Wprowadzenie do systemu Delphi

50

Rozdział 4 Wprowadzenie do systemu Delphi W niniejszym rozdziale zilustrujemy na prostych przykładach proces programowania wizualno-obiektowego w systemie Delphi. 4.1 Znajdowanie elementu maksymalnego w ciągu liczb Na wstępie przeanalizujemy działanie programu Ciag.dpr, którego zadaniem jest wyświetlenie elementu maksymalnego we wczytywanym ciągu liczb. Aby uruchomić ten program, należy otworzyć projekt Ciag.dpr z katalogu Roz 4 (wszystkie programy są dostępne w sieci Internet - adres jest podany na drugiej stronie książki). Formularz wykorzystywany przez ten program jest pokazany na rys. 4.1. Zadaniem programu jest znalezienie elementu maksymalnego we wczytywanym ciągu liczb. Kolejne liczby ciągu wpisujemy do pola edycyjnego wyświetlonego na środku formularza. Po wpisaniu wartości należy ją zaakceptować przy pomocy przycisku Wprowadz. Program każdorazowo wyznacza element maksymalny, którego wartość jest wyświetlana na górze formularza. Obecnie pokażemy jak zaprojektować ten prosty program. Oczywiście od strony algorytmicznej nie ma żadnego problemu. W książce [5] podobne zagadnienia były wielokrotnie wyjaśniane. Bardzo dokładnie

52 4. Wprowadzenie do systemu Delphi Rysunek 4.1: Formularz wykorzystywany w projekcie Ciag.dpr przedstawimy natomiast kroki, jakie trzeba wykonać przy wizualnym projektowaniu programu. 4.1.1 Utworzenie nowego projektu W celu utworzenia nowego projektu należy wykorzystać podopcję New Application opcji File (po uruchomieniu systemu Delphi nowy projekt jest tworzony w sposób automatyczny). Jednocześnie system Delphi generuje program tworzenia formularza (rys. 4.2). Program ten jest umieszczony w drugim oknie, co umożliwia jego modyfikację. Wygenerowany program jest przedstawiony poniżej (jest to moduł o nazwie Unit1. Nazwę nadaną przez system można zmienić w trakcie zapamiętywania modułu w odpowiednim katalogu).

4.1 Znajdowanie elementu maksymalnego w ciągu liczb 53 Rysunek 4.2: Program tworzenia formularza generowany przez system Delphi unit Unit1; interface uses SysUtils, WinTypes, WinProcs, Messages, Classes, Graphics, Controls, Forms, Dialogs; type TForm1 = class(tform) private { Private declarations } public { Public declarations }

54 4. Wprowadzenie do systemu Delphi var Form1: TForm1; implementation {$R *.DFM} end. W powyższym programie jest zadeklarowana jedna zmienna Form1 typu TForm1 (klasa TForm1 jest pochodną klasy TForm, która służy do tworzenia formularzy). Podczas dodawania do formularza różnych obiektów program automatycznie się rozszerza, ale można też uzupełniać go ręcznie, wpisując odpowiedni kod. 4.1.2 Zapamiętanie projektu Projekt powinno się zapamiętywać nie tylko po zakończeniu pracy, ale również co pewien czas w trakcie jej trwania w celu uniknięcia ewentualnego przypadkowego zniszczenia dotychczasowej pracy. Ponadto zaraz po rozpoczęciu pracy nad projektem należy go zapamiętać dla ustalenia jego nazwy. Wszystkie moduły zapamiętuje się w plikach o rozszerzeniu.pas pod odpowiednią nazwą oraz projekt w pliku o rozszerzeniu.dpr. Ilustruje to rys. 4.3 oraz 4.4. Postacie ekranu przedstawione na tych rysunkach uzyskujemy, wybierając z menu opcje File/Save project. Uwaga: Po ustaleniu nazwy projektu można go zapamiętać, naciskając kombinację klawiszy Alt-W (jeżeli wybraliśmy do pracy edytor Brief). 4.1.3 Zmiana własności Caption formularza Pokażemy teraz, w jaki sposób można zmieniać własność Caption formularza. W tym celu należy wybrać formularz poprzez naciśnięcie przycisku myszki wewnątrz formularza (w przypadku gdy wewnątrz formularza są umieszczone jakieś komponenty). Następnie naciskamy przycisk myszki w wierszu Caption okienka własności i wpisujemy odpowiedni tekst. Zwróćmy uwagę, że w miarę wpisywania tekst ten pojawia się

