dotyczący problematyki używania substancji psychoaktywnych w środowisku gimnazjalnym na terenie miasta Mielca

MIELEC 2002 RAPORT dotyczący problematyki używania substancji psychoaktywnych w środowisku gimnazjalnym na terenie miasta Mielca Autorzy: Barbara Bednarz, Anita Krazińska, Lidia Ochalik, Maria Tyczyńska

W S T Ę P Trzyletni okres pobytu uczniów w gimnazjum przypada na czas wielkich zmian dokonujących się w ich organizmach i psychice, czas dorastania. Zmiany te związane są z dojrzewaniem biologicznym i psychicznym. Dojrzałość biologiczna to ogół przeobrażeń jakie zachodzą w organizmie dziecka, gdy przekształca się w organizm człowieka dorosłego. Końcowym efektem tych przekształceń jest zdolność do przekazywania życia (prokreacja) oraz osiągnięcie sylwetki (kształt i wielkość) człowieka dorosłego. W naszej szerokości geograficznej pełna dojrzałość biologiczna osiągana jest około 20 roku życia. Okres dojrzewania psychicznego młodego człowieka cechuje: skrajność poglądów i zachowań (nie istnieje przysłowiowa szarość, wszystko jest albo czarne albo białe ), głęboka wrażliwość (oburza niesprawiedliwość, boli krzywda), poszukiwanie własnej tożsamości, upadek autorytetów. Dziewczętom dokucza labilność uczuciowa, doświadczanie nowych pragnień i odczuć (miłości, czułości, opiekuńczości), chłopcom zaś wzrost agresywności chęci dominowania, objęcia przywództwa. Ze względu na wielość, szybkość i gwałtowność zachodzących w jednostce przeobrażeń, czas dorastania traktowany jest jako głęboki kryzys, który środowisko może w znacznym stopniu złagodzić, ale może go też zaostrzyć. Środowiskiem tym są rodzina, grupa rówieśnicza, nauczyciele. W dużej mierze od nich zależy czy młody człowiek potrafi przejść od wychowania do samowychowania i będzie mógł pokonać kryzys, aby osiągnąć zdolność do podejmowania i realizowania zadań przynależnych człowiekowi dorosłemu. Jeżeli proces ten nie będzie przebiegać prawidłowo, kryzys może się zaostrzyć a wówczas młody człowiek może zechcieć sięgnąć np. po środki psychoaktywne tak zwane wspomagacze i wyciszacze. Warunkiem podjęcia skutecznych działań profilaktycznych jest poznanie motywów, które skłaniają młodzież do sięgania po środki psychoaktywne. Motywami tymi są: motywy ucieczkowe: ucieczka od problemów rodzinnych i szkolnych, ucieczka od pustki, nudy i monotonii, ucieczka od samotności i lęku; motywy konformizmu: upodabnianie się do innych członków grupy rówieśniczej, aby uzyskać ich uznanie, oparcie, przyjaźń; motywy egzystencjalne: poczucie bezsensu życia, pustka wewnętrzna; motywy poszukiwania: ciekawość, chęć przeżycia czegoś niezwykłego; 2

motywy hedonistyczne: dążenie do przyjemności; motywy prestiżowe i snobistyczne: chęć pokazania się bardziej dorosłym, pokazanie się jako osoba ważna, ciekawa, inna. Opisane motywy powodują u młodych ludzi eskalacje zachowań ryzykownych, które przybierają najczęściej formy: palenia papierosów, używania alkoholu, używania narkotyków, wczesnej aktywności seksualnej, zachowań agresywnych i przestępczych. Wymienione zachowania ryzykowne są ze sobą ściśle powiązane, występowanie jednych generuje pojawienie się kolejnych. PALENIE PAPIEROSÓW częste upijanie się spędzanie wielu wieczorów poza domem, złe wyniki w nauce, częste picie kawy używanie innych substancji psychoaktywnych niezadowolenie z życia PICIE ALKOHOLU palenie tytoniu spędzanie wielu wieczorów w towarzystwie kolegów negatywny stosunek do szkoły wagary poczucie obciążenia nauką UŻYWANIE NARKOTYKÓW picie alkoholu palenie tytoniu stosowanie innych substancji psychoaktywnych negatywne nastawienie do szkoły częste spędzanie czasu z rówieśnikami WCZESNA AKTYWNOŚĆ SEKSUALNA picie alkoholu palenie tytoniu zażywanie innych środków psychoaktywnych negatywne nastawienie do szkoły spędzanie dużo czasu z rówieśnikami ZACHOWANIA AGRESYWNE I PRZESTĘPCZE picie alkoholu palenie tytoniu zażywanie innych środków wagary spędzanie dużo czasu z rówieśnikami 3

psychoaktywnych złe wyniki w nauce Współczesny model profilaktyki to profilaktyka integralna, polegająca na zapobieganiu problemom, w tym zachowaniom ryzykownym. Na terenie szkoły ma miejsce profilaktyka pierwszorzędowa i drugorzędowa. Profilaktyka pierwszorzędowa ma na celu promocję zdrowego stylu życia, opóźnienie wieku inicjacji i powinna być kierowana do osób przed inicjacją oraz do nie zdiagnozowanych populacji. Odbiorcą profilaktyki drugorzędowej jest grupa podwyższonego ryzyka czyli osoby po inicjacji alkoholowej i ma na celu umożliwienie wycofania się z ryzykownych zachowań. Profilaktyka pierwszorzędowa zawiera działania informacyjne, edukacyjne i alternatywne, natomiast drugorzędowa ponadto działania interwencyjne. Działania informacyjne polegają na przekazywaniu wiedzy o konsekwencjach używania środków psychoaktywnych i podejmowania innych zachowań ryzykownych, edukacyjne służą rozwijaniu umiejętności życiowych, alternatywne pomagają w zaspokojeniu ważnych potrzeb, stwarzają możliwość zaangażowania się w pozytywną działalność. Natomiast celem działań interwencyjnych jest pomoc osobom mającym trudności w identyfikowaniu i rozwiązywaniu problemów, wspieranie ich w sytuacjach trudnych. Wyniki badań jednoznacznie wskazują, że ponad połowa uczniów gimnazjum jest po inicjacji alkoholowej i nikotynowej. W związku z tym profilaktyka pierwszorzędowa powinna być prowadzona szczególnie w starszych klasach szkoły podstawowej, natomiast w gimnazjum należy ją kontynuować i realizować profilaktykę drugorzędową. CEL BADAŃ Badania ankietowe przeprowadzone wśród młodzieży mieleckich gimnazjów miały przede wszystkim na celu pomiar zjawiska używania przez młodzież substancji psychoaktywnych, a także poznanie przyczyn tego zjawiska. Celem badań było ponadto poznanie wieku inicjacji alkoholowej, narkotykowej i tytoniowej. W badaniach poruszono również takie kwestie jak: dostępność substancji psychoaktywnych, przekonania na temat ich szkodliwości, doświadczenia w zakresie problemów związanych z ich używaniem, opinie na temat preferowanych form realizacji działań profilaktycznych, a także sposoby młodzieży na radzenie sobie z problemami oraz poziom zadowolenia uczniów z funkcjonowania w określonym środowisku społecznym. OPIS GRUPY I PROCEDURA BADAWCZA 4

W ciągu ostatnich lat przeprowadzano już badania ankietowe dotyczące problemu używania przez dzieci i młodzież substancji psychoaktywnych. W badaniach uczestniczyli uczniowie szkól podstawowych i średnich. Dla pełnego obrazu sytuacji w szkołach zdecydowano o zdiagnozowaniu tego problemu również wśród gimnazjalistów. Badania przeprowadzono we wszystkich mieleckich gimnazjach w styczniu 2002 r. Objęto nimi młodzież w wieku 14-16 lat, uczniów I, II, III klas Gimnazjum nr 1, 2, 3, 4 w Mielcu., po trzy, losowo wybrane klasy z każdego rocznika w poszczególnych szkołach. Łącznie badaniami objęto 1094 uczniów z 36 oddziałów. Zbiorcze zestawienie grupy badawczej przedstawia tabela 1. Tab.1 Zbiorcze zestawienie grupy badawczej KLASA I KLASA II KLASA III RAZEM DZ CH R DZ CH R DZ CH R DZ CH R 177 188 365 186 175 361 197 171 368 560 534 1094 Dla potrzeb tego opracowania skonstruowano ankietę składającą się z 21 pytań zamkniętych, jednokrotnego lub wielokrotnego wyboru. Badania przeprowadzili pedagodzy gimnazjów. Uczniowie zostali poinformowani o celu badań, zapewnieni o pełnej anonimowości. Zebrane materiały zostały opracowane na poziomie klas, poszczególnych szkół, a następnie na poziomie ogółu badanych uczniów. ANALIZA MATERIAŁU EMPIRYCZNEGO Analizę materiału rozpoczęto od zbadania stopnia zadowolenia uczniów z życia, ze szkoły, z sytuacji w rodzinie, z kontaktów z rówieśnikami, z sytuacji materialnej rodziny. Wśród badanej populacji brak istotnych różnic w poziomie tego zadowolenia między poszczególnymi rocznikami. Zadowolenie z kontaktów z rówieśnikami deklaruje 89% ankietowanych, ogólnie z życia 85%, z sytuacji w rodzinie 82%, z sytuacji materialnej swojej rodziny 78%, ze szkoły 64%. Uogólniając, można stwierdzić, ze zdecydowana większość uczniów jest zadowolona z życia i jego wybranych aspektów. Dokładne dane zawiera tabela 2.1, 2.2, 2.3. Tab. 2.1 Stopień zadowolenia w klasach pierwszych. CZY JESTEŚ Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Nie mam zdania 5

