Stosowanie ich w praktyce przez pracodawców

CZAS PRACY Kodeksowe regulacje należą do najważniejszych i najbardziej skomplikowanych przepisów prawa. Stosowanie ich w praktyce przez pracodawców wzbudza wątpliwości co do prawidłowo przyjmowanej wykładni. Tematem tego opracowania są istotne zagadnienia. Podstawą do dalszej analizy jest wyjaśnienie pojęcia. DEFINICJA CZASU PRACY Zgodnie z art. 128 KP 1 czasem jest czas, w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy w zakładzie lub innym miejscu wyznaczonym do wykonywania. Co oznacza pozostawanie w dyspozycji pracodawcy? W Kodeksie Pracy nie znajdziemy jasnej odpowiedzi na powyższe pytanie, ale w piśmiennictwie prawa owszem. W dyspozycji pracodawcy pozostaje zatrudniony, który, będąc w odpowiednim dla wykonywanej stanie psychofizycznym: wykonuje umówioną pracę, wykonuje przydzieloną mu pracę zastępczą, jeżeli praca ustalona pierwotnie nie może być wykonywana, pozostaje w gotowości do świadczenia, zgodnie z dyspozycjami pracodawcy. Należy zaznaczyć, że nie wystarczy samo fizyczne stawienie się do dla wykazania pozostawania w dyspozycji pracodawcy. Pracownik, który melduje się na stanowisku, ale jest pod wpływem alkoholu lub nie posiada koniecznych do wykonywania uprawnień, nie pozostaje w dyspozycji pracodawcy z uwagi na brak zdolności i gotowości do świadczenia. Co w przypadku, kiedy pracownik pełen chęci oraz zdolny do świadczenia doznaje przeszkód w wykonywaniu obowiązków, nie ze swojej winy? Otóż okres taki będzie wliczany do, chociaż będzie wynagradzany w sposób odmienny od tego, co jest ustalone w umowie o pracę pomiędzy pracodawcą a pracownikiem. W sytuacji określonej powyżej ma zastosowanie art. 81 KP mówiący o czasie przestoju (niezawiniona przez pracownika przerwa w wykonywaniu swojej, gdy ten był gotowy do jej świadczenia) i wynagrodzeniu za czas przestoju (to wynagrodzenie wynikające z jego osobistego zaszeregowania określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony 60 % wynagrodzenia). WAŻNE W każdym przypadku wynagrodzenie to nie może być niższe od minimalnego wynagrodzenia za pracę. Wymiar podstawowe pojęcia Skoro już pracownik jest gotowy do świadczenia aby prawidłowo organizować i rozliczać jego czas, wymagana jest znajomość podstawowych pojęć związanych z tym tematem. DOBA PRACOWNICZA to kolejne 24 godziny rozpoczynające się w godzinie podjęcia przez pracownika u danego pracodawcy, zgodnie z obowiązującym rozkładem występujące w sposób powtarzalny, bez przerwy przez okres rozliczeniowy (art. 128 KP 3 pkt 1). TYDZIEŃ to 7 kolejnych dni kalendarzowych, poczynając od pierwszego dnia okresu rozliczeniowego (art. 128 KP 3 pkt 2). DYŻUR pozostawanie pracownika w gotowości do wykonywania wynikającej z umowy o pracę w zakładzie bądź w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę na polecenie pracodawcy i poza normalnymi godzinami. Dyżuru nie wlicza się do, jeżeli podczas dyżuru pracownik nie wykonywał (art. 151 KP). Ważne: czas dyżuru nie może naruszać prawa pracownika do dobowego i tygodniowego odpoczynku. DZIEŃ HARMONOGRAMOWO WOL- NY OD PRACY są to dni przysługujące pracownikowi jako wolne z tytułu przedłużonej dobowej normy (np. w systemie równoważnego ). Dniem wolnym w tym rozumieniu są 24 kolejne godziny wolne od rozpoczynające się po zakończaniu doby pracowniczej. DZIEŃ WOLNY ZA NIEDZIELĘ 24 godziny wolne od przypadające po zakończeniu doby pracowniczej, występujące w odległości nie dalszej niż 6 dni kalendarzowych przed przepracowaną niedzielą lub po niej, przy czym ten dzień wolny nie może obejmować godzin przynależnych do innej niedzieli. Jeżeli nie jest możliwe wykorzystanie ww. dnia we wskazanym terminie, to pracownikowi przysługuje dzień wolny do końca okresu rozliczeniowego, a w razie braku możliwości udzielenia dnia wolnego od w tym terminie dodatek do wynagrodzenia. GODZINY PONADWYMIAROWE liczba godzin w skali roku ustalona w umowie o pracę dla zatrudnienia w niepełnym wymiarze, wykraczająca poza umówiony rozmiar zatrudnienia, której przekroczenie uprawnia do dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych (art. 151 KP 5). ŁĄCZNA NORMA TYGODNIOWA średni tygodniowy wymiar w okresie rozliczeniowym, który łącznie z godzinami nadliczbowymi nie może przekraczać 48 godzin (art. 131 KP 1). 54 Nr 1/2009 www.firmasprzatajaca.pl

