym i w prawie wykroczeń.... 747 III. Charakter nawiązki i jej miejsce w systemie sankcji karnych......... 773 IV. Relacje między nawiązką a grzywną oraz nawiązką a niektórymi innymi środkami karnymi..................................... 785 V. Cywilnoprawne konsekwencje orzeczenia nawiązki................ 790 VI. Ustawowy i sądowy wymiar nawiązki........................... 796 VII. Procesowe i wykonawcze aspekty orzekania nawiązki.............. 807 VIII. Podsumowanie. Projekty zmian. Wnioski de lege ferenda............ 813 21. Świadczenie pieniężne....................................... 819 I. Historyczne precedensy świadczenia pieniężnego na cele społeczne... 819 II. Świadczenie pieniężne w obowiązujących przepisach karnych oraz funkcje i charakter tej sankcji.................................. 821 III. Relacje pomiędzy świadczeniem pieniężnym na cele społeczne a sankcjami o charakterze finansowym.......................... 830 IV. Ustawowy i sądowy wymiar świadczenia pieniężnego na cele społeczne.................................................. 833 V. Orzekanie świadczenia pieniężnego na cele społeczne aspekty procesowe i wykonawcze..................................... 841 VI. Podsumowanie. Projekty zmian. Wnioski de lege ferenda............ 844 22. Podanie wyroku do publicznej wiadomości..................... 846 I. Uwagi wstępne............................................. 846 II. Ewolucja podania wyroku do publicznej wiadomości w polskim prawie karnym............................................. 847 III. Istota i przesłanki orzekania środka karnego podania wyroku do publicznej wiadomości....................................... 854 IV. Tryb i sposób podania wyroku do publicznej wiadomości............ 861

Spis treści V. Podanie wyroku do publicznej wiadomości na podstawie innych przepisów prawnokarnych.................................... 864 23. Pozbawienie lub ograniczenie praw rodzicielskich lub opiekuńczych.............................................. 866 I. Uwagi ogólne.............................................. 866 II. Historia pozbawienia praw rodzicielskich lub opiekuńczych w polskim prawie karnym............................................. 866 III. Aktualny stan prawny w zakresie prawnokarnych możliwości ingerowania w prawa rodzicielskie lub opiekuńcze................. 875 IV. Projekty nowelizacji KK zmierzające do przywrócenia środka penalnego pozbawiania praw rodzicielskich lub opiekuńczych........ 879 V. Uwagi i propozycje de lege ferenda............................. 881 24. Instytucja zwrotu korzyści majątkowej (art. 52 KK; art. 24 5 KKS)..................................................... 886 Rozdział III. Poddanie sprawcy próbie (środki probacyjne)............ 917 25. Pojęcie i formy probacji. Zagadnienia ogólne................... 929 I. Geneza i rozwój probacji..................................... 929 II. Zakres pojęć: probacja i środki probacyjne (związane z poddaniem sprawcy próbie)............................................. 934 26. Warunkowe umorzenie postępowania karnego.................. 938 I. Uwagi wprowadzające....................................... 938 II. Charakter prawny warunkowego umorzenia...................... 953 III. Przesłanka zagrożenia czynu karą nieprzekraczającą 3 lub 5 lat pozbawienia wolności........................................ 963 IV. Przesłanka poprzedniej niekaralności sprawcy za przestępstwo umyślne................................................... 977 V. Przesłanka stopnia winy sprawcy i społecznej szkodliwości czynu..... 983 VI. Przesłanka niebudzących wątpliwości okoliczności popełnienia czynu..................................................... 993 VII. Przesłanka pozytywnej prognozy............................... 997 VIII. Okres próby i obowiązki próby................................ 998 IX. Podjęcie postępowania....................................... 1026 27. Warunkowe zawieszenie wykonania kary...................... 1030 I. Geneza i pierwsze etapy rozwoju warunkowego zawieszenia wykonania kary............................................. 1030 II. Ewolucja warunkowego zawieszenia wykonania kary w prawie polskim po II wojnie światowej................................ 1043 III. Kryminalnopolityczna funkcja instytucji......................... 1061 28. Warunkowe przedterminowe zwolnienie....................... 1064 I. Warunkowe zwolnienie w latach 1918 1997..................... 1064 II. Warunkowe zwolnienie w KK i KKW z 1997 r.................... 1084 III. Okres próby, dozór i obowiązki nakładane na skazanego............ 1122 Indeks rzeczowy................................................ 1143 XI

