ALKOHOL W ŻYCIU MIELECKIEJ MŁODZIEŻY SZKÓŁ PODSTAWOWYCH

Transkrypt

1 R A P O R T ALKOHOL W ŻYCIU MIELECKIEJ MŁODZIEŻY SZKÓŁ PODSTAWOWYCH MIELEC - GRUDZIEŃ -1998

2 SPIS TREŚCI: I. Wprowadzenie... 3 II. Wybrane aspekty rozwoju jednostki w wieku dorastania... 3 III. Szkody związane z piciem alkoholu przez nieletnich... 4 IV. Analiza materiału empirycznego Opis grupy badanej Prezentacja uzyskanych wyników... 7 V. Wnioski

3 I. WPROWADZENIE. Ostatnie lata to okres nieustannych przemian społecznych, które poza niewątpliwymi skutkami pozytywnymi przyczyniły się do dezorganizacji życia całego społeczeństwa. Jednym z jej objawów jest dewaluacja wartości uznawanych przez ogół społeczeństwa oraz znaczny wzrost zjawisk patologicznych, w dużej mierze obejmujących swym zasięgiem młodzież a nawet dzieci. Wydaje się, że szczególnie rozpowszechnionym negatywnym zjawiskiem jest wzrost nadmiernego spożycia napojów alkoholowych ze wszystkimi jego skutkami zdrowotnymi, psychologicznymi i społecznymi wśród młodzieży. Jak wynika z badań ogólnopolskich, inicjacja alkoholowa u dzieci dokonuje się najczęściej w wieku lat (tj. w VI - VIII klasie szkoły podstawowej). Fakt ten stał się impulsem do podjęcia badań nad tym niepokojącym zjawiskiem na naszym terenie. Głównym celem raportu jest zdiagnozowanie problemu spożywania napojów alkoholowych, jego zakresu i skali, wśród uczniów mieleckich szkół podstawowych klas siódmych i ósmych. W raporcie podjęto również próbę określenia zjawiska używania przez badaną młodzież narkotyków, a w szczególności ich dostępności na terenie naszego miasta jak również palenia papierosów. II. WYBRANE ASPEKTY ROZWOJU JEDNOSTKI W WIEKU DORASTANIA. Wiek dorastania to niezwykły czas w życiu i rozwoju każdego człowieka a od jego przebiegu zależy jakimi ludźmi będziemy w przyszłości. Charakterystyczną cechą tego okresu jest dynamiczny rozwój wielu obszarów osobowości (dojrzewanie fizyczne, intensywny rozwój umysłowy, emocjonalny i społeczny). Centralne znaczenie w rozwoju umysłowym odgrywają procesy myślowe - pogłębia się zdolność analizy i syntezy, rozwija się myślenie abstrakcyjne. Koreluje to z charakterystycznym krytycyzmem, którego obiektem stają się ludzie z najbliższego otoczenia i rzeczywistość społeczna. W tym okresie kształtują się zainteresowania, poglądy i przekonania. Duża rolę odgrywa w tym wyobraźnia znajdująca swój wyraz w marzeniach i twórczości młodzieży. Wiąże się ona z rozwojem myślenia hipotetycznodestrukcyjnego pozwalającego na snucie przypuszczeń na temat swych losów w przyszłości. Treść marzeń i fantazji zależy w dużym stopniu od warunków życia, stopnia zaspokajania potrzeb, nastawienia do życia i aspiracji. Z drugiej strony wyobraźnia ściśle współdziała 3

4 z rozwojem uczuciowym, a głównie ze wzmożoną emocjonalnością tj. niezwykłą intensywnością przeżyć, chwiejnością emocjonalną czyli łatwością przechodzenia w skrajne stany uczuciowe. Źródłem tych cech są szybkie zmiany fizjologiczne i hormonalne odbijające się ujemnie na psychice dorastającego, co prowadzi do spiętrzenia się sytuacji stresowych w jego życiu. Okres dorastania koncentruje się wokół kształtowania osobowości młodzieży poprzez rozwój samodzielności, wyodrębnienia się własnego ja. Proces ten odbywa się głównie pod wpływem indywidualnych właściwości jednostki i jej doświadczeń życiowych, jak również otoczenia społecznego (tj. opinii i oceny dorosłych i kolegów, sukcesów i niepowodzeń itp.). Ten przełomowy okres obfituje w wiele uniesień twórczych, sukcesów, ale także w konflikty, bunt przeciw autorytetom dorosłych, szukanie aprobaty wśród rówieśników, podejmowanie samodzielnych decyzji wpływających na późniejsze życie. Jest to trudny czas dla młodego człowieka, charakteryzujący się wieloma sytuacjami kryzysowymi, które wzbudzają niejednokrotnie negatywne stany emocjonalne. Z racji tego faktu, wielu młodych ludzi często poszukuje różnych środków, które by im pomogły przejść ten okres rozwojowy, zmniejszały przeżywane stany emocjonalne, podkolorowywały otaczający świat Na pierwszą linię wysuwają się tu substancje psychoaktywne, wpływające na przeżywany nastrój, tj. alkohol, narkotyki, tabletki. Ten stan rzeczy ma poważne znaczenia dla późniejszego życia młodych ludzi, przede wszystkim ze względu na możliwość utrwalania się schematów działań w trudnych sytuacjach życiowych. Z racji powszechnej dostępności substancji psychoaktywnych, zauważa się w ostatnim okresie eskalację wielce niepokojącego zjawiska - jakim jest nadużywanie środków psychoaktywnych przez młodzież. III. SZKODY ZWIĄZANE Z PICIEM ALKOHOLU PRZEZ NIELETNICH W powszechnej opinii specjalistów zagadnienie szkód związanych z piciem alkoholu przez nieletnich jest jednym z kluczowych w problematyce alkoholowej. Jego ważność jest wyznaczona zarówno ciężarem gatunkowym tych szkód, jak i skalą (zasięgiem tych szkód). Uważa się, że w przedziale wieku właśnie alkohol jest główną przyczyną zgonów i inwalidztwa. Lista konkretnych szkód związanych z piciem jest bardzo długa. W oparciu o badania polskie i obce wymienia się: wypadki i wynikające z nich zgony, kalectwa, samobójstwa, popełnianie przestępstw, gwałty, ryzykowny seks, zwichnięcie kariery szkolnej i zawodowej, konflikty z otoczeniem, konflikty z rodzicami, ułatwienie kontaktu z innymi szkodliwymi substancjami, wczesne szkody zdrowotne. 4