4.1 Znajdowanie elementu maksymalnego w ciągu liczb 55 Rysunek 4.3: Zapamiętanie modułu również w nagłówku formularza. Warto też zaobserwować, że zmiana własności Caption nie została w generowanym programie uwzględniona. Do zapamiętywania wartości własności różnych komponentów służy oddzielny plik, który powstaje i zostaje zapamiętany automatycznie. Do pliku tego nie mamy bezpośredniego dostępu i dlatego wszelkie zmiany własności należy dokonywać poprzez Okienko Własności (Object Inspector), co zresztą jest najwygodniejszym sposobem ustawiania różnych własności. Po wpisaniu nowej nazwy przejście do formularza następuje po naciśnięciu klawisza myszki w jego wnętrzu. Zmianę nagłówka formularza można zrealizować również w programie pisząc: Form1.Caption := "Inny tytuł formularza"; Przypomnijmy, że Form1 jest nazwą obiektu klasy TForm1, która jest pochodną klasy TForm i że nazwa ta została nadana automatycznie przez system Delphi podczas generacji programu.

56 4. Wprowadzenie do systemu Delphi Rysunek 4.4: Zapamiętanie projektu 4.1.4 Umieszczanie pola do wprowadzania danych Umieścimy teraz na formularzu komponent pozwalający na wprowadzanie danych. W tym celu dwa razy naciskamy przycisk myszki na komponencie Edit ze strony podstawowej. Powoduje to umieszczenie tego komponentu na środku formularza. Następnie należy ustawić dwie własności: Name oraz Text. Własność Name (określa nazwę komponentu) ustawiamy na liczba, a własność Text powinna zawierać pusty tekst (rys.4.5). Nasz komponent do wprowadzania danych będzie teraz posiadał nazwę liczba, a w momencie uruchomienia programu wewnątrz pola do wprowadzania danych nie będzie żadnego tekstu. Zobaczmy teraz, jak się zmienił generowany program po umieszczeniu na formularzu komponentu pozwalającego na wprowadzanie danych. Program ten jest podany poniżej (można go też obejrzeć w drugim oknie na ekranie).

4.1 Znajdowanie elementu maksymalnego w ciągu liczb 57 Rysunek 4.5: Ustawienie własności Name oraz Text unit Ciag1; interface uses SysUtils, WinTypes, WinProcs, Messages, Classes, Graphics, Controls, Forms, Dialogs, StdCtrls; type TForm1 = class(tform) liczba: TEdit; private { Private declarations } public { Public declarations }

58 4. Wprowadzenie do systemu Delphi var Form1: TForm1; implementation {$R *.DFM} end. Zauważmy, że w klasie TForm1 zostało dodane pole o nazwie liczba, które samo jest obiektem klasy TEdit. Klasa TEdit służy bowiem do tworzenia obiektów umożliwiających wprowadzanie danych. Ewentualne pozostałe własności pola liczba są umieszczone w oddzielnym pliku, do którego nie mamy dostępu. Warto jeszcze zauważyć, że pole liczba zostało dodane na początku definicji klasy TForm1 przed częściami private i public. Oznacza to, że zostało ono umieszczone w części published, ponieważ podanie pola w części bez nazwy jest równoważne umieszczeniu go w części published. Wszystkie komponenty, które wizualnie umieszczamy na formularzu, są zatem zawsze podawane w części bez nazwy (published). 4.1.5 Umieszczenie dwóch pól do wyświetlania tekstów Do formularza należy jeszcze dodać jedno pole tekstowe zawierające komunikat o treści: ELEMENT MAKSYMALNY oraz pole tekstowe, w którym będziemy wyprowadzać wartość elementu maksymalnego spośród wprowadzonych liczb. Pola te tworzymy przy pomocy komponentu o nazwie Label również ze strony podstawowej. Dwa razy naciskamy przycisk myszki na komponencie Label, co powoduje jego umieszczenie na środku formularza. Załóżmy, że będzie to pole tekstowe zawierające tekst ELE- MENT MAKSYMALNY. Musimy zatem w okienku własności wpisać w wierszu Caption tekst ELEMENT MAKSYMALNY. Nazwy komponentu nie musimy zmieniać, w związku z czym będzie to nazwa nadana przez system Delphi - Label1. Następnie trzeba jeszcze przeciągnąć to pole w odpowiednie miejsce na formularzu. W tym celu naciskamy przycisk myszki na polu i nie puszczając, przesuwamy tam, gdzie chcemy. Należy jeszcze ustawić rozmiar liter oraz rodzaj czcionki. Dokonuje się