Wykaz skrótów 1. Źródła prawa ABWU............ ustawa z 24.5.2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 29, poz. 154) AlkU.............. ustawa z 26.10.1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 70, poz. 473 ze zm.) BezpImprMas....... ustawa z 20.3.2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych (Dz.U. Nr 62, poz. 504 ze zm.) BrońU............. ustawa z 21.5.1999 r. o broni i amunicji (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 52, poz. 525 ze zm.) CudzU............ ustawa z 13.6.2003 r. o cudzoziemcach (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 234, poz. 1694 ze zm.) EKPCz............ Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 4.11.1950 r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) EKZT............. Europejska Konwencja o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu sporządzona w Strasburgu 26.11.1987 r. (Dz.U. z 1995 r. Nr 46, poz. 238 ze zm.) EwidLudU......... ustawa z 10.4.1974 r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 139, poz. 993 ze zm.) FinPublU.......... ustawa z 27.8.2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. Nr 157, poz. 1240 ze zm.) FinPublU z 2005 r.... ustawa z 30.6.2005 r. o finansach publicznych (Dz.U. Nr 249, poz. 2104 ze zm.) GryHazU.......... ustawa z 19.11.2009 r. o grach hazardowych (Dz.U. Nr 201, poz. 1540 ze zm.) IPNU............. ustawa z 18.12.1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej Komisji Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 63, poz. 424 ze zm.) KartaNU........... ustawa z 26.1.1982 r. Karta Nauczyciela (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 ze zm.) KC............... ustawa z 23.4.1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) KK............... ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.) KK z 1932 r......... rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 11.7.1932 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 60, poz. 571 ze zm.) KK z 1969 r......... ustawa z 19.4.1969 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 13, poz. 94 ze zm.) KKN.............. Kodeks karny Rzeszy Niemieckiej z 1871 r. KKR.............. Kodeks karny rosyjski z 1903 r. KKS.............. ustawa z 10.9.1999 r. Kodeks karny skarbowy (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 111, poz. 765 ze zm.) KKW............. ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. Nr 90, poz. 557 ze zm.) XIII

XIV Wykaz skrótów KKWP............ Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z 23.9.1944 r. Kodeks karny Wojska Polskiego (tekst jedn. Dz.U. z 1957 r. Nr 22, poz. 107) Konstytucja PRL.... Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwalona przez Sejm Ustawodawczy 22.7.1952 r. (Dz.U. Nr 33, poz. 232 ze zm.) Konstytucja RP..... Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm., sprost. Dz.U. z 2001 r. Nr 28, poz. 319) KP................ ustawa z 26.6.1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) KPK.............. ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) KPK z 1928 r........ rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 19.3.1928 r. Kodeks postępowania karnego (tekst jedn. Dz.U. z 1950 r. Nr 40, poz. 364 ze zm.) KPK z 1969 r........ ustawa z 19.4.1969 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 13, poz. 96 ze zm.) KPrDz............ Konwencja o prawach dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych 20.11.1989 r. (Dz.U. z 1991 r. Nr 120, poz. 526 ze zm.) KPW.............. ustawa z 24.8.2001 r. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 133, poz. 848 ze zm.) KRKU............ ustawa z 24.5.2000 r. o Krajowym Rejestrze Karnym (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 50, poz. 292 ze zm.) KRO.............. ustawa z 25.2.1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. Nr 9, poz. 59 ze zm.) KSH.............. ustawa z 15.9.2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz. 1037 ze zm.) KultFizU.......... ustawa z 18.1.1996 r. o kulturze fizycznej (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 226, poz. 1675 ze zm.) KurSądU.......... ustawa z 27.7.2001 r. o kuratorach sądowych (Dz.U. Nr 98, poz. 1071 ze zm.) KW............... ustawa z 20.5.1971 r. Kodeks wykroczeń (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 46, poz. 275 ze zm.) MPPOiP............ Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 19.12.1966 r. (Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167) MTKRS........... Rzymski Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego, sporządzony w Rzymie 17.7.1998 r. (Dz.U. z 2003 r. Nr 78, poz. 708) NielU............. ustawa z 26.10.1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 33, poz. 178 ze zm.) ObrRPU........... ustawa z 21.11.1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 241, poz. 2416 ze zm.) OchrPrzU.......... ustawa z 16.4.2004 r. o ochronie przyrody (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 ze zm.) OchrZwU.......... ustawa z 21.8.1997 r. o ochronie zwierząt (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 106, poz. 1002 ze zm.) OdpZbiorU......... ustawa z 28.10.2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (Dz.U. Nr 197, poz. 1661 ze zm.) OrdOdzU.......... ustawa z 16.10.1992 r. o orderach i odznaczeniach (Dz.U. Nr 90, poz. 450 ze zm.) OrdPod............ ustawa z 29.8.1997 r. Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.)

