RAPORT OPRACOWANY W RAMACH PROJEKTU MISJE BADAWCZE DO KRAJÓW POCHODZENIA WSPÓŁFINANSOWANEGO ZE ŚRODKÓW EUROPEJSKIEGO FUNDUSZU NA RZECZ UCHODŹCÓW RAPORT Z MISJI BADAWCZEJ DO SOCJALISTYCZNEJ REPUBLIKI WIETNAMU Wydział Informacji o Krajach Pochodzenia UDSC Czerwiec 2015
ZASTRZEŻENIE Niniejszy raport jest dokumentem jawnym, a opracowany został w ramach projektu Misje badawcze do krajów pochodzenia nr 6/14/EFU, współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu na rzecz Uchodźców. W ramach wspomnianego projektu, pracownicy Departamentu Postępowań Uchodźczych opracowują raporty, skupiające się wokół kwestii i zagadnień najczęściej pojawiających się w procedurach uchodźczych/azylowych. Raporty te są przygotowywane przede wszystkim w oparciu o informacje uzyskane podczas spotkań z przedstawicielami organizacji/instytucji działających w krajach pochodzenia cudzoziemców i posiadających dużą wiedzę oraz doświadczenie w dziedzinie praw człowieka, migracji i uchodźstwa, a także na podstawie spostrzeżeń, doświadczeń i badań terenowych ich autorów. Wszystkie informacje zawarte w niniejszym raporcie zostały zebrane i opracowane z największą starannością. Jednakże nie można wykluczyć, że niektóre dane, a nawet ogólny obraz prezentowanej w nim sytuacji, są nieaktualne, niekompletne lub nieścisłe. Dlatego też nie może on być traktowany jako jedyny i niepodważalny punkt odniesienia, na podstawie którego podejmowane są decyzje, co do nadania bądź odmowy nadania statusu uchodźcy lub innych form ochrony międzynarodowej. Niniejszy raport nie jest także i nie powinien być uważany za jakąkolwiek deklarację polityczną jego autorów czy polskich władz. Komisja Europejska nie ponosi odpowiedzialności za sposób wykorzystania udostępnionych informacji. AUTORZY RAPORTU Małgorzata Rachfał-Kamińska, Marek Sawicki - Wydział Informacji o Krajach Pochodzenia; Tomasz Jaskółowski, Marta Nasiadek-Paluch - Wydział I Postępowań Uchodźczych OPRACOWANIE GRAFICZNE Kamil Jarnicki FOTOGRAFIE NA OKŁADCE Marek Sawicki 2
Spis treści WSTĘP... 7 1. INFORMACJE O KRAJU... 9 1.1. Symbole narodowe... 9 1.2. Podstawowe informacje o kraju... 10 1.3. Ludność... 10 1.4. Struktura demograficzna... 11 1.5. Struktura etniczna ludności... 12 1.6. Diaspora... 16 1.7. Religia.... 16 1.8. Geografia... 17 1.8.1. Położenie:... 17 1.8.2 Podział administracyjny:... 17 1.8.3. Znaczenie wsi... 18 1.8.4. Tarasy ryżowe na północy Wietnamu... 18 1.8.5. Miasta... 19 1.8.6. Rzeźba terenu... 20 1.8.7. Wody... 20 1.9. Historia w pigułce... 22 2. SYSTEM POLITYCZNY WIETNAMU... 25 2.1. Konstytucja z 15 kwietnia 1992 r.... 25 2.2. Komunistyczna Partia Wietnamu... 26 2.3. Zgromadzenie Narodowe... 26 2.4 Prezydent... 27 2.5 Władza wykonawcza.... 28 2.6. Administracja publiczna... 28 2.7. Sądownictwo... 29 3
3.PRAWA CZŁOWIEKA... 31 3.1. Łamanie praw człowieka:... 31 3.1.1. Wolność słowa i zrzeszania się... 31 3.1.2. Prawo dostępu do sądów... 32 3.1.3. Kara śmierci... 32 3.1.4. Wolność wyznania... 33 3.1.5. Prawa kobiet... 34 3.1.6. Prawa mniejszości narodowych... 34 3.1.7. Prawa środowisk LGBT... 35 3.1.8. Prawa dzieci... 35 3.1.9. Handel ludźmi... 35 3.2. W opinii Rady Unii Europejskiej... 36 3.3. Parlament Europejski... 37 3.4. Dialog Unii Europejskiej i Wietnamu na temat praw człowieka... 38 4. GOSPODARKA... 39 4.1. Bogactwa naturalne... 39 4.2. Infrastruktura transportowa... 39 4.3 Główni partnerzy handlowi Wietnamu... 39 4.4. Główne towary eksportowe Wietnamu... 40 4.5. Główne towary z importu... 40 4.6. Uczestnictwo w organizacjach o charakterze ekonomicznym... 40 4.7. Relacje gospodarcze z UE... 41 5. SYTUACJA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA... 43 5.1. Polityka doi moi... 43 5.2. Produkt krajowy brutto (PKB)... 43 5.3. Ranking wolności gospodarczej i Indeks Percepcji Korupcji... 43 5.4. Pomoc rozwojowa... 44 5.5. Redukcja ubóstwa... 46 4
5.6. Polska pomoc rozwojowa dla Wietnamu... 46 6. EDUKACJA... 47 6.1. System oświaty w Wietnamie... 47 6.1.1. Edukacja przedszkolna (trường mầm non)... 49 6.1.2. Szkoła podstawowa (trường tiểu học)... 49 6.1.3. Wykształcenie gimnazjalne (trung học cơ sở)... 50 6.1.4. Wykształcenie średnie (trung học phổ thông)... 50 6.1.5. Wykształcenie zasadnicze... 50 6.1.6. Szkolna skala ocen... 50 6.1.7. Szkolnictwo wyższe... 51 6.1.8. Europejskie Targi Szkół Wyższych w Hanoi... 54 6.1.9. Studenci z Wietnamu na zagranicznych uczelniach... 54 6.1.10. Strona internetowa dla osób zainteresowanych podjęciem studiów w Polsce... 55 7. BEZPIECZEŃSTWO... 57 7.1. Morze Południowochińskie... 57 7.2. Znaczenie Morza Południowochińskiego... 57 7.3. Przedmiot i uczestnicy sporu... 57 7.4. Kontekst historyczny... 58 7.5. Inni uczestnicy... 59 7.6. Zagrożenie dla bezpieczeństwa regionu i świata... 59 7.8. Wietnam Rosja, współpraca w zakresie bezpieczeństwa... 60 8. MNIEJSZOŚCI ETNICZNE w WIETNAMIE... 61 8.1. Sa Pa i grupa etniczna H Mong... 61 8.2. Prawo a mniejszości.... 66 8.3. H Mong w Wietnamie.... 67 8.3.1. Język.... 67 8.3.2. Stroje.... 67 8.3.3. Rodzina.... 69 5
8.3.4. Wierzenia.... 69 8.3.5. Małżeństwo.... 70 8.3.6. Kobiety.... 71 9. RELIGIA... 75 9.1. Sytuacja ogólna wstęp... 75 9.1.1. ROZMIESZCZENIE WSPÓLNOT RELIGIJNYCH W WIETNAMIE... 76 9.2. RODZINA MORALNOŚĆ RELIGIA... 77 9.2.1. Uwarunkowania historyczno-rodzinne.... 77 9.2.2. Starsi i młodsi... 80 9.3. KULT PRZODKÓW... 81 9.3.1. Wstęp... 81 9.4. RELIGIE w WIETNAMIE... 87 9.4.1. Buddyzm... 90 9.4.2. Kaodaizm... 95 9.4.3. Katolicyzm... 97 9.4.4. Hoa Hao... 101 9.4.5. Protestantyzm... 102 9.5. SYTUACJA CHRZEŚCIJAN w WIETNAMIE... 103 9.5.1. Wstęp... 103 9.5.2. Kontekst historyczny... 104 9.5.3. Polityka religijna w Wietnamie... 106 9.5.4. Przepisy prawne dotyczące religii... 110 9.5.5. Kwestia własności ziemi w Wietnamie... 111 9.5.6. Sprawowanie kultu... 112 9.5.7. Podsumowanie... 113 Bibliografia:... 115 6
WSTĘP Misja Badawcza do Socjalistycznej Republiki Wietnamu, która odbyła się w dniach 15-31 maja 2015 roku, zorganizowana została przez Wydział Informacji o Krajach Pochodzenia Departamentu Postępowań Uchodźczych Urzędu do Spraw Cudzoziemców, w ramach projektu Misje Badawcze do Krajów Pochodzenia nr 6/14/EFU współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu na Rzecz Uchodźców. Wzięło w niej udział dwóch pracowników Wydziału Informacji o Krajach Pochodzenia: Małgorzata Rachfał-Kamińska i Marek Sawicki, a także dwie pracowników Wydziału I Postępowań Uchodźczych: Marta Nasiadek-Paluch, Tomasz Jaskółowski. Uczestnicy misji pragną wyrazić serdeczne podziękowania pracownikom Ambasady RP w Hanoi za pomoc w organizacji spotkań na terytorium Wietnamu. Celem misji było uzyskanie aktualnych informacji i opinii na temat wybranych aspektów sytuacji w Wietnamie poprzez rozmowy z przedstawicielami instytucji i organizacji działających na terytorium kraju posiadających dużą wiedzę oraz doświadczenie w zakresie poruszanych zagadnień. Rozmowy przeprowadzone przez członków misji koncentrowały się głównie wokół zagadnień związanych z sytuacją społecznogospodarczą, mniejszości etnicznych i religijnych w Wietnamie. Wszyscy uczestnicy spotkań zostali zapoznani z działalnością Urzędu do Spraw Cudzoziemców oraz informowani byli o tym, że uzyskane od nich informacje posłużą jako podstawa do dalszych badań, na podstawie których powstanie raport, który będzie publicznie dostępny. 7
8
1.1. Symbole narodowe 1. INFORMACJE O KRAJU Fot. Małgorzata Rachfał-Kamińska Flagi Wietnamu wszechobecne na ulicach miast. Flaga Wietnamu przedstawia złotą pięcioramienną gwiazdę na czerwonym tle. Pięć ramion gwiazdy symbolizuje pięć klas społecznych budujących socjalizm, do których zaliczają się robotnicy, chłopi, żołnierze, inteligencja i młodzież. Godło Wietnamu ma kształt koła ze złotą pięcioramienną gwiazdą na czerwonym tle otoczoną wieńcem z kłosów ryżu. Napis zamieszczony poniżej głosi: Socjalistyczna Republika Wietnamu. Inne symbole najbardziej kojarzone z Wietnamem: lotos, który uzyskał miano narodowego kwiatu Wietnamu, kapelusz z liści palmowych Nón Lá, wyspy Ha Long, pływające targowiska w delcie Mekongu, kolorowe papierowe lampiony w mieście Hoi An, Świątynia Literatury w Hanoi, pola ryżowe położone w górach na północy Wietnamu. Fot. Małgorzata Rachfał Kamińska Flaga Wietnamu, pięcioramienna gwiazda na czerwonym tle. 9
1.2. Podstawowe informacje o kraju Nazwa: Socjalistyczna Republika Wietnamu (Cộng hòa xã hội chủ nghĩa) Stolica: Hanoi Język urzędowy: wietnamski, który należy do rodziny języków austroazjatyckich Jednostka monetarna: Đồng (VND) Powierzchnia kraju: 331 210 km² Liczba ludności: 94,348,835 (lipiec 2015) Ustrój polityczny: republika socjalistyczna System rządów: republika jednopartyjna (Komunistyczna Partia Wietnamu) Ustrój terytorialny: unitarny Sekretarz Generalny Komunistycznej Partii Wietnamu: Nguyen Phu Trong Głowa państwa: Prezydent Truong Tan Sang Szef rządu: Nguyen Tan Dung Najważniejsze święta: Nowy Rok: 1 stycznia. Nowy Rok Księżycowy (Tet): obchodzony w styczniu lub lutym, w zależności od kalendarza księżycowego, jest jednym z najważniejszych świąt w Wietnamie. Święto Królów Hung: w dziesiątym dniu trzeciego miesiąca księżycowego (ok. końca kwietnia). Dzień Zwycięstwa: 30 kwietnia (Dzień Wyzwolenia Sajgonu w 1975 r.). Święto Pracy: 1 maja. Dzień Niepodległości: 2 września (rocznica proklamowania niepodległości w 1945 r.). Ambasada Socjalistycznej Republiki Wietnamu w Warszawie: office@ambasadawietnamu.org. Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej w Hanoi: http://www.hanoi.msz.gov.pl/pl/. 1.3. Ludność Liczba ludności Wietnamu wynosiła w lipcu 2015 r. 94 348 835 mieszkańców. Pod względem liczby ludności Wietnam zajmuje 15 miejsce na świecie. Społeczeństwo wietnamskie jest bardzo młode odsetek populacji poniżej 14 roku życia wynosi 24,1%, powyżej 65 lat 5,82% 1. 1 The World Factbook CIA. 10