4.1 Znajdowanie elementu maksymalnego w ciągu liczb 59 tego przy pomocy własności Font. Jeżeli naciśniemy przycisk myszki na dwóch kropkach umieszczonych w wierszu Font okienka własności, to pojawia się okno przedstawione na rys. 4.6, w którym możemy ustawić wszystkie parametry tekstu. Efekt naszych działań ilustruje rys. 4.7. Rysunek 4.6: Okno umożliwiające ustawienie parametrów tekstu Musimy jeszcze umieścić na formularzu drugie pole tekstowe. W tym celu podobnie jak poprzednio dwa razy naciskamy przycisk myszki na komponencie Label, co powoduje umieszczenie pola tekstowego na środku formularza. Następnie ustawiamy dwie własności: Caption oraz Name. W przeciwieństwie do poprzedniego przypadku nazwę komponentu warto zmienić, ponieważ będziemy ją wykorzystywać w programie. Do wiersza własności Caption wpisujemy zatem 0, a do wiersza Name wpisujemy słowo max. Czynności te spowodują, że nazwą pola będzie max, a początkową wartością wyświetlaną w polu będzie tekst 0. Po przeciągnięciu pola na żądane miejsce otrzymujemy formularz przedstawiony na rys. 4.8.

60 4. Wprowadzenie do systemu Delphi Rysunek 4.7: Umieszczenie pierwszego pola tekstowego Warto jeszcze zobaczyć, co zostało dodane do generowanego programu. Otóż dodane zostały definicje pól w klasie TForm: Label1: TLabel; max: TLabel; gdzie klasa TLabel pozwala na tworzenie obiektów - pól tekstowych. 4.1.6 Umieszczenie przycisków sterujących Kolejnym etapem projektu jest wprowadzenie dwóch przycisków sterujących. Sterujących to znaczy takich, że po naciśnięciu klawisza myszki na danym przycisku jest wykonywane pewne działanie. Podobnie jak inne komponenty przycisk sterujący umieszcza się na formularzu, dwukrotnie naciskając klawisz myszki na komponencie Button. Jak wiadomo z rys.

4.1 Znajdowanie elementu maksymalnego w ciągu liczb 61 Rysunek 4.8: Formularz po wprowadzeniu dwóch pól tekstowych 4.1 musimy zdefiniować dwa przyciski: jeden o nazwie Wprowadz i drugi o nazwie Koniec. Nazwy tych przycisków ustalamy w oknie własności w wierszu Name. Natomiast tekst wyświetlany na przycisku wprowadzamy w wierszu Caption. Rys. 4.9 ilustruje ustawienie omawianych własności dla przycisku Wprowadz. W systemie Delphi szalenie wygodne jest zaprogramowanie operacji, która ma być wykonana po naciśnięciu przycisku sterującego. Wystarczy dwa razy nacisnąć klawisz myszki na danym przycisku (oczywiście w fazie projektowania) i system automatycznie przeniesie nas do odpowiedniego fragmentu generowanego programu. Na przykład, jeżeli dwa razy naciśniemy przycisk myszki na przycisku Wprowadz, to system automatycznie doda do generowanego programu następujący szkielet metody z klasy TForm1.

62 4. Wprowadzenie do systemu Delphi Rysunek 4.9: Ustawienie własności Name i Caption dla przycisku Wprowadz procedure TForm1.WprowadzClick(Sender: TObject); begin Jednocześnie kursor zostanie przeniesiony na początek metody, tak że pozostaje nam tylko wpisanie jej treści. Zwróćmy uwagę na nazwę tej metody. Jest ona utworzona z dwóch słów Wprowadz oraz Click. Wprowadz to nazwa wybranego przycisku, a Click oznacza, że metoda ta będzie wywoływana po naciśnięciu klawisza myszki na tym przycisku. Nazwa metody jest nadawana automatycznie na podstawie nazwy przycisku, ale może zostać w dowolny sposób zmieniona w okienku własności w wierszu OnClick. Definicja klasy TForm1 zostanie również automatycznie rozszerzona, co można sprawdzić na ekranie i w programie. Rolą parametru formalnego Sender: TObject jest przekazanie obiektu, w którym powstało dane zdarzenie. Parametr ten wykorzystuje się rzadko, na