5 Oprócz tych dramatycznych skutków picia są i mniej rzucające się w oczy, ale znacznie szerzej rozpowszechnione: ograniczenie aspiracji życiowych, zawężenie dążeń, a przede wszystkim - straty w rozwoju. Młody człowiek ma swoiste zadania rozwojowe. Jeśli zdecyduje się rozwiązywać je przy pomocy alkoholu, to najczęściej nie nauczy się innych rozwiązań. Będzie poprzestawał na sztucznych protezach polepszania samopoczucia, ułatwiania kontaktów z innymi ludźmi czy zabawy. Większość wskazanych szkód ma charakter doraźny, powstaje natychmiast w momencie picia, a nie po latach. Taki stan rzeczy skłania do sformułowania ważnej zasady. Oddziaływanie na młodych ludzi powinno osiągać cel w postaci zatrzymania ich picia i tu i teraz, a nie tylko zapobiegania odległym szkodom. Nie można spokojnie obserwować jak nastolatek upija się i liczyć na to, że po latach zgłosi się do grupy AA lub na terapię. Należy albo maksymalnie odsunąć jego inicjacją alkoholową albo na drodze interwencji zatrzymać używanie alkoholu. Struktura spożycia alkoholu przez młodzież przypomina strukturę notowaną u dorosłych: i tu i tam istnieje tzw. grupa ryzyka, czyli odsetek 15 do 25% populacji, który rzeczywiście pije dużo i ryzykownie. Nawet pojedynczy incydent upicia się bez przynależności do grupy ryzyka, może spowodować nieodwracalne straty w życiu konkretnej młodej osoby. W wieku dojrzewania picie alkoholu jest zjawiskiem powszechnym. Przykładowo w USA przed 13 rokiem życia alkohol pije 30% chłopców i 22% dziewcząt, natomiast liczby te rosną znacznie w wieku 18 lat i wnoszą odpowiednia chłopcy 92% i dziewczęta 73%. Pomimo rozpowszechnienia wśród młodzieży zwyczaju picia alkoholu, ciągle jest ona nieświadoma skutków wywołanych przez alkohol jako środek uzależniający. Fakty pokazują, że młodzi ludzie znacznie częściej niż dorośli wierzą w różnego rodzaju mity związane z alkoholem. Przykładowo wierzą oni, że najpopularniejszy napój jakim jest piwo, w znacznie mniejszym stopniu szkodzi niż alkohol wysokoprocentowy. Badania w USA wykazały, że 42% młodzieży uważa wypicie w ciągu 2 godzin ok. 7 puszek piwa nie powoduje ryzyka upicia się. Tylko 8% spośród nich jest świadoma tego, że pod wpływem alkoholu znacznie pogarsza się zdolność prowadzenia samochodu. Nie biorą oni także pod uwagę możliwości wypadku samochodowego ani tego, że może się on skończyć poważnym okaleczeniem lub śmiercią. Młodzież pije alkohol na wiele różnych sposobów, z których niektóre są tylko naturalnym przejawem procesu dojrzewania, charakteryzującym się między innymi tym, że alkohol jest jedną z tych rzeczy, którą należy spróbować. Skoro picie alkoholu jest dość istotną cechą społeczności dorosłych, nic więc dziwnego, że młodzi ludzie dążący do dorosłości spróbują i 5

6 tego. Picie jest jednak bardzo często przejawem formy buntu lub zachowania ryzykownego. Poniższy wykres I obrazuje wiek inicjacji alkoholowej młodzieży na podstawie Raportu 1994 przeprowadzonego w Polsce, na zlecenie Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Średni wiek inicjacji w zakresie picia alkoholu w tej grupie badanych (15-19 latków) wynosił: - dla chłopców - 14 lat - dla dziewcząt - 15 lat 80,00% Chłopcy 60,00% Dziewczęta 40,00% 20,00% 7,8% 1,9% 41% 24,6% 51,2% 73,5% 0,00% do 10 lat lat pow. 15 lat W ostatnim okresie podejmuje się wiele prób badawczych mających na celu rozpoznanie przyczyn tego zjawiska i opracowanie skutecznych metod jego zapobiegania IV. ANALIZA MATERIAŁU EMPIRYCZNEGO. 1. Opis grupy badanej. Ogółem przebadano 1075 respondentów, uczniów klas VII i VIII, w tym chłopców 568, dziewcząt 507, w wieku od 13 do 14 lat, uczęszczających do wszystkich szkół podstawowych z terenu gminy Mielec. W każdej szkole, oprócz szkół podstawowych nr 10 i 12, do badań wybrano losowo po dwie klasy siódme i dwie klasy ósme. Badania przeprowadzono w miesiącu październiku i listopadzie 1998 roku, w oparciu o anonimową ankietę składającą się z 19 pytań. Pierwsza część ankiety (pytania od 1do 3) obejmowała swoim zakresem pytania natury ogólnej dotyczące postaw życiowych badanych. Część zasadnicza (pytania od 4 do 16) dotyczyła postaw młodzieży wobec substancji psychoaktywnych takich jak alkohol i narkotyki, a także papierosy. Natomiast w części ostatniej, (pytania od 17 do 19) dokonano próby oceny efektów dotychczasowej profilaktyki prowadzonej wśród uczniów mieleckich szkół podstawowych. (wzór ankiety załączono do niniejszego raportu). Ankietowani niejednokrotnie zakreślali więcej niż jedną odpowiedź na zadane pytanie, stąd liczba odpowiedzi nie zawsze jest zgodna z liczbą ankietowanych. 6

