Kierunek studiów SOCJOLOGIA Nazwa kursu PROCESY LUDNOŚCIOWE Kod kursu.. Wymiar godzinowy / forma zajęć: 40 W i 0 CW Semestr studiów: IV i V Tryb studiów: niestacjonarne Warunki zaliczenia: praca zaliczeniowa i egzamin Osoba (osoby) prowadząca zajęcia: dr Joanna Dybowska Opisu kursu: Celem zajęć jest zapoznanie studentów z podstawowymi zagadnieniami demograficznymi dotyczącymi stanu i rozwoju liczebnego ludności, jej struktury i rozmieszczenia terytorialnego. Tematyka pierwszej części zajęć (IV semestr) obejmuje podstawy analizy ruchu naturalnego i wędrówkowego ludności, uczy doboru, budowy i interpretacji podstawowych współczynników demograficznych. Ta część zajęć kończy się przygotowaniem pracy zaliczeniowej obejmującej analizę sytuacji demograficznej wybranej społeczności lokalnej. Druga część zajęć poświęcona jest ujęciom teoretycznym procesów ludnościowych oraz omówieniu współczesnych zagadnień związanych z przemianami demograficznymi, pozwala na rozpatrywanie zjawisk demograficznych w szerszym kontekście społecznym. Ta część zajęć kończy się egzaminem obejmującym zagadnienia omówione w trakcie obu semestrów.
Literatura podstawowa: Balicki J., Frątczak E., Nam Ch., Mechanizm przemian ludnościowych: Globalna Polityka ludnościowa Wydawnictwo Gaudium,Warszawa 003. Demografia. Metody analizy i prognozowania, red. M. Cieślak, PWN Warszawa 199 Gawryszewski A., Ludność Polski w XX wieku, Warszawa 005. Okólski M., Demografia, Podstawowe pojęcia, procesy i teorie w encyklopedycznym zarysie, Warszawa 004. Okólski M., Demografia zmiany społecznej, Warszawa 004. Literatura uzupełniająca: Babiński G., Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce w świetle spisu ludności z roku 00, Studia Socjologiczne 004, nr 1(17). Bartkowiak R., Rozwój ludności świata i prawa nimi rządzące, SGH Warszawa 001. Domański Cz., Szreder M., Demografia oderwana od populacji, Wiadomości Statystyczne 010 nr 1. Górny A., Kaczmarczyk P., Uwarunkowania i mechanizmy migracji zarobkowych w świetle wybranych koncepcji teoretycznych, Prace migracyjne nr 49, ISS UW listopad 003. Holzer Z., Demografia. PWE Warszawa 1999. Kępińska E., Migracje sezonowe z Polski do Niemiec. Mechanizmy rekrutacji, rola rodziny i zróżnicowanie według płci, Ośrodek Badań nad Migracjami, Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego Warszawa 008. Kurkiewicz J., Podobieństwa i różnice przemian demograficznych w krajach Europy Zachodniej, Studia Demograficzne 1998 nr 4. Małachowski W., Migracje we współczesnym świecie. Implikacje dla Polski, Warszawa 010. Muszyńska M., Zróżnicowanie modeli rodziny w krajach europejskich w kontekście statusu kobiety, Studia Demograficzne 003 nr. Rauziński R., Zmiany w strukturze demograficznej i społecznej śląskiej ludności rodzimej na tle procesów demograficznych na Śląsku Opolskim po II wojnie światowej, w: R. Rauziński, K. Szczygielski, Śląska ludność rodzima w strukturze demograficznej i społecznej Śląska Opolskiego, Opole 008. Rószkiewicz M., Mechanizm zachowań demograficznych, Warszawa 1991. Rydzewski P., Ryzyko rozpadu małżeństw w Polsce, Studia Demograficzne 00 nr 1. Sakson B., Wpływ niewidzialnych migracji zagranicznych lat osiemdziesiątych na struktury demograficzne Polski, SGH Warszawa 00. Slany K., Alternatywne formy życia małżeńsko-rodzinnego w ponowoczesnym świecie, Zakład Wydawniczy Nomos, Kraków 00. Stola D., Kraj bez wyjścia? Migracje z Polski 1949 1989, PAN-ISP Warszawa 01. Systemy wartości a procesy demograficzne, red. K. Slany, A. Małek, I. Szczepaniak-Wiechy, Kraków 003.