ZADOWOLONY: L % L % L % L % L % ogólnie z życia 170 47% 147 40% 21 6% 7 2% 20 5% ze szkoły 66 18% 181 50% 59 16% 23 6% 36 10% z sytuacji w rodzinie 149 41% 141 38% 31 8% 6 2% 38 10% z kontaktów z rówieśnikami 158 43% 165 45% 16 4% 5 1% 21 6% z sytuacji materialnej Twojej rodziny 140 38% 137 37% 35 10% 10 3% 43 12% Tab.2.2 Stopień zadowolenia w klasach drugich. CZY JESTEŚ Zdecydowanie Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie Nie mam tak nie zdania ZADOWOLONY: L % L % L % L % L % ogólnie z życia 127 35% 172 48% 21 6% 11 3% 30 8% ze szkoły 39 11% 175 48% 82 23% 37 10% 28 8% z sytuacji w rodzinie 160 44% 135 37% 20 6% 17 5% 29 8% z kontaktów z rówieśnikami 155 43% 161 45% 15 4% 9 2,50% 21 6% z sytuacji materialnej Twojej rodziny 121 34% 157 43% 43 11% 16 4% 24 7% Tab.2.3 Stopień zadowolenia w klasach trzecich. CZY JESTEŚ Zdecydowanie Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie Nie mam tak nie zdania ZADOWOLONY: L % L % L % L % L % ogólnie z życia 143 39% 172 47% 23 6% 10 3% 20 5% ze szkoły 45 12% 195 53% 71 19% 43 12% 14 4% z sytuacji w rodzinie 153 42% 159 43% 23 6% 18 5% 15 4% z kontaktów z rówieśnikami 186 50% 148 40% 18 5% 8 2% 8 2% z sytuacji materialnej Twojej rodziny 132 36% 165 45% 48 13% 16 4% 7 2% Następne pytanie miało na celu poznanie opinii badanych na temat sposobów poprawy złego samopoczucia stosowanych przez młodzież. Zdaniem ankietowanych najbardziej popularnym sposobem jest rozmowa z przyjacielem (68,9% z wszystkich ankietowanych -1094), uprawianie sportu (37,2%), chodzenie na spacery (29,6%). Niestety wśród sposobów na poprawę samopoczucia ankietowani wymienili stosowanie środków psychoaktywnych: picie alkoholu (32,6%), palenie papierosów (30,7%), zażywanie narkotyków (16%). Dokładne dane zamieszczono w tabeli 3 i wykres 1. Tab. 3 Opinia młodzieży nt. sposobów poprawy samopoczucia w sytuacjach problemowych. KLASA I KLASA II KLASA III KRYTERIA dz ch razem dz ch R dz ch R dz ch R L % L % L % rozmawiają z przyjacielem 144 109 253 147 92 239 160 102 262 451 80,5 303 56,7 754 68,9 idą na spacer 71 52 123 55 46 101 67 33 100 193 34,4 131 24,5 324 29,6 idą do kościoła 11 15 26 11 8 19 18 6 24 40 7,1 29 5,4 69 6,3 6

uprawiają sport 59 102 161 46 75 121 41 85 126 146 26,0 262 49,0 408 37,2 płaczą, zamykają się w sobie 31 10 41 35 52 87 53 10 63 119 21,2 72 32,2 191 17,4 palą papierosy 56 54 110 46 58 104 68 54 122 170 30,3 166 31,0 336 30,7 piją alkohol 52 51 103 45 50 95 94 65 159 191 34,1 166 31,0 357 32,6 zażywają narkotyki 26 21 47 22 34 56 46 27 73 94 16,7 82 15,3 176 16,0 inne 29 36 65 44 28 72 20 23 43 93 16,6 87 16.2 180 16,4 Wyk.1 70 60 50 40 30 20 10 0 1 rozmaw iają z przyjacielem idą do kościoła płaczą, zamykają się w sobie piją alkohol inne idą na spacer upraw iają sport palą papierosy zażyw ają narkotyki Jednym z celów ankiety było poznanie opinii młodzieży na temat przyczyn sięgania po środki psychoaktywne. Głównymi powodami picia alkoholu są: bycie akceptowanym w grupie 61,3% (co stanowi 671 osób z 1094 wszystkich ankietowanych, chęć ucieczki od swoich problemów 53,3% (583 uczniów z 1094), oraz naśladowanie dorosłych 43,3% (474 z 1094). Szczegółowe dane zawiera tabela 4 i wykres 2 Tab.4 Opinia młodzieży nt. przyczyn picia alkoholu. ALKOHOL KLASA I KLASA II KLASA III dz ch razem dz ch R dz ch R dz ch R L % L % L % bo chcą się odurzyć 16 20 36 19 17 36 37 49 86 72 12,9 86 16,1 158 14,4 bo chcą uciec od swoich problemów 92 70 162 101 75 176 136 109 245 329 58,8 254 47,6 583 53,3 7

bo buntują się przeciw uznanym w społeczeństwie wartościom i normom 34 44 78 68 52 120 72 78 150 174 31.1 174 32,6 348 31,8 bo chcą być akceptowani w grupie 101 111 212 110 103 213 131 115 246 342 61,1 329 61,6 671 61,3 bo szukają przyjemności 63 54 117 75 67 142 84 86 170 222 39,6 207 38,8 429 39,2 z powodu nudy i ciekawości 44 49 93 63 50 113 76 83 159 183 32,7 182 34,1 365 33,6 bo są uzależnieni 46 49 95 60 50 110 78 68 176 184 32,9 167 31,1 351 32,1 bo na ten temat dużo słyszą i wiedzą 29 28 57 24 26 50 21 44 65 74 13,2 98 18,4 172 15,7 bo naśladują dorosłych 85 82 167 86 70 156 84 67 151 255 45,5 219 41 474 43,3 Inne (szpan, rozrywka, moda) 8 3 11 3 1 4 1 4 5 12 2,1 8 1,5 20 1,8 Wyk.2 70 60 50 40 30 20 10 0 bo chcą się odurzyć bo chcą uciec od sw oich problemów bo buntują się przeciw uznanym w społeczeństw ie w artościom i normom bo chcą być akceptow ani w grupie bo szukają przyjemności z pow odu nudy i ciekaw ości bo są uzależnieni bo na ten temat dużo słyszą i w iedzą bo naśladują dorosłych Inne (szpan, rozryw ka moda) Do przyczyn sięgania po narkotyki badani zaliczyli: chęć ucieczki od problemów (47,7%), chęć bycia akceptowanym w grupie i uzależnienie (po 42,5%), szukanie przyjemności (39,7%). Co stanowi odpowiednio 522, 465, 435 osób z 1094 wszystkich ankietowanych. Szczegółowe dane zawiera tabela 5 i wykres 3. Tab. 5 Opinia młodzieży na temat przyczyn zażywania narkotyków NARKOTYKI KLASA I KLASA II KLASA III dz ch razem 8