1.4. Struktura demograficzna o Ludność, która zamieszkuje na obszarach miejskich stanowi 33,6%. o Współczynnik urodzeń na 1000 mieszkańców: 15,96% (dla Polski (PL) 9,75%). o Wskaźnik wzrostu liczby ludności w 2015: 0,97% (119 miejsce wśród krajów świata). o Współczynnik zgonów na 1000 mieszkańców: 5,93 % (PL 10,19%). o Współczynnik przyrostu naturalnego na 1000 mieszkańców: 0,97% (PL - 0,09%) o Współczynnik migracji netto (saldo migracji) w 2015: - 0,3 osób/1000 mieszkańców. o Współczynnik liczby urodzonych dzieci przypadających na jedną kobietę: 1,83 (PL 1,33). o Współczynnik śmiertelności niemowląt na 1000 urodzeń: 18,39% (PL 4,5%). o Przeciętna długość życia: 73,16, w przypadku mężczyzn 70,69 (PL 73,53), w przypadku kobiet 75,9 (PL 81,5). o Wydatki na ochronę zdrowia: 6% PKB (2013). Struktura ludności Wietnamu według płci i wieku (2015) Zamieszczony obok wykres przestawia piramidę wieku ludności Wietnamu w 2015 r. wg danych CIA. Struktura wieku wygląda następująco: 0-14 lat: 24,1% (mężczyźni 11,948,130, kobiety 10,786,381). 15-24 lat: 17,22% (mężczyźni 8,411,108, kobiety7,833,327). 25-54 lat: 45,05% (mężczyźni 21,358,647, kobiety 21,145,416). 25-64 lat: 7,81% (mężczyźni 3,376,706, kobiety 3,995,035). powyżej 65 lat: 5,82% (mężczyźni 2,115,057, kobiety 3,379,028). 11
Fot. Małgorzata Rachfał-Kamińska Kobiety w Wietnamie są przedsiębiorcze, zaradne pracowite i zawsze uśmiechnięte. Kobiety jeśli wieś jest najważniejszym ogniwem wietnamskiego społeczeństwa, to kobieta stanowi jego filar. Zarządza pracami domowymi, jest często nazywana z racji posiadanego autorytetu domowym generałem. Kobieta to również bojowniczka zgodnie z tradycją, zawsze czynnie uczestnicząca w narodowych wojnach. Legenda wspomina o pani w czarodziejskiej tunice, która zamieniała walczących Wietnamczyków w olbrzymów z łatwością pokonujących swoich wrogów. 1.5. Struktura etniczna ludności Wietnam jest krajem wieloetnicznym, jego terytorium zamieszkują 54 grupy etniczne. Większość ludności (około 87%) stanowią Wietnamczycy (Việt lub inaczej Kinh), którzy są rdzennymi mieszkańcami tego kraju. Wietnamczycy mówią o sobie Kinh ( ludzie cywilizowani ) w odróżnieniu od określających się jako Minh ( my ) Chińczyków. Zawsze bardzo wyraźnie podkreślają swoje pochodzenie od antycznego władcy Hung Van Langa. Stara legenda głosi, że król smok, władca Wód, Lac Long, zakochał się w Au Co, córce Ognia. Z ich związku urodzili się Bach Viet, stu pierwszych Wietnamczyków. Ponieważ jednak wody i ognia nie można pogodzić, kochankowie musieli się rozstać. Podzielili się dziećmi i przyrzekając, że w razie niebezpieczeństwa każde podąży drugiemu z pomocą, powrócili do swoich żywiołów. Najstarszy syn został pierwszym władcą, założycielem królestwa Van Lang, i przyjął imię Hung Voung 2. 2 Philippe Franchini, Wietnam, Wydawnictwo Penta, Warszawa, 1999. 12
Do najliczniejszych innych niż wietnamska grup etnicznych zaliczają się: Tay, Thai, Muong, Chińczycy (Hoa), Khmerowie oraz Nung, H Mong i Dao. Wykaz wszystkich oficjalnie uznanych 54 grup etnicznych w Wietnamie uszeregowany w kolejności alfabetycznej według oficjalnych danych Państwowego Komitetu ds. Mniejszości Etnicznych (CEMA) (organ administracji państwowej właściwy w sprawach mniejszości narodowych i etnicznych) przedstawia się następująco: Băh nar, Bố y, Brâu, Bru-Vân Kiều, Chăm (chàm), Chơ ro, Chu ru, Chứt, Co, Cống, Cơ ho, Cơ lao, Cơ tu, Dao, Ê đê, Giáy, Gia Lai, Giẻ- Triêng, Hà Nhì, Hoa (Hán), H'rê, HMông (Mèo), Kinh (Việt), Kháng, Khmer, Khơ mú, La Chí, La Ha, La Hủ, Lào, Lô Lô, Lự, Mạ, Mảng, Mường, Mnông, Ngái, Nùng, Ơ đu, Pà Thẻn, Phù Lá, Pu Péo, Răglai, Rơ-măm, Sán Chay (Cao lan-sán chỉ), Sán Dìu, Si La, Tày, Tà ôi, Thái, Thổ, Xinh mun, Xơ-đăng, Xtiêng 3. Mniejszości etniczne nie zamieszkują równomiernie terytorium kraju, najwięcej grup etnicznych zasiedliło obszary górskie położone na północnym wschodzie i zachodzie tam, gdzie rozciąga się pasmo Gór Annamskich (nawa wiet. Dãy Trường Sơn), należą do nich grupy: H Mong, Muong, Dao, Thai i Tay. Na obszarach centralnych Tây Nguyên nazywanych Płaskowyżem Centralnym położonym w środkowej części Wietnamu mieszka ponad 30 grup etnicznych, których określa się mianem Degar (Montagnars - górale). Najliczniejsze spośród nich to: Jarai, Rhade, Bahnar. Na południu, głównie w delcie Mekongu mieszkają Khmerowie, Laotańczycy oraz Chińczycy, których liczne skupiska koncentrują się w dużych miastach, takich jak Ho Chi Minh 4. Podczas pobytu w Wietnamie odwiedziliśmy m.in. Sa Pa, miejscowość nazywaną górską królową malowniczo położoną na północy kraju, tuż przy granicy z Chinami. Spotkaliśmy tam kobiety i dzieci z grupy etnicznej H Mong oraz Dao. Więcej szczegółowych informacji na temat naszych spostrzeżeń z obserwacji życia mniejszości, spotkań i rozmów z mieszkańcami znajduje się w rozdziale: Mniejszości etniczne w Wietnamie. Warunki życia i gospodarowania ludów zasiedlających obszary górskie i wyżynne są trudne. Poszczególne grupy etniczne tworzą własne odizolowane środowiska z ich kulturą, językiem, tradycjami. Mniejszości cechują się niższym poziomem życia w porównaniu do reszty społeczeństwa, którego większość stanowią etniczni Wietnamczycy, którzy mieszkają głównie na nizinach, w deltach Rzeki Czerwonej i Mekongu słynących z urodzajnych ziem, na nizinach nadmorskich oraz w miastach. Wietnamczycy są ludźmi nizin. Obawiają się wysoko położonych terenów i lasów, gdzie szaleje malaria, żyją dzikie zwierzęta i przebywają złe duchy. Z lasów przychodzą niebezpieczeństwa, zza gór napastnicy i wezbrane wody, zabierające czasem wszystko, co stoi na ich drodze. 3 CEMA Ethnic groups in Vietnam. 4 Peoples. 13
Poeta wietnamski Te Hanh tak pisał: moja wioska poświęciła się rybołówstwu. Okolona wodami, leży niedaleko morza. Powietrze jest tu kryształowe, wietrzyk lekki, a brzask różowy. Z przeprowadzonych przez Bank Światowy badań (2010) wynika, że 70% przedstawicieli mniejszości doświadcza biedy. Prawdą jest, że podczas dwóch dekad dynamicznego rozwoju gospodarczego Wietnamu na terenach zamieszkiwanych przez mniejszości odnotowano wzrost poziomu życia, niemniej jednak przychody przez nich uzyskiwane nadal pozostają w tyle za wartościami przychodów uzyskiwanych przez etnicznych Wietnamczyków. Czynnikami, które wpływają na rozmiar biedy wśród mniejszości, są: Izolacja geograficzna oraz oddalenie od rynku pracy, a co za tym idzie prowadzenie gospodarki samowystarczalnej. Wykluczenie (izolacja) społeczne, kulturowe, językowe. Ograniczony dostęp do wysokiej jakości gruntów rolnych. Niski wskaźnik migracji. Niski poziom edukacji i wykształcenia 5, a co za tym idzie niższy poziom alfabetyzacji. Wyższy poziom dzietności, krótsza średnia długość życia. Na następnej stronie zamieszczone są mapy biedy: mapa 2 (Figure 2) redukcja biedy, ilustruje poprawę poziomu życia odnotowaną w okresie 1999-2009, mapa 3 (Figure 3) ilustruje porównanie poziomu biedy wśród mniejszości z poziomem biedy etnicznych Wietnamczyków stanowiących większość populacji. Kolorem zielonym zaznaczono te obszary, na których poziom biedy jest najniższy, kolorem pomarańczowym i czerwonym obszary najbiedniejsze. 5 Gabriel Demombynes Why is ethnic minority poverty persistent in Vietnam?, 10/15/2013. 14
6 6 Well Begun, Not Yet Done: Vietnam s Remarkable Progress on Poverty Reduction and the Emerging Challenges. 15
1.6. Diaspora Około 4 milionów obywateli Wietnamu mieszka, pracuje lub studiuje w 103 państwach świata. Najliczniejsze skupiska występują w 21 państwach Ameryki Północnej, w Północno-Zachodniej Europie, w Rosji, w Europie Środkowo- Wschodniej, Południowo i Północno-Wschodniej Azji oraz w Australii. Najliczniejsza diaspora wietnamska mieszka w USA (1,5 mln), we Francji (ok. 300 000), Kanadzie (250 000), Australii (245 000), w Niemczech (ok. 100 000), w Wielkiej Brytanii, w Czechach i w Polsce (ok. 50 000). Duże skupiska ludności wietnamskiej są również w Japonii, Rosji, Norwegii, Holandii, Finlandii, Szwecji. Wietnamczycy mieszkają również w Laosie, Kambodży i Tajlandii. Cechą charakterystyczną diaspory wietnamskiej jest to, że przeważają w niej osoby młode, aktywne, łatwo adaptujące się do nowego środowiska oraz chcące osiedlić się w krajach pobytu na stałe. Około 80% Wietnamczyków mieszkających w USA, Australii i Europie Zachodniej przyjęło obywatelstwo tych państw, jednocześnie Wietnamczycy, którzy mieszkają w Rosji i państwach Europy Wschodniej traktują swój pobyt jako tymczasowy, ich celem ostatecznym jest powrót do Wietnamu 7. 1.7. Religia. Najwięcej Wietnamczyków wyznaje buddyzm. Około 6.7% (według innych źródeł 10%) stanowią katolicy, pozostali deklarują się jako wyznawcy konfucjanizmu, buddyzmu Hoa Hao, kaodaizmu, protestantyzmu, islamu, animizmu lub deklarują brak przynależności do jakiejkolwiek religii. Należy przy tym podkreślić, że różne źródła podają nieco odmienne wartości procentowe. Szczegółowe informacje na temat religii w Wietnamie, w tym na temat sytuacji katolików, która była przedmiotem naszego szczególnego zainteresowania podczas pobytu w Wietnamie, znajdują się w rozdziale: Religia w Wietnamie. 7 Review of Vietnamese Migration Abroad, maj 2012. 16
1.8. Geografia 1.8.1. Położenie: Wietnam położony jest w Azji, we wschodniej części Półwyspu Indochińskiego. Kształtem przypomina literę S. Niektórzy porównują kształt kraju do bambusowej tyczki, do której obu końców przyczepiono miseczki ryżu. Na południu i północy Wietnam jest szeroki, w środkowej części wąski. Są też i tacy, dla których kształt Wietnamu przywodzi na myśl sylwetkę smoka. Jego ruchliwe cielsko tworzą na obu końcach delty dwóch rzek: Rzeki Czerwonej i Mekongu, połączone wąskim pasem przybrzeżnych nizin. Dla Wietnamczyków określenie dat nuoc, ziemia i woda, oznacza po prostu Kraj, Ich kolebką była środkowa część doliny Song Hong (Rzeki Czerwonej) 8. Od północy Wietnam graniczy z Chinami, od zachodu z Laosem, od południowego zachodu z Kambodżą, od wschodu i południa graniczy z Morzem Południowochińskim. Wietnam rozciąga się na długości ponad 1650 km (w najszerszym miejscu szerokość kraju wynosi 600 km, a w najwęższym zaledwie 50 km). Linia brzegowa, nie licząc wysp, wynosi 3260 km. 1.8.2 Podział administracyjny: Wietnam jest podzielony na 63 prowincje, w tym 5 miast wydzielonych na prawach prowincji: 1. Ho Chi Minh City: największe miasto w kraju z liczbą mieszkańców 8 mln 2. Hanoi, z liczbą mieszkańców 7 mln 3. Hai Phong 2 mln mieszkańców 4. Can Tho 1.2 mln mieszkańców 5. Da Nang, około 1 mln mieszkańców. 8 Philippe Franchini Wietnam, Wydawnictwo Penta, Warszawa 1999. 17