7 2. Prezentacja uzyskanych wyników. Analiza jakościowa i ilościowa została dokonana z zachowaniem kolejności pytań zawartych w ankiecie. Na wstępie przeprowadzono analizę postawy życiowej badanej młodzieży, z której wynika, iż zdecydowana większość badanych 60% jest średnio zadowolona ze swojego dotychczasowego życia, co zostało przedstawione w Tabeli I, natomiast 28% badanych akceptuje w pełni swoje życie, a 4 % jest z niego niezadowolona. Tabela I Czy jesteś zadowolony z życia? KLASY Razem VII % VIII % VII+VIII % a) bardzo, jest mi w życiu dobrze b) średnio, różnie - raz lepiej raz gorzej c) nie jestem zadowolony z mojego życia d) nie zastanawiałem się Dla lepszego zobrazowania wyników przedstawiono je w sposób graficzny na poniższych wykresach. 55% 2% 9% 34% a b c d 66% 5% 6% a b 23% c d Wykres nr 2.1. Wykres nr 2.2 Poziom zadowolenia z życia Poziom zadowolenia z życia wśród młodzieży z klas VII wśród młodzieży z klas VIII 7

8 60% 4% 8% 28% a b c d Wykres 2.3 Poziom zadowolenia z życia wśród badanej Wschód grupy młodzieży (łącznie z klas VII i VIII) Następny krok analizy dotyczył planowanego wyboru szkoły średniej lub kontynuacji 0 I kwartał II kwartałiii kwartał IV kwartał dalszej nauki w ogóle przez 10 badaną grupę uczniów. W tym przypadku z udzielonych odpowiedzi wynika, że ponad połowa - 52,2 % jako przyszłą szkołę średnią wybiera Liceum Ogólnokształcące, 27% pragnie podjąć dalszą naukę w Technikum, natomiast tylko 6,5 % badanych chce zdobyć jak najszybciej kwalifikacje zawodowe w Szkole Zawodowej. Zdecydowanie większe zainteresowanie wyborem szkoły średniej wykazali ósmoklasiści, gdyż tylko 4% spośród nich nie zastanawiało nad dalsza nauką. Wyniki przedstawiono w Tabeli II oraz na wykresie 2.4. Zachód Północ Tabela II Co zamierzasz robić po ukończeniu szkoły podstawowej? KLASY Razem VII % VIII % VII+VIII % a) nauka w Liceum Ogólnokształcącym b) nauka w Technikum , c) nauka w Szkole Zawodowej d) praca d) nie zastanawiałem się ,

9 Wykres 2.4 Plany kontynuowania dalszej nauki wśród badanej grupy młodzieży (łącznie z klas VII i VIII) Liceum Technikum Szk. zaw. Praca Brak planów Kolejne pytanie dotyczyło sposobu radzenia sobie z negatywnymi emocjami wywołanymi stresem u badanej grupy. Podczas analizy okazało się, że 24% badanych, (którzy udzielili odpowiedzi na to pytanie), w sytuacjach stresowych wychodzi na spacer, ok. 19% rozmawia z przyjacielem, 15% uprawia sport, 10% zamyka się w sobie, natomiast 7% odreagowuje stres za pomocą używek (5% -pali papierosy i 2% pije piwo). Wyniki zamieszczono w Tabeli III oraz na poniższych wykresach 2.5 i 2.6. Tabela III Jeśli mam zły dzień to najczęściej: Razem % a) rozmawiam z przyjacielem b) idę na spacer c) idę do kościoła 40 3 d) uprawiam sport e) płaczę, zamykam się w sobie f) palę papierosy 70 5 g) piję piwo 32 2 h) inne

10 Wykres 2.5. Sposób odreagowywania stresu przez badaną grupę młodzieży w ujęciu procentowym 2% 5% 10% 15% 3% 22% 24% 19% a b c d e f g h a b c d e f g h Wykres 2.6 Sposób odreagowywania stresu przez badaną grupę młodzieży w ujęciu ilościowym W celu określenia możliwości nabycia przez młodzież alkoholu w punktach sprzedaży dokonano analizy odpowiedzi uzyskanych na pytanie nr 4 z ankiety: Czy kiedykolwiek sprzedawca odmówił Ci sprzedaży alkoholu i papierosów? Jednocześnie w celu określenia nieprzestrzegania zakazu sprzedaży alkoholu osobom nieletnim, dokonano podziału miasta Mielca, przyporządkowując do poszczególnych osiedli szkoły podstawowe wg poniższego klucza: A - osiedla: Kilińskiego i T. Kościuszki - szkoły nr 1 i 2 B - osiedla: Żeromskiego, Kopernika, Kusocińskiego, Niepodległości, - szkoły nr 3,5,6 i 7 C - osiedle Lotników - szkoły nr 8 i 9 D - osiedla: Dziubków, Szafera i Smoczka - szkoły nr 11 i 13 E - osiedla: Wojsław i Rzochów - szkoły nr 10 i 12 Wyniki przedstawiono w Tabeli IV oraz graficznie na wykresach 2.7, 2.8, i

11 Tabela IV OSIEDLA nie kupował ALKOHOL TAK NIE %NIE nie kupował PAPIEROSY TAK NIE %NIE A B C D E Razem Wykres 2.7. Odmowa sprzedaży alkoholu 44% 56% TAK NIE Wykres 2.8. Odmowa sprzedaży papierosów 58% 42% TAK NIE 11

