Zakład Zastosowań Technik Łączności Elektronicznej (Z 10) System AWP-IŁ mobilne mini-centrum zarządzania badaniami oraz prace rozwojowe 10310048 Warszawa, grudzień 2008
System AWP-IŁ - mobilne mini-centrum zarządzania badaniami oraz prace rozwojowe Wykonawca pracy Z-10 Numer wniosku: 1005/08 Numer pracy: 10310048 Słowa kluczowe: badania jakości; urządzenia kontrolno-pomiarowe; QoS; VoIP; MOS Kierownik pracy inż. Paweł Godlewski Wykonawcy pracy: inż. Paweł Godlewski mgr inż. Zbigniew Mąkosza mgr inż. Krzysztof Olechowski mgr inż. Kazimierz Niechoda Bartłomiej Parol inż. Bogdan Chojnacki mgr inż. Ryszard Kobus Lech Jóźwik W pracy uczestniczyli też: inż. Grzegorz Skwarski i Sebastian Włodarczyk Kierownik Zakładu: inż. Bogdan Chojnacki Copyright by Instytut Łączności, Warszawa 2008
Spis treści 1. Wprowadzenie... 3 2. Praca urządzeń systemu AWP-IŁ... 4 2.1. Układy pracy próbników PM w systemie AWP-IŁ... 4 2.2. Wskaźniki jakości telekomunikacyjnych usług powszechnych i powszechnie dostępnych... 7 2.3. Wyznaczanie wskaźników jakościowych za pomocą próbników systemu AWP-IŁ... 9 2.3.1. Wskaźnik STOPA NIESKUTECZNYCH WYWOŁAŃ... 9 2.3.2. Wskaźnik CZAS ZESTAWIANIA POŁĄCZEŃ... 10 2.3.3. Wskaźnik JAKOŚĆ POŁĄCZENIA FAKSOWEGO... 12 2.3.4. Wskaźnik PRZEPŁYWNOŚĆ ŁĄCZA dla wdzwanianego dostępu do Internetu... 15 2.3.5. Wskaźnik POPRAWNOŚĆ NADAWANIA I ODBIORU SMS... 16 2.3.6. Wskaźnik CZAS DOSTARCZENIA SMS OD KOŃCA DO KOŃCA... 17 2.4. Programowanie badań i komunikacja próbników z centrum... 18 2.4.1. Programy badań dla próbników... 18 2.4.2. Wyniki badań ( logi ) w próbnikach... 19 2.4.3. Pobieranie programów do i przekazywanie wyników badań z... 20 3. Mobilne mini-centrum zarządzania badaniami (tester PM9 )... 21 3.1. Przeznaczenie mobilnego mini-centrum zarządzania badaniami... 21 3.2. Elementy składowe mobilnego mini-centrum zarządzania badaniami... 22 3.3. Układy pracy mobilnego mini-centrum zarządzania badaniami... 22 3.4. Funkcje mobilnego mini-centrum zarządzania badaniami... 23 3.4.1. Edytowanie list połączeń do próbników, odzewników, usługodawców... 23 3.4.2. Badanie funkcjonowania próbników PM2/PM3... 23 3.4.3. Badanie funkcjonowania próbników... 24 3.4.4. Badanie funkcjonowania odzewników PMX... 24 3.4.5. Badanie dostępności usług za pośrednictwem PMX... 25 3.4.6. Badanie dostępności usługi głosowej za pośrednictwem PMX... 26 3.4.7. Przygotowywanie programów badań dla próbników... 26 3.4.8. Rozsyłanie programów badań do próbników... 27 3.4.9. Pobieranie wyników badań z próbników... 27 3.4.10. Zdalne programowanie próbników... 28 3.4.11. Zmiana ustawień konfiguracyjnych próbników... 28 3.5. Rozwój funkcjonalności mini-centrum zarządzania badaniami (testera PM9 )... 29 4. Rozbudowa funkcji próbnika... 29 4.1. Badanie jakości usługi SMS... 29 4.2. Alternatywne drogi dostępu do serwera centrum badaniowego w UKE... 30 4.3. Ocena jakości usługi głosowej wstępne badania laboratoryjne... 30 4.4. Optymalizacja funkcji losowego wyboru urządzeń i PMX do badań... 31 ZAŁĄCZNIKI Załącznik 1. Listing programu działania testera PM9 33 1
2