dz ch R dz ch R dz ch R L % L % L % bo chcą się odurzyć 31 41 72 49 24 73 59 58 117 139 24,8 123 23 262 23,9 bo chcą uciec od swoich problemów 76 74 150 94 69 163 125 84 209 295 52,6 227 42,5 522 47,7 bo buntują się przeciw uznanym w społeczeństwie 45 35 80 45 39 84 73 47 120 163 29,1 121 22,6 284 25,9 normom i wartościom bo chcą być akceptowani w grupie 71 62 133 90 68 158 103 71 174 264 47,1 201 37,6 465 42,5 bo szukają przyjemności 66 54 120 84 59 143 89 83 172 239 42,6 196 36,7 435 39,7 z powodu nudy i ciekawości 58 48 106 81 55 136 107 82 189 246 43,9 185 34,6 431 39,3 bo są uzależnieni 69 75 144 84 64 148 97 76 173 250 44,6 215 40,2 465 42,5 bo na ten temat dużo słyszą i wiedzą 23 22 45 20 18 38 26 30 56 69 12,3 70 13,1 139 12,7 bo naśladują dorosłych 12 26 38 17 15 32 16 13 29 45 8,0 54 10,1 99 9,0 inne (szpan, głupota) 4 1 5 2 1 3 0 3 3 6 1,0 5 0,9 11 1,0 Wyk. 3 50 40 30 20 10 Celem pytania Czy kiedykolwiek proponowano Ci spróbowanie lub nabycie środków odurzających? było poznanie ilości propozycji składanych ankietowanym przez otoczenie oraz zdobycie wiedzy na temat postaw młodzieży wobec takiej oferty, a nie liczby uczniów po inicjacji środkami psychoaktywnymi, dlatego danych z tabel 6.1, 6.2, 7.1, 7.2 oraz 8.1, 8.2, 8.3, 9.1, 9.2, 9.3 nie należy porównywać. 0 bo chcą się odurzyć bo chcą uciec od sw oich problemów bo buntują się przeciw uznanym w społeczeństw ie normom i w artościom bo chcą być akceptow ani w grupie bo szukają przyjemności z pow odu nudy i ciekaw ości bo są uzależnieni bo na ten temat dużo słyszą i w iedzą bo naśladują dorosłych Inne (szpan, głupota) Jak wynika z przeprowadzonych badań ankietowych młodzież często spotyka się z propozycją spróbowania lub nabycia środków odurzających. Szczególnie jeśli chodzi o alkohol liczba ta jest bardzo wysoka, bowiem z propozycją spotkało się aż 646 uczniów, co stanowi 59 % ankietowanych. 9

Znacznie rzadziej propozycje dotyczyły narkotyków. Spotkało się z nimi 130 uczniów co stanowi 11,9 % ankietowanych. Propozycje składane są zarówno dziewczętom jak i chłopcom i nie zauważa się tu jakiejś wyraźnej tendencji do preferowania którejkolwiek płci. Można jedynie zauważyć tendencje wzrastającą jeśli chodzi o wiek. Im uczeń starszy (wyższa klasa) tym więcej osób podaje, że z propozycją spróbowania lub nabycia środków odurzających miało do czynienia. Szczegółowe dane zwiera tabela 6.1 i 6.2 i wykres 4.1 i 4.2. Tab. 6.1 Propozycje spróbowania lub nabycia alkoholu składane młodzieży ALKOHOL KLASA I KLASA II KLASA III dz ch razem dz ch R dz ch R dz ch R L % L % L % proponowano 72 85 157 112 117 229 143 117 260 327 58,4 319 59,7 646 59,0 nie proponowano 105 103 208 74 58 132 54 54 108 233 41,6 215 40,3 448 41,0 Wyk. 4.1 nie proponowano 41% proponowano 59% proponowano nie proponowano Tab. 6.2 Propozycje spróbowania lub nabycia narkotyków składane młodzieży. NARKOTYKI KLASA I KLASA II KLASA III dz ch razem dz ch R dz ch R dz ch R L % L % L % proponowano 9 5 14 15 26 41 40 35 75 64 11,4 66 12,4 130 11,9 nie proponowano 168 183 351 171 149 320 157 136 293 496 88,6 468 87,6 964 88,1 10

Wyk. 4.2 nie proponowano 88% proponowano 12% proponowano nie proponowano W przypadku alkoholu, propozycjom oparło się 306 uczniów, tj. 47,4 % ankietowanych (z grona tych, którzy otrzymali propozycję), jeśli chodzi o narkotyki odpowiednio 106 uczniów, tj. 81,5%. Propozycji spróbowania alkoholu uległo 340 uczniów tj. 52,6 % ankietowanych (z grona tych, którzy otrzymali propozycję), narkotyków - 24 uczniów tj. 18,5 % ankietowanych. Z porównania tych dwóch wielkości jasno wynika, że wewnętrzne przyzwolenie uczniów na spróbowanie alkoholu jest znacznie większe niż przyzwolenie na spróbowanie narkotyków. W tym wypadku młodzież jest znacznie bardziej ostrożna. Dokładne dane zwiera tabela 7.1 i 7.2 i wykres 5.1 i 5.2. Tab. 7.1 Postawa młodzieży wobec otrzymanych propozycji spróbowania alkoholu. ALKOHOL KLASA I KLASA II KLASA II dz ch razem dz ch R dz ch R dz ch R L % L % L % odmówiłem 34 45 79 49 58 107 64 57 121 147 45,0 159 49,8 306 47,4 nie odmówiłem 38 40 78 63 59 122 79 61 140 180 55,0 160 50,2 340 52,6 Wyk.5.1 proponowano odmówił 11

nie proponowano nie odmówił Tab. 7.2 Postawa młodzieży wobec otrzymanych propozycji spróbowania narkotyków. KLASA I KLASA II KLASA II NARKOTYKI dz ch razem dz ch R dz ch R dz ch R L % L % L % odmówiłem 9 5 14 13 20 33 34 25 59 56 87,5 50 75,8 106 81,5 nie odmówiłem 0 0 0 2 6 8 6 10 16 8 12,5 16 24,2 24 18,5 Wyk. 5.2 odmów iło 82% nie odmów iło 18% odmówiło nie odmówiło Wśród pytań dotyczących inicjacji alkoholowej zadanych ankietowanym było Kto po raz pierwszy poczęstował Cię alkoholem, papierosem, narkotykiem? W kategorii papierosy, aż 297 ankietowanych zostało poczęstowanych przez kolegów lub koleżanki, co stanowi 65,2% osób po inicjacji nikotynowej (Raport z 1998r - 52%), a 115 uczniów, 25,2% sami próbowali. Podobnie w przypadku alkoholu pierwszymi, którzy częstowali byli koledzy (54,5%) oraz sami ankietowani (21,1%). Wyniki badań okazały się potwierdzeniem prawidłowości rozwojowych dotyczących wzrostu znaczenia grupy rówieśniczej dla nastolatków oraz określiły skalę wpływu, często negatywnego na jej poszczególnych członków. Szczegółowe dane zawiera tabela 8.1 i 8.2 i wykres 6. Tab. 8.1 Kto po raz pierwszy częstował ankietowanych papierosami? KLASA I KLASA II KLASA III PAPIEROSY razem dz ch dz ch R dz ch R dz ch R L % Rodzice 0 0 0 0 1 1 1 1 2 1 2 3 0,6 Rodzeństwo 3 4 7 4 0 4 4 6 10 11 10 21 4,6 Dalsza rodzina 2 3 5 3 3 6 3 1 4 8 7 15 3,2 Koledzy 21 60 81 39 65 104 63 49 112 123 174 297 65,2 Nieznajomy 1 0 1 1 0 1 1 1 2 3 1 4 0,8 Sam próbowałem 20 22 42 15 21 36 21 16 38 56 59 115 25,2 12

Rodzice Rodzeństwo Dalsza rodzina Koledzy Nieznajomy Sam próbowałem Tab. 8.2 Kto po raz pierwszy częstował ankietowanych alkoholem? ALKOHOL KLASA I KLASA II KLASA III razem dz ch dz ch R dz ch R dz ch R L % Rodzice 9 6 15 15 12 27 8 12 20 32 30 62 9,9 Rodzeństwo 1 6 7 3 4 7 8 2 10 12 12 24 3,8 Dalsza rodzina 7 8 15 13 9 22 14 13 27 34 30 64 10,2 Koledzy 27 52 79 59 69 128 75 59 134 161 180 341 54,5 Nieznajomy 1 0 1 1 0 1 0 0 0 2 0 2 0,3 Sam próbowałem 15 25 40 24 25 49 14 29 43 53 79 132 21,1 Zbliżone wyniki uzyskano w kategorii narkotyki, również i w tej grupie 19 uczniów, co stanowi 63,3% badanych, deklaruje, że otrzymało środek psychoaktywny od kolegów lub koleżanek. Dalsze miejsca zajmują sam próbowałem (6 osób 20%) oraz nieznajomy (4 osoby 13,3%). Z niepokojem obserwuje się, że dilerami narkotykowymi stają się coraz częściej rówieśnicy, mający łatwy dostęp do środowisk młodzieżowych, są społecznie identyfikowani, więc wzbudzają powszechne zaufanie. Dane zawiera tabela 8.3 i wykres 6. Tab. 8.3 Kto po raz pierwszy częstował ankietowanych narkotykami? NARKOTYKI KLASA I KLASA II KLASA III razem dz ch dz ch R dz ch R dz ch R L % Rodzice 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0,0 Rodzeństwo 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0,0 Dalsza rodzina 0 0 1 0 0 0 0 1 1 0 1 1 3,3 Koledzy 0 0 0 1 5 6 4 9 13 5 14 19 63,3 Nieznajomy 0 0 0 0 1 1 2 1 3 2 2 4 13,3 Sam próbowałem 0 1 1 1 0 1 2 2 4 3 3 6 20,0 Wyk.6. alkohol papierosy narkotyki 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 13

