EKONOMETRIA ECONOMETRICS 2(48) 2015 Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu Wrocław 2015
Redakcja wydawnicza: Anna Grzybowska Redakcja techniczna: Barbara Łopusiewicz Korekta: Barbara Cibis Łamanie: Małgorzata Czupryńska Projekt okładki: Beata Dębska Informacje o naborze artykułów i zasadach recenzowania znajdują się na stronie internetowej Wydawnictwa www.econometrics.ue.wroc.pl www.wydawnictwo.ue.wroc.pl Publikacja udostępniona na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-użycie niekomercyjne-bez utworów zależnych 3.0 Polska (CC BY-NC-ND 3.0 PL) Copyright by Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Wrocław 2015 ISSN 1507-3866 e-issn 2449-9994 Wersja pierwotna: publikacja drukowana Zamówienia na opublikowane prace należy składać na adres: Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu ul. Komandorska 118/120 53-345 Wrocław tel./fax 71 36 80 602; e-mail:econbook@ue.wroc.pl www.ksiegarnia.ue.wroc.pl Druk i oprawa: TOTEM
Spis treści Wstęp... 7 Maciej Beręsewicz, Marcin Szymkowiak: Big data w statystyce publicznej nadzieje, osiągnięcia, wyzwania i zagrożenia... 9 Łukasz Skowron: Wpływ szerokości skali na miary dopasowania modelu ścieżkowego... 23 Tomasz Bartłomowicz: Wpływ układu czynnikowego na pomiar preferencji konsumentów metodą Maximum Difference Scaling... 33 Marcin Pełka: Regresja logistyczna dla danych symbolicznych interwałowych... 44 Alicja Grześkowiak: Badanie opinii polskich pracodawców o umiejętnościach absolwentów szkół wyższych z wykorzystaniem technik wizualizacyjnych... 53 Artur Wołkowicz: Modele ekonometryczne jako narzędzie sterowania procesami technologicznymi... 67 Maciej Oesterreich: Symulacyjna analiza wpływu liczby i rozmieszczenia luk niesystematycznych na dokładność prognoz... 78 Mariusz Kubus: Identyfikacja potencjalnych nabywców polis ubezpieczeniowych w warunkach mocno niezbilansowanej próby uczącej... 89 Anna Czapkiewicz, Paweł Jamer: Dynamika współzależności warszawskiej Giełdy Papierów Wartościowych z innymi rynkami finansowymi... 100 Paweł Kowalik: Ocena poziomu rozwoju gospodarczego i powiązań z zagranicą krajów na przykładzie członków NAFTA... 114 Józef Dziechciarz: Recenzja książek Statystyka opisowa. Przykłady i zadania oraz Wzory i tablice. Metody statystyczne i ekonometryczne... 126 Agnieszka Stanimir: XIX Warsztaty Metodologiczne im. Profesora Stefana Mynarskiego pt. Wielowymiarowość i złożoność danych marketingowych. Wyzwania analityczne, 11 maja 2015, Wrocław... 131 Summaries Maciej Beręsewicz, Marcin Szymkowiak: Big data in official statistics hopes, achievements, challenges and risks... 9 Łukasz Skowron: Impact of the choice of scale on the goodness of fit of the Structural Equation Model... 23
6 Spis treści Tomasz Bartłomowicz: Impact of factorial design on the measurement of consumers preferences using Maximum Difference Scaling... 33 Marcin Pełka: Logistic regression for interval-valued symbolic data... 44 Alicja Grześkowiak: Evaluation of Polish employers opinions about the competences of higher education graduates with the use of visualization techniques... 53 Artur Wołkowicz: Econometric models as a tool for technological process control... 67 Maciej Oesterreich: Simulation analysis of influence of number and distribution of unsystematic gaps on the accuracy of forecasts... 78 Mariusz Kubus: Identification of potential purchasers of the insurance policies under hard unbalanced training set... 89 Anna Czapkiewicz, Paweł Jamer: Dynamics of interdependence between Warsaw Stock Exchange and other financial markets... 100 Paweł Kowalik: Assessment of economic development and foreign relations as illustrated by the case of NAFTA member states... 114