1. Wprowadzenie Projekt dotyczy rozbudowy funkcjonalnej systemu AWP-IŁ, wdrożonego do eksploatacji w UKE w latach 2000-2007. Obejmuje opracowanie taniego "mobilnego centrum zarządzania badaniami" w małych konfiguracjach, potrzebnych m.in. dla promocji systemu, dla "małych" operatorów i dla wdrażania nowych procedur badań z wykorzystaniem urządzeń /PMX oraz opracowanie rozwiązań programowo-układowych dla objęcia w przyszłości kontrolą nowych parametrów usług telekomunikacyjnych. Cel komercyjny projektu: opracowane elementy systemu będą sprzedawane w kolejnych latach do UKE i operatorom telekomunikacyjnym, co przyniesie korzyści ekonomiczne. Cel poznawczy projektu: wyniki uzyskiwane w trakcie pracy i w trakcie eksploatacji powstałych rozwiązań poszerzają wiedzę o nowoczesnych technikach/technologiach i o długookresowym zachowaniu badanych "obiektów". Promocja IŁ: uzyskane rozwiązania będą prezentowane na konferencjach, targach i wystawach. System AWP-IŁ to sukcesywnie rozwijane od 2000 roku unikalne, opracowane w Instytucie Łączności rozwiązanie, służące do oceny jakości usług (w tym usług powszechnych) świadczonych przez operatorów sieci telekomunikacyjnych. Zawiera komputery zarządzające badaniami i obrazujące wyniki (komputer komunikacyjny KK, komputer baz danych KBD, komputer analiz i zarządzania KAiZ, stacje robocze PC ) oraz urządzenia kontrolno-pomiarowe (próbniki PM nie limitowane liczbą i funkcjami) rozmieszczone na terenie całego kraju. W systemie AWP-IŁ rozproszone geograficznie urządzenia badaniowe PM, programowane z centrum badaniowego ( KK, KBD, KAiZ ), dostarczają do niego dane potrzebne do oceny sieci i świadczonych przez nią usług. Zgromadzone i przetworzone wyniki, w postaci raportów, są udostępniane zainteresowanym na ich stacjach roboczych PC. Rys. 1. Architektura systemu AWP-IŁ 3
Urządzenia badaniowe PM pracujące w systemie AWP-IŁ (Rys. 2) to: próbniki PM2 i PM3 dołączane analogicznie jak abonenci telefonicznej sieci przewodowej, są przeznaczone do badania parametrów elektrycznych (skuteczność połączeń, poziomy sygnałów, czasy trwania) w sieci PSTN; próbniki PM4 dołączane analogicznie jak abonenci telefonicznej sieci przewodowej, badają jakość usługi faksowej i wdzwanianego dostępu do Internetu; próbniki pracują analogicznie jak terminale sieci przewodowej i sieci GSM, a służą do badania dostępności oraz jakości świadczonych w tych sieciach usług. Realizują dwie zasadnicze funkcje aktywnego programowalnego urządzenia kontrolnopomiarowego (z dostępem do telefonicznej sieci przewodowej i bezprzewodowej) oraz odzewnika/ekspandera linii telefonicznej (odzewnika PMX ); odzewniki PMX umożliwiają próbnikom PM4 i zdalne badania usług z punktu widzenia abonentów odległych central telefonicznych (funkcja ekspandera) i są prostymi odzewnikami dla głowic pomiarowych TRU (służących głównie do badania skuteczności połączeń w sieciach przewodowych) podsystemu A8620. Rys. 2. Uproszczone schematy blokowe urządzeń badaniowych PM systemu AWP-IŁ 2. Praca urządzeń systemu AWP-IŁ 2.1. Układy pracy próbników PM w systemie AWP-IŁ Wskaźniki jakości usług powszechnie dostępnych, świadczonych