Młodzież wymienia różne okoliczności, w jakich doszło do spróbowania środków psychoaktywnych. W przypadku alkoholu były to najczęściej: uroczystości rodzinne - 30,5%, czas wakacji - 21,3% oraz dyskoteka (bar, pub) - 18,2%. W przypadku narkotyków: podwórko (park, las) 33,3%, czas wakacji 30%, dyskoteka 23,3%. Papierosy najczęściej próbowano na podwórku (park, las) 36,7%, podczas wakacji 27%, oraz na dyskotece (w barze i pubie) 15,8%. Działo się to w tych samych miejscach niezależnie od wieku uczniów. Wyniki zawiera tabela 9.1, 9.2 i 9.3 i wykres 7. W porównaniu z wynikami badań przeprowadzonych w 1998 roku w klasach 7 i 8 mieleckich szkół podstawowych wzrósł odsetek młodzieży, która nie próbowała alkoholu( 30% w 1998r. i odpowiednio 43% w 2002r.) Tab. 9.1 Miejsce inicjacji alkoholowej. ALKOHOL KLASA I KLASA II KLASA III razem dz ch dz ch R dz ch R dz ch R L % uroczystości rodzinne 19 31 50 50 37 87 28 26 54 97 94 191 30,5 dyskoteka, bar, pub 12 15 27 20 16 36 32 19 51 64 50 114 18,2 wakacje, obozy, kolonie 10 22 32 14 38 52 30 19 49 54 79 133 21,3 wycieczka 3 6 9 4 8 12 16 14 30 23 28 51 8,1 podwórko, park, las 11 15 26 14 22 36 9 27 36 34 64 98 15,6 szkoła 0 2 2 1 0 1 0 1 1 1 3 4 0,6 inne (sylwester) 5 3 8 10 7 17 4 10 14 19 20 39 6,2 brak odpowiedzi 2 3 5 3 3 6 3 3 6 8 9 17 2,7 RAZEM 300 325 625 Inicjację alkoholową ma za sobą 625 osób co stanowi 57,1% ogółu badanych Tab. 9.2 Miejsca inicjacji narkotykowej. NARKOTYKI KLASA I KLASA II KLASA III razem dz ch dz ch R dz ch R dz ch R L % Uroczystości rodzinne 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0,0 Dyskoteka, bar, pub 0 0 0 1 1 2 1 4 5 2 5 7 23,3 Wakacje, obozy,kolonie 0 0 0 0 2 2 3 4 7 3 6 9 30,0 Wycieczka 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 1 1 3,3 Podwórko, park, las 0 1 1 1 2 3 2 4 6 3 7 10 33.3 Szkoła 0 0 0 0 0 0 2 0 2 0 2 2 6,6 Inne 0 0 0 0 0 0 0 1 1 0 1 1 3,3 RAZEM 8 22 30 Inicjację narkotyczną ma za sobą 30 uczniów co stanowi 2,7% ogółu ankietowanych. 14

Tab. 9.3 Miejsca inicjacji nikotynowej. PAPIEROSY KLASA I KLASA II KLASA III razem dz ch R dz ch R dz ch R dz ch L % Uroczystości rodzinne 0 4 4 2 4 6 2 2 4 4 10 14 3,1 Dyskoteka, bar, pub 4 10 14 14 11 25 20 14 34 37 35 72 15,8 Wakacje, obozy, kolonie 18 22 40 18 24 42 29 12 41 65 58 123 27,0 Wycieczka 2 5 7 3 10 13 8 7 15 13 22 35 7,6 Podwórko, park, las 19 39 58 19 36 55 27 27 54 65 102 167 36,7 Szkoła 3 6 9 3 5 8 9 11 20 15 22 37 8,1 Inne (sylwester) 1 3 4 0 0 0 2 1 3 3 4 7 1,5 RAZEM 202 253 455 Inicjację nikotynową ma za sobą 455 osób co stanowi 41,5% wszystkich badanych. Wyk.7. alkohol papierosy narkotyki 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Uroczystości Dyskoteka, rodzinne bar, pub Wakacje (obozy, kolonie) Wycieczka Podwórko, park, las Szkoła Inne Następna grupa pytań dotyczyła osobistych doświadczeń uczniów i miała na celu pomiar zjawiska używania przez młodzież substancji psychoaktywnych. Jednocześnie stwierdzić można, że wiek inicjacji alkoholowej w obu badaniach jest zbliżony i oscyluje między 12 a 13 rokiem życia. Ponadto utrzymuje się tendencja, że dziewczęta ze wszystkich badanych roczników rozpoczynają inicjację alkoholową później niż chłopcy, jednak ta różnica zmniejsza się. Niepokojącym sygnałem jest obniżanie się wieku inicjacji w poszczególnych rocznikach: w kl. III wynosi średnio 13 lat, w kl. II - 12,5; w kl. I - 11,5. Stąd uzasadnione byłoby nasilenie działań profilaktycznych w starszych klasach szkoły podstawowej i pierwszych gimnazjum. Szczegółowe dane zawierają tabele 10.1 i wykres 8. Tab.10.1 Wiek inicjacji alkoholowej w mieleckich gimnazjach. KLASY ALKOHOL G 1 G 2 G 3 G 4 dz ch dz ch dz ch dz ch dz ch R 15

I 12 12 13 10 11 10 13 11 12,25 10,75 11,5 II 12 12,5 14 11,5 12 13 13 12 12,8 12,3 12,5 III 14 13,5 13 13 12 12 14 13 13,25 12,9 13,1 Jak wykazały badania 1064 uczniów, tj.97,2% nigdy nie próbowało narkotyków. Inicjację narkotykową ma za sobą 30 ankietowanych, co stanowi 2,7% badanej populacji. W porównaniu do badań z 1998r.gdzie inicjację przeszło 7% badanych, odsetek ten uległ znacznemu zmniejszeniu. Średnia wieku inicjacji zarówno dla dziewcząt jak i dla chłopców wynosi około 14 lat. Szczegółowe dane zawiera tabela 11.1 i wykres 8. Tab. 11.1 Wiek inicjacji narkotykowej w mieleckich gimnazjach. KLASY NARKOTYKI G 1 G2 G 3 G 4 dz ch dz ch dz ch dz ch dz ch razem I 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 II 0 0 0 12 0 14 0 14 0 13 13 III 14,5 14 14,5 14 0 14 0 16 14,5 14,5 14,5 Doświadczenia związane z papierosami ma za sobą 42% ankietowanych. Średnia wieku inicjacji wynosi 12 lat, jest wyższa u dziewcząt niż u chłopców. Różnice między klasami II a III są minimalne, natomiast w kl. I obserwuje się zdecydowane obniżenie wieku inicjacji (więcej niż 1 rok w stosunku do starszych klas). Szczegółowe dane zawiera tabela 12.1 i wykres 8. Tab. 12.1 Wiek inicjacji nikotynowej w mieleckich gimnazjach. KLASY PAPIEROSY G 1 G 2 G 3 G 4 dz ch dz ch dz ch dz ch dz ch razem I 12 11 12 10 10 10 11 11 11,3 10,5 10,9 II 12,5 12 13 11,5 14 10 12 12 12,9 11,4 12,1 III 14 12,5 13,5 12 12 11 13 12 13,1 11,9 12,5 Wyk. 8. 14,5 14 13,5 13 12,5 12 11,5 11 ALKOHOL NARKOTYKI PAPIEROSY 16