1.8.3. Znaczenie wsi Mimo zmiennych kolei losu, procesów urbanizacji i nowoczesnego rozwoju wieś nadal pozostaje odrębną jednostką administracyjną, pielęgnującą poczucie narodowej świadomości i tożsamości. Wydaje się, że mimo masowej ucieczki ludności wiejskiej do miast zachowała ten właściwy tylko sobie klimat, od którego żaden wieśniak nie ucieknie: que buong, pachnąca wieś. Wietnamska wieś tradycyjnie otoczona jest bambusowym płotem, a czuwa nad nią banian (figowiec bengalski), będący wedle wierzeń siedliskiem opiekuńczych duchów 9. 1.8.4. Tarasy ryżowe na północy Wietnamu Fot. Małgorzata Rachfał Kamińska Tarasy ryżowe na północy Wietnamu. Uprawa ryżu odbywa się bardzo tradycyjnymi metodami. 9 Raport został wzbogacony cytatami (w tekście zaznaczone kolorem pomarańczowym), które pochodzą z książki Philippe Franchini Wietnam, Wydawnictwo Penta, Warszawa 1999 oraz zdjęciami wykonanymi przez uczestników misji. 18
Bawół odgrywa ogromną rolę w pracach na roli związanych z uprawą ryżu. Fot. Małgorzata Rachfał Kamińska Ciężka praca na roli. Jedna z legend opowiada o nieśmiertelnym Bo Tac, któremu Władca Nieba nakazał obsiać ziemię najpierw pięcioma zbożami (ryżem, pszenicą, kukurydzą, jęczmieniem i gryką), przeznaczonymi dla ludzi, a potem dla zwierząt. Niezaradny Bo Tac pomylił jednak kolejność i spowodował nadmierne rozmnożenie się traw. Wygłodniała ludność zaczęła się skarżyć. Władca ukarał niedorajdę, zamieniając go w bawoła, każąc mu jeść trawę i pomagać ludziom w uprawie zbóż. Kara była tym bardziej sroga, że z powodu małej liczby pastwisk wyżywienie tego zwierzęcia jest trudne. 1.8.5. Miasta Hanoi jest wspaniałym wspomnieniem różnych epok. Z powstaniem miasta wiążą się liczne legendy. Jedna z nich opowiada o Le Loi, cesarzu panującym w Wietnamie w II w., który błagał niebiosa o pomoc w wygnaniu Chińczyków. Wówczas z głębi jeziora Hoan Kiem wyłonił się ogromny żółw z mieczem, którym cesarz miał wypędzić Chińczyków. Po pomyślnym zakończeniu wojny, gdy Le Loi wrócił nad jezioro, aby wyrazić swą wdzięczność, żółw zjawił się ponownie. Porwał królowi miecz i zniknął w wodzie, co miało zwiastować mieszkańcom pokój i dobrobyt. W wodach jeziora do dziś żyją żółwie. 19
Fot. Małgorzata Rachfał-Kamińska: Żółw o którym opowiada legenda. Mieszkańcy Hanoi żyją najczęściej w przeludnionych i małych mieszkaniach, dlatego znaczną część życia spędzają na ulicy. Każdy metr kwadratowy na ulicy jest wykorzystywany. Bardzo liczne są ulice typowo handlowe. W pobliżu jeziora Hoan Kiem znajduje się prawdziwe serce miasta ze świątynią Nefretowej Góry. Ho Chi Minh władze przemianowały miasto, które niegdyś nosiło nazwę Sajgon, na Ho Chi Minh, określane niegdyś Perłą Dalekiego Wschodu. 1.8.6. Rzeźba terenu Wietnam jest krajem o zróżnicowanym krajobrazie i rzeźbie terenu oraz klimacie. Góry i wyżyny zajmują ¾ powierzchni i ciągną się od granicy z Chinami na północy wzdłuż zachodniej części kraju w kierunku południowym. Łączna długość pasm górskich wynosi 1400 km. Phan Xi Păng to najwyższy szczyt Wietnamu, położony w północno-zachodniej części kraju, 9 km od miasteczka Sa Pa. Fansipan, potocznie nazywany dachem Indochin, wznosi się na wysokość 3143 m. n.p.m. W środkowej i południowej części kraju ciągną się na długości około 1200 km Góry Annamskie. Pozostałą część kraju (25%) zajmują nadbrzeżne niziny, które ciągną się wąskim pasem wzdłuż wybrzeża, zwłaszcza wzdłuż wybrzeży Zatoki Tonkińskiej. Odwieczną walkę z żywiołami przywołuje legenda, w której Son Tinh Duch Gór i Thuy Tinh Duch Wód toczyli bój o miłość księżniczki Hung. Ostatecznie, dzięki pomocy gromu, zwycięstwo nad wiatrem i wodami rozpętanymi przez Thuy Tinha odniósł Duch Gór, który zabrał księżniczkę do swego pałacu na górze Tan Vien. 1.8.7. Wody Rzeki: główne rzeki to: Rzeka Czerwona (Sông Hồng) (długość: 1149 km, długość w Wietnamie 510 km) w północnym Wietnamie płynąca z Chin. Jej woda niesie z gór muł z dużą zawartością tlenku żelaza, który barwi wodę na czerwono, stąd nazwa tej rzeki. Głównym jej dopływem jest Rzeka Czarna (Sông Đà). U ujścia do Zatoki Tonkińskiej Rzeka Czerwona tworzy deltę o powierzchni 20
ok. 15 tys. km² oraz Mekong na południu (płynie przez Chiny, Laos, Kambodżę i Wietnam o łącznej długości: 4350 km, długość rzeki na terenie Wietnamu wynosi 220 km), który u ujścia tworzy deltę o powierzchni 70 tys. km², a także Rzeka Perfumowa (Sông Hương), która przepływa m.in. przez miasto Huế, założone przez cesarzy z dynastii Nguyen, w latach 1802-1884 stolica Wietnamu. Na wzgórzu u brzegu Rzeki Czerwonej stoi wzniesiona w 1601 r. siedmiopiętrowa pagoda Thien Mu (Pagoda Niebiańskiej Pani) jedna z najstarszych i najpiękniejszych budowli sakralnych w Wietnamie a zarazem symbol Huế, która wraz z Cytadelą tj. Cesarskim Miastem jest kolejnym symbolem narodowym Wietnamu. Fot. Małgorzata Rachfał Kamińska Pagoda Thien Mu w Hue, wzniesiona na wzgórzu nad Rzeką Perfumową. Siedem kondygnacji symbolizuje poziomy wszechświata i stopnie oświecenia. Za panowania dynastii Nguyen stolica Wietnamu. 21
Morze: Wietnam położony jest nad Morzem Południowochińskim Zatoka Ha Long jest jednym z cudów świata. To rodzaj gigantycznego morskiego labiryntu. Żeglarze zapuszczając się w ten często zamglony labirynt wierzchołków, zawsze odczuwali strach. Zdaniem geologów są to wysepki zbudowane ze starych wapieni poddanych wpływom krasowej erozji. Według legendy ten chaos spowodował smok, który zszedł z gór i wracał do swego królestwa Wód. 1.9. Historia w pigułce 10 VIII-IV w. p.n.e. tereny zamieszkuje lud Wietów (Việt). III w. p.n.e. początki Wietnamu, w dolinie Rzeki Czerwonej powstało niewielkie królestwo, zwane Au Lac. Tam właśnie, w pierwszym tysiącleciu przez n.e. zaczyna się dynastyczna historia Wietnamu, kiedy to południowoindonezyjskie plemiona o ciemnej skórze dokonały kolonizacji delty rzeki. Zjednoczone w królestwie Van Lang przez władców z dynastii Hung plemiona utworzyły feudalne, hierarchicznie zorganizowane państwo. Potem napłynęły mongolskie plemiona o jasnej skórze w kolorze ryżowego ciasta i w 258 roku przed n.e. powstało królestwo Au Lac ze stolicą Co Loa. 111 r. p.n.e. Chiny pod rządami dynastii Han podbiły Wietnam, przez prawie 1000 lat Wietnam stanowił część imperium chińskiego. Wprowadzono chiński system pisma, rozpowszechniono nauki Konfucjusza. Wietnamczycy, nazywani Giao Chi od chińskiej prefektury Jiao Zhi, co oznacza szeroko rozstawione lub skrzyżowane palce u nóg, zdołali wykształcić narodową tożsamość przyjmując wyzwanie rzucone zarówno przez geograficzne położenie, jak i dziejowe procesy. 939 Wietnam odzyskał niezależność, władzę przejęły rodzime dynastie, które podporządkowały sobie królestwo Czampy i przesunęły południowe granice, zajmując deltę Mekongu oraz ziemie Khmerów. Chęć ekspansji i szybki rozwój zmusiły Wietnamczyków, wraz z plemionami górskimi, do historycznego marszu na południe do Nam Tien. Napotkawszy na swej drodze państwo Czamów, położone w środkowej części półwyspu, pokonali je po długotrwałej wojnie. W XVII wieku dotarli do ujścia Mekongu, gdzie znajdowało się niegdyś imperium Khmerów, wówczas już osłabione wewnętrznymi walkami. 10 Azja Południowo-Wschodnia, Pascal, 2008. 22
Zwyciężywszy Khmerów, Wietnamczycy zmusili ich do podziału ogromnej niziny i przystąpili do jej kolonizacji. Pocz. XV w. ponowne opanowanie Wietnamu przez Chiny. 1545 kraj rozpada się na dwie części: północną, w której władzę sprawuje dynastia Le i południową pod rządami Nguyenów. 1802 Wietnam zjednoczył się pod rządami cesarza Gia Long. Lata 50. XIX w. rozpoczęła się kolonizacja francuska. Niemal stuletnia historia francuskiego panowania pozostawiła w Wietnamie wielorakie ślady, od wytyczenia granic państwa po architekturę, od elementów infrastruktury gospodarczej po wprowadzenie quoc ngu, alfabetycznej łacińskiej transkrypcji tradycyjnego pisma ideograficznego, opracowanej przez jezuitę, Alexandre a Rhodes. 1930 rewolucjonista Ho Chi Minh zakłada ruch narodowo-wyzwoleńczy. 1940 wkroczenie wojsk japońskich w czasie II wojny światowej. 1945 Ho Chi Minh ogłasza niepodległość Wietnamu. Fot. Małgorzata Rachfał Kamińska Pomnik Ho Chi Minha 1954 podział kraju wzdłuż 17 równoleżnika, w północnej części rządy obejmuje Viet Minh (Liga Niepodległości Wietnamu), a południe pozostaje w rękach Francji. 1964-1975 Wojna wietnamska. Pierwsze oddziały wysłane przez prezydenta Johnsona wylądowały w Da Nang w 1965 r. Wojska północnego Wietnamu uzyskały poparcie ZSRR i Chin. 23
Fot. Małgorzata Rachfał Kamińska Malownicza przełęcz Hai Van na trasie z Hue do Danang. Oddziela region wybrzeża północno-środkowego od regionu wybrzeża południowo-środkowego. 1976 kraj zostaje oficjalnie zjednoczony jako Socjalistyczna Republika Wietnamu. 1978 armia wietnamska wkracza do Kambodży, co w odwecie spowodowało inwazję Chin na Wietnam. poł. lat 80.XX w. Wietnam wdraża doi moi, politykę wolnego rynku. 1989 wycofanie wojsk wietnamskich z Kambodży i podpisanie traktatu pokojowego. Lata 90. Wietnam zaczął otwierać się na świat. 1994 zniesienie embarga handlowego nałożonego przez USA na Wietnam i nawiązanie stosunków dyplomatycznych. 2007 przyjęcie Wietnamu do Światowej Organizacji Handlu (WTO). 24