przez operatorów telekomunikacyjnych, są obecnie badane przez system AWP-IŁ: w sieci PSTN za pomocą próbników PM2/PM3 (Rys. 3), w sieci PSTN od urządzeń TRU podsystemu A8620 do urządzeń PMX (Rys. 4), w sieci PSTN od próbników do innych, ew. PM4 (Rys. 5), w sieci PSTN od urządzeń PMX do próbników (Rys. 6), w sieci PSTN, w zakresie wdzwanianego dostępu do Internetu, za pomocą próbników (ew. PM4) dostępność usługi i szybkość udostępniana na łączu (Rys. 7), w sieci PSTN, w zakresie wdzwanianego dostępu do Internetu, za pomocą próbników, od odzewników PMX wyłącznie dostępność usługi (Rys. 8), od próbników pracujących w sieci PSTN do tych samych lub innych próbników pracujących w sieci GSM (Rys. 9), od próbników pracujących w sieci PSTN do tych samych lub innych próbników pracujących w sieci GSM, za pośrednictwem PMX (Rys. 10), od próbników pracujących w sieciach GSM do innych próbników pracujących w tej samej oraz w innych sieciach GSM (Rys. 11), od próbników w sieci GSM do pracujących w sieci PSTN (Rys. 12). 4
PM2/3 Wyjście Wejście PM2/3 cyfry numeru "Ab. B" sygnał wywołania sygnał zwrotny wywołania lub sygnał zajętości zgłoszenie identyfikacja (2,1kHz) i test jakości połączenia Rys. 3. Badanie sieci PSTN za pomocą próbników PM2 lub/i PM3 TRU Wyjście Wejście PMX cyfry numeru PMX sygnał wywołania sygnał zwrotny wywołania (max 30 s) lub sygnał zajętości zgłoszenie identyfikacja (2 khz) i test jakości połączenia Rys. 4. Badanie sieci PSTN za pomocą TRU i odzewnika PMX Wyjście Wejście cyfry numeru "Ab. B" ew. sygnał zwrotny wywołania lub sygnał zajętości sygnał wywołania identyfikacja urządzeń i test jakości usługi Rys. 5. Badanie sieci PSTN za pomocą próbników PMX Wyjście Wyjście Wejście Wejście cyfry numeru PMX połączenie do PMX 3 sygnały zwrotne wywołania (lub sygnał zajętości) sygnał identyfikacyjny PMX (2kHz) cyfry kodu dostępu i czasu trwania połączenia cyfry numeru "Ab. B" OCENIANE połączenie do ew. sygnał zwrotny wywołania lub sygnał zajętości sygnał wywołania identyfikacja urządzeń i test jakości usługi Rys. 6. Badanie sieci PSTN za pomocą poprzez PMX 5
Wyjście cyfry numeru "Ab. B" ew. sygnał zwrotny wywołania lub sygnał zajętości max 56 kb/s Wejście OCENIANY dostęp do Internetu wywołanie identyfikacja serwera i test jakości usługi Internet Rys. 7. Badanie wdzwanianego dostępu do Internetu, za pomocą próbników Wyjście cyfry numeru PMX 3 sygnały zwrotne wywołania (lub sygnał zajętości) sygnał identyfikacyjny PMX (2kHz) cyfry kodu dostępu i czasu trwania połączenia PMX Wyjście Wejście połączenie do PMX cyfry numeru "Ab. B" ew. sygnał zwrotny wywołania lub sygnał zajętości max 33 kb/s Wejście identyfikacja serwera i test jakości usługi wywołanie Internet OCENIANY dostęp do Internetu Rys. 8. Badanie wdzwanianego dostępu do Internetu, od odzewników PMX Wejście GSM Wejście GSM Wyjście PSTN cyfry numeru ew. sygnał zwrotny wywołania lub sygnał zajętości identyfikacja i test jakości usługi wywołanie i numer wywołującego Rys. 9. Badanie od w sieci PSTN do w sieci GSM, bez PMX Wejście GSM PMX Wyjście Wejście GSM Wyjście PSTN Wejście cyfry numeru PMX połączenie do PMX 3 sygnały zwrotne wywołania (lub sygnał zajętości) sygnał identyfikacyjny PMX (2kHz) cyfry kodu dostępu i czasu trwania połączenia cyfry numeru próbnika identyfikacja i test jakości usługi OCENIANE połączenie do ew. sygnał zwrotny wywołania lub sygnał zajętości wywołanie i numer wywołującego Rys. 10. Badanie od w sieci PSTN do w sieci GSM, poprzez PMX 6