Jednym z pytań zadanych uczniom było Czy piłeś alkohol w ciągu ostatniego miesiąca?, dzieląc przedmiot pytania na piwo wino, wódkę i inne napoje alkoholowe. Analizując szczegółowe wyniki zamieszczone w tabeli warto zwrócić uwagę na dane dotyczące samego kryterium spożywania alkoholu: 24,9% respondentów piło w ciągu ostatniego miesiąca piwo; 9,9% wino; 14% - wódkę i 11% - inne napoje alkoholowe (szampan, drink). Powyższe wyniki wskazują, że najczęściej pitym napojem alkoholowym przez młodzież jest piwo, którego popularność od lat rośnie nawet wśród dorosłych. Niemałe znaczenie na ilość spożycia piwa ma aktualna moda, ekspansywna i manipulacyjna reklama oraz powszechne przekonanie, że piwo to mniej groźny alkohol niż wódka czy wino. Niepokój wzbudza również fakt sięgania przez co siódme dziecko z grupy badawczej po mocne trunki (wódka). Szczegółowe dane zawiera tabela: 13.1, 13.2, 13.3, 13.4 i wykres 9. Tab. 13.1 Liczba osób spożywająca piwo w ciągu ostatniego miesiąca. KLASA I KLASA II KLASA III RAZEM PIWO G 1 G 2 G 3 G 4 G 1 G 2 G 3 G 4 G 1 G 2 G 3 G 4 dz ch dz ch dz ch dz ch dz ch dz ch dz ch dz ch dz ch dz ch dz ch dz ch L % w ogóle nie piłem 40 35 37 44 40 38 34 42 29 27 40 24 38 35 32 20 37 32 46 16 28 22 40 37 813 74,3 codziennie 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 2 0,2 kilka razy w tygodniu 1 0 0 0 1 1 0 0 1 2 0 2 0 0 1 1 0 1 2 2 1 1 0 0 17 1,6 raz w tygodniu 1 0 1 1 0 0 0 0 1 1 0 7 1 0 0 1 2 1 3 3 4 2 2 0 31 2,8 kilka razy w miesiącu 2 0 4 1 0 1 0 1 3 2 0 5 1 3 2 8 3 3 8 12 4 10 1 2 76 6,9 raz w miesiącu 3 8 3 4 4 5 5 7 14 10 3 8 8 4 9 5 5 5 2 4 10 8 3 10 147 13,4 brak odpowiedzi 0 1 0 0 1 0 0 0 1 0 0 1 0 0 0 2 0 1 0 0 0 1 0 0 8 0,7 Tab. 13.2 Liczba osób spożywająca wino w ciągu ostatniego miesiąca. KLASA I KLASA II KLASA III RAZEM WINO G 1 G 2 G 3 G 4 G 1 G 2 G 3 G 4 G 1 G 2 G 3 G 4 dz ch dz ch dz ch dz ch dz ch dz ch dz ch dz ch dz ch dz ch dz ch dz ch L % w ogóle nie piłem 44 43 39 43 42 42 38 48 40 36 39 37 46 40 45 41 45 41 50 33 36 34 39 43 984 89,9 codziennie 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 kilka razy w tygodniu 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 1 1 0 0 1 1 0 6 0,5 raz w tygodniu 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 2 0 1 0 0 6 0,5 kilka razy w miesiącu 0 0 2 0 0 0 0 0 2 1 1 0 0 0 0 0 0 0 3 1 1 2 0 2 15 1,4 raz w miesiącu 2 0 3 7 3 3 2 2 6 5 3 8 2 2 2 3 1 1 6 1 10 5 2 3 82 7,5 brak odpowiedzi 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 1 0,1 Tab. 13.3 Liczba osób spożywających wódkę w ciągu ostatniego miesiąca. WÓDKA KLASA I KLASA II KLASA III 17 RAZEM

G 1 G 2 G 3 G 4 G 1 G 2 G 3 G 4 G 1 G 2 G 3 G 4 dz ch dz ch dz ch dz ch dz ch dz ch dz ch dz ch dz ch dz ch dz ch dz ch L % w ogóle 46 41 44 46 43 42 37 46 42 37 40 33 44 38 39 36 41 36 50 21 29 30 38 41 940 85,9 nie piłem codziennie 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 kilka razy 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 2 0 1 0 0 4 0,4 w tygodniu raz 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 0 3 1 0 0 10 0,9 w tygodniu kilka razy 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 0 1 0 1 2 1 2 1 4 4 5 1 0 3 28 2,6 w miesiącu raz 1 2 1 4 1 2 3 3 5 4 3 11 4 3 6 6 3 5 6 10 10 10 4 4 111 10,1 w miesiącu brak odpowiedzi 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 1 0,1 Tab. 13.3 Liczba osób spożywająca inne napoje alkoholowe w ciągu ostatniego miesiąca. KLASA I KLASA II KLASA III INNE G 1 G 2 G 3 G 4 G 1 G 2 G 3 G 4 G 1 G 2 G 3 G 4 RAZEM dz ch dz ch dz ch dz ch dz ch dz ch dz ch dz ch dz ch dz ch dz ch dz ch L % w ogóle nie piłem 37 32 35 46 41 44 38 47 40 37 37 39 47 40 36 40 43 40 55 36 46 41 35 41 973 88,9 codziennie 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 kilka razy w tygodniu 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0,1 raz w tygodniu 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 2 0,2 kilka razy w miesiącu 2 1 0 0 0 0 0 0 2 2 2 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 11 1 raz w miesiącu 8 10 10 4 3 1 2 3 6 2 4 7 1 2 11 4 4 3 3 1 1 2 7 7 106 9,7 brak odpowiedzi 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 1 0,1 Wyk.9 Spożycie alkoholu przez badanych w ciągu ostatniego miesiąca. 30% 25% 20% 15% 10% 25% 10% 14% 11% piwo wino wódka inne 5% 0% 1 Ważnym elementem raportu było ustalenie ilości wypalonych papierosów w ciągu ostatniego miesiąca. Z analiz wynika, że 86% dziewcząt i 75% chłopców wcale nie paliło. Natomiast 7% uczniów wypala średnio blisko 5 papierosów dziennie (3,75 - dziew- 18

częta i 6,2 - chłopcy). Warto zauważyć, że wraz z wiekiem rośnie liczba uczniów codziennie palących, przy czym średnia ilość wypalanych papierosów w klasach II i III jest taka sama. Analizując tabelę 14 i wykres 9 dostrzec można pewną prawidłowość, dotyczącą stosunku średniej ilości wypalonych papierosów między dziewczętami i chłopcami w klasach I i III., wynosi ona 1:2, natomiast w klasach II liczba ta jest taka sama, co oznacza, że zarówno chłopcy jak i dziewczęta wypalają taką samą ilość papierosów 205 uczniów deklaruje palenie papierosów w ciągu ostatniego miesiąca, co stanowi 19% wszystkich ankietowanych. Fakt, że prawie co piąty wychowanek ma aktywny kontakt z nikotyną budzi niepokój, a jednocześnie potwierdza codzienną obserwację. Tab.14 Liczba osób palących papierosy w ciągu ostatniego miesiąca. PAPIEROSY KLASA I KLASA II KLASA III dz ch razem w ogóle nie paliłem kilka razy w miesiącu kilka razy w tygodniu dz ch R dz ch R dz ch R L % L % L % 161 147 308 166 139 305 152 117 269 479 86% 403 75% 882 81% 9 16 25 8 18 26 14 20 34 31 5% 54 10% 85 8% 5 7 12 4 7 11 12 11 23 21 4% 25 5% 46 4% codziennie 2 12 14 8 11 19 19 22 41 29 5% 45 10% 74 7% średnia dzienna wypalonych papierosów 2,5 5,6 4,1 5,25 5,6 5,4 3,5 7,4 5,4 3,75 6,2 4,.97 Wyk. 9. kilka razy w tygodniu kilka razy w miesiącu w ogóle nie paliłem codziennie codziennie kilka razy w tygodniu w ogóle nie paliłem kilka razy w miesiącu 19

Kontynuacją wcześniejszego tematu jest analiza danych dotyczących skali i częstotliwości kontaktów młodzieży z narkotykami w ciągu ostatniego miesiąca poprzedzającego badania. Środki nasenne stosowało w tym czasie 6 osób, co stanowi 0,5% badanej populacji, marihuanę 13 osób tj.1% badanych, grzybki halucynogenne 4 osoby tj. 0,4%, amfetaminę i sterydy po 2 osoby tj. 0,2%. Żaden z ankietowanych nie przyznał, że w ciągu ostatniego miesiąca brał klej lub rozpuszczalnik, LSD, kokainę i crak, opiaty bądź inne, nie wymienione rodzaje. W świetle powyższych faktów stwierdzić można, że nie istnieje jeden, preferowany przez młodzież narkotyk co świadczyć może o eksperymentalnym charakterze zażywania narkotyków. Częstotliwość stosowania poszczególnych rodzajów szczegółowo przedstawia tabela 15. Tab. 15 Rodzaje używanych narkotyków w ciągu ostatniego miesiąca. NARKOTYKI środki uspokajające, nasenne stosowane bez zgody lekarza codziennie raz w tygodniu kilka razy w tygodniu raz w miesiącu kilka razy w miesiącu w ogóle nie brałem 1 0 0 4 1 1088 klej, rozpuszczalnik 0 0 0 0 0 1094 marihuana 1 0 0 10 2 1081 amfetamina 0 0 0 2 0 1092 grzybki halucynogenne 0 0 1 2 1 1090 sterydy 1 0 0 1 0 1092 LSD 0 0 0 0 0 1094 kokaina, crak 0 0 0 0 0 1094 opiaty (morfina, heroina, opium, kompot) 0 0 0 0 0 1094 inne 0 0 0 0 0 1094 Pytanie nt. dostępności narkotyków dotyczyło opinii młodzieży o możliwości ewentualnego zakupu a nie osobistych doświadczeń z takich prób. Dla 29% uczniów taki zakup byłby w ich ocenie niemożliwy, tyle samo (29%) odpowiedziało, że nie wie czy zdobycie narkotyków jest łatwe czy trudne. Zdaniem 16% uczniów kupienie przez nich narkotyków byłoby łatwe, dla 11% bardzo łatwe, 9% trudne, 6% bardzo trudne. Wśród gimnazjalistów z wiekiem wzrasta przeświadczenie o łatwym i bardzo łatwym dostępie do narkotyków a maleje, że jest on niemożliwy. Dokładne dane zawiera tabela 16 i wykres 10 20