2. SYSTEM POLITYCZNY WIETNAMU 2.1. Konstytucja z 15 kwietnia 1992 r. Pierwszą Konstytucję Wietnamu uchwalono w listopadzie 1946 r. po proklamowaniu niepodległości w 1945 r. Kolejne konstytucje ustanowione zostały w 1959 i 1980 r. Obecnie obowiązuje konstytucja z 15.04.1992 r., znowelizowana w 2001 r. Konstytucja Socjalistycznej Republiki Wietnamu (SRW) poprzedzona jest preambułą, w której czytamy: Naród wietnamski przez tysiąclecia swojej historii ciężko pracował, bohatersko walczył o utworzenie i zachowanie swojego państwa, rozwijał tradycje solidarności, humanizmu, nieuległości w walce, niezwyciężoności oraz kulturę narodu wietnamskiego. Od 1930 r., pod przewodnictwem Komunistycznej Partii Wietnamu, założonej przez Prezydenta Ho Chi Minha, Naród nasz prowadził długą, ciężką i ofiarną walkę, która doprowadziła do zwycięskiego zakończenia Rewolucji Sierpnia. 02 września 1945 r. Prezydent Ho Chi Minh ogłosił Deklarację Niepodległości powstała Demokratyczna Republika Wietnamu. Wszystkie narody naszego kraju nieustannie walczyły. Nieocenioną pomoc okazywały nam bratnie narody, zwłaszcza z państw socjalistycznych. Naród nasz dokonał chwalebnych czynów, nade wszystko odniósł zwycięstwo w Dien Bien Phu i w historycznej "Operacji Ho Chi Minh", pokonując kolonizatorów i imperialistów w dwóch agresywnych wojnach, wyzwolił i zjednoczył kraj, w konsekwencji dokończył narodowo-demokratyczną rewolucję. 02 lipca 1976 r. Zgromadzenie Narodowe zjednoczonego Wietnamu zmieniło nazwę kraju na Socjalistyczną Republikę Wietnamu, cały Naród wkroczył na drogę socjalizmu, budując swoimi siłami kraj, bohatersko broniąc Ojczyzny, wypełniając przy tym zobowiązania międzynarodowe 11. Według konstytucji Socjalistyczna Republika Wietnamu jest państwem niezależnym, suwerennym, zjednoczonym i zintegrowanym terytorialnie. SRW jest państwem wielu narodów, wspólnie zamieszkujących ziemie Wietnamu. W myśl swojej polityki państwo realizuje zasadę równouprawnienia wszystkich grup etnicznych, jedności narodowej i wzajemnej pomocy, zakazuje podejmowania jakichkolwiek działań, które mogą spowodować poniżenie poczucia godności przedstawicieli którejkolwiek z mniejszości etnicznych i doprowadzić do podziałów. Każda mniejszość narodowa ma prawo posługiwania się w mowie i piśmie swoim językiem, prawo do zachowywania tożsamości i rozwijania swojej kultury, tradycji i zwyczajów. Konstytucja głosi, że państwo prowadzi politykę mającą na celu wszechstronny rozwój małych narodów zarówno w wymiarze materialnym, jak i duchowym. 11 1992 Constitution of the Socialist Republic of Vietnam. 25
2.2. Komunistyczna Partia Wietnamu Wietnam to państwo o systemie jednopartyjnym. Kierowniczą rolę w życiu politycznym, gospodarczym i społecznym kraju sprawuje Komunistyczna Partia Wietnamu (KPW). Artykuł 4 Konstytucji SRW głosi: Komunistyczna Partia Wietnamu awangarda klasy robotniczej, reprezentująca w oparciu o marksizm-leninizm i filozofię Ho Chi Minha interesy ludzi pracujących jest przewodnią siłą Narodu. Do 1969 r. przywódcą KPW był Ho Chi Minh, od VI zjazdu (1986) partia prowadzi politykę ustępstw w sferze gospodarczej przy zachowaniu pełni władzy politycznej, na IX Zjeździe (2001) zapowiedziano przyspieszenie reform. Zjazdy KPW odbywają się co pięć lat. Ostatni XI zjazd KPW odbył się w dniach 12-19 stycznia 2011 r. Kolejny odbędzie się w styczniu 2016 r. Komitet Centralny (KC) spotyka się na plenach dwa-trzy razy w roku i posiada swój własny aparat administracyjny. Najważniejszym organem Komitetu Centralnego jest jego czternastoosobowe Biuro Polityczne (BP), które w praktyce ma największy wpływ na rządzenie krajem. Od 2011 r. Sekretarzem Generalnym BP jest Nguyen Phu Trong. Jest on de facto najważniejszą osobą w BP, podlega mu m.in. ośmioosobowy Sekretariat, na bieżąco nadzorujący pracę KC 12. 08 lipca 2015 r. doszło do pierwszej wizyty Sekretarza Generalnego Komunistycznej Partii Wietnamu Nguyen Phu Tronga w USA, podczas której spotkał się z Prezydentem USA Barackiem Obamą. Przywódcy rozmawiali m.in. o prawach człowieka i pogłębieniu współpracy handlowej. Wizyta ta postrzegana jest jako kolejne świadectwo normalizacji stosunków między dawnymi wrogami, 40 lat po zakończeniu wojny wietnamskiej 13. Informacje na temat przebiegu wizyty dostępne są na stronie dziennika wydawanego przez KPW 14. 2.3. Zgromadzenie Narodowe Zgromadzenie Narodowe (ZN), czyli jednoizbowy Parlament Wietnamu, jest najwyższym organem przedstawicielskim Narodu, najwyższym organem władzy państwowej SRW, a zarazem jedynym organem z prawem uchwalania konstytucji i ustaw. Zgromadzenie Narodowe wybiera, zwalnia, odwołuje prezydenta, wiceprezydenta, przewodniczącego Zgromadzenia Narodowego i jego zastępców, członków Stałego Komitetu ZN, szefa rządu i ministrów, przewodniczącego sądu najwyższego, prokuratora generalnego Naczelnej 12 INSS The 11th Congress of the Vietnamese Communist Party: Political and Military Leadership Changes, 12.04.2010. 13 Kolejny krok do normalizacji stosunków między dawnymi wrogami. Pierwsza wizyta szefa Komunistycznej Partii Wietnamu w Białym Domu, 08.07.2015. 14 Party leader holds talks with US President, 08.07.2015. 26
Prokuratury, sprawuje nadrzędną kontrolę nad działalnością państwa, w tym także może pociągać do odpowiedzialności ministrów. Zgromadzenie Narodowe składa się z 498 posłów (458 członków Komunistycznej Partii Wietnamu, 40 posłów niezależnych) wybieranych w wyborach powszechnych i bezpośrednich na pięcioletnią kadencję. Sesje ZN przeprowadzane są dwa razy do roku. Ostatnie wybory odbyły się 20 maja 2007 r., wybrano wówczas 493 deputowanych. Przewodniczącym Zgromadzenia Narodowego jest Nguyễn Sinh Hùng, wybrany w dniu 23 lipca 2011 r. W 2013 r. Nguyễn Sinh Hùng odwiedził Polskę. Podczas wizyty podpisano porozumienie o współpracy między kancelariami Sejmu i wietnamskiego Zgromadzenia Narodowego. Zakłada ono m.in. organizację wzajemnych wizyt szkoleniowych, wymianę informacji o zadaniach, strukturze i funkcjonowaniu obu kancelarii. Podczas spotkania poruszono kwestię praw człowieka, łamanych wobec przeciwników władz oraz katolików 15. Największym wydarzeniem politycznym w Wietnamie w 2015 r. była 132. sesja Zgromadzenia Unii Międzyparlamentarnej (IPU), z udziałem polskich parlamentarzystów. Ponad 700 parlamentarzystów, w tym 51 przewodniczących parlamentów ze 132 krajów świata uczestniczyło w dyskusjach nt. Celów Zrównoważonego Rozwoju, zagrożeń cybernetycznych, zarządzania zasobami wodnymi oraz wpływu prawa międzynarodowego na niezależność narodową oraz stosowanie praw człowieka 16. 2.4 Prezydent Zgromadzenie Narodowe wyłania spośród swoich członków prezydenta kraju. Prezydent Wietnamu jest głową państwa formalnie jest to trzecia najważniejsza osoba w Biurze Politycznym KPW. Truong Tan Sang polityk, deputowany do Zgromadzenia Narodowego, członek BP Komunistycznej Partii Wietnamu wybrany został w dniu 26 lipca 2011 r. przez delegatów XIII kadencji ZN na stanowisko prezydenta SRW. Pięcioletnia kadencja kończy się w 2016 r. Zgodnie z artykułem 103 Konstytucji Wietnamu do kompetencji prezydenta należy ogłaszanie aktów prawnych przyjętych przez ZN, takich jak konstytucja, ustawy, rozporządzenia, powoływanie (na mocy decyzji ZN lub Stałego Komitetu ZN) i odwoływanie wiceprezydenta, premiera, przewodniczącego/wiceprzewodniczącego Najwyższego Sądu Ludowego, prokuratora generalnego i zastępców Naczelnej Prokuratury Ludowej oraz wicepremiera i innych członków rządu. Prezydent sprawuje zwierzchnictwo nad Siłami Zbrojnymi i pełni funkcję przewodniczącego Rady Bezpieczeństwa Narodowego i Obrony. Na podstawie decyzji ZN lub Stałego Komitetu ZN 15 Kancelaria Sejmu Wizyta Przewodniczącego Parlamentu Wietnamu, 14.03.2013. 16 Zgromadzenie Unii Międzyparlamentarnej (IPU) w Hanoi udział polskich parlamentarzystów, 2.04.2015. 27
proklamuje stan wojny, ogłasza amnestię, mobilizację pełną lub częściową, ogłasza wprowadzenie stanu wojennego na terenie całego kraju lub w niektórych regionach. Podejmuje decyzję o nadaniu tytułów, stopni wojskowych i stopni dyplomatycznych w służbie zagranicznej oraz o nadaniu orderów i odznaczeń państwowych. Mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli SRW za granicą, przyjmuje listy uwierzytelniające od przedstawicieli dyplomatycznych innych państw. Reprezentuje kraj podczas rozmów, zawiera umowy międzynarodowe z innymi państwami, podejmuje decyzję w sprawie ratyfikacji lub przystąpienia do umów międzynarodowych, jeśli nie jest wymagana zgoda ZN. Prezydent nadaje obywatelstwo SRW, wyraża zgodę na zrzeczenie się obywatelstwa wietnamskiego. Podejmuje decyzję w sprawie zastosowania prawa łaski. 2.5 Władza wykonawcza. Rządem kieruje powoływany na wniosek prezydenta spośród członków Zgromadzenia Narodowego premier. Od 27 czerwca 2006 r. Premierem SRW jest Nguyen Tan Dung formalnie czwarta najważniejsza osoba w Biurze Politycznym. Rząd podzielony jest na ministerstwa i inne organy administracji rządowej, powoływane decyzją Zgromadzenia Narodowego na wniosek premiera. Wykaz organów administracji dostępny jest na portalu internetowym rządu: http://www.chinhphu.vn/portal/page/portal/english/ministries We wrześniu 2007 r. premier rządu Socjalistycznej Republiki Wietnamu Nguyễn Tấn Dũng złożył oficjalną wizytę w Polsce 17. 2.6. Administracja publiczna Funkcjonuje na czterech poziomach: centralnym (zgromadzenie narodowe, prezydent, rząd, sąd najwyższy, prokurator generalny), prowincji / miast wydzielonych, powiatów oraz gmin. Na wszystkich poziomach administracji publicznej powoływane są do życia w drodze bezpośrednich wyborów na pięcioletnie kadencje Rady Narodowe, które z kolei powołują swoje organy wykonawcze, tzw. Komitety Ludowe 18. 17 Senat Rzeczypospolitej Polskiej Wizyta premiera Wietnamu, 14.09.2007. 18 MSZ WIETNAM Informacje o kraju. 28