NORMA DOBOWA GODZIN NAD- LICZBOWYCH liczba godzin nadliczbowych w skali doby, jaką ustawodawca dopuszcza do przez danego pracownika, wynikająca obecnie z zastosowania systemu oraz dobowego odpoczynku, wynoszącego co najmniej 11 kolejnych godzin wolnych od (art. 132 KP 1). NORMA ROCZNA GODZIN NAD- LICZBOWYCH dopuszczalna liczba godzin nadliczbowych w roku kalendarzowym podstawowa, wynosząca 150 godzin (art. 151 KP 3) lub wydłużona w granicach do 416 godzin (art. 151 KP 4 w związku z art. 131 KP 1). Przepisy upoważniają pracodawcę do określenia w układzie zbiorowym, regulaminie lub umowie o pracę większego limitu rocznego godzin nadliczbowych, w granicach niewykraczających poza przeciętnie 48 godzin tygodniowo w okresie rozliczeniowym. Na tę liczbę składa się 8 godzin nadliczbowych tygodniowo razy 52 tygodnie w roku, co daje maksymalnie 416 godzin nadliczbowych. NORMA ŚREDNIOTYGODNIOWA CZASU PRACY dopuszczalna liczba godzin przypadająca średnio w tygodniu w przyjętym przez pracodawcę okresie rozliczeniowym (art. 129 KP 1 oraz art. 138 KP 1). Podstawowe normy czasu reguluje art. 129 KP 1. Wskazane w nim normy to 8 godzin na dobę i średnio 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu. ŁĄCZNA NORMA ŚREDNIOTYGO- DNIOWA norma nieprzekraczająca średnio 48 godzin tygodniowo w okresie rozliczeniowym. W skład tej normy wchodzi normatywny czas przypisany danemu okresowi rozliczeniowemu oraz występujące w tym okresie godziny nadliczbowe (art. 131 KP 1). PRZERWA W PRACY jest to przerwa w trwająca 15 minut, którą pracodawca jest obowiązany wprowadzić, jeżeli dobowy wymiar wynosi co najmniej 6 godzin. Przerwa taka wliczana jest do czasu. Z kodeksu nie wynika natomiast obowiązek drugiej 15-minutowej przerwy w razie rozkładu czasu przewidującego pracę w wymiarze dobowym 12 godzin. Taka przerwa może zostać wprowadzona poprzez obowiązujące u pracodawcy przepisy, tj. układ zbiorowy lub regulamin. ODPOCZYNEK DOBOWY kolejne co najmniej 11 godzin wolne od, w tym również od dyżuru, występujące w każdej kolejnej dobie okresu rozliczeniowego (art. 132 KP 1). ODPOCZYNEK RÓWNOWAŻNY NORMIE WYDŁUŻONEJ czas wolny od biegnący po zakończeniu w systemach wskazanych w art. 136 KP (równoważny system przy normie dobowej do 16 godzin) i art. 137 KP (równoważny system przy normie dobowej do 24 godzin), odpowiadający długością co najmniej normie przewidzianej dla danej doby. ODPOCZYNEK TYGODNIOWY powszechny to kolejnych 35 godzin wolnych od i dyżuru występujących w każdym tygodniu okresu rozliczeniowego (art. 133 KP 1); PORA NOCNA obejmuje 8 godzin między 21.00 a 7.00 rano. Każdy pracodawca ma obowiązek ustalenia w swoim zakładzie obowiązującej pory nocnej. Dopuszczalny jest dowolny układ godzin, pod warunkiem, że mieści się on w ww. przedziale i obejmuje co najmniej 8 godzin. Wskazanie pory nocnej następuje w treści regulaminu, układu zbiorowego bądź pisemnej informacji skierowanej do pracownika w przypadku, gdy pracodawca nie ma obowiązku wydawania regulaminu. GODZINY NADLICZBOWE godziną nadliczbową jest każda godzina przekraczająca obowiązujące pracownika normy, a także godzina przepracowana ponad przedłużony dobowy wymiar (art. 151 KP 1). www.firmasprzatajaca.pl Nr 1/2009 55