Tab. 16 Dostępność narkotyków w opinii badanej młodzieży. DOSTĘPNOŚĆ NARKOTRYKÓW klasa pierwsza klasa druga klasa trzecia RAZEM G1 G2 G3 G4 R G1 G2 G3 G4 R G1 G2 G3 G4 R L % Niemożliwe 41 29 32 35 137 29 24 29 26 108 26 15 13 20 74 319 29% Bardzo trudne 7 10 16 10 43 11 5 9 6 31 2 11 9 4 26 100 9% Trudne 5 5 8 4 22 3 7 8 5 23 8 10 2 6 26 71 6% Łatwe 8 13 7 4 32 14 17 12 11 54 16 26 31 13 86 172 16% Bardzo łatwe 8 13 6 2 29 7 10 12 8 37 13 9 19 9 50 116 11% Nie wiem 21 25 21 35 102 26 27 20 35 108 25 27 16 38 106 316 29% Wyk. 10. Nie wiem 29% Nie możliwe 29% Bardzo łatwe 11% Łatwe 16% Trudne 6% Bardzo trudne 9% Badania wykazały również w jakich ilościach młodzież spożywa alkohol, a także jaki gatunek alkoholu spożywany jest najczęściej. 318 uczniów gimnazjum (29,1%) przyznało, że ostatnio wypitym alkoholem był szampan. Średnia jednorazowego spożycia tego trunku wynosiła 1,75 lampki na osobę, deklarującą spożywanie alkoholu. Należy pamiętać, że badania odbyły się prawie bezpośrednio po świętach i sylwestrze i w czasie karnawału, co z pewnością miało wpływ na ilość wypitych trunków, zwłaszcza szampana. 272 badanych (24,8%) zadeklarowało, że ostatnio piło piwo w ilości 1,6 puszki na osobę, 158 osób (14,4%) wskazało wódkę jako ostatnio pity alkohol (średnio - 2,1 kieliszka). Analizując tabelę 17.1 zauważyć można wzrost spożycia alkoholu wraz 21

z wiekiem. Tendencja ta dotyczy wódki a szczególnie piwa, którego spożycie w klasach II i III wzrosło dwukrotnie w porównaniu do klas I. Tab. 17.1 Liczba ankietowanych spożywających jednorazowo alkohol ALKOHOL KLASA I KLASA II KLASA III dz ch R dz ch R dz Ch R dz ch R Puszek (butelek) piwa 21 37 58 42 65 107 38 69 107 101 171 272 Lampek wina 14 19 33 21 18 39 24 21 45 59 58 117 Lampek szampana 50 41 91 60 56 116 69 42 111 179 139 318 Kieliszków wódki 12 20 32 22 27 49 32 45 77 66 92 158 Drinków 8 9 17 13 15 28 20 11 32 41 35 76 Tab. 17.2 Średnia ilości jednorazowo spożytego alkoholu. Rodzaje napojów alkoholowych KLASA I KLASA II KLASA III dz ch R dz ch R dz ch R dz ch R Puszek (butelek) piwa 1,1 1,7 1,4 1,5 2,1 1,8 1,5 1,8 1,65 1,4 1,8 1,6 Lampek wina 1,6 1,7 1,65 1,2 2,3 1,75 2,0 3,0 2,5 1,7 2,3 2,0 Lampek szampana 1,6 2,1 1,85 1,5 2,0 1,75 1,5 2,1 1,8 1,5 2,0 1,75 Kieliszków wódki 1,2 2,1 1,65 2,2 3,8 3,0 2,5 2,8 2,65 2,0 2,2 2,1 Drinków 1,0 1,5 1,25 0,9 1,8 1,35 1,6 1,6 1,6 1,2 1,6 1,4 Stosowanie środków psychoaktywnych pociąga za sobą negatywne konsekwencje, które były przedmiotem dalszej ilościowej i jakościowej analizy. 71% (444 osoby) spośród tych, którzy mieli kontakt ze środkami psychaktywnymi deklaruje, że nie doświadczyli żadnych kłopotów ani szkód z tego powodu. 29% (181 osób) spośród nich przyznaje, że mieli z tego powodu pewne problemy. Jeżeli chodzi o alkohol, to najwięcej problemów młodzież miała po jego spożyciu z rodzicami 41,9%, 26,5% przyznaje, że alkohol był przyczyną kłótni i sprzeczek, a 19,8% stwierdza, że pod wpływem alkoholu uczestniczyła w bójkach i przepychankach. Dane ilustruje tabela 18.1 i wykres 11. 22

Wyk.11 nie doświadczyli szkód 71% doświadczyli szkód 29% Tab. 18.1 Szkody wynikające z picia alkoholu. ALKOHOL KLASA I KLASA II KLASA III dz ch R dz ch R dz ch R dz ch R % Problemy z rodzicami 3 7 10 17 10 27 18 21 39 38 38 76 41,9 Problemy z nauczycielami 0 0 0 2 0 2 1 6 7 3 6 9 4,9 Problemy z przyjaciółmi 5 2 7 3 1 4 9 4 13 17 7 24 13,2 Problemy z policją 1 1 2 5 5 10 2 6 8 8 12 20 11,0 Gorsze wyniki w nauce 4 2 6 2 4 6 5 9 14 11 15 26 14,3 Kłótnie, sprzeczki 5 2 7 6 4 10 16 15 31 27 21 48 26,5 Przepychanka, bójka 2 3 5 2 5 7 6 18 24 10 26 36 19,8 Wypadek lub uszkodzenie ciała 0 1 1 0 2 2 5 5 10 5 8 13 7,1 Utrata pieniędzy lub rzeczy 4 0 4 5 3 8 8 15 23 17 18 35 19,3 Zniszczenie rzeczy lub ubrania 0 0 0 4 2 6 9 7 16 13 9 22 12,1 Niechciane doświadczenia seksualne 1 2 3 1 3 4 2 2 4 4 7 11 6,0 W przypadku narkotyków 17 osób (1,5% wszystkich badanych a 56,6% spośród tych, którzy mieli kontakt z narkotykami) przyznaje, że miało problemy z powodu ich zażywania: 6 osób - gorsze wyniki w nauce, 3 - problemy z przyjaciółmi. Szczegółowe dane pokazuje tabela 18.2 i wykres 11. Tab. 18.2 Szkody wynikające z zażywania narkotyków. NARKOTYKI KLASA I KLASA II KLASA III dz ch R dz ch R dz ch R dz ch R Problemy z rodzicami 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Problemy z nauczycielami 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Problemy z przyjaciółmi 0 0 0 0 0 0 3 0 3 3 0 3 Problemy z policją 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Gorsze wyniki w nauce 0 1 1 0 1 1 1 3 4 1 5 6 Kłótnie, sprzeczki 0 0 0 0 0 0 0 1 1 0 1 1 Przepychanka, bójka 0 0 0 0 0 0 0 1 1 0 1 1 Wypadek lub uszkodzenie ciała 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Utrata pieniędzy lub rzeczy 0 0 0 0 0 0 2 0 2 2 0 2 Zniszczenie rzeczy lub ubrania 0 0 0 0 0 0 0 2 2 0 2 2 Niechciane doświadczenia seksualne 0 0 0 0 0 0 0 2 2 0 2 2 23