2.7. Sądownictwo Wymiar sprawiedliwości w Wietnamie sprawują: Najwyższy Sąd Ludowy, lokalne sądy ludowe (prowincjonalne i powiatowe), sądy wojskowe i sądy specjalne. Najwyższy Sąd Ludowy jest najwyższą instancją odwoławczą od orzeczeń sądów niższych instancji. Sędziów powołuje Zgromadzenie Narodowe na wniosek prezydenta. NSL podlegają sądy prowincjonalne i powiatowe, Trybunał Wojskowy oraz sądy administracyjne, gospodarcze i pracy. Kadencja przewodniczącego Najwyższego Sądu Ludowego podporządkowana jest kadencji Zgromadzenia Narodowego. Konstytucja stanowi, że rozpoznawanie spraw przez Najwyższy Sąd Ludowy odbywa się jawnie, z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie. Oskarżonemu gwarantuje się prawo do obrony i korzystania z pomocy obrońcy. Kolegium adwokatów zapewnia pomoc prawną oskarżonemu, celem ochrony jego praw i interesów oraz przyczynia się do wzmocnienia praworządności socjalistycznej. Najwyższy Sąd Ludowy zapewnia obywatelom Wietnamu należącym do mniejszości prawo do używania w mowie i piśmie języka mniejszości. Najwyższy Sąd Ludowy jest naczelnym organem władzy sądowniczej w SRW. Przewodniczący Najwyższego Sądu Ludowego składa Zgromadzeniu Narodowemu sprawozdanie z działalności sądu, a w okresie pomiędzy sesjami, Stałemu Komitetowi Zgromadzenia Narodowego oraz prezydentowi. Prawomocne orzeczenia sądu muszą być respektowane przez organy rządowe, organizacje społeczne i gospodarcze, jednostki Sił Zbrojnych i wszystkich obywateli. 29
30
3.PRAWA CZŁOWIEKA Wietnam jest stroną szeregu konwencji ONZ z zakresu praw człowieka, są to: Międzynarodowa konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej, data przyjęcia: 1982. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, data przyjęcia: 1982. Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, data przyjęcia: 1982. Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet, data przyjęcia: 1982. Konwencja o Prawach Dziecka, data przyjęcia: 1990. Protokół fakultatywny do Konwencji o prawach dziecka w sprawie angażowania dzieci w konflikty zbrojne, data przyjęcia: 2001. Protokół fakultatywny do Konwencji o prawach dziecka w sprawie handlu dziećmi, dziecięcej prostytucji i dziecięcej pornografii, data przyjęcia: 2001. Konwencja w sprawie zakazu tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania, data przyjęcia: 2015 Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych, data przyjęcia: 2015 19. Od 2014 r. Wietnam jest członkiem Rady Praw Człowieka ONZ. Warto ponownie odnotować przystąpienie Wietnamu w 2015 r. do dwóch konwencji: Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych oraz Konwencji w sprawie zakazu tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania. 3.1. Łamanie praw człowieka: Do najważniejszych zagrożeń dla praw człowieka w Wietnamie, w ocenie instytucji międzynarodowych monitorujących przestrzeganie praw człowieka 20 : Departament Stanu USA, Amnesty International, Human Rights Watch należą: 3.1.1. Wolność słowa i zrzeszania się 21 budzi największe zaniepokojenie. Działacze polityczni i obrońcy praw człowieka, blogerzy stanowią grupę zagrożoną aresztowaniem za pokojowe wyrażanie swoich opinii. Powodem zatrzymania są artykuły krytykujące władze, zaś podstawą artykuł 258 kk nadużycie demokratycznych wolności do działania na szkodę interesów państwa, praw i interesów obywateli i kolektywów. 19 Ratification of 18 International Human Rights Treaties. 20 Raporty dostępne są na stronie: http://www.ecoi.net/vietnam. 21 USDOS - US Department of State: Country Report on Human Rights Practices 2014 - Vietnam, 25.06.2015. 31
Liczba organizacji pozarządowych wzrosła, władze sprawowały jednak szczególny nadzór nad procesem rejestracji tych organizacji, w szczególności organizacji praw człowieka. Zaniepokojenie budzi brak ochrony osób przed arbitralnością zatrzymań, ataki policji i stosowanie kar cielesnych, złe traktowanie zatrzymanych w aresztach policyjnych, złe warunki panujące w więzieniach. 3.1.2. Prawo dostępu do sądów brak przejrzystości działania wymiaru sprawiedliwości budzi zaniepokojenie. Naciski polityczne zagrażają niezależności sądów. Kontrolę nad sądami sprawuje Komunistyczna Partia Wietnamu. Oskarżeni mają prawo do adwokata, jednakże nie mają możliwości korzystania w pełni z tego prawa, bowiem obrońcy niechętnie podejmują się prowadzenia spraw z zakresu praw człowieka ze względu na potencjalne reperkusje 22. Władze ścigają dysydentów na podstawie oskarżeń w sprawach niezwiązanych bezpośrednio z ich działalnością. Osoby podejrzane o zagrożenie dla bezpieczeństwa państwa przetrzymuje się w areszcie do dwóch lat. Szacuje się, że w Wietnamie jest ponad 200 więźniów politycznych, więcej niż w jakimkolwiek innym kraju Azji Południowo- Wschodniej, część z nich przetrzymywanych jest incommunicado 23. 3.1.3. Kara śmierci nie została w Wietnamie zniesiona i może być orzekana w sprawach o korupcję, defraudację lub handel narkotykami. W 2014 r. nie było znaczących postępów w kierunku ograniczenia stosowania kary śmierci, należy jednak odnotować zgłoszenie władz zamiaru rozpoczęcia debaty publicznej na ten temat. Wyroki śmierci nadal są wykonywane. Dostęp do danych na temat liczby egzekucji jest ograniczony, są one objęte klauzulą tajemnicy państwowej. W 2014 r. sąd wietnamski skazał na karę śmierci 30 osób, które uznał za winne przynależności do międzynarodowej grupy przestępczej i przemytu narkotyków. 24 W 2011 r. ze względów humanitarnych władze Wietnamu 22 Adwokat-obrońca praw człowieka, Nguyen Van Dai (40 l) oraz Le Thi Cong Nhan (30 l.), zostali uwięzieni w maju 2007 za prowadzenie propagandy przeciwko państwu. Amnesty International uważa ich za więźniów sumienia i nawołuje do ich natychmiastowego i bezwarunkowego uwolnienia. Le Thi Cong Nhan i Nguyen Van Dai zostali aresztowani 6 marca 2007 przez policję Bezpieczeństwa w Hanoi i osądzeni przez Sąd Ludowy w Hanoi 11 maja 2007. Nguyen Van Dai został skazany na pięć, a Le Thi Cong Nhan na cztery lata więzienia, na podstawie art. 68 kk za prowadzenie propagandy przeciwko państwu. Oba ich wyroki zostały skrócone o rok po apelacji 27 listopada 2007, chociaż ich dodatkowe wyroki aresztu domowego pozostały niezmienione; cztery lata dla Nguyen Van Dai i trzy dla Le Thi Cong Nhan. Le Thi Cong Nhan i Nguyen Van Dai są dobrze znani w kręgach dysydentów w Wietnamie jako obrońcy praw człowieka. Nguyen Van Dai doradzał dysydentom w sprawach prawnych i reprezentował niektórych z nich w sądzie, w szczególności uwięzionych protestantów utrzymujących, że są prześladowani przez państwo. Udzielali też wywiadów nadającym z USA rozgłośniom Głos Ameryki i Radio Wolna Azja; zarówno tam, jak w innych miejscach nawoływali oni do szacunku dla praw człowieka w Wietnamie. W 2006 Nguyen Van Dai założył dysydencki Komitet Praw Człowieka w Wietnamie, który dokumentuje naruszenia praw człowieka, i był również jednym z sygnatariuszy petycji internetowej Bloku 8406 Manifest 2006 w Sprawie Wolności i Demokracji w Wietnamie, opublikowanej 8 kwietnia 2006 roku. [w] Pomóż wietnamskim obrońcom praw człowieka [w] http://amnesty.org.pl/maraton_blog_2009/index.php/kogo-bronimy/nguyen-van-dai-oraz-le-thi-cong-nhanwietnam/. 23 Freedom House Freedom in the World 2015 Vietnam Rule of Law, 28.01.2015. 24 PAP Wietnam. 30 osób skazanych na śmierć za przemyt narkotyków, 20.01.2014. 32
zmieniły sposób przeprowadzania egzekucji z rozstrzelania na zastrzyk z trucizną. Wyroków śmierci nie można było jednak wykonać, ponieważ w tym samym roku UE zakazała eksportu substancji, które mogłyby zostać użyte do wykonania egzekucji. Problem rozwiązano za pomocą specjalnej ustawy, która weszła w życie w czerwcu 2013 r. i zezwala na produkcję odpowiednich substancji w Wietnamie 25. 3.1.4. Wolność wyznania większość osób wierzących może praktykować swoją religię według własnego wyboru bądź nie wyznawać żadnej 26. Z drugiej jednak strony władze Wietnamu sprawują kontrolę nad wszelką działalnością religijną, co poważnie ogranicza swobodę praktyk religijnych, nękają osoby i grupy religijne postrzegane jako kwestionujące politykę państwa. Z trudnościami borykają się członkowie Zjednoczonego Buddyjskiego Kościoła Wietnamu (UBCV), wyznawcy buddyzmu Hoa Hao, wyznawcy religii Cao Dai, katolicy, protestanci. Dzieje się tak, pomimo pewnej poprawy w zakresie wolności religijnej, większej swobody praktykowania religii. Istnieje obowiązek zarejestrowania się grup religijnych, które mogą prowadzić działalność uznaną za zgodną z przepisami prawa dopiero po zarejestrowaniu się. Szereg osób odbywa karę więzienia za działalność religijną lub obronę wolności religii. Z ww. powodów Amerykańska Komisja ds. Międzynarodowej Wolności Religijnej (USCIRF) zaleciła w 2015 r. ponowne wpisanie Wietnamu na listę państw budzących szczególne obawy ( country of particular concern CPC). Wietnam znajduje się na tej liście od 2001 r. 27 Według organizacji Open Doors wszystkie grupy chrześcijan doświadczają w Wietnamie prześladowań: Obcokrajowcy są obserwowani. Chrześcijanie z historycznych wspólnot są nękani, szczególnie ci, którzy angażują się w działalność polityczną, m.in. katoliccy blogerzy. Konwertyci z buddyzmu czy religii animistycznych żyją pod presją, która ma zmusić ich do powrotu do swoich dawnych wierzeń i tradycji. Członkowie nietradycyjnych wspólnot chrześcijańskich są postrzegani jako agenci Zachodu i USA. Chrześcijanie cierpią z powodu restrykcji i wprowadzonego przez władze nowego prawa religijnego, zwanego dekretem 92 (vide rozdział: Religie w Wietnamie ). W 2015 r. Wietnam znalazł się na 16. pozycji w Światowym Indeksie Prześladowań 28 (uzyskał 68 punktów) (w 2014 r. kraj znajdował się na 18. 25 Wietnam: kara śmierci znów wykonywana, 06-08-2013. Patrz również: Wietnam: kara śmierci za defraudację. "Mieli wiele wspaniałych osiągnięć, ale...", 16.12.2013, a także Wietnam. Powrót do kary śmierci, 15-05-2013.. 26 UK Foreign and Commonwealth Office, Human Rights and Democracy Report 2014 - Section XII: Human Rights in Countries of Concern Vietnam, 12.03.2015. 27 USCIRF Annual report on religious freedom VIETNAM, 30.04.2015. 28 Open Doors co roku publikuje Światowy Indeks Prześladowań, który jest listą 50 krajów, która wskazuje, gdzie chrześcijanie są najbardziej prześladowani i dyskryminowani z powodu swojej wiary. 33