12 Wykres.2.9. Sprzedaż alkoholu i papierosów nieletnim na poszczególnych osiedlach. 0,8 0,7 A 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 57% 52% 53% 39% 34% 72% 63% 58%60% 47% B C D 0,1 0 ALKOHOL PAPIEROSY E Analizując powyższe dane okazuje się, że dostępność alkoholu i papierosów na poszczególnych osiedlach jest bardzo duża średnio 44% uczniów podejmujących próbę nabycia nie miało problemów z kupnem alkoholu, a 58% bez problemu kupowało papierosy. Największą dostępność alkoholu odnotowano w osiedlu oznaczonym symbolem A (szkoły nr 1 i 2), natomiast w przypadku kupowania papierosów było to osiedle C (szkoły nr 8 i 9) na którym 72% uczniów podejmujących próbę nabycia nie miało problemów z ich kupnem. Na szczególną uwagę zasługuje niepokojąco duża dostępność zarówno alkoholu i papierosów na osiedlu E (tj. szkoła nr 10 i 12 oś. Rzochów i Wojsław). Wyniki badań w tym przypadku obrazują postawę sprzedawców do problemu sprzedaży alkoholu i papierosów osobom niepełnoletnim, co jednoznacznie uwidacznia ich stosunek do realizacji postanowień ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz.U. Nr 35 poz. 230 z późn. zm.) i art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 9 listopada 1995 roku o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych (Dz.U. Nr 10/1996r poz. 55 z późn. zm) W następnym etapie badań dokonano analizy odpowiedzi na pytanie nr 5, odnoszące się do znajomości smaku poszczególnych rodzajów napojów alkoholowych, co pozwoliło uzyskać dokładniejsze dane na temat kontaktu ankietowanych z alkoholem w ciągu dotychczasowego ich życia, co ukazuje poniższa Tabela V i wykresy 2.10., 2.11., 2.12.i

13 Tabela V. PIWO WINO WÓDKA Płeć an- TAK NIE TAK NIE TAK NIE kieto- wanych ilość odp. % ilość odp. % ilość odp. % ilość odp. % ilość odp. % ilość odp. % Dziewczęta Chłopcy Razem Wykres Znajomość smaku piwa Wykres Znajomość smaku wina 29% 56% 71% Tak Nie 44% Tak Nie Wykres Znajomość smaku wódki 63% 37% Tak Nie Wykres Znajomość smaku poszczególnych rodzajów napojów alkoholowych w zależności od płci badanych PIWO WINO WÓDKA Tak Nie Tak Nie Tak Nie Dziewczęta Chłopcy 13

14 Analizując wyniki badań wyraźnie zauważa się wysoki wskaźnik znajomości smaku napojów alkoholowych, w szczególności piwa - 71%, wina - 44% i wódki - 37% wśród badanej młodzieży. Ponadto, przyjmując kryterium płci, stwierdzono o wiele większą znajomość smaku alkoholu u chłopców niż u dziewcząt Jednym z kluczowych pytań ankiety było pytanie nr 6 dotyczące wieku inicjacji alkoholowej. Jak wynika z poniższej Tabeli VI i wykresu 2.14, tylko 30% młodzieży klas VII i VIII nie próbowało nigdy alkoholu, natomiast aż 70% badanej populacji młodzieży przeszło inicjację alkoholową. Tabela VI Ile miałeś lat, gdy spróbowałeś po raz KLASY Razem pierwszy jakikolwiek alkohol? VII % VIII % VII+VIII % a) nie próbowałem b) miałem lat c) nie pamiętam Wykres Abstynenci na tle badanej grupy młodzieży (odpowiedź a) 70% 30% Nie póbowały Próbowały Po dokonanej analizie jakościowej stwierdzono, iż najbardziej krytycznym okresem w którym dokonuje się inicjacja alkoholowa wśród młodzieży mieleckich szkół jest wiek 12 do 13 lat, co zostało przedstawione w poniższej Tabeli VII i wykresie

15 Tabela VII. Nr szkoły SP 1 SP 2 SP 3 SP 5 SP 6 SP 7 SP 8 SP 9 SP 10 SP 11 SP 12 SP 13 RAZEM b+c* WIEK INICJACJI ALKOHOLOWEJ /w latach/ Płeć % do dziew chłopcy % RAZEM dziew chłopcy % RAZEM dziew chłopcy % RAZEM dziew chłopcy % RAZEM dziew chłopcy % RAZEM dziew chłopcy % RAZEM dziew chłopcy % RAZEM dziew chłopcy % RAZEM dziew chłopcy % RAZEM dziew chłopcy % RAZEM dziew chłopcy % RAZEM dziew chłopcy % RAZEM dziew % chłopcy Suma * - ilość osób, które próbowały alkohol spośród ankietowanych (uczniowie którzy zakreślili odpowiedź b lub c (uczniowie którzy zakreślili odpowiedź b lub c 15

16 Wykres Wiek inicjacji alkoholowej. Poniżej przedstawiono wykres 2.16 przedstawiający liczbę uczniów po inicjacji alkoholowej w odniesieniu do poszczególnych szkół. Wykres % 80% 70% 64% 61% 63% 71% 81% 71% 83% 81% 63% 60% 59% 72% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% SP1 SP2 SP3 SP5 SP6 SP7 SP8 SP9 SP10 SP11 SP12 SP13 16