Tab.19 Objawy po spożyciu alkoholu. Objawy spożycia alkoholu KLASA I KLASA II KLASA III dz ch razem dz ch R dz ch R dz ch R L % L % L % Zawroty głowy 32 26 58 27 32 59 52 44 96 111 37,0 102 31,4 213 34,0 Wymioty 1 2 3 11 8 19 32 21 53 44 14,6 31 9,5 75 12,0 Zaburzenia równowagi 25 8 33 20 29 49 34 33 67 79 26,3 70 21,8 149 23,8 Trudności w mowie 12 3 15 5 8 13 19 23 42 36 12,0 34 10,5 70 11,2 Wesołkowatość 31 31 62 52 53 105 66 67 133 149 49,6 151 46,9 300 48,0 pobudliwość 3 5 8 10 9 19 13 22 35 26 10,6 36 11,2 62 9,9 senność 13 12 25 16 24 40 25 17 42 54 18,0 53 16,5 107 17,1 smutek, melancholia 1 1 2 1 1 2 14 6 20 16 5,3 8 2,5 24 3,8 śmiałość, odwaga 25 21 46 39 40 79 51 54 105 115 38,3 115 35,7 230 36,8 obniżenie samokontroli 8 2 10 6 4 10 13 19 32 27 9,0 25 7,7 52 8,3 spadek sprawności intelektualnej 1 2 3 3 1 4 5 8 13 9 3,0 11 3,4 20 3,2 urwał mi się film 4 7 11 5 11 16 14 12 26 23 7,6 30 9,3 53 8,4 rozmowność 17 14 31 25 29 54 47 37 84 89 39,6 80 24,9 169 27,0 agresja 2 5 7 5 8 13 5 9 14 12 4,0 22 6,8 34 5,4 Spośród 57% ankietowanych, którzy zadeklarowali spożycie alkoholu, część z nich doświadczyła niepożądanych objawów. 48% stwierdziło, że była to wesołkowatość, 36,8% - śmiałość i odwaga, a 34% przyznało, że alkohol spowodował u nich zawroty głowy. Niepokojącym zjawiskiem jest fakt, że 8,4% doświadczyło tzw. urwania się filmu, co może już świadczyć o wypijaniu znacznych ilości alkoholu. Dokładny wykaz objawów przedstawia tabela 19. Następne pytanie skierowane do gimnazjalistów pozwoliło zbadać jaki charakter ma ich styl picia alkoholu. 56% badanych stwierdziło, że pytania o styl picia ich nie dotyczą, 23% przyznało, że korzysta z przypadkowych okazji do wypicia alkoholu. 20% ankietowanych planuje wraz z rówieśnikami spotkania, na których będą pić alkohol. Zaledwie 1% respondentów określa swój styl picia jako systematyczne spotkania z nastawieniem na picie alkoholu. Powyższe wyniki w powiązaniu z danymi dotyczącymi inicjacji alkoholowej, wskazują na środowisko rówieśnicze jako znaczące źródło oddziaływań na zachowanie i postawy jednostki. Dane zawiera tabela 20 i wykres 12. 24

Tab. 20 Styl picia alkoholu przez młodzież Styl picia KLASA I KLASA II KLASA III dz ch razem dz ch R dz ch R dz ch R L % L % L % nie dotyczy* 124 119 243 111 98 209 92 66 158 327 58% 283 53% 610 56% zaplanowanych wcześniej spotkań z rówieśnikami korzystania z przypadkowych okazji wypicia alkoholu systematycznych spotkań z nastawieniem na picie alkoholu 20 27 47 31 37 68 55 50 105 106 19% 114 21% 220 20% 32 41 73 39 39 78 49 54 103 120 22% 134 25% 254 23% 1 1 2 5 1 6 1 1 2 7 1% 3 1% 10 1% * kategoria obejmuje osoby, które nigdy nie piły alkoholu i te których kontakt z nim miał charakter incydentalny, w związku z tym nie mieszczą się w podanych kategoriach stylu picia Wyk.12 56% 20% 1% 23% nie dotyczy zaplanowanych wcześniej spotkań z rówieśnikami korzystania z przypadkowych okazji wypicia alkoholu systematycznych spotkań z nastawieniem na picie alkoholu W celu określenia możliwości nabycia przez młodzież alkoholu i papierosów w punktach handlowych, dokonano analizy odpowiedzi na pytanie Czy kiedykolwiek sprzedawca odmówił Ci sprzedaży alkoholu i papierosów?. Wyniki badań wskazują, że aż 65,2% badanych nigdy 25

ALKOHOL nie próbowało kupić alkoholu; 55,6% spośród kupujących odpowiedziało, że próbowało kupić, ale sprzedawca odmówił im sprzedaży; 44,4% przyznało, że nie miało z zakupem problemów. Szczegółowe dane zawiera tabela 21.1 i 21.3 oraz wykres 13. Tab. 21.1 ALKOHOL KLASA I KLASA II KLASA III dz ch razem dz ch R dz ch R dz ch R L % L % L % nie kupowali 138 125 263 129 100 229 132 89 221 399 71,3 314 58,8 713 65,2 kupowali 39 63 102 57 75 132 65 82 147 161 28,7 220 41,2 381 34,8 Znacznie łatwiej jest kupić młodzieży papierosy. 57,4% uczniów stwierdziło, że nie próbowało kupić papierosów. Dla 36,9% spośród kupujących taka próba skończyła się niepowodzeniem, a 63,1% badanych sprzedawca nie odmówił sprzedaży. Fakt, że co drugie dziecko nie miało problemów z zakupem papierosów, świadczy o nieprzestrzeganiu obowiązującego prawa, braku odpowiedzialności i kierowaniu się głównie chęcią zysku. Dokładne wyniki zawarto w tabeli 21.2 i 21.3 oraz wykres 14 Tab. 21.2. PAPIEROSY KLASA I KLASA II KLASA III dz ch razem dz ch R dz ch R dz ch R L % L % L % nie kupowali 121 103 224 118 95 213 103 88 191 342 61,1 286 53,6 628 57,4 kupowali 56 85 141 68 80 148 94 83 177 218 38,9 248 46,4 466 42,5 Tab. 21.3 Dostępność alkoholu i papierosów dla młodzieży w punktach handlowych KRYTERIUM KLASA I KLASA II KLASA III dz ch razem dz ch R dz ch R dz ch R L % L % L % sprzedawca odmówił sprzedawca nie odmówił 20 31 51 25 51 76 34 51 85 79 49,1 133 60,4 212 55,6 19 32 51 32 24 56 31 31 62 82 50,9 87 39,5 169 44,4 26

PAPIEROSY sprzedawca odmówił sprzedawca nie odmówił 22 26 48 19 42 61 31 32 63 72 33,0 100 40,3 172 36,9 34 59 93 49 38 87 63 51 114 146 66,9 148 59,7 294 63,1 Wyk. 13 Dostępność alkoholu w punktach sprzedaży sprzedawca nie odmówił 44% sprzedawca odmówił 56% Dostępność papierosów w punktach sprzedaży sprzedawca nie odmówił 63% sprzedawca odmówił 37% Wyk.14 Ważnym celem prowadzonych badań było sprawdzenie skuteczności profilaktyki poprzez poznanie źródeł i zakresu wiedzy gimnazjalistów nt. szkodliwości używania środków psychoaktywnych, ich opinii dotyczącej celów profilaktyki szkolnej i oczekiwań młodzieży co do jej form. Głównym źródłem wiedzy o szkodliwości narkotyków, papierosów i alkoholu dla ankietowanych są programy profilaktyczne 60,4 % uczniów wymienia je jako źródło takiej informacji, artykuły w prasie, telewizja, radio 55,3%; zajęcia na godzinach wychowawczych - 52,4%. Jedynie 1,4% badanej populacji przyznało, że nie ma wiadomości na ten temat. Pozostałe źródła wiedzy o szkodliwości używania środków psychoaktywnych przedstawia tabela 22 i wykres 15. Tab. 22 Źródła wiedzy na temat szkodliwości środków psychoaktywnych. 27