Wyjście GSM Wejście GSM logowanie w sieci GSM cyfry numeru identyfikacja i test jakości usługi logowanie w sieci GSM wywołanie i numer wywołującego Rys. 11. Badania pomiędzy pracującymi w sieciach GSM Wyjście GSM logowanie w sieci GSM cyfry numeru identyfikacja i test jakości usługi sygnał wywołania Rys. 12. Badania od próbników w sieci GSM do w sieci PSTN Wejście PSTN W sukcesywnie rozbudowywanym dla Urzędu Komunikacji Elektronicznej systemie AWP-IŁ, w centralach wszystkich liczących się w Polsce operatorów przewodowych sieci telekomunikacyjnych, obecnie pracuje 219 próbników PM3, 8 próbników PM2, 8 próbników PM4, 103 próbniki, prawie 500 odzewników PMX oraz 16 głowic pomiarowych TRU podsystemu A8620. Symboliczne (bez rzeczywistych lokalizacji) rozmieszczenie w/w urządzeń ilustruje Rys. 13, przy czym dla zachowania czytelności, zaznaczono jedynie połowę próbników PM2, PM3 i PMX. Rys. 13. Rozmieszczenie urządzeń systemu AWP-IŁ 2.2. Wskaźniki jakości telekomunikacyjnych usług powszechnych i powszechnie dostępnych W 2007 roku, w ramach zadania SP II.9 Programu Wieloletniego pn. Rozwój Telekomunikacji i Poczty w Dobie Społeczeństwa Informacyjnego, wytypowano wskaźniki jakościowe przewidziane do stosowania w Polsce przy przyszłej ocenie usług powszechnych i usług powszechnie dostępnych, świadczonych przez operatorów telekomunikacyjnych. Spośród wytypowanych, system AWP-IŁ umożliwia/umożliwi wyznaczanie opisanych poniżej wskaźników. 7
1) Wskaźnik stopa nieskutecznych wywołań dla telefonii głosowej, dla połączeń w sieci PSTN, połączeń z sieci PSTN do sieci GSM i połączeń w sieci GSM. Wywołanie nieskuteczne to takie, dla którego nie zidentyfikowano sygnału zwrotnego wywołania lub zajętości lub zgłoszenia urządzenia wywoływanego odniesienie: Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 24 marca 2005 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących świadczenia usługi powszechnej oraz wymagań dotyczących świadczenia usługi szerokopasmowego dostępu do Internetu dla jednostek uprawnionych 1.1 pkt 4 i 2.1 pkt 1 oraz ETSI EG 201 769 V1.1.1 pkt 5.4. 2) Wskaźnik czas zestawiania połączeń dla telefonii głosowej, dla połączeń w sieci PSTN, połączeń z sieci PSTN do sieci GSM i połączeń w sieci GSM. Czas zestawiania połączenia jest liczony od wysłania ostatniej cyfry numeru do odebrania: sygnału zajętości, sygnału zwrotnego dzwonienia lub do zgłoszenia, gdy ten następuje równocześnie z odbiorem sygnału wywołania odniesienie: Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 24 marca 2005 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących świadczenia usługi powszechnej oraz wymagań dotyczących świadczenia usługi szerokopasmowego dostępu do Internetu dla jednostek uprawnionych 1.1 pkt 5 i 2.1 pkt 1 oraz ETSI EG 201 769 V1.1.1 pkt 5.5. 