17 Następnie przeanalizowano warunki inicjacji alkoholowej, a w szczególności zwrócono uwagę, kto po raz pierwszy poczęstował badaną osobę napojem alkoholowym. Z zebranego materiału wynika, że zdecydowanie największą rolę w inicjacji alkoholowej młodego człowieka, odgrywają koledzy, co potwierdziło 32% badanych W mniejszym stopniu role tą odgrywają rodzice 21% i dalsza rodzina 9%, natomiast najmniejszą rolę rodzeństwo - 3%. Wyniki badań przedstawiono w Tabeli VIII i graficznie na wykresie i Tabela VIII Kto po raz pierwszy poczęstował Cię ALKOHOL PAPIEROSY Razem % Razem % a) rodzice % 35 8% b) rodzeństwo 22 3% 16 4% c) dalsza rodzina 67 9% 23 5% d) koledzy % % e) sam próbowałem % % Wykres Procentowe zestawienie osób mających wpływ na inicjację alkoholową badanej grupy młodzieży 35% rodzice rodzeństwo 32% 9% 21% 3% rodzina dalsza koledzy sam Wykres Procentowe zestawienie osób mających wpływ na palenie papierosów wśród badanej grupy młodzieży 31% rodzice rodzeństwo 52% 8% 4% 5% rodzina dalsza koledzy sam 17

18 Kolejnym zagadnieniem poddanym analizie były okoliczności spożywania po raz pierwszy alkoholu i papierosów. Wyniki przedstawiono w Tabeli IX i graficznie na wykresach 2.29 i 2.20 Tabela IX. W jakich okolicznościach po raz pierwszy używałeś ALKOHOL PAPIEROSY Razem % Razem % a) uroczystości rodzinne, wesela % 37 8% b) dyskoteka, impreza % 62 13% c) wakacje (obozy i kolonie) % 80 17% d) wycieczka 54 7% 30 6% e) podwórko 77 10% % f) ubikacja w szkole 4 1% 15 3% g) inne % 94 20% Wykres Procentowe zestawienie okoliczności mających wpływ na inicjację alkoholową badanej grupy młodzieży 10% 1% 17% a) uroczystości rodzinne, wesela 7% b) dyskoteka, impreza 20% 17% 28% c) wakacje (obozy i kolonie) d) wycieczka e) podwórko f) ubikacja w szkole g) inne 18

19 Wykres Procentowe zestawienie okoliczności mających wpływ na palenie papierosów wśród badanej grupy młodzieży 33% 3% 20% 8% a) uroczystości rodzinne b) dyskoteka, impreza c) wakacje (obozy i kolonie) d) wycieczka 6% 17% 13% e) podwórko f) ubikacja w szkole g) inne W następnym kroku dokonano analizy struktury spożycia napojów alkoholowych w zależności od rodzaju spożywanych trunków w ciągu 30 dni poprzedzających przeprowadzenie badania. Podczas analizy wyników okazało się, że wśród badanej grupy 77% ankietowanych deklarowało, że nie spożywało alkoholu, natomiast największą popularnością wśród 23% ankietowanych cieszy się piwo, którego spożycie wynosiło średnio ok. 2,5 butelki piwa miesięcznie w przeliczeniu na jednego badanego, deklarującego wypicie alkoholu w ciągu ostatniego miesiąca Nieco mniej spożywano wina 1,8 lampki (ok. 100 ml), natomiast w przypadku używania tzw. mocnych trunków - wódki, koniaku, ginu - spożycie wynosiło średnio 1,6 (50 gramowego) kieliszka w przeliczeniu na jednego ankietowanego, deklarującego wypicie alkoholu w ciągu ostatniego miesiąca. Ogólne, średnie spożycie alkoholu w przeliczeniu na 100% spirytus etylowy wyniosło: 25 g czystego etanolu na 1 ankietowanego i odpowiednio 109 g etanolu na 1 ankietowanego, deklarującego wypicie alkoholu w ciągu ostatniego miesiąca. Przedstawione wyliczenia są jedynie wartościami statystycznymi, co oznacza, że w wielu przypadkach ilość wypijanego alkoholu przez jednego badanego jest wielokrotnie większa od przedstawionej średniej. Ponadto dokonano analizy średniego spożycia alkoholu (na 1 ankietowanego) w ciągu 30 dni w zależności od rodzaju alkoholu w poszczególnych szkołach, co zaprezentowano w Tabeli IX i na wykresie

20 Tabela IX Rodzaj alkoholu Średnie spożycie alkoholu (na 1 ankietowanego) w ciągu 30 dni Razem SP1 SP 2 SP 3 SP 5 SP 6 SP 7 SP 8 SP 9 SP10 SP11 SP12 SP13 Razem na 1 pijącego Piwo (0,5l) 0,9 0,2 0,3 0,6 2,0 1,1 0,2 0,4 0,1 0,1 0,2 0,6 0,6 2,5 Wino (100ml) 0,5 0,1 0,2 0,4 2,1 0,9 0,1 0,5 0,2 0,1 0 0,1 0,4 1,8 Wódka (50ml) 0,2 0,3 0,2 0,4 0,8 1,1 0,1 0,2 0,0 0,4 0 0,3 0,4 1,6 Szampan (100ml) ,1 0, ,1 0 0,2 0,1 0,2 Drink (200ml) 0,2 0,1 0 0,1 0,3 0,1 0 0,5 0 0,1 0 0,1 0,1 0,6 Spirytus przeliczony (g) Wykres. Średnie spożycie alkoholu w ciągu 30 dni w [g] na 100% spirytus etylowy SP1 SP2 SP3 SP5 SP6 SP7 SP8 SP9 SP10 SP11 SP12 SP13 Pytanie nr 10 ankiety dotyczyło określenia miejsc, w których najczęściej badana młodzież spożywa alkohol. Z analizy odpowiedzi osób deklarujących spożywanie alkoholu (72%) wynika, iż miejscem, gdzie najczęściej spożywano alkohol była dyskoteka, co potwierdza 39% badanych, następnie 15-16% badanych spożywało alkohol na przyjęciach, prywatkach itp., a 11% na ulicy, w parkach, podwórkach itp., oraz 7 % w domu i 9% w kawiarni Wyniki badania przedstawiono w Tabeli X oraz na wykresach