EKONOMETRIA ECONOMETRICS 2(48) 2015 ISSN 1507-3866 e-issn 2449-9994 Józef Dziechciarz Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu RECENZJA KSIĄŻEK: STATYSTYKA OPISOWA. PRZYKŁADY I ZADANIA 1 ORAZ WZORY I TABLICE. METODY STATYSTYCZNE I EKONOMETRYCZNE 2 DOI: 10.15611/ekt.2015.2.11 Na początku 2015 roku ukazały się dwie publikacje dydaktyczne autorstwa Iwony Bąk, Iwony Markowicz, Magdaleny Mojsiewicz i Katarzyny Wawrzyniak: Statystyka opisowa. Przykłady i zadania Wzory i tablice. Metody statystyczne i ekonometryczne, obie wydane przez CeDeWu. Pierwsza z tych publikacji: Statystyka opisowa. Przykłady i zadania jest kolejnym na polskim rynku wydawniczym zbiorem zadań. Podręcznik powstał jako odpowiedź na wyzwania, które pojawiły się w drugiej dekadzie dwudziestego pierwszego wieku. Do tych wyzwań należy zaliczyć lawinowy wzrost dostępu do danych statystycznych. Obok tradycyjnych źródeł, jak statystyka publiczna, pojawiło się wiele firm komercyjnych i instytucji niekomercyjnych, które gromadzą i udostępniają dane społeczno-gospodarcze. Towarzyszy temu rozwój technik komunikacji, które rodzą możliwości łatwego dostępu do danych statystycznych. W reakcji na nie opracowano szereg, równie łatwo dostępnych, narzędzi komputerowych, które wywołują złudzenie łatwości w stosowaniu analiz statystycznych. Na to wszystko nakłada się powszechnie obserwowana marginalizacja przedmiotów ilościowych w programach studiów prawie wszystkich kierunków społeczno-ekonomicznych. Wielu początkujących badaczy, skonfrontowanych z łatwo dostępnymi danymi oraz komputerowymi pakietami statystycznymi, nie może oprzeć się pokusie ich wykorzystania. W rezultacie, bez znajomości specyfiki sposobu pomiaru i gromadzenia danych oraz bez rzetelnej znajomości założeń, cech i warunków stosowalności poszczególnych metod statystyki, powstają potworki badawcze, w których 1 I. Bąk, I. Markowicz, M. Mojsiewicz, K. Wawrzyniak: Statystyka opisowa. Przykłady i zadania, CeDeWu, Warszawa 2015. 2 I. Bąk, I. Markowicz, M. Mojsiewicz, K. Wawrzyniak, Wzory i tablice. Metody statystyczne i ekonometryczne, CeDeWu, Warszawa 2015.
Recenzja książek: Statystyka opisowa. Przykłady i zadania... 127 w niedopuszczalny sposób miesza się różne dane i stosuje niewłaściwe (niedopuszczalne) narzędzia analizy i wnioskowania. Dlatego wyjście naprzeciw opisanym zjawiskom staje się koniecznością. Omawiany podręcznik jest udaną propozycją, która daje studentom możliwość wykorzystania nowoczesnej, przystępnej publikacji wspomagającej proces nauczania statystyki, zbioru niełatwych, ale i niezbędnych w prowadzeniu merytorycznych analiz narzędzi badawczych. Wydaje się, że recenzowana publikacja stanowi dobrze przygotowany podręcznik, ułatwiający studiowanie tego przedmiotu. Czytelnik z treści wywnioskuje, że metody statystyki jako narzędzia badawcze są niezastąpione we wszystkich dziedzinach życia społeczno-ekonomicznego. Autorki wskazują w podręczniku przykłady zastosowań w działalności biznesowej firm, w zagadnieniach demograficznych, aspektach rynku nieruchomości, badaniu bezrobocia, turystyki, edukacji, transportu i w wielu innych obszarach. Walorem pracy jest wskazanie, jak wykorzystanie danych empirycznych może wzbogacić wnioskowanie, a przez to podnieść jakość decyzji gospodarczych i politycznych. Autorki zilustrowały możliwości stosowania wybranych narzędzi statystyki opisowej, wykorzystując dane pochodzące z publikacji Głównego Urzędu Statystycznego (Rocznik Statystyczny, Rocznik Demograficzny, Bank Danych Lokalnych i inne) oraz Urzędu Statystycznego w Szczecinie. Dodatkowo wykorzystano dane zaczerpnięte z innych źródeł oraz zgromadzone podczas własnych badań Autorek. Analizowanie takich danych, w przeciwieństwie do danych umownych, sugeruje wszechstronność zastosowań narzędzi statystycznych, ułatwia logiczne interpretowanie wyników, a w niektórych przypadkach wskazuje na konieczność wykorzystania narzędzi informatycznych, np. arkusza Excel. Wśród zalet zbioru zadań należy wymienić rozpoczynanie kolejnych rozdziałów lub podrozdziałów zadaniami rozwiązanymi. Mają one ułatwić studentowi poznanie metod analitycznych, warunków ich stosowania, sposobów wyznaczania oraz interpretowania uzyskanych wyników. Zadania rozwiązane są wskazówką do rozwiązywania kolejnych. Zadania przeznaczone