pozycji z 65 punktami). W opinii organizacji Open Doors na przestrzeni ostatnich lat ogólna sytuacja chrześcijan nie zmienia się, z kolei w okresie sprawozdawczym sytuacja wierzących pogorszyła się, głównie z powodu wzrostu przemocy związanej z wiarą. Chrześcijanie w większych miastach mają więcej wolności niż wierzący na wsi. Na terenach wiejskich problemy nie pochodzą jedynie od władz, lecz także od członków rodziny i sąsiadów, którzy wyznają wierzenia animistyczne i oczekują od pozostałych mieszkańców wsi udziału w rytuałach. Szacuje się, że około 2/3 chrześcijan w Wietnamie wywodzi się z mniejszości etnicznych, dotyczy to w szczególności ok. 80% protestantów, którzy wywodzą się z grupy etnicznej H Mong 29. Zastraszanie, pobicia i więzienie dla chrześcijan. Organizacja Open Doors donosi: w marcu 2015 r. aresztowano dwóch liderów kościoła domowego w prowincji Yen Bai. Policjanci przerwali również jedno z nabożeństw, w którym brało udział 80 osób. Właściciel domu został zmuszony do złożenia pisemnego oświadczenia, że nie będzie zezwalał więcej na żadne zgromadzenia w tym budynku. W prowincji Dien Bien doszło do brutalnego pobicia chrześcijan 30. 3.1.5. Prawa kobiet Wietnam poczynił istotne postępy w zakresie realizacji postanowień Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet. Niemniej jednak w 2014 r. kobiety doznawały dyskryminacji i nierównego traktowania w wielu aspektach życia codziennego: z powodu kulturowej preferencji dzieci płci męskiej, mniejszej reprezentacji kobiet w polityce i w procesie podejmowania decyzji, nierównego dostępu do edukacji i szans ekonomicznych oraz wysokiego poziomu przemocy względem kobiet. Od 50. lat w Wietnamie obowiązuje prawo, zgodnie z którym rodzice mogą mieć maksymalnie dwoje dzieci. Pomiędzy 2003 i 2009 rokiem przepisy te zostały złagodzone, następnie ponownie zaostrzone. Aktualnie demografowie biją na alarm, liczba ludności w Wietnamie spada. W tej chwili na jedną kobietę przypada statystycznie 1,8 dziecka. W opinii Banku Światowego społeczeństwa krajów Południowo-Wschodniej Azji coraz szybciej starzeją się. Ma na to wpływ coraz niższy przyrost naturalny, poprawa stanu zdrowia, a co za tym idzie wydłużenie życia ludności. Jeśli zmiany wejdą w życie, Wietnamczycy będą mogli sami decydować o tym, ile chcieliby mieć dzieci 31. 3.1.6. Prawa mniejszości narodowych na przestrzeni ostatnich dwóch dekad Wietnam odnotowuje znaczący wzrost gospodarczy i zmniejszenie poziomu ubóstwa, niemniej jednak sytuacja mniejszości nie uległa istotnej poprawie. 29 Wietnam. 30 Wietnam: Ciche oznaki nadziei mimo ciężkiego prześladowania, 19.05.2015. 31 Wietnam poluzuje "politykę dwojga dzieci", 11.06.2015. 34
Z analizy porównawczej poziomu życia ludności Wietnamu wynika, że w latach 1993-2010 poziom ubóstwa w regionach, gdzie skoncentrowane są mniejszości spadł z 86 do 63%. 32 Mimo to w 2010 r. bieda w 47% dotykała mniejszości, a ubóstwo w 68%, ponadto pogłębia się dysproporcja w poziomie życia między mniejszością a dominującą wietnamską większością 33. Redukcja o 3-4% rocznie wskaźnika biedy wśród mniejszości jest jednym z wyznaczonych Celów Milenijnego Rozwoju, które Wietnam zobowiązał się osiągnąć w ramach realizacji Projektu Milenijnego ONZ. Wietnam zobowiązał się, że do 2025 roku zmniejszy się odsetek niedożywionych dzieci poniżej 5 lat do poziomu poniżej 8%, wzrośnie wskaźnik alfabetyzacji wśród osób należących do mniejszości do ponad 98%, zmniejszy się poziom analfabetyzmu wśród kobiet należących do mniejszości do poziomu poniżej 10%. W ramach celu: zwalczanie AIDS, malarii i innych chorób, Wietnam zamierza zahamować i zmniejszyć liczbę zakażeń wirusem HIV i zachorowań na AIDS, z kolei w ramach celu: zapewnienie stanu równowagi ekologicznej środowiska, planuje zmniejszyć do 2025 r. liczbę osób należących do mniejszości, które nie mają dostępu do wody pitnej. 3.1.7. Prawa środowisk LGBT odnotowano pewne postępy w zakresie sytuacji osób LGBT. W sierpniu 2015 r ulicami Hanoi, za przyzwoleniem władz, przeszła Parada Równości. Podobne imprezy odbyły się w maju br. 34 We wrześniu 2014 r. Wietnam poparł przyjęcie rezolucji Rady Praw Człowieka ONZ potępiającej przemoc wobec osób ze względu na ich orientację seksualną i tożsamość płciową. 3.1.8. Prawa dzieci Wietnam zasadniczo wypełnia swoje zobowiązania wynikające z faktu przystąpienia do Konwencji o Prawach Dziecka, jednakże stosowanie tych przepisów w praktyce pozostawia wiele do życzenia. Ministerstwo Pracy, Inwalidów Wojennych i Spraw Socjalnych przedstawiło propozycję lepszej ochrony praw dziecka, lepszej opieki i lepszej edukacji. Wietnam podpisał plan działania w sprawie ochrony danych dzieci w Internecie, podczas szczytu #We PROTECT Dzieci Online, który odbył się w Londynie w grudniu 2014. Dzieci są wykorzystywane do prac polowych. 3.1.9. Handel ludźmi to coraz większy problem. Wzrasta liczba ofiar handlu ludźmi w związku ze wzrostem popytu w krajach sąsiednich. Zarówno mężczyźni, jak i kobiety i dzieci byli ofiarami handlu ludźmi, jednak zdecydowaną większość ofiar stanowiły kobiety, członkowie grup etnicznych i młode dziewczęta. Wiele osób padało ofiarą pracy przymusowej za granicą lub wykorzystywania seksualnego. 32 Vietnam targets annual 3-4% decrease in ethnic group poverty, 10.09.2015. 33 Well Begun, Not Yet Done: Vietnam s Remarkable Progress on Poverty Reduction and the Emerging Challenges. 34 Hanoi Gay Pride March 2015, 02.08.2015. 35
3.2. W opinii Rady Unii Europejskiej największe zaniepokojenie w 2014 r. budziło prawo do wolności słowa oraz kara śmierci. UE apelowała do rządu o usunięcie ograniczeń w korzystaniu z wolności słowa i wolności mediów, o umożliwienie wizyt w więzieniach i obserwowania procesów sądowych oraz wezwała do uwolnienia, ze względów humanitarnych, wielu uwięzionych działaczy mających problemy zdrowotne. UE przedstawiała publiczne oświadczenia dotyczące procesów przeciwko działaczom na rzecz praw człowieka, stosowania kary śmierci oraz uwolnienia pewnych osób, których sytuacja budzi niepokój. Ponadto w ramach regularnego dialogu politycznego UE wielokrotnie wyrażała swoje zaniepokojenie w związku z aresztowaniem i skazaniem pewnej liczby działaczy i blogerów oraz ponownie zaapelowała o uwolnienie wszystkich uwięzionych pokojowych orędowników praw człowieka w tym kraju. Unijny wykaz osób, których sytuacja budzi niepokój był regularnie aktualizowany i przekazywany stosownym władzom. W kwietniu uwolniono działacza Nguyễna Tiếna Trunga, który był umieszczony w tym wykazie i którego w lipcu 2013 r. odwiedził szef delegatury UE; jest to namacalny rezultat wysiłków UE w tej dziedzinie. Niestety w 2014 r. stosowne władze odrzucały wnioski o możliwość odwiedzenia w więzieniu osób, których sytuacja budzi niepokój. UE spotkała się również z Ministerstwem Bezpieczeństwa Publicznego, aby wyrazić swoje zaniepokojenie z powodu aktów nękania i przemocy skierowanych przeciwko działaczom na rzecz praw człowieka próbującym uczestniczyć w imprezach na rzecz praw człowieka organizowanych przez wspólnotę międzynarodową. 17 kwietnia Parlament Europejski przyjął rezolucję w sprawie negocjacji dotyczących umowy o wolnym handlu UE Wietnam, która zawiera kilka odniesień do praw człowieka, w tym podstawowych praw pracowniczych. Ponadto monitorowała rozwój sytuacji w zakresie wolności religii lub przekonań, która nadal była źródłem niepokoju (w szczególności prześladowanie nieuznawanych grup religijnych oraz niszczenie ich mienia), chociaż odnotowano stopniową poprawę w kwestii rejestracji kościołów. Przedstawiciele UE kilkakrotnie spotykali się z przywódcami religijnymi różnych wyznań. W 2014 r. Wietnam został poddany w Genewie drugiemu powszechnemu okresowemu przeglądowi praw człowieka. Uznając pozytywne działania podejmowane przez rząd Wietnamu od pierwszego cyklu powszechnego okresowego przeglądu praw człowieka, wiele delegacji (w tym państwa członkowskie UE) podkreślały potrzebę wprowadzenia usprawnień w zakresie np. wolności słowa i wolności mediów, przestrzeni dla społeczeństwa obywatelskiego i kary śmierci. Wietnam w konstruktywny sposób uczestniczył w tym działaniu, zaakceptował 182 ze 227 otrzymanych zaleceń i do końca roku pracował nad planem działania w celu ich realizacji. UE odegrała aktywną rolę w procesie powszechnego okresowego przeglądu praw człowieka oraz działań uzupełniających, a także zaoferowała Wietnamowi wsparcie w realizacji zaakceptowanych przez niego zaleceń. Wietnam musi nadal działać na rzecz propagowania praw człowieka na szczeblu krajowym, a także jako członek Rady Praw Człowieka Organizacji Narodów Zjednoczonych od listopada 2013 r. (na okres 2014 2016) na szczeblu międzynarodowym. UE dalej wspierała unowocześnianie systemu sądowego, m.in. w zakresie dostępu do wymiaru 36