Systemy Co do zasady czas ma charakter planowy, a zatem pracodawca ma obowiązek czas taki zaplanować zgodnie z obowiązującym systemem. Pracodawca ustala systemy i rozkłady oraz przyjęte okresy rozliczeniowe w układzie zbiorowym lub w regulaminie, albo w obwieszczeniu, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu (art. 150 KP). W kodeksowych unormowaniach rozróżniamy następujące typy systemów czasu : 1. podstawowy system (art. 129 KP), 2. równoważny system : przy normie dobowej do 12 godzin (art. 135 KP), przy normie dobowej do 16 godzin (art. 136 KP), przy normie dobowej do 24 godzin (art. 137 KP), 3. system w ruchu ciągłym (art. 138 KP), 4. system przerywanego (art. 139 KP), 5. zadaniowy system (art. 140 KP), 6. system skróconego tygodnia (art. 143 KP), 7. weekendowy system (art. 144 KP), 8. skrócony system (art. 145 KP). Ze względu na tematykę pisma scharakteryzujemy dwa podstawowe systemy obowiązujące w branży. Zainteresowanych pozostałymi rozkładami odsyłam do Kodeksu Pracy i wskazanych artykułów. Aby wyliczenia godzin w okresie rozliczeniowym nie były suchymi liczbami, przybliżmy pojęcie wymiaru. Wymiar jest to liczba dni i godzin przypadających do w danym okresie rozliczeniowym. Obowiązujący pracownika wymiar w przyjętym okresie rozliczeniowym dla większości systemów oblicza się: mnożąc 40 godzin przez liczbę tygodni przypadających w okresie rozliczeniowym, a następnie dodając do otrzymanej liczby godzin iloczyn 8 godzin i liczby dni pozostałych do końca okresu rozliczeniowego, przypadających od poniedziałku do piątku (tzw. wystających nazwa mająca zastosowanie w piśmiennictwie dotyczącym prawa ). Każde święto występujące w okresie rozliczeniowym i przypadające w innym dniu niż niedziela (i to jest ważne) obniża wymiar o 8 godzin (art. 130 KP 1 i 2). Wymiar pracownika ulega obniżeniu o liczbę godzin usprawiedliwionej nieobecności w, przypadających do w czasie tej nieobecności, zgodnie z przyjętym rozkładem. Większość zatrudnionych świadczy pracę w ramach podstawowej normy czasu. (art. 129 KP). Charakteryzuje się ona wykonywaniem przez nie więcej niż 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu w przyjętym okresie rozliczeniowym. ten nie może przekraczać 4 miesięcy z zastrzeżeniem art. 129 KP 2 oraz art. 135 138, 143 i 144 KP (dla zainteresowanych). Poniżej prezentujemy obowiązujący w roku kalendarzowym 2009 dla okresu rozliczeniowego jednomiesięcznego i czteromiesięcznego w ramach prezentowanej normy. Czas w 2009 r. Równoważny system (art. 135 KP 1) może być wprowadzony, jeżeli jest to uzasadnione rodzajem lub jej organizacją. Charakteryzuje się on możliwością przedłużenia dobowego wymiaru, który równoważony jest krótszym dobowym wymiarem w niektórych dniach lub dniami wolnymi od (określanymi jako dni harmonogramowo wolne od ). W tym systemie dopuszcza się możliwość przedłużenia dobowego wymiaru, nie więcej niż do 12 godzin, przy zachowaniu jednocześnie przeciętnej 40-godzinnej tygodniowej normy. Maksymalny okres rozliczeniowy dla tego systemu wynosi 1 miesiąc. Kodeks Pracy dopuszcza przedłużenie omawianego systemu, nie więcej jednak niż do 3 miesięcy, a w szczególnych przypadkach nie więcej niż do 4 miesięcy. Poniżej prezentujemy wymiar obowiązujący w roku kalendarzowym 2009 dla okresu rozliczeniowego trzymiesięcznego w ramach omawianej normy. Należy zaznaczyć, że w przedstawionym systemie nie wszyscy pracownicy mogą świadczyć pracę w 12-godzinnym dobowym wymiarze. Zgodnie z art. 148 KP czas nie może przekraczać 8 godzin dla: wrzesień 22 brak 176 grudzień 21 8 godz. x 2 dni 168 1. pracowników zatrudnionych na stanowiskach, na których występują przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń lub natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia, 2. pracownic w ciąży, SUMA 253 dni 2 024 godz. Tab. 1. y jednomiesięczne w 2009 roku (dla pełnego etatu) 56 Nr 1/2009 www.firmasprzatajaca.pl