21 Tabela X Gdzie najczęściej zdarza Ci się wypić alkohol? (wybierz jedno miejsce) Razem % a) w swoim domu b) na dyskotece 51 8 c) na prywatce 48 8 d) w szkole 8 1 e) na ulicy, podwórzu, parku f) na wycieczce g) inne Wykres Miejsca, w których najczęściej badana młodzież spożywała alkohol. 29% Kolejnym zagadnieniem będącym przedmiotem analizy było stwierdzenie negatywnych skutków, doznawanych przez badaną młodzież po spożyciu alkoholu, w oparciu o odpowiedzi na pytania : Czy miałeś kłopoty w domu lub w szkole z powodu picia alkoholu i/lub palenia papierosów? 21

22 Z odpowiedzi wynika, że tylko 6% badanych doświadczyło negatywnych skutków używania alkoholu, z czego 5% miało z tego powodu problemy w domu, a 1% w szkole. Podobnie jest w przypadku palenia papierosów 11% miało kłopoty z tego powodu, z czego 8% w domu a 3% w szkole. Wyniki przedstawiono w Tabeli XI. Tabela XI. ALKOHOL PAPIEROSY NIE TAK NIE TAK DOM SZKOŁA DOM SZKOŁA RAZEM RAZEM W % 94% 5% 1% 89% 8% 3% Następnym krokiem było przeanalizowanie doświadczeń badanych określających negatywne skutki spożywania alkoholu przez inne osoby. I tak okazało się, że 32 % badanych doznawała takie skutki, z czego 21% badanych odczuwała je ze strony kolegów, 35 % - od rodziców, natomiast od innych obcych osób - 31 %. Wyniki przedstawiono w tabeli XII i na wykresie Tabela XII Czy kiedykolwiek doświadczyłeś na własnej skórze negatywnych skutków spożywania alkoholu przez: Razem %* a) rodziców % b) członków dalszej rodziny 47 13% c) kolegów 76 21% d) inne obce osoby % e) nie doświadczyłem 783 * - procentowy udział ankietowanych, którzy deklarowali negatywne skutki spożywania alkoholu przez inne osoby 22

23 13% 21% 35% 31% a) rodziców b) członków dalszej rodziny c) kolegów d) inne obce osoby Wykres Negatywne skutki spożywania alkoholu przez otoczenie ankietowanych. W następnym pytaniu (pytanie 13) dokonano próby określenia poglądu badanych na szkodliwość picia alkoholu przed 18 rokiem życia. Wyniki badań odniesiono do ankiety pt. SON- DA 21, przeprowadzonej wśród młodzieży mieleckich szkół średnich w 1996 roku. W ankiecie tej pytano o stosunek młodzieży do ewentualnego podwyższenia wieku prawnej bariery zakupu alkoholu z 18 do 21 lat (PYTANIE 1) wzorując się na przepisach prawnych w USA w niektórych państwach Europy Zachodniej oraz o to, czy doświadczyli sytuacji trudnych związanych z piciem alkoholu w swoich rodzinach (PYTANIE 2). Okazało się, że 80% badanych jest świadoma szkodliwości spożywania alkoholu przed 18 rokiem życia, i jest to wzrost w stosunku do badań przeprowadzonych wcześniej o 18%. Wyniki przedstawiono w Tabeli XIII i na wykresie Tabela XIII RAPORT SONDA 21 Pytanie 13 PYTANIE 1 PYTANIE 2 TAK NIE TAK NIE TAK NIE % % % % % % Wykres Stosunek badanych do problemu szkodliwości picia alkoholu przed 18 rokiem życia TAK 80% NIE 20% 23

24 Analizie poddano również postawę badanych w stosunku do spożywania alkoholu, jego wpływu na ich kontakty zewnętrzne ze środowiskiem, jak i sferę uczuciową. Część badanych doszukuje się pozytywnych aspektów spożywania alkoholu, gdyż 29,1% (odp. a+b+c) z nich zdecydowanie uważa, że wypicie alkoholu poprawia im nastrój, stają się weseli i śmiali, są odważni i mają więcej kolegów. Jednak 16% uważa, iż alkohol przyczynia się do pogorszenia samopoczucia, a 17% po wypiciu alkoholu popada w konflikty, co obrazuje poniższa Tabela XIV. Tabela XIV Po wypiciu alkoholu: Razem % a) mam więcej kolegów 71 5,3% b) czuję się odważny, silny 76 5,7% c) jestem śmiały, wesoły ,1% d) mam kłopoty % e) jest mi źle % f) nie mam zdania ,9% Z racji na niepokojące ogólnopolskie sygnały nt. szerokiej oferty rynkowej środków odurzających, jak również znacznego zainteresowania nimi młodzieży, podjęto próbę zdiagnozowania problemu na terenie Mielca. Zadano badanej młodzieży pytanie: Czy próbowałeś kiedykolwiek środków odurzających?, z którego szczegółowej analizy wynika, iż najbardziej rozpowszechnionym środkiem odurzającym we wszystkich typach szkół jest marihuana. Ogólnie do próbowania środków odurzających przyznało się 7% badanych, w tym 9% chłopców i 4% dziewcząt. Szczegółowe wyniki zamieszczono w Tabeli XV i przedstawiono graficznie na wykresach 2.25 i