sprawiedliwości, przekazując 8 mln EUR na program partnerstwa na rzecz sprawiedliwości wspólną inicjatywę darczyńców: UE, Danii i Szwecji. Projekt wspiera najważniejsze instytucje, takie jak ministerstwo sprawiedliwości, najwyższy sąd ludowy, najwyższą prokuraturę ludową i radę adwokacką, i obejmuje szkolenia dla sędziów, adwokatów i innych osób wykonujących zawody prawnicze. Sprawowanie rządów i praworządność to również jeden z kluczowych sektorów wieloletniego programu indykatywnego UE na lata 2014 2020 przyjętego w sierpniu. W ramach EIDHR udzielono pomocy na realizację siedmiu projektów obejmujących szeroki zakres zagadnień, w tym: wzmocnienie pozycji osób z HIV/AIDS i społeczności narażonych na większe ryzyko zakażenia HIV, prawa osób niepełnosprawnych, wsparcie dla sieci organizacji społeczeństwa obywatelskiego, prawa osób należących do mniejszości etnicznych, prawa pracownicze i stosunki pracy. W ramach instrumentu dialogu strategicznego UE wspierała również działania w dziedzinie walki z korupcją, praw osób należących do mniejszości etnicznych, wolności wyznania lub przekonań, sprawowania rządów i migracji. W lipcu delegatura UE i ambasady państw członkowskich UE przyjęły unijny plan działania na rzecz współpracy z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego 35. 3.3. Parlament Europejski: 18.04.2013 przyjął rezolucję w sprawie Wietnamu, dotyczącą w szczególności zagadnienia wolności wypowiedzi (2013/2599(RSP)), w której wyraża głębokie zaniepokojenie skazaniem i surowym ukaraniem dziennikarzy i blogerów; potępia ciągłe naruszenia praw człowieka w Wietnamie, w tym zastraszanie, prześladowanie, ataki, arbitralne aresztowania, surowe wyroki więzienia i niesprawiedliwe procesy, popełniane wobec działaczy politycznych, dziennikarzy, blogerów, dysydentów i obrońców praw człowieka działających w Internecie i poza nim; wezwał władze w Hanoi do zmiany lub uchylenia prawa ograniczającego wolność wypowiedzi i prasy, w tym wolności słowa w Internecie. Jednocześnie europosłowie wezwali do zaprzestania przymusowych eksmisji, tak by zapewnić swobodę wypowiedzi tym, którzy ujawniają nadużycia w sprawach gruntów oraz by władze położyły kres prześladowaniom religijnym oraz zlikwidowały prawne bariery dla niezależnych organizacji religijnych, które swobodnie prowadzą pokojową działalność religijną, co wiąże się z uznaniem wszystkich wspólnot religijnych, swobodnym praktykowaniem religii i zwrotem majątku arbitralnie zajętego przez państwo od Zjednoczonego Kościoła Buddyjskiego Wietnamu, Kościoła katolickiego i wszelkiej innej wspólnoty religijnej. Ponadto PE wyraża głębokie zaniepokojenie warunkami przetrzymywania więźniów sumienia związanymi ze złym traktowaniem i brakiem opieki medycznej; domaga się, by władze zagwarantowały im integralność fizyczną i psychiczną, zapewniły nieograniczony dostęp do doradztwa prawnego i odpowiednią opiekę medyczną osobom jej potrzebującym 36. 35 Rada Unii Europejskiej Roczne sprawozdanie UE na temat praw człowieka i demokracji na świecie w 2014 r. 22.06.2015. 36 European Parliament resolution of 18 April 2013 on Vietnam, in particular freedom of expression (2013/2599(RSP)). 37
3.4. Dialog Unii Europejskiej i Wietnamu na temat praw człowieka Od 2012 roku ważnym elementem stosunków politycznych są organizowane raz w roku konsultacje polityczne UE-Wietnam, które są okazją do dyskusji na temat szeregu zagadnień dwustronnych i wielostronnych będących przedmiotem wspólnego zainteresowania, w tym praw człowieka, zrównoważonego rozwoju, zmian klimatu i bezpieczeństwa międzynarodowego. Platforma dialogu na temat praw człowieka, która została stworzona w 2003 r. przyczynia się do współpracy z Wietnamem w kwestiach drażliwych. Celem prowadzonego od 2012 r. dialogu jest wspieranie działań na rzecz rozwoju i umacniania demokracji oraz poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności. Czwarta runda dialogu UE-Wietnam na temat praw człowieka odbyła się w styczniu 2015 r. w Brukseli, kolejna runda odbędzie się pod koniec 2015 roku 37. 37 Political and human rights dialogue. 38
4.1. Bogactwa naturalne 4. GOSPODARKA Główne bogactwa naturalne Wietnamu, to: węgiel, boksyty, fosfaty, ilmenit, ziemie rzadkie, magnez, chromiany, ropa naftowa, gaz ziemny, zasoby hydroenergetyczne, zasoby leśne. 4.2. Infrastruktura transportowa Największe porty lotnicze Wietnamu znajdują się w Noi Bai - HAN (Hanoi), Tan Son Nhat - Ho Chi Minh City, Da Nang - DAD (środkowy Wietnam). Pozostałe duże lotniska znajdują się w: Đà Nẵng, Phú Bài (Huế), Cát Bi (Hải Phòng), Điện Biên (Lai Châu), Vinh (Nghệ An), Nha Trang, Cần Thơ. Narodowymi liniami lotniczymi są Vietnam Airlines. Samolotami należącymi do tych linii odbyliśmy dwa loty, pierwszy na trasie Hanoi - Huế, drugi lot na trasie Đà Nẵng - Ho Chi Minh City. Fot. Małgorzata Rachfał-Kamińska Linie lotnicze Vietnam Airlines, samolotami tych linii lecieliśmy dwa razy, do Hue i do Ho Chi Minh (Sajgonu). 4.3 Główni partnerzy handlowi Wietnamu Chiny, UE, USA, Korea Południowa, Japonia, państwa członkowskie Stowarzyszenia Narodów Azji Południowo-Wschodniej (ASEAN) oraz Zjednoczone Emiraty Arabskie, Turcja, Rosja. Spośród państw UE są to: Niemcy, Włochy, Francja. 39
Tabela zamieszczona poniżej ilustruje wykaz tzw. top partnerów handlowych w imporcie i eksporcie Wietnamu 38. 4.4. Główne towary eksportowe Wietnamu Telefony i części zamienne, ropa naftowa nierafinowana, obuwie skórzane, komputery i elektronika, drewno, wyroby artystyczne, rzemieślnicze i włókiennicze. Wietnam jest światowym liderem w produkcji kawy, eksportuje również herbatę, ryż, pieprz, maniok, orzechy nerkowca, tytoń oraz owoce morza. 4.5. Główne towary z importu Elektronika, komputery i akcesoria, tkaniny, ropa naftowa po rafinacji, telefony i akcesoria, stal, plastik, surowce do produkcji wyrobów włókienniczych i obuwia, chemikalia. 4.6. Uczestnictwo w organizacjach o charakterze ekonomicznym Wietnam jest członkiem m.in. Światowej Organizacji Handlu (WTO) i Stowarzyszenia Narodów Azji Południowo-Wschodniej (ASEAN) 39. Jako państwo 38 European Union, Trade in goods with Vietnam. 39 Członkiem ASEAN są: Filipiny, Indonezja, Malezja, Singapur, Tajlandia, Brunei, Wietnam, Laos, Birma, Kambodża. 40
członkowskie w ASEAN przynależy do strefy wolnego handlu AFTA (Asian Free Trade Agreement) i jest sygnatariuszem porozumień o wolnym handlu z Chinami, Koreą Południową, Indiami, Australią i Nową Zelandią, jak również partnerstwa ekonomicznego z Japonią. Od 2013 r. Wietnam prowadzi negocjacje dot. porozumienia o wolnym handlu w ramach Trans-Pacific Partnership (m.in. z USA i Japonią) 40. 4.7. Relacje gospodarcze z UE Unia Europejska i Wietnam nawiązały stosunki dyplomatyczne w 1990 r. W 1995 r. podpisały Ramowe Porozumienie o Współpracy (Framework Cooperation Agreement). Od 1996 r. na terenie Wietnamu działa Delegatura Komisji Europejskiej. W 2005 r. rząd SRW jako jedyny w regionie przyjął Master Plan wyznaczający kierunki rozwoju stosunków z UE do 2015 r. 27 czerwca 2012 r. UE i Wietnam podpisały Porozumienie o partnerstwie i współpracy (Partnership and Cooperation Agreement, PCA). 26 czerwca 2012 r. UE i Wietnam rozpoczęły negocjacje dot. porozumienia o wolnym handlu. (Free Trade Agreement (FTA)). 4 sierpnia 2015 r. 41 UE i Wietnam osiągnęli porozumienie w sprawie wolnego handlu po dwóch i pół roku negocjacji. Umowa (FTA) likwiduje prawie wszystkie taryfy celne na towary będące przedmiotem handlu pomiędzy gospodarką UE i Wietnamu. Umowa obejmuje m.in. towary, usługi, inwestycje oraz zamówienia rządowe. Tym samym, otwiera dla UE nowy rynek liczący ponad 90 mln konsumentów. Dzięki temu porozumieniu kraje UE będą miały również możliwość składania ofert w przetargach na zamówienia publiczne dla wietnamskich ministerstw; łącznie z zamówieniami w obszarze infrastruktury takiej jak drogi i porty, jak również zleceniami dla ważnych przedsiębiorstw państwowych, np. firm energetycznych, operatorów kolejowych i szpitali publicznych 42. UE jest największym, po Chinach i ASEAN, partnerem handlowym Wietnamu największym importerem i piątym największym eksporterem do tego kraju. Wg danych Komisji Europejskiej, obroty handlowe między UE i Wietnamem osiągnęły w 2014 r. poziom 28,3 mld EUR (dla porównania, w 2012 ich wartość 40 Uczestnictwo w wielostronnych organizacjach i porozumieniach o charakterze ekonomicznym. 41 Facts and figures: Free Trade Agreement between EU and Vietnam, Brussels, 04.08.2015. 42 Kamień milowy: Osiągnęliśmy porozumienie. Ta precyzyjnie wyważona umowa pobudzi handel z jedną z najbardziej dynamicznych azjatyckich gospodarek powiedziała komisarz ds. handlu Cecilia Malmström. Dodatkowo nazwała Hanoi, reprezentowane przez wietnamskiego ministra ds. przemysłu i handlu Vu Huy Hoanga, bardzo ambitnym i konstruktywnym partnerem. Porozumienie ustanawia nowy, lepszy i bardziej nowoczesny model dla umów o wolnym handlu pomiędzy UE i krajami rozwijającymi się oraz wprowadza dobre standardy dla stosunków handlowych pomiędzy UE i całą Południowo-Wschodnią Azją oświadczyła komisarz. Ponadto określiła umowę, na temat której rozmowy rozpoczęły się jeszcze w czerwcu 2012 r., mianem kamienia milowego w stosunkach pomiędzy UE i krajami Stowarzyszenia Narodów Azji Południowo- Wschodniej (ASEAN-u). [w] UE i Wietnam: Sukces umowy o wolnym handlu, 05.08.2015. 41
wyniosła 23,9 mld, w 2011 r. 18,1 mld EUR), z czego wartość europejskiego eksportu do Wietnamu wyniosła 6,2 mld EUR, a importu 22,1 mld EUR 43. Największymi unijnymi eksporterami do Wietnamu były w 2012 r. Niemcy (1,94 mld EUR), Francja (0,62 mld EUR), Holandia (0,59 mld EUR) i Włochy (0,50 mld EUR); a importerami Niemcy (4,35 mld EUR), Wielka Brytania (2,79 mld EUR), Francja (2,0 mld EUR) i Włochy (1,8 mld EUR). Najważniejszymi produktami importowanymi z Wietnamu do UE jest elektronika, obuwie, tekstylia i odzież, komputery i części zamienne, kawa, owoce morza oraz produkty drewniane. W eksporcie z UE do Wietnamu dominują maszyny przemysłowe i elektryczne, samoloty, pojazdy, produkty farmaceutyczne, produkty chemiczne, produkty mleczne i pasza dla zwierząt 44. 43 Trade picture. 44 Relacje gospodarcze z UE. Współpraca handlowa [w] http://www.informatorekonomiczny.msz.gov.pl/pl/azja/wietnam/. 42