do rozwiązania są na różnym poziomie trudności, przy części z nich zasugerowano użycie arkusza kalkulacyjnego Excel (wielkości rzeczywistych danych liczbowych mogą utrudniać przeprowadzenie obliczeń na kalkulatorze). Dobrym zabiegiem, przyjętym w recenzowanej publikacji, jest zamieszczenie odpowiedzi bezpośrednio po każdym zadaniu, co umożliwia szybką weryfikację prowadzonych samodzielnie obliczeń. Zbiór zadań podzielono na cztery obszary tematyczne: Badanie statystyczne Analiza struktury Analiza korelacji i regresji Analiza dynamiki Konstrukcja podręcznika uwzględnia filozofię badania statystycznego. Autorki przechodzą od ogólnych problemów projektowania badania statystycznego, gromadzenia i przygotowania danych do analizy, do prowadzenia analiz oraz prezentacji
128 Józef Dziechciarz zgromadzonych danych źródłowych do wyników uzyskanych z analizy. Z merytorycznego punktu widzenia poszczególne fragmenty podręcznika odnoszą się do badania wybranych rodzajów prawidłowości statystycznych, czyli struktury zjawisk masowych, współzależności zjawisk masowych w przestrzeni i w czasie oraz dynamiki i wahań zjawisk masowych. Część podręcznika zatytułowana Badanie statystyczne poświęcona jest metodyce badań społecznych oraz sposobom prezentacji danych statystycznych, zarówno samodzielnie zgromadzonych, jak i tych, które zostały pozyskane z istniejących źródeł, głównie z zasobów statystyki publicznej. Zadania zawarte w tej części publikacji mają pomóc w uporządkowaniu wiedzy o podstawowych pojęciach stosowanych w naukach ilościowych, takich jak zbiorowość, jednostka statystyczna czy cechy diagnostyczne. Dodatkowo użytkownik nabywa i utrwala umiejętności tabelarycznej i graficznej prezentacji danych statystycznych. Omawiana część podręcznika jest szczególnie przydatna studentom przygotowującym statystyczną analizę danych w pracach dyplomowych i magisterskich. Umiejętności dotyczące prezentacji materiału statystycznego mogą poprawić zwłaszcza jakość analiz i trafność wyboru narzędzi prezentacji wyników. Autorki nie stronią od tematyki mogącej wzbudzić kontrowersje, podejmując zagadnienia uznane za rozstrzygnięte w praktyce badawczej, a które zasługują na nowe spojrzenie. W tym kontekście ciekawym zabiegiem podjętym w podręczniku jest dyskusja nad uzasadnieniem, sposobami i konsekwencjami budowy szeregu przedziałowego z danych indywidualnych. Dostępność obliczeniowych narzędzi komputerowych stawia pod znakiem zapytania celowość rezygnacji z ważnej części informacji, którą traci się w procesie konstrukcji szeregów rozdzielczych. Część podręcznika zatytułowana Analiza struktury ma ułatwić nabycie umiejętności wyznaczania i interpretowania parametrów opisowych: miar położenia, wskaźników rozproszenia, asymetrii, koncentracji oraz spłaszczenia rozkładu badanych cech statystycznych. Wykorzystane zbiory danych statystycznych mają postać szeregu szczegółowego, punktowego, przedziałowego, a także strukturalnego z cechą jakościową. Uwypuklono sytuacje, w których można liczyć średnią arytmetyczną, oraz takie, gdzie powinno wyznaczać się średnią harmoniczną. Lekturę, a przez to studiowanie i nabywanie nowych umiejętności, ułatwiają przykłady, które zostały rozwiązane. Uświadamia to czytelnikowi niuanse w stosowaniu właściwego podejścia analitycznego do konkretnego problemu badawczego. Ważną rolę Autorki przypisały rozróżnieniu parametrów klasycznych i pozycyjnych. Pokazują graficzne techniki wyznaczania pozycyjnych miar tendencji centralnej, graficzną prezentację miary koncentracji, w tym krzywej Lorenza. Do użytecznych narzędzi analitycznych trzeba zaliczyć techniki wyznaczania modalnej w szeregach danych o charakterze liczebności oraz częstości. Elementy wielowymiarowości wprowadzono przy omawianiu sposobu porównywania struktury zbiorowości pod względem dwóch cech. Znaczenie słabych (niemetrycznych) skal pomiarowych i tak uzyskanych danych statystycznych pokazano na przykładzie wyznaczania miar tendencji centralnej dla cech niemetrycznych.