3) Wskaźnik jakości połączenia faksowego o nazwie wskaźnik pozytywnie zrealizowanych transmisji dla faksu w sieci PSTN. Wskaźnik ten (inaczej stopa skutecznych połączeń faksowych, stopa poprawnych transakcji faksowych) wyliczany jest spośród zestawionych (skutecznych) połączeń telefonicznych, a skuteczne połączenie faksowe (pozytywnie zrealizowana transmisja dla faksu) to takie, gdy uzyskano najwyższą możliwą technicznie szybkość transmisji faksu, odebrano wszystkie testowe strony i nie było wśród nich stron poważnie uszkodzonych odniesienie: ETSI EG 202 057-2 V1.1.1 pkt 5.4, ITU-T E.457, E.456, T.22, T.30. 4) Wskaźnik przepływności łącza internetowego PSTN tzn. przepustowości dla wdzwanianego dostępu do Internetu z sieci PSTN. Prezentowany wskaźnik szybkości transmisji modemowej określa maksymalną chwilową/wynegocjowaną) szybkość transmisji, ale nie określa efektywnej szybkości transmisji plików odniesienie Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 24 marca 2005 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących świadczenia usługi powszechnej oraz wymagań dotyczących świadczenia usługi szerokopasmowego dostępu do Internetu dla jednostek uprawnionych 1.1 pkt 10 i 2.1 pkt 2 oraz ETSI EG 202 057-2 V1.1.1 pkt 5.5. (NOWE OPRACOWANIE wskaźniki nie wykorzystywane jeszcze w UKE) 5) Wskaźnik poprawności nadawania i odbioru SMS od końca do końca pomiędzy dwoma terminalami w sieci GSM o nazwie współczynnik skutecznie zrealizowanych SMS. Jest to procent SMS poprawnie nadanych (z ) i poprawnie - bez błędu - odebranych (przez ) spośród wszystkich nadawanych SMS odniesienie: ETSI EG 202 057-2 p. 5.6. 6) Wskaźnik czas dostarczenia SMS od końca do końca pomiędzy dwoma terminalami w sieci GSM. Czas liczony jest od momentu wysłania SMS z terminala () do centrum SMS, do momentu odebrania tego samego SMS przez inny terminal () odniesienie: ETSI EG 202 057-2 p. 5.6. (Wskaźniki DO ew. REALIZACJI w 2009 roku) 7) Wskaźnik osiąganej przepustowości w obu kierunkach dla mobilnego Internetu odniesienie: ETSI EG 202 057-4 p. 5.2. Prezentowane: a) maksymalna osiągnięta szybkość transmisji w kbit/s; b) minimalna osiągnięta szybkość transmisji w kbit/s; c) wartość średnia i odchylenie standardowe szybkości transmisji w kbit/s. 8) Wskaźnik przerw w dostępności do zasobów wyznaczonych portali dla wdzwanianego i mobilnego Internetu. 8
9) Wskaźnik stopa błędów transmisji danych dla wdzwanianego i mobilnego Internetu odniesienie: ETSI EG 202 057-4 p. 5.3. 10) Wskaźnik jakości transmisji głosu odniesienie: ITU-T P.862. Parametr: Skala Opinii Jakości Odsłuchu ACR (w 2009 roku Skala Opinii Jakości Odsłuchu ACR dla transmisji głosu od urządzeń PMX2 do urządzenia inicjującego badanie, tzn. do próbnika PM9). 