5. SYTUACJA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA 5.1. Polityka doi moi W drugiej połowie lat 80-tych XX wieku, m.in. w wyniku tzw. reform Doi Moi ( odnowa ), nastąpiło otwarcie wietnamskiej gospodarki na świat, poczyniono też znaczne kroki na rzecz uczynienia jej wolnorynkową (choć państwo wciąż kontroluje w szczególności przemysł ciężki). W rezultacie w ostatnim dwudziestoleciu Wietnam osiągnął średni roczny wzrost PKB rzędu około 6% i od 2008 r. jest oficjalnie uznawany za gospodarkę o średnich dochodach. Pomimo rozlicznych wyzwań strukturalnych i utrudnień w prowadzeniu działalności gospodarczej dla obcokrajowców, Wietnam jest powszechnie uznawany za kraj o znaczącym potencjale gospodarczym 45. 5.2. Produkt krajowy brutto (PKB) W ostatnim opublikowanym przez agendę ONZ Program ds. Rozwoju (United Nations Development Programme (UNDP)) Raporcie o Rozwoju Społecznym (Human Development Report 2015), Wietnam zajął 121 miejsce na 187 sklasyfikowanych państw. Wskaźnik rozwoju społecznego (Human Development Index (HDI)), który składa się z trzech komponentów: wskaźnika długości życia, poziomu edukacji (wskaźnik analfabetyzmu i wskaźnik skolaryzacji) oraz dochodu per capita, dla Wietnamu wyniósł 0.638, oznacza to, że kraj zaklasyfikowany został do grupy państw o średnim stopniu rozwoju. Średni dochód per capita wynosi 5,600 USD (2014) 46. Z danych Centralnej Agencji Wywiadowczej USA (CIA World Factbook) wynika, że w 2014 r. PKB Wietnamu wynosiło 186 mld USD. Wzrost PKB wyniósł 6% (2014), w rankingu państw z najwyższym wzrostem PKB Wietnam znajduje się na 46 miejscu. 47 W rankingu państw z najwyższym poziomem PKB per capita Wietnam zajmuje 163 miejsce (dla porównania, Polska na 72 pozycji) 48. 5.3. Ranking wolności gospodarczej i Indeks Percepcji Korupcji W rankingu wolności gospodarczej Heritage Foundation Wietnam zakwalifikowany został w 2015 r. do grupy państw określanych jako w większości wolny (mostly free). Wskaźnik Wolności Gospodarczej (Index of 45 Relacje gospodarcze z UE. Współpraca handlowa [w] http://www.informatorekonomiczny.msz.gov.pl/pl/azja/wietnam/. 46 Human Development Indicators Viet Nam [w] http://hdr.undp.org/en/countries/profiles/vnm. 47 W tym samym rankingu Polska znajduje się na 98 miejscu. 48 Vietnam Economy overview [w] https://www.cia.gov/library/publications/the-worldfactbook/geos/vm.html. 43
Economic Freedom (IEF)) wynosi 51,7 punktów, oznacza to, że Wietnam plasuje się na 148 pozycji spośród 179 ocenianych krajów (Polska na 42 pozycji) 49. W rankingu Percepcji Korupcji 2014 (Corruption Perception Index (CPI)) Transparency International Wietnam uzyskał 31 punktów (w 2013 i 2012 r. również 31) i został sklasyfikowany na 119 miejscu wśród 175 państw 50. 5.4. Pomoc rozwojowa Znaczącym elementem współpracy jest pomoc rozwojowa UE dla Wietnamu. Oficjalna Pomoc Rozwojowa (ang. Official Development Assistance, ODA) w postaci darowizn i pożyczek w 2013 r. przekazana została na rozwój systemu ochrony zdrowia (62% środków, kolor niebieski), rozwój gospodarczy Wietnamu (22% środków, kolor ceglasty), zarządzanie i poszanowanie praw człowieka (5%, kolor fioletowy) i ochronę środowiska (5% środków, kolor zielony) 51. Nowy Program Pomocy Rozwojowej dla Wietnamu (EU ODA program) na lata 2014-2020 ogłoszony został podczas wizyty premiera rządu Wietnamu Nguyen Tan Dung w Brukseli w październiku 2014 r. Przewiduje on zwiększenie pomocy o 30% w porównaniu do poprzedniego okresu 2007-2013 i ma wynieść 400 milionów Euro. Środki te zostaną przeznaczone na rozwój sektora społeczno gospodarczego, wsparcie sektora energetycznego ( 346 mln (86.5%)), wzmocnienie praworządności, dobrego zarządzania krajem ( 50 mln). 52 Działalność Komisji Europejskiej oraz zaangażowanie poszczególnych krajów członkowskich Unii Europejskiej w zakresie pomocy rozwojowej w Wietnamie ilustrują zamieszczone poniżej diagramy, które dostępne są w publikacji pt. "EU Blue Book 2014" 53. 49 2015 Index of economic freedom [w] http://www.heritage.org/index/country/vietnam. 50 Results: table and rankings [w] https://www.transparency.org/cpi2014/results. 51 Aid Effectiveness. 52 Aid Effectiveness. 53 EU Blue Book, 2014 [w] http://eeas.europa.eu/delegations/vietnam/documents/eu_vietnam/bluebook_2014_en.pd. 44
Bezzwrotne granty / darowizny, porównanie w ujęciu: rok 2014 do 2013. Preferencyjne pożyczki, porównanie w ujęciu: rok 2014 do 2013. 45
5.5. Redukcja ubóstwa Nadrzędnym celem pomocy rozwojowej jest redukcja ubóstwa i równomierny rozwój kraju. Zamieszczony poniżej wykres ilustruje dysproporcje w Wietnamie w przekroju etnicznym; kolor czerwony oznacza procentowy wzrost dochodów, kolor niebieski oznacza procentowy współczynnik redukcji ubóstwa z podziałem na poszczególne mniejszości narodowe 54. 5.6. Polska pomoc rozwojowa dla Wietnamu Z informacji Ministerstwa Spraw Zagranicznych wynika, że Polska od dziesięcioleci aktywnie angażuje się w niesienie pomocy rozwojowej dla Wietnamu. Choć w latach dziewięćdziesiątych pomoc ta uległa znacznemu ograniczeniu i w roku 2007, w uznaniu dla sukcesów gospodarczych SRW, Wietnam przestał być krajem priorytetowym polskiej pomocy rozwojowej, Polska wciąż podejmuje szereg inicjatyw w tym zakresie. Głównym mechanizmem wykorzystywanym do wsparcia w zakresie pomocy rozwojowej jest system małych grantów. Drugim instrumentem zaliczanym do pomocy rozwojowej są preferencyjne kredyty rządowe (ODA). W roku 2015 planowane jest sfinalizowanie negocjacji i podpisanie umowy kredytowej w ramach której finansowane mogą być projekty z zakresu informatyzacji administracji publicznej, poprawy bezpieczeństwa na drogach, wyposażenia i szkolenia służb ratowniczych, opieki zdrowotnej, edukacji, zielonych technologii oraz ochrony środowiska. Dodatkowe informacje na temat zrealizowanych w ostatnich latach przez Polskę projektów dostępne są na stronie Ambasady Rzeczypospolitej Polskiej w Hanoi 55. 54 EU Blue Book 2014 European Union Development Cooperation Activities in Vietnam [w] http://eeas.europa.eu/delegations/vietnam/documents/eu_vietnam/bluebook_2014_en.pdf. 55 Pomoc rozwojowa dla Wietnamu [w] http://hanoi.msz.gov.pl/pl/wspolpraca_dwustronna/pomoc_rozwojowa_dla_wietnamu/. 46
6. EDUKACJA 6.1. System oświaty w Wietnamie Pierwszy uniwersytet nazywany Świątynią Literatury powstał w 1076 r. w Hanoi po wyzwoleniu Wietnamu spod rządów Chin, trwających od 179 r. p.n.e. do 938 r. Przez 700 lat była to siedziba konfucjańskiej szkoły. Budowla jest symbolem kultury narodowej i niepodległości kraju. Do dziś stoją tam kamienne stele wzniesione w latach 1484-1780 na cześć tych, którzy otrzymali stopień naukowy doktora. Na tablicach uwieczniono nazwiska i miejsca urodzenia ponad tysiąca osób. Fot. Małgorzata Rachfał-Kamińska Świątynia Literatury w Hanoi wspaniały zespół architektoniczny, symbol edukacji i jej znaczenia dla społeczeństwa wietnamskiego. Etos ludzi wykształconych, nauczycieli, mistrzów istniał przez wieki i jest nadal bardzo silny w społeczeństwie wietnamskim 56. O wadze wykształcenia w Wietnamie Teresa Halik sinolog i wietnamistka pisała: respekt dla nauczycieli i szacunek dla ludzi wykształconych mają w Wietnamie wielowiekową tradycję sięgającą do czasów introdukcji konfucjanizmu tj. do około X w. p.n.e. Zgodnie z doktryną konfucjańską, nauka wynosiła człowieka z jego niskiego statusu społecznego xiao ren na wyżyny szlachetnego, wykształconego m a jun zi. Warstwa ludzi wykształconych cieszyła się wyjątkowym prestiżem, stanowiła elitę intelektualną kraju oraz liczącą się siłę w życiu politycznym i kulturalnym. Jednak aby stać się człowiekiem wykształconym należało opanować wiedzę z zakresu ksiąg konfucjańskich. Dzieła konfucjańskie uważano za sumę mądrości nagromadzonej w ciągu wieków. Ten, kto potrafił 56 Teresa Halik, Nauka, Kształcenie Modele Edukacyjne w Wietnamie [w] Edukacja dzieci i młodzieży wietnamskiej w Polsce. 47
czytać i pisać, potrafił badać je, poznawać zawartą w nich treść, rozumieć ich sens obcować z jedyną możliwą, pozostającą poza dyskusją mądrością mądrością przodków, zasługiwał na głęboki szacunek i cześć. Na jeszcze wyższy piedestał społeczny wynoszono tych, którzy przystępowali do egzaminów i otrzymywali stopień urzędniczy w administracji państwowej 57. Fot. Małgorzata Rachfał-Kamińska Świątynia Literatury magiczne miejsce w Hanoi, gdzie spotkaliśmy młodzież wietnamską, uśmiechniętą i radosną. Umiejętność pisania i czytania w wieku 15 lat i powyżej posiada 94.5% populacji Wietnamu (2015), mężczyźni: 96.3%, kobiety: 92.8%. Dla porównania, poziom alfabetyzacji w Chinach wynosi 96.4%, w Kambodży 77,2%, w Laosie 79,9% 58. Mimo ogromnych postępów poczynionych w ciągu ostatnich lat w zapewnieniu powszechnego dostępu do edukacji na poziomie podstawowym, wskaźniki skolaryzacji różne są dla poszczególnych grup etnicznych zamieszkujących w Wietnamie. Wskaźnik skolaryzacji na poziomie szkoły podstawowej dla dzieci należących do grupy większościowej Kinh wynosi 95%, tymczasem dla dzieci należących do mniejszości narodowych jest znacznie niższy i wynosi: 71% na terenach zamieszkiwanych przez grupę etniczną Dao, 72% przez grupę H'Mong i 86,4% przez Khmerów. Większościowa grupa etnicznych Kinh charakteryzuje się wysokim wskaźnikiem alfabetyzacji, w przeciwieństwie do grupy etnicznej H'Mong, która charakteryzuje się niskim wskaźnikiem, wynoszącym 37,7%. Jest duża różnica w jakości kształcenia, w konsekwencji uczniowie należący do mniejszości narodowych osiągają niższe wyniki w nauce, mają więc mniejsze szanse życiowe. Dodatkowym problemem jest nieznajomość języka wietnamskiego wśród mniejszości, brakuje przy tym nauczycieli wywodzących się ze środowisk mniejszości narodowych. 57 Teresa Halik, Nauka, Kształcenie Modele Edukacyjne w Wietnamie [w] Edukacja dzieci i młodzieży wietnamskiej w Polsce. 58 CIA The World Factbook [w] https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cb.html. 48
59 Kolejne etapy edukacji w Wietnamie to: 6.1.1. Edukacja przedszkolna (trường mầm non) Uczęszczanie dzieci do przedszkola nie jest obowiązkowe. Dzieci w wieku od 3 do 6 lat mogą uczęszczać do przedszkoli publicznych lub prywatnych, w których uczą się podstaw liczenia i alfabetu. 6.1.2. Szkoła podstawowa (trường tiểu học) Większościowa grupa etnicznych Kinh charakteryzuje się wysokim wskaźnikiem alfabetyzacji, w przeciwieństwie do grupy etnicznej H'Mong, która charakteryzuje się niskim wskaźnikiem, wynoszącym 37,7%. Jest duża różnica w jakości kształcenia, w konsekwencji uczniowie należący do mniejszości narodowych osiągają niższe wyniki w nauce, mają więc mniejsze szanse życiowe. Dodatkowym problemem jest nieznajomość języka wietnamskiego wśród mniejszości, brakuje przy tym nauczycieli wywodzących się ze środowisk mniejszości narodowych. Fot. Małgorzata Rachfał-Kamińska Zakończenie roku szkolnego, początek wakacji! 59 Education in Vietnam: Evidence from the 2009 census. 49