Recenzja książek: Statystyka opisowa. Przykłady i zadania... 129 Techniki wielowymiarowej analizy statystycznej wprowadzono w części podręcznika zatytułowanej Analiza korelacji i regresji. Autorki podzieliły ją na analizę korelacji i regresji dwóch cech oraz analizę korelacji cząstkowej i wielorakiej. W rozwiązanych przykładach Autorki wprowadzają zagadnienia analizy danych w postaci szeregu oraz w postaci tablicy korelacyjnej. Oprócz analizy związków między cechami ważną rolę przypisano umiejętności graficznej prezentacji danych i wyników. Na przykładach wskazano, w jakich sytuacjach i w jaki sposób wyznacza się poszczególne miary współzależności dwóch cech. Osobno wskazano sytuacje, gdy dane pochodzą z pomiarów pochodzących ze skali metrycznej i niemetrycznej. Analiza korelacji cząstkowej i wielorakiej jest elementem analizy, w którym dopuszcza się więcej niż dwie cechy diagnostyczne. Narzędzia Analiza dynamiki zostały pogrupowane na te, które służą badaniu przyrostów i indeksów indywidualnych, indeksów agregatowych dla wartości absolutnych oraz analizie trendów i sezonowości. Rozwiązane przykłady zawierają szczegółowe wskazówki dotyczące rachunkowych technik wyznaczania przyrostów i indeksów indywidualnych oraz sposobu interpretacji uzyskanych wyników. Rozważania wzbogacono o wybrane miary analizy szeregów czasowych, takich jak przyrosty absolutne, przyrosty względne, indeksy (łańcuchowe i jednopodstawowe), średni przyrost absolutny, średnie tempo zmian oraz prognoza. Metody konstrukcji, liczenia i interpretacji indeksów agregatowych wprowadzone są za pomocą zadań ilustrujących sposób analizy danych dotyczących spożycia i cen artykułów żywnościowych. Autorki podają procedurę obliczeniową i omawiają sposoby interpretacji uzyskanych wyników. Uzupełnieniem i wzbogaceniem narzędzi statystycznych są techniki tabelarycznego zestawiania agregatowych indeksów cen i ilości. Specjalna uwaga została poświęcona wybranym formułom standaryzacji. Jest to konieczne dla zrozumienia kryteriów i konsekwencji wyboru konkretnego sposobu standaryzacji. Często podejmowanym sposobem analizy dynamiki jest badanie trendów i sezonowości. W rozwiązanych przykładach Autorki prezentują wybrane sposoby wyznaczania trendu, wśród nich zaś metodą mechaniczną oraz analitycznie wyznaczaną liniową i wykładniczą funkcję trendu. Rozważania wzbogacają analizą sezonowości. Wprowadzają definicje i przykłady miar sezonowości (wskaźników i składników) oraz miar dopasowania funkcji trendu do danych empirycznych oraz wskaźniki jakości sformułowanych prognoz. Publikacja zakończona jest tabelarycznym ujęciem wzorów niezbędnych do rozwiązania zadań. Wzory te dla ułatwienia pogrupowano według analizy odpowiednich prawidłowości statystycznych (analiza struktury, analiza korelacji i regresji, analiza dynamiki). Kolejna z omawianych publikacji Wzory i tablice. Metody statystyczne i ekonometryczne stanowi w części uzupełnienie zbioru zadań (również wydawnictwo CeDeWu, ten sam projekt okładki), ale też rozszerzenie poza zakres statystyki opisowej. Publikacja jest syntetycznym zestawieniem wzorów i tablic statystycznych
130 Józef Dziechciarz wykorzystywanych w naukach ilościowych. Tytuły poszczególnych rozdziałów wskazują jednoznacznie na zakres ich zastosowań. W książce zamieszczono wzory ze statystyki opisowej (rozdz. I), wzory ze statystyki matematycznej (rozdz. II), wzory z podstaw ekonometrii i prognozowania (rozdz. III) oraz wzory z metody reprezentacyjnej (rozdz. IV). Obszernie przedstawione zostały wzory ze statystyki zarówno opisowej, jak i matematycznej. Pogrupowano je w podrozdziałach dotyczących, analogicznie jak w zbiorze zadań, poszczególnych rodzajów prawidłowości statystycznych: badaniu struktury, mierzeniu współzależności i modelowaniu dynamiki. Dodatkowo, w części dotyczącej statystyki matematycznej, znajduje się podrozdział ze wzorami z zakresu rachunku prawdopodobieństwa jako wprowadzenie do wnioskowania statystycznego. Osobną część stanowi zestawienie szesnastu tablic statystycznych, częściowo zilustrowanych wykresami. Układ wzorów i tablic jest logiczny i czytelny. Publikacja może stanowić pomoc w rozwiązywaniu problemów badawczych podczas zajęć na uczelni czy pracy własnej, ale także w trakcie pisania prac dyplomowych, szczególnie w naukach społecznych.