3. pracowników opiekujących się dzieckiem do ukończenia przez nie 4 roku życia (chyba że wyrażą zgodę na przedłużenie im ). Ważne Mimo w krótszym dobowym wymiarze pracownicy ci zachowują prawo do wynagrodzenia za czas nieprzepracowany w związku ze zmniejszeniem wymiaru ich ze wskazanego powodu. W systemach dopuszczających przedłużenie 8-godzinnej normy dobowej nie mogą pracować również niepełnosprawni. Zgodnie z art. 15. ustawy o rehabilitacji ich czas nie może przekraczać 8 godzin na dobę, a przypadku umiarkowanego lub znacznego stopnia niepełnosprawności 7 godzin na dobę. Tab. 2. y czteromiesięczne w 2009 roku (dla pełnego etatu) SUMA 84 dni 672 godz. SUMA 84 dni 672 godz. wrzesień 22 brak 176 grudzień 21 8 godz. x 2 dzień 168 SUMA 85 dni 680 godz. Tab.3. y trzymiesięczne w 2009 roku (dla pełnego etatu) SUMA 63 dni 504 godz. SUMA 62 dni 496 godz. wrzesień 22 Brak 176 SUMA 65 dni 520 godz. grudzień 21 8 godz. x 2 dzień 168 SUMA 63 504 godz. Zasada ta nie obowiązuje w przypadku niepełnosprawnych zatrudnionych przy pilnowaniu mienia oraz jeżeli na wniosek osoby zatrudnionej lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników lub lekarz sprawujący nad tą osobą opiekę wyrazi zgodę na pracę w godzinach nadliczbowych, nocnych, ponadnormatywnych i w przedłużonym dobowym wymiarze. Pozostałe dwa systemy równoważnego określone w art. 136 KP i 137 KP a wymienione w systemach dotyczą głównie pracowników ochrony i ze względu na tematykę naszego pisma nie będą omawiane. Skoro już nasz pracownik rozpoczął pracę, a my przedostaliśmy się przez gąszcz przepisów dotyczących czasu jego, aby zasnąć spokojnie musimy spełnić jeszcze jeden obowiązek wprowadzić ewidencję. Ewidencja Obowiązek prowadzenia ewidencji czasu dotyczy wszystkich pracodawców, niezależnie od liczby zatrudnionych pracowników. Nawet gdy zatrudnionych pracowników jest mniej niż 20, czyli nie występuje obowiązek sporządzania regulaminu i wynagradzania. Ewidencja powinna być prowadzona w formie imiennej karty. Nie ma określonego wzoru takiej karty, ale powinna ona zawierać wszystkie niezbędne informacje: godziny przepracowane wynikające z harmonogramu, godziny ponadwymiarowej wynikające z przekroczenia dobowego, godziny przepracowane w niedziele, święta oraz w dni ustalone jako wolne w zamian za przepracowane niedziele i święta, godziny przepracowane w dniu ustalonym jako wolny od, niezrekompensowane czasem wolnym, udzielone godziny lub dni wolne w zamian za pracę ponadnormatywną oraz za czas dyżuru, godziny przepracowane w porze nocnej, dyżur, urlop wypoczynkowy, choroba, nieobecność usprawiedliwiona płatna, nieobecność usprawiedliwiona niepłatna, nieobecność nieusprawiedliwiona. Mam nadzieję, że powyżej przedstawione opracowanie choć trochę pomoże w prawidłowym sporządzeniu harmonogramu, czyli planu zajęć pracownika oraz że po przeczytaniu tego artykułu nikt nie przestraszy się pojęcia system czasu. Proszę uwierzyć, że przedstawione podstawowe pojęcia dotyczące są absolutnie podstawowe i raz przyswojone ułatwiają pracę. Zawsze zresztą można sięgnąć do tego numeru czasopisma i odświeżyć zapomnianą wiedzę. Proponuję, aby przed ukazaniem się kolejnego numeru Firmy Sprzątającej przygotować kalkulatory, zajmiemy się bowiem obliczaniem przekroczenia norm oraz finansowymi konsekwencjami owych przekroczeń. Po prostu zajmiemy się godzinami nadliczbowymi i ich rozliczaniem. A dla przeciwwagi tematycznej poruszymy również temat urlopów tych zaległych i tych bieżących oraz innych usprawiedliwionych nieobecności w. Renata Małucha www.firmasprzatajaca.pl Nr 1/2009 57

IV Edycja Targów ISSA Interclean Centralna i Wschodnia Europa Najważniejsze wydarzenie dla branży profesjonalnego utrzymania czystości w Polsce i krajach ościennych takich jak Rosja, Czechy, Węgry, Słowacja, Ukraina i Kraje Nadbałtyckie. o Idealna platforma do zaprezentowania oferowanych produktów i usług o Miejsce spotkań klientów i dostawców o Możliwość pozyskania nowych obszarów na tym ciągle rozwijającym się rynku o Uczestnictwo w interesujących seminariach Rejestracja on-line: www.issainterclean.com