Szałtys D., Stępień R., Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań w 011 roku. Wiadomości Statystyczne 011 nr 11. Szmeja M., Niemcy? Polacy? Ślązacy!, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków 000. Szukalski P., Maksymalne przeciętne trwanie życia przegląd literatury demograficznej, Studia Demograficzne 004 nr 1. Teoria przejścia demograficznego, red. Okólski M., PWE Warszawa 1990. Wróblewska W., Konsekwencje demograficzne wczesnych związków seksualnych na podstawie badań, Studia Demograficzne 1999 nr 1. Wróblewska W., Wybrane aspekty zdrowia reprodukcyjnego w Polsce, Studia Demograficzne 1999 nr 1. Wokół ludzi i zdarzeń. Przesiedleńcy z dawnych Kresów Rzeczypospolitej w strukturze demograficznej i społecznej Śląska Opolskiego w sześćdziesięcioleciu 1945 005, red. Rauziński R., Sołdra-Gwiżdż T., PIN Instytut Śląski, Opole 011. Zamojski J.E., Migratiologia potrzeba na dziś, czy dopiero na jutro, w: Migracje 1945 1995, Migracje i Społeczeństwo 3, Warszawa 1999. LEGENDA: W wykład Ćw. ćwiczenia K konwersatorium L laboratorium
PROGRAMOWE TREŚCI ZAJĘĆ L.P. 1. TREŚCI KSZTAŁCENIA (tematy zajęć) Ludność jako obiekt badan, demografia jako nauka o rozwoju i rozmieszczeniu ludności, podstawowe pojęcia Liczba godzin na studiach Niestacjonarne Niestacjonarne stacjonarne (LIC) (LIC) w. w. ćw.. 3. 4. Źródła danych w badaniach demograficznych, spis powszechny, mikrospis, ewidencja bieżąca, inne źródła Spis powszechny jako pełne badanie statystyczne ludności, historia spisów, cechy spisu, współczesne wyzwania, kategorie spisowe ludności Struktura ludności według cech demograficznych, koncepcja piramidy wieku, typy struktur ludności według wieku, przyczyny i skutki zwichniętej równowagi płci Zawieranie małżeństw jako element 5. ruchu naturalnego ludności, typologia małżeństw, częstość i prawdopodobieństwo zawarcia Urodzenia jako element ruchu naturalnego ludności, płodność 6. ogólna,cząstkowa, wzorzec płodności, sezonowość urodzeń, płodność naturalna i racjonalna Rozwód jako element ruchu naturalnego ludności, przyczyny rozwodów, 7. społeczno-demograficzne korelaty rozwodów, wskaźniki rozwodów, ryzyko rozwodu,bariery wobec rozwodu Zgon jako element ruchu naturalnego ludności,śmiertelność a umieralność, 8. współczynniki zgonu, zgony niemowląt, zasady budowy i parametry tablicy trwania życia Migracje zagraniczne jako forma 9. mobilności terytorialnej, uwarunkowania i wielkość współczesnych migracji międzynarodowych, migracje zastępcze 10. Prognozowanie demograficzne, rodzaje prognoz, etapy prognozowania 11. Historia rozwoju ludności świata, tempo wzrostu ludności, eksplozja i implozja demograficzna, róznice w sytuacji demograficznej bardziej i mniej
1. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 0. rozwinętych regionów świata Uwarunkowania i cele polityki demograficznej, rodzaje i narzędzia polityki demograficznej Rozwój demograficzny Polski w okresie powojennym, straty biologiczne okresu wojny, ruchy migracyjne, wyże i niże demograficzne, procesy demograficzne w okresie transformacji ustrojowej Rozwój ludności w ujęciu teoretycznym, rys historyczny koncepcji rozwoju ludności, zásada ludnościowa Malthusa, teoria przejścia demograficznego Koncepcja przejścia demograficznego, schematy i typologia przejścia, drugie przejście demograficzne Teoretyczne ujęcia przemian płodności, socjologiczne, ekonomiczne i demograficzne teorie płodności Uwarunkowania zróżnicowania umieralności, przejście umieralności, przejście epidemiologiczne, nadumieralność mężczyzn Alternatywne formy życia rodzinnego, kohabitacja, monoparentalność, samotność, społeczne i demograficzne niskiej płodności Przemiany modelu rodziny a procesy demograficzne, zróżnicowanie modelu rodziny w krajach europejskich, drugie przejście demograficzne Sytuacja demograficzna Śląska Opolskiego na tle sytuacji demograficznej Polski, historyczne uwarunkowania pochodzenia regionalnego mieszkańców Opolszczyzny, przyczyny i wielkość depopulacji 1.. 3. Metody analizy demograficznej, czas i przestrzeń w analizie demograficznej, budowa siatki demograficznej, analiza wzdłużna i przekrojowa Analiza zmian zaludnienia, składniki bilansu ludności, podstawowe zdarzenia demograficzne, zachowania demograficzne Analiza struktury ludności według wieku, wskaźniki struktury, obciążenia demograficznego,potencjalnego wsparcia, zaawansowania starości
demograficznej Analiza struktury ludności według cech społeczno-ekonomicznych, alfabetyzacja, 4. wskaźniki skolaryzacji, poziom aktywności zawodowej, struktura zatrudnienia i zamieszkania Proces wymiany pokoleń wskaźniki 5. dzietności teoretycznej, reprodukcji brutto i netto, efektywności reprodukcji dynamiki demograficznej Analiza ruchu wędrówkowego, rodzaje 6. migracji, współczynniki ruchu wędrówkowego, prawidłowości Sytuacja demograficzna Europy, 7. współczesne przyczyny i wyzwania depopulacyjne 8. Przyszłość demograficzna Polski, stan ludności w świetle spisów powszechnych Przyczyny i skutki procesu starzenia demograficznego, wyzwania dla polityki 9. społecznej i rozwoju gospodarczego, zaawansowanie starości demograficznej w Polsce na tle krajów europejskich Rodzina jako podmiot zachowań 30. demograficznych, przemiany i warunki życia rodzin w Polsce, polityka rodzinna, jako element polityki demograficznej Razem 40 0