4.1 Znajdowanie elementu maksymalnego w ciągu liczb 63 przykład wtedy, gdy jedna metoda jest wywoływana przy powstaniu zdarzenia OnClick dla kilku przycisków. Można wtedy przy pomocy parametru Sender rozróżnić, dla którego z przycisków zaszło dane zdarzenie. Ponadto parametr Sender jest pomocny przy przeciąganiu obiektów, co jest zilustrowane w przykładzie zamieszczonym w rozdziale 5. W celu zrealizowania postawionego wyżej zadania treść metody WprowadzClick powinna być następująca. procedure TForm1.WprowadzClick(Sender: TObject); begin if StrToInt(liczba.Text) > maksimum then begin maksimum := StrToInt(liczba.Text); max.caption := liczba.text; liczba.text := ; Zmienna maksimum służy do przechowywania dotychczasowej wartości maksymalnej i powinna zostać zadeklarowana przez programistę najlepiej w części private deklaracji klasy TForm1 (patrz program zamieszczony w rozdziale 4.1.8). Przypomnijmy sobie, że liczba jest nazwą pola do wprowadzania danych. W systemie pomocy można sprawdzić, że Text jest własnością obiektu klasy TEdit podającą w postaci tekstowej wprowadzoną informację. Natomiast max jest nazwą pola służącego do wyprowadzania tekstów. Informacja pojawiająca się w tym polu jest definiowana przez własność Caption. Na przykład instrukcja max.caption := "Pewien tekst"; powoduje wyprowadzenie tekstu Pewien tekst w polu o nazwie max. Zwróćmy jeszcze uwagę na funkcję StrToInt() zamieniającą tekst na liczbę. Zastosowanie tej funkcji jest konieczne, ponieważ dane wprowadzane w polu liczba są zapamiętywane w postaci tekstu. Przycisk o nazwie Koniec projektujemy analogicznie. Najpierw umieszczamy odpowiedni komponent na formularzu, następnie w okienku własności ustawiamy nazwę przycisku i po podwójnym naciśnięciu klawisza myszki przechodzimy do metody o nazwie KoniecClick. Jak już wiemy, jest to metoda, która zostanie wykonana po naciśnięciu klawisza myszki na przycisku Koniec. Szkielet tej metody jest następujący:

64 4. Wprowadzenie do systemu Delphi procedure TForm1.KoniecClick(Sender: TObject); begin Musimy tylko wstawić instrukcje do treści tej metody, co w tym przypadku jest szczególnie proste, ponieważ wystarczy dodać instrukcję Close. 4.1.7 Ustawienie wartości początkowych Zmienna maksimum występująca w metodzie WprowadzClick powinna mieć ustawioną wartość początkową na 0 przy założeniu, że wprowadzamy wyłącznie liczby dodatnie. Jak wiadomo, Delphi jest systemem sterowanym zdarzeniami, które powodują wykonywanie odpowiednich metod. Ustawienie wartości początkowej powinno się zatem odbywać w metodzie, a nie na początku programu jak w języku Turbo Pascal. Właściwą metodą jest metoda wykonywana przy tworzeniu formularza, co odpowiada zdarzeniu OnCreate wymienionemu w okienku własności na stronie Events (postać ekranu przedstawionego na rys. 4.10 uzyskujemy naciskając klawisz myszki na słowie Events). Aby przejść do edycji tej metody, należy dwa razy nacisnąć przycisk myszki w wierszu OnCreate i system przeniesie nas do edycji metody o nazwie FormCreate. Wstawiając do treści tej metody instrukcję: maksimum := 0; otrzymujemy: procedure TForm1.FormCreate(Sender: TObject); begin maksimum := 0 Zauważmy jeszcze, że jak zawsze, gdy system dodaje jakąś metodę, to również jest dodawana odpowiednia deklaracja do definicji klasy TForm1. 4.1.8 Kompletny program Kompletny program realizujący algorytm znajdowania elementu maksymalnego we wczytywanym ciągu liczb jest podany poniżej. Zwracamy

4.1 Znajdowanie elementu maksymalnego w ciągu liczb 65 Rysunek 4.10: Zdarzenie OnCreate uwagę, że duża część tego programu została wygenerowana automatycznie. unit Ciag1; interface uses SysUtils, WinTypes, WinProcs, Messages, Classes, Graphics, Controls, Forms, Dialogs, StdCtrls; type TForm1 = class(tform) Label1: TLabel; max: TLabel; liczba: TEdit; {pole tekstowe} {pole do wyprowadzania wyniku} {pole do wprowadzania danych}

66 4. Wprowadzenie do systemu Delphi Wprowadz: TButton; {przycisk sterujący} Koniec: TButton; {przycisk sterujący} procedure KoniecClick(Sender: TObject); procedure WprowadzClick(Sender: TObject); procedure FormCreate(Sender: TObject); private { Private declarations } maksimum: integer; public { Public declarations } var Form1: TForm1; implementation {$R *.DFM} procedure TForm1.KoniecClick(Sender: TObject); begin Close; procedure TForm1.WprowadzClick(Sender: TObject); begin if StrToInt(liczba.text) > maksimum then begin maksimum := StrToInt(liczba.text); max.caption := liczba.text; liczba.text := ; procedure TForm1.FormCreate(Sender: TObject); begin maksimum := 0

4.1 Znajdowanie elementu maksymalnego w ciągu liczb 67 end.