Wykaz skrótów OrdRGm........... ustawa z 16.7.1998 r. Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 159, poz. 1547 ze zm.) PDPCz............ Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 10.12.1948 r. PNarkU........... ustawa z 29.7.2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz.U. Nr 179, poz. 1485 ze zm.) PPrzemRodzU...... ustawa z 29.7.2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz.U. Nr 180, poz. 1493 ze zm.) PracUrzPU......... ustawa z 16.9.1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 86, poz. 953 ze zm.) PrAdw............ ustawa z 26.5.1982 r. Prawo o adwokaturze (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 146, poz. 1188 ze zm.) PrNot............. ustawa z 14.2.1991 r. Prawo o notariacie (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158 ze zm.) PrUSP............. ustawa z 27.7.2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.) PWKK............ ustawa z 6.6.1997 r. Przepisy wprowadzające Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 554 ze zm.) PWKK z 1969 r...... ustawa z 19.4.1969 r. Przepisy wprowadzające Kodeks karny (Dz.U. Nr 13, poz. 95 ze zm.) PWKPK........... ustawa z 6.6.1997 r. Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 556 ze zm.) PWKPW........... ustawa z 24.8.2001 r. Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz.U. Nr 106, poz. 1149 ze zm.) RachU............ ustawa z 29.9.1994 r. o rachunkowości (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 152, poz. 1223 ze zm.) RybŚródU.......... ustawa z 18.4.1985 r. o rybactwie śródlądowym (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 189, poz. 1471) RzeczPatU......... ustawa z 11.4.2001 r. o rzecznikach patentowych (Dz.U. Nr 49, poz. 509 ze zm.) SamGminU........ ustawa z 8.3.1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.) SłWojŻZU......... ustawa z 11.9.2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 90, poz. 593 ze zm.) SwobDziałGospU... ustawa z 2.7.2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn. z 2007 r. Nr 155, poz. 1095 ze zm.) ŚwKorU........... ustawa z 25.6.1997 r. o świadku koronnym (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 36, poz. 232 ze zm.) UKA.............. ustawa karna (austriacka) o zbrodniach i przekroczeniach z 1871 r. UKS.............. ustawa karna skarbowa z 26.10.1971 r. (tekst jedn. Dz.U. z 1984 r. Nr 22, poz. 103 ze zm.) 2. Organy orzekające ETPCz............ Europejski Trybunał Praw Człowieka ETS.............. Europejski Trybunał Sprawiedliwości MTK.............. Międzynarodowy Trybunał Karny NSA.............. Naczelny Sąd Administracyjny SA................ Sąd Apelacyjny XV

Wykaz skrótów SN............... Sąd Najwyższy SN (IK)............ Sąd Najwyższy w pełnym składzie Izby Karnej SN (PS)........... Sąd Najwyższy w pełnym składzie SN (7)............. Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów SO............... Sąd Okręgowy SP................ Sąd Powiatowy SR................ Sąd Rejonowy SW............... Sąd Wojewódzki 3. Czasopisma i publikatory Apel. Lub.......... Apelacja Lublin Apel. W-wa........ Apelacja Warszawa Arch. Krym......... Archiwum Kryminologii AUL.............. Acta Universitatis Lodziensis AUMCS........... Annales Universitatis M. Curie-Skłodowska AUNC............ Acta Universitatis Nicolai Copernici AUW............. Acta Universitatis Wratislaviensis Biul. GP........... Biuletyn Generalnej Prokuratury BMS.............. Biuletyn Ministra Sprawiedliwości BPK.............. Biuletyn Prawa Karnego BSN.............. Biuletyn Sądu Najwyższego CPH.............. Czasopismo Prawno-Historyczne CzPKiNP.......... Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych DPP.............. Demokratyczny Przegląd Prawniczy Dz.U.............. Dziennik Ustaw Dz.Urz............. Dziennik Urzędowy ECR.............. European Court Reports EP................ Edukacja Prawnicza Gł. Sąd............. Głos Sądownictwa GP................ Gazeta Prawna GPr............... Gazeta Prawnicza GS............... Gazeta Sądowa GSP.............. Gdańskie Studia Prawnicze GSiPen............ Gazeta Sądowa i Penitencjarna GSW.............. Gazeta Sądowa Warszawska Iuris Effectus....... Iuris Effectus. Kwartalnik Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury IN.............. Ius Novum Jur................ Jurysta KPCiK............ Kwartalnik Prawa Cywilnego i Karnego KSP.............. Krakowskie Studia Prawnicze KZS.............. Krakowskie Zeszyty Sądowe M.P............... Monitor Polski Med............... Mediator XVI

Wykaz skrótów MHI.............. Miscellanea Historica Iuridica MoP.............. Monitor Prawniczy MoPod............. Monitor Podatkowy NP................ Nowe Prawo OJ................ Official Journal ONSA............. Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego ONSAiWSA........ Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego i Wojewódzkich Sądów Administracyjnych OSA.............. Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych OSG.............. Orzecznictwo w Sprawach Gospodarczych OSN.............. Zbiór Orzeczeń Sądu Najwyższego. Orzeczenia Izby Cywilnej (w latach 1933 1952), Orzecznictwo Sądu Najwyższego (w latach 1953 1961: Izby Cywilnej i Izby Karnej, w roku 1962: Izby Cywilnej, w latach 1963 1981: Izby Cywilnej oraz Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, w latach 1982 1989: Izby Cywilnej i Administracyjnej oraz Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, w latach 1990 1994: Izby Cywilnej oraz Izby Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, w 1995 roku: Izby Cywilnej) OSNKW........... Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Karna OSNPG........... Orzecznictwo Sądu Najwyższego Prokuratura Generalna OSNwSK.......... Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Karnych OSP.............. Orzecznictwo Sądów Polskich Orzecznictwo Sądów Polskich (1921 1939), Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych (1957 1989), Orzecznictwo Sądów Polskich (od 1990) OTK.............. Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego OTK-A............ Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego seria A PAK.............. Prawo Administracja Kościół Pal................ Palestra PES............... Problemy Egzekucji Sądowej PiM............... Prawo i Medycyna PiP............... Państwo i Prawo PiZS.............. Praca i Zabezpieczenie Społeczne PiŻ............... Prawo i Życie PL................ Przegląd Legislacyjny PPen.............. Przegląd Penitencjarny PPiA.............. Przegląd Prawa i Administracji PPH.............. Przegląd Prawa Handlowego PPK.............. Przegląd Prawa Karnego PPKrym............ Przegląd Penitencjarny i Kryminologiczny PPod.............. Przegląd Podatkowy PPol............... Przegląd Policyjny PPow.............. Przegląd Powszechny Prob. Krym......... Problemy Kryminalistyki Prob. Pr. Karn....... Problemy Prawa Karnego Prob. Praw.......... Problemy Praworządności Prob. WS.......... Problemy Wymiaru Sprawiedliwości XVII