25 Tabela XV Czy próbowałeś środków odurzających? CHŁOPCY DZIEWCZĘTA RAZEM Ilość % * Ilość % * Ilość % * klej, rozpuszczalnik 16 31% 9 45% 25 35% marihuana 26 49% 6 30% 32 44% kompot 3 6% % amfetamina, heroina 3 6% 0-3 4% inne % 3 15% 7 10% Próbowałem 52 9% 20 4% 72 7% Nie próbowałem % % % * - procentowy rozkład używania poszczególnych rodzajów środków odurzających wśród ankietowanych, którzy deklarowali używanie takich środków Wykres Najczęściej stosowane środki odurzające wśród młodzieży deklarującej ich użycie ( 7% spośród wszystkich badanych) 44% klej 7% marihuana kompot 35% 10% 4% amfetamina inne 25

26 86 97, Tabela XVI. Struktura używania środków odurzających przez uczniów poszczególnych szkół Rodzaj środka SP1 SP 2 SP 3 SP 5 SP 6 SP 7 SP 8 SP 9 SP10 SP11 SP12 SP13 il. %* il. %* il. %* il. %* il. %* il. %* il. %* il. %* il. %* il. %* il. %* il. %* klej, rozpuszcz marihuana ,5 37, kompot amfetamina, hero inne Próbowałem 2 2,3 1 0,9 7 6, , 5 8 7, , 5 6 6, , 3 2 7,4 3 2,3 Nie próbowałem * - procentowy rozkład używania poszczególnych rodzajów środków odurzających wśród ankietowanych, którzy deklarowali używanie takich środków Wykres Struktura używania środków odurzających przez uczniów poszczególnych szkół (pola żółte w tabeli XVI) spośród ankietowanych, którzy deklarowali używanie takich środków 14% 13,5% 12,3% 12% 11,5% 10% 8% 6,6% 8% 7,10% 6,60% 7,4% 6% 4% 2,3% 2,30% 2% 0,9% 0% SP1 SP2 SP3 SP5 SP6 SP7 SP8 SP9 SP11 SP12 SP13 Ponadto dokonano analizy pod kątem możliwości nabycia środków odurzających przez młodzież mieleckich szkół, jak również przebadano reakcję ankietowanych na ofertę nabycia tych środków. Wyniki badań przedstawiono w Tabeli XVI i przedstawiono graficznie na wykresach

27 Tabela XVI Czy proponowano Ci kiedykolwiek spróbowanie lub nabycie środków odurzających? TAK NIE Odmówiłem Nie odmówiłem Ilość % % % % 18 14% Wykres Procentowe przedstawienie propozycji nabycia środków odurzających 88% 12% Proponowano 14% Nie proponowano 86% Odmówiłem Nie odmówiłem Jak wynika z powyższego zestawienia 12% badanej młodzieży przedstawiono propozycje spróbowania lub nabycia środków odurzających, przy czym z grupy tej nie odmówiło 14 % badanych. Następnie na podstawie odpowiedzi na pytania zawarte w ostatniej części ankiety dokonano próby oceny efektów dotychczasowej profilaktyki prowadzonej wśród uczniów mieleckich szkół podstawowych. Pytanie nr 17 dotyczyło problemu uczestnictwa uczniów w jakichkolwiek programach profilaktycznych. Ogólnie okazało się, że ponad połowa badanych (60% ) spotkała się w szkole z zajęciami profilaktycznymi, z tym, że 25% przebadanych uczniów uczestniczyło w specjalistycznych programach takich jak Elementarz czy program pt. NOE, natomiast 32% spotkało się z problemem szkodliwości używania alkoholu lub narkotyków na lekcjach wychowawczych. Wyniki badań w odniesieniu do poszczególnych szkół przedstawiono w Tabeli XVII ogólnie na wykresie

28 Tabela XVII. Udział badanej grupy uczniów w zajęciach profilaktycznych w poszczególnych szkołach. Nr szkoły Odp. ELEMENTARZ a NOE b GODZ.WYCH c INNE d NIE uczestniczył SP 1 Ilość % 1,1 58,4 2,2 38,3 SP 2 Ilość % 0,8 1,7 36,1 0,8 60,6 SP 3 Ilość % 61,9 4,3 25,1 2,2 6,5 SP 5 Ilość % 17,2 2,7 27 4,5 48,6 SP 6 Ilość % 32,9 3,9 63,2 SP 7 Ilość % 64,3 0,8 21,7 1,6 11,6 SP 8 Ilość % SP 9 Ilość % SP 10 Ilość % SP 11 Ilość % SP 12 Ilość % SP 13 Ilość % Razem Ilość % Wykres Udział badanej grupy uczniów w zajęciach profilaktycznych 28

29 W pytaniu 18 dokonano analizy znajomości zagadnienia celowości i istoty zajęć profilaktycznych przez badaną grupę uczniów. Okazało się, że połowa respondentów uważa, że celem zajęć profilaktycznych jest przekazanie prawdziwej wiedzy o uzależnieniach, 17% twierdzi, że zajęcia są po to aby zastraszyć skutkami używania alkoholu, narkotyków, czy papierosów, natomiast 22% uważa, że zajęcia te pomogą im w życiu. Wyniki przedstawiono w Tabeli XVIII. Jak myślisz, co mają na celu zajęcia z profilaktyki uzależnień? Ilość odpowiedzi %* a) zastraszenie skutkami używania alkoholu, narkotyków, czy papierosów % b) przekazanie prawdziwej wiedzy o uzależnieniach % c) wyuczenie umiejętności radzenia sobie w życiu % d) pomoc w lepszym poznawaniu siebie % e) nie mam zdania % * - procent wszystkich odpowiedzi udzielonych na pytanie (ankietowani udzielali więcej niż jedną odpowiedź ) Ostatnie pytanie z ankiety dotyczyło znajomości zagadnienia istoty choroby alkoholowej wśród badanej grupy uczniów. Analiza odpowiedzi na to pytanie wykazała, że większość ankietowanych jako istotę alkoholizmu podaje utratę kontroli nad piciem (43% odpowiedzi), jednakże ponad połowa odpowiedzi zastała udzielona na pytania niezbyt związane z istotą choroby alkoholowej, czego aż 15 % odpowiedzi dotyczyło braku silnej woli. Taki stan rzeczy ma niewątpliwie związek z działaniami profilaktycznymi prowadzonymi do tej pory wśród badanej grupy uczniów i wskazuje na kierunki w jakich należy podejmować te działania. Jednakże wielu ankietowanych ze względu na stosunkowo długi czas trwania ankiety i fakt, że pytanie to było pytaniem ostatnim automatycznie zakreślało kilka odpowiedzi. Mogło to w sposób znaczący wpłynąć na miarodajność wyników odpowiedzi na to pytanie. 29