RAZEM FORMY ZAJĘĆ PROFILAKTYCZNYCH KLASA I KLASA KLASA II III L % w czasie programu profilaktycznego lub innych zajęć szkolnych 173 224 264 661 60,4 w czasie zajęć na godzinie wychowawczej 193 197 184 574 52,4 w domu, w rozmowie z rodzicami 148 125 138 411 37,5 w rozmowie z kolegami, koleżankami 84 82 91 257 23,4 z artykułów w prasie, z telewizji, radia itp. 188 201 217 606 55,3 z książki o tej tematyce 47 62 75 184 16,8 nie mam wiadomości na ten temat 6 5 5 16 1,4 Inne (internet, kino, teatr) 7 3 16 26 2,3 Wyk. 15 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% w czsie programu profilaktycznego lub innych zajęć szkolnych w czasie zajęć na godzinie w ychow aw czej w domu, w rozmow ie z rodzicami w rozmow ie z kolegami, koleżankami z artykułów w prasie, z telew izji, radia itp. z książki o tej tematyce nie mam w iadomości na ten temat Inne (internet, kino, teatr) Odpowiedzi na kolejne pytanie pozwoliły zebrać informacje nt. tego jak uczniowie postrzegają cele prowadzonej profilaktyki. Zdaniem 61% ankietowanych zajęcia z profilaktyki uzależnień mają na celu przekazanie prawdziwej wiedzy o uzależnieniach, 32,8% zastraszanie skutkami używania alkoholu, narkotyków i papierosów, 23,9% nabycie umiejętności radzenia sobie w życiu. Biorąc pod uwagę, że dominującym źródłem wiedzy na temat środków psychoaktywnych są prowadzone programy profilaktyczne i zajęcia na godzinach wychowawczych, stwierdzić należy wysoką 28

edukacyjną skuteczność działań profilaktycznych w szkole. Dane zamieszcza tabela 23 i wykres 16. Tab. 23 Opinie młodzieży na temat celów profilaktyki w szkole. CELE PROFILAKTYKI zastraszyć skutkami używania środków odurzających przekazania prawdziwej wiedzy o uzależnieniach nabycie umiejętności radzenia sobie w życiu KLASA I KLASA II KLASA III RAZEM L % 106 129 124 359 32,8 194 218 256 668 61,0 77 91 94 262 23,9 pomoc w lepszym poznaniu siebie 57 51 54 162 14,8 nie mam zdania 76 52 30 158 14,4 Wyk. 16 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% zastraszyć skutkami używ ania środków odurzających przekazania prawdziwej wiedzy o uzależnieniach nabycie umiejętności radzenia sobie w życiu pomoc w lepszym poznaniu siebie nie mam zdania Najbardziej preferowaną formą zajęć profilaktycznych są: projekcja filmów (65,1% uczniów wybrało tę formę zajęć), spotkania z zaproszonym gościem (42,8%), lekcje wychowawcze (21,7%) i spektakle teatralne (21,2%). Dane zawiera tabela 24 i wykres 17. Tab. 24 Preferowane formy zajęć profilaktycznych. FORMY ZAJĘĆ PROFILAKTYCZNYCH KLASA I KLASA II KLASA III RAZEM L % 29

projekcja filmów 242 236 235 713 65,1 spektakle teatralne 77 67 88 232 21,2 spotkania z zaproszonym gościem 131 147 191 469 42,8 zajęcia warsztatowe 41 48 58 147 13,4 lekcja wychowawcza 83 93 62 238 21,7 program profilaktyczny 61 63 71 195 17,8 Inne (sport) 5 4 8 17 1.5 Wyk. 17 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% projekcja filmów lekcja wychowawcza program profilaktyczny Inne (sport) 1 spotkania z zaproszonym g spektakle teatralne zajęcia warsztatowe Wśród badanej populacji nie ma istotnych różnic co do oceny szkodliwości stosowania substancji psychoaktywnych w zależności od różnej częstotliwości ich używania. Systematyczne palenie papierosów (jedną lub więcej paczek dziennie) za wysoko ryzykowne uznało 75,3% uczniów klas I, 74,5% uczniów kl. II., 78,2% klas III. Systematyczne picie alkoholu jest obarczone dużym ryzykiem zdaniem 75,1% uczniów klas I, 81,9% uczniów. kl. II, 76,9% uczniów kl. III. Warto zwrócić uwagę, że ankietowani dostrzegają także niebezpieczeństwo sięgania po alkohol z małą częstotliwością: od czasu do czasu. Wśród uczniów kl.i jako umiarkowanie ryzykowne uznało je 24,9%, bardzo ryzykowne 21,9%; uczniowie kl.ii ocenili to ryzyko następująco: umiarkowane-30,4%, duże 19,3% ; natomiast uczniowie kl. III odpowiednio 30,1% i 12,7%. Za najbardziej szkodliwe ankietowani uznali zażywanie narkotyków w każdej częstotliwości. Systematyczne branie narkotyków stanowi duże ryzyko w ocenie 85,2% uczniów kl.i, 87,8% uczniów kl.ii, 91% uczniów kl.iii. Warto podkreślić, że świadomość szkodliwości sięgania po narkotyki rośnie wraz z wiekiem ankietowanych, jednocześnie odsetek osób, które nie potrafią ocenić tego ryzyka maleje wraz z ich wie- 30

kiem. Branie narkotyków od czasu do czasu za bardzo niebezpieczne uznało:58,3% uczniów kl. I, 60,9% - kl. II, 62,2% - kl. III. Sporadyczne kontakty z narkotykami jako bardzo ryzykowne określiło 47,6% uczniów kl. I, 49% uczniów kl. II, 46,1% uczniów kl. III. Szczegółową ocenę stopnia ryzyka sięgania po środki psychoaktywne przedstawia tabela 25.1, 25.2 i 25.3. Tab.25.1 Ocena stopnia ryzyka stosowania środków psychoaktywnych przez uczniów klas pierwszych. KLASA I pala papierosy od czasu do czasu palą jedną lub więcej paczek papierosów piją alkohol raz czy dwa razy piją alkohol od czasu do czasu piją alkohol systematycznie zażywają narkotyki raz czy dwa razy zażywają narkotyki od czasu do czasu zażywają narkotyki systematycznie nie ma ryzyka małe ryzyko umiarkowane ryzyko duże ryzyko nie wiem L % L % L % L % L % 26 7,1 113 30,9 110 30,1 77 21,1 39 10,6 6 1,6 12 3,3 46 12,6 275 75,3 26 7,1 83 22,7 96 26,3 73 20,0 61 16,7 52 14,2 30 8,2 115 31,5 91 24,9 80 21,9 49 13,4 3 0,8 10 2,7 30 8,2 274 75,1 48 13,1 8 2,1 62 16,9 64 17,5 174 47,6 57 15,6 5 1,3 15 4,1 76 20,8 213 58,3 56 15,3 2 O,5 0 0,0 8 2,1 311 85,2 44 12,1 Tab.25.2 Ocena stopnia ryzyka stosowania środków psychoaktywnych przez uczniów klas drugich. KLASA II pala papierosy od czasu do czasu palą jedną lub więcej paczek papierosów piją alkohol raz czy dwa razy nie ma małe ryzyko umiarkowane duże ryzyko ryzyka ryzyko nie wiem L % L % L % L % L % 22 6,1 115 31,8 128 35,4 56 15,5 40 11,1 5 1,3 8 2,2 43 11,9 269 74,5 36 10,0 88 24,3 101 27,9 77 21,3 50 13,8 45 12,4 31

piją alkohol od czasu do czasu piją alkohol systematycznie zażywają narkotyki raz czy dwa razy zażywają narkotyki od czasu do czasu zażywają narkotyki systematycznie 35 9,6 108 29,9 110 30,4 70 19,3 38 10,5 2 0,5 6 1,6 27 7,4 296 81,9 30 8,3 12 3,3 52 14,4 76 21,1 177 49,0 44 12,1 7 1,9 13 3,6 74 20,4 220 61,9 47 13,0 1 0,2 0 0,0 11 3,0 317 87,8 32 8,8 Tab.25.3 Ocena stopnia ryzyka stosowania środków psychoaktywnych przez uczniów klas trzecich. KLASA III pala papierosy od czasu do czasu palą jedną lub więcej paczek papierosów piją alkohol raz czy dwa razy piją alkohol od czasu do czasu piją alkohol systematycznie zażywają narkotyki raz czy dwa razy zażywają narkotyki od czasu do czasu zażywają narkotyki systematycznie nie ma ryzyka małe ryzyko umiarkowane ryzyko duże ryzyko nie wiem L % L % L % L % L % 31 8,4 123 33,4 129 35,1 57 15,4 28 7,6 2 0,5 5 1,3 47 12,7 288 78,2 26 7,1 122 33,1 129 35,1 54 14,6 33 8,9 30 8,1 55 14,9 126 34,2 111 30,1 47 12,7 29 7,8 8 2,1 6 1,6 42 11,4 283 76,9 29 7,8 12 3,2 50 13,5 80 21,7 170 46,1 56 15,1 4 1,1 18 4,8 68 18,4 229 62,2 49 13,7 3 0,8 0 0,0 3 0,8 335 91,0 27 7,3 W N I O S K I 1. Środowisko rówieśnicze odgrywa decydującą rolę przy dokonywaniu wyborów, kształtowaniu postaw i zachowaniu się jednostki. Młodzież sięga po alkohol, zdaniem ankietowanych, głównie po to,aby przypodobać się grupie rówieśniczej. Kiedy ma problemy i chce sobie poprawić nastrój korzysta z pomocy i doradztwa przyjaciela, rówieśnika. Ponadto ankietowani, którzy mają za sobą inicjację alkoholową, nikotynową, narkotykową stwierdzili, że pierwszymi, którzy ich częstowali byli koledzy. Działo się to najczęściej na podwórku,a więc tam gdzie gromadzi się 32