Wykaz skrótów Prok............... Prokurator Prok. i Pr........... Prokuratura i Prawo Pr. Sp.............. Prawo Spółek PS................ Przegląd Sądowy PSiA.............. Przegląd Sądowy i Administracyjny PSejm............. Przegląd Sejmowy PUE.............. Przegląd Ustawodawstwa Europejskiego PWP.............. Przegląd Więziennictwa Polskiego RPE.............. Ruch Prawniczy i Ekonomiczny RPEiS............. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny R.Pr............... Radca Prawny Rzeczp............. Rzeczpospolita SI................ Studia Iuridica SKKiP............ Studia Kryminologiczne, Kryminalistyczne i Penitencjarne SP................ Studia Prawnicze SPE............... Studia Prawno-Ekonomiczne SSoc.............. Studia Socjologiczne ST................ Samorząd Terytorialny Tyg. Pow........... Tygodnik Powszechny Wok............... Wokanda WPP.............. Wojskowy Przegląd Prawniczy ZKA.............. Zagadnienia Karno-Administracyjne ZNBAS........... Zeszyty Naukowe Biura Analiz Sejmowych ZNIBPS........... Zeszyty Naukowe Instytutu Badania Prawa Sądowego ZNUGd........... Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Gdańskiego ZNUJ............. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego ZNUŚl............ Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Śląskiego ZNWSO Szczytno... Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Oficerskiej w Szczytnie ZPUKSW.......... Zeszyty Prawnicze Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego ZW............... Zagadnienia Wykroczeń 4. Piśmiennictwo Andrejew, Prawo karne, 1970 (1971, 1973, 1976, 1978, 1980, 1983, 1986, 1989)........ I. Andrejew, Polskie prawo karne w zarysie, Warszawa 1970, 1971, 1973, 1976, 1978, 1980, 1983, 1986, 1989 Andrejew, Świda, Wolter, KK z komentarzem.. I. Andrejew, W. Świda, W. Wolter, Kodeks karny z komentarzem, Warszawa 1973 Bafia, Mioduski, Siewierski, Komentarz KK, 1977 (1987)........ J. Bafia, K. Mioduski, M. Siewierski, Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 1977, 1987 XVIII

Wykaz skrótów Bojarski, Giezek, Sienkiewicz, Prawo karne, 2004 (2006, 2007)........ M. Bojarski, J. Giezek, Z. Sienkiewicz, Prawo karne materialne. Część ogólna i szczególna (pod red. M. Bojarskiego), Warszawa 2004, 2006, 2007 Bojarski, Komentarz KK, 2006 (2008, 2009)... T. Bojarski, A. Michalska-Warias, J. Piórkowska-Flieger, M. Szwarczyk, Kodeks karny. Komentarz (pod red. T. Bojarskiego), Warszawa 2006, 2008, 2009 Bojarski, Polskie prawo karne, 2002 (2006, 2008)........ T. Bojarski, Polskie prawo karne. Zarys części ogólnej, Warszawa 2002, 2006, 2008 Buchała, Komentarz KK, cz. ogólna, 1990 (1994)........ K. Buchała, Z. Ćwiąkalski, M. Szewczyk, A. Zoll, Komentarz do kodeksu karnego. Część ogólna (pod red. K. Buchały), Warszawa 1990, 1994 Buchała, Prawo karne, 1980 (1989)........ K. Buchała, Prawo karne materialne, Warszawa 1980, 1989 Buchała, Zoll, Komentarz KK, cz. ogólna, 1998 (2001), cz. szczególna, t. I (II), 1999 (2001).. K. Buchała, A. Zoll, Kodeks karny. Komentarz. Część ogólna, Kraków 1998, 2001; Część szczególna, t. 1 i 2, Kraków 1999, 2001 Buchała, Zoll, Polskie prawo karne, 1995 (1997)........ K. Buchała, A. Zoll, Polskie prawo karne, Warszawa 1995, 1997 Cieślak, Polskie prawo karne, 1990 (1994)... M. Cieślak, Polskie prawo karne. Zarys ujęcia systemowego, Warszawa 1990, 1994 Filar, Komentarz KK...... M. Bojarski, M. Filar, W. Filipkowski, O. Górniok, S. Hoc, P. Hofmański, M. Kalitowski, M. Kulik, L.K. Paprzycki, E. Pływaczewski, W. Radecki, Z. Sienkiewicz, Z. Siwik, R.A. Stefański, L. Tyszkiewicz, A. Wąsek, L. Wilk, Kodeks karny. Komentarz (pod red. M. Filara), Warszawa 2008 Gardocki, Prawo karne, 1994 (1996, 1998, 1999, 2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005, 2006, 2007, 2008, 2009)... L. Gardocki, Prawo karne, Warszawa 1994, 1996, 1998, 1999, 2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005, 2006, 2007, 2008, 2009 Giezek, Komentarz KK...... J. Giezek, N. Kłączyńska, G. Łabuda, Kodeks karny. Komentarz. Część ogólna (pod red. J. Giezka), Warszawa 2007 Glaser, Mogilnicki, Komentarz KK...... S. Glaser, A. Mogilnicki, Kodeks karny komentarz: prawo o wykroczeniach, przepisy wprowadzające, tezy z orzeczeń Sądu Najwyższego, wyciągi z motywów ustawodawczych, Warszawa 1934 XIX