30 Tabela XIX. Znajomość istoty choroby alkoholowej wśród badanej grupy uczniów. Pytanie nr 19 Jak myślisz, na czym polega istota choroby alkoholowej, zwanej alkoholizmem? Nr szkoły Odp. na częstym piciu a na piciu dużych ilości alkoholu b na utracie kontroli nad piciem c na braku silnej woli d nie mam zdania SP 1 Ilość % SP 2 Ilość % SP 3 Ilość % SP 5 Ilość % SP 6 Ilość % SP 7 Ilość % SP 8 Ilość % SP 9 Ilość % SP 10 Ilość % SP 11 Ilość % SP 12 Ilość % SP 13 Ilość % Razem Ilość % Wykres Znajomość istoty choroby alkoholowej wśród badanej grupy uczniów. 30

31 V. WNIOSKI. Niniejszy raport jest pierwszą próbą przebadania młodzieży szkół podstawowych, ich postawy i poglądów na temat spożywania alkoholu i innych środków odurzających oraz stanowi dobry materiał badawczy i porównawczy, który może być wykorzystany w latach następnych. Na jego podstawie można dokonywać planowania działań profilaktycznych w taki sposób, aby objąć nimi obszary najbardziej zagrożone eskalacją problemu uzależnień. Działania profilaktyczne nie powinny zawężać się tylko do uczniów, lecz należy zwrócić szczególną uwagę na narastający problem wychowawcom i rodzicom. Na podstawie przeprowadzonych badań i dokonanej analizy ilościowej i jakościowej materiału empirycznego można sprecyzować następujące wnioski: 1. Spora dostępność napojów alkoholowych w powiązaniu z nieprzestrzeganiem przez sprzedawców zapisu Ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, powoduje praktycznie nieograniczoną możliwość zakupu alkoholu i papierosów przez młodzież. Stwierdzono, że o ile istnieją dla sprzedawców normy zakazu sprzedaży nieletnim alkoholu, to w przypadku sprzedaży papierosów istnieje większa akceptacja dla łamania zakazu takiej sprzedaży pomimo istnienia wyraźnego przepisu art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 9 listopada 1995 roku o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych. 2. W przebadanej grupie młodzieży mieleckich szkół w wieku lat 30% badanych deklaruje postawę abstynenta, natomiast 70% ma już za sobą inicjację alkoholową. Najbardziej krytycznym okresem, w którym badani podjęli próbę picia był wiek lat dla chłopców i lat dla dziewcząt. Jednocześnie można zauważyć, że zarówno w przy- 31

32 padku alkoholu, jak i papierosów, duży wpływ na tak wczesną inicjację miała grupa rówieśnicza (32% alkohol i 52%-papierosy). 3. Najpopularniejszym trunkiem spożywanym przez ankietowanych okazało się, podobnie jak w latach poprzednich, (np. RAPORT 97) piwo, ale niepokojącym jest fakt, że ankietowani wymieniają wszystkie rodzaje alkoholu, który spożywali w ciągu 30 dni poprzedzających przeprowadzenie ankiety. Najczęściej wymienianym miejscem spożycia alkoholu jest własny dom - 29%, podwórko 18% oraz wycieczka 15%. 4. Problem alkoholowy pojawił się również w życiu badanych z racji używania alkoholu przez osoby trzecie z ich najbliższego otoczenia, od których doznawali negatywnych skutków jego spożycia. Największą grupę w tej kategorii stanowili rodzice, bo aż 35%, jak również koledzy badanych - 21%. 5. Analizując problem używania przez ankietowanych środków odurzających stwierdzono, że 7% próbowało tych środków. Najbardziej rozpowszechnionym narkotykiem wśród uczniów mieleckich szkół podstawowych jest marihuana - jej używanie zadeklarowało 44% wszystkich ankietowanych, którzy przyznali się do używania środków odurzających. 6. Według Raportu 97 dostępność narkotyków wśród mieleckiej młodzieży szkół średnich była stosunkowo szeroka, co wówczas potwierdziło 12% ankietowanych. Zaskakującym jest fakt, że w niniejszym Raporcie także 12% ankietowanych, będących uczniami szkół podstawowych, przyznało się do tego, że proponowano im nabycie środków odurzających, co jest niewątpliwie zjawiskiem bardzo niepokojącym. 7. Analizując dotychczasowe działania profilaktyczne prowadzone w mieleckich szkołach podstawowych, można wyodrębnić grupę szkół, w których uczniowie posiadają odpowiednia wiedzę na temat uzależnień. Świadczy to o dużym zaangażowaniu kadry pedagogicznej w rozwiązywanie problemów związanych z profilaktyką uzależnień. Istnieją jednak szkoły, gdzie profilaktyka uzależnień nie znalazła jeszcze odpowiedniego dla siebie miejsca, co w konsekwencji może w przyszłości doprowadzić młodzież do nadużywania napojów alkoholowych, czy nawet do uzależnienia. Raport sporządził, na zlecenie Zarządu Miasta Mielca, zespół w składzie: 32

33 1. mgr Alicja Grzesik 2. mgr inż. Mirosław Klar 33