2.3. Wyznaczanie wskaźników jakościowych za pomocą próbników systemu AWP-IŁ 2.3.1. Wskaźnik STOPA NIESKUTECZNYCH WYWOŁAŃ Wskaźnik stopa nieskutecznych wywołań ma zastosowanie dla telefonii głosowej dla połączeń w sieci PSTN, połączeń z sieci PSTN do sieci GSM i połączeń w sieci GSM. Odniesienie: Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 24 marca 2005 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących świadczenia usługi powszechnej oraz wymagań dotyczących świadczenia usługi szerokopasmowego dostępu do Internetu dla jednostek uprawnionych 1.1 pkt 4 i 2.1 pkt 1 oraz ETSI EG 201 769 V1.1.1 pkt 5.4. W odczuciu typowego użytkownika sieci telekomunikacyjnej wywołanie jest skuteczne, jeżeli po poprawnie wybranym numerze abonenta wywoływanego uzyskuje się połączenie z tym abonentem lub ew. odbiera sygnał, świadczący o zajętości jego urządzenia końcowego. Dokumenty ETSI odnoszą się do oceny skuteczności wywołań prowadzonych na podstawie obserwacji ruchu rzeczywistego, gdzie status abonenta wywoływanego jest nieznany i system pomiarowy kwalifikuje wywołanie zakończone sygnałem zwrotnym wywołania oraz sygnałem zajętości jako skuteczne. W badaniach prowadzonych metodą wywołań próbnych system pomiarowy gwarantuje dostępność urządzenia pomiarowego po stronie przyjściowej, a więc sygnał zajętości świadczy o natłoku w sieci, a o skuteczności połączenia będzie świadczyło odebranie wywołania przez urządzenie wywoływane (np. potwierdzone wysłaniem sygnału akustycznego). W Tabeli-1 podano aktualnie obowiązujące operatorów telekomunikacyjnych, świadczących usługi powszechne w Polsce, wartości wskaźnika stopa nieskutecznych wywołań. Tabela-1. Wartości wskaźnika stopa nieskutecznych wywołań Nazwa wskaźnika Parametr charakteryzujący wskaźnik Dopuszczalna wartość wskaźnika Procent nieskutecznych wywołań dla < 0,5 % Stopa nieskutecznych wywołań Procent nieskutecznych wywołań dla połączeń krajowych < 2,5 % połączeń do sieci komórkowych Wskaźnik stopa nieskutecznych wywołań jest wyznaczany w systemie AWP-IŁ za pomocą próbników podczas badań: w sieci PSTN od próbników do innych (Rys. 5), w sieci PSTN od urządzeń PMX do próbników (Rys. 6), w sieci PSTN, w zakresie wdzwanianego dostępu do Internetu, od próbników (Rys. 7), lub od odzewników PMX (Rys. 8), od próbników pracujących w sieci PSTN do tych samych lub innych próbników pracujących w sieci GSM bezpośrednio (Rys. 9) lub poprzez PMX (Rys. 10), od próbników pracujących w sieciach GSM do innych próbników pracujących w tej samej oraz w innych sieciach GSM (Rys. 11), od próbników w sieci GSM do pracujących w sieci PSTN (Rys. 12). 9
Wyjście PMX Wyjście Wejście cyfry numeru próbnika sygnał zwrotny wywołania lub zajętości identyfikacja urządzeń (potrzebne "logi" z obu próbników) sygnał wywołania (dzwonienia) czas:2008-12-07 20:45; test:3fax; numer:0225128441; sesja:fffff; czas:2008-12-07 21:00; test:3fax; numer:0225128600@60w0225128441; sesja:fffff; czas:2008-12-07 20:15; test:gsmp; numer:0225128441; sesja:fffff; czas:2008-12-07 20:30; test:pgsm; numer:0784786959; sesja:fffff; czas:2008-12-07 21:00; test:gsmm; numer:0784786959; sesja:fffff; czas:2008-12-07 21:30; test:1www; numer:0202122; www:www.itl.waw.pl/; sesja:fffff; czas:2008-12-07 22:00; test:1www; numer: 0225128600@60W0202122; www:www.itl.waw.pl/; sesja:fffff; *[2008-06-03 12:48:01Z][Rozpoczecie pomiaru] *[2008-06-03 12:48:01Z][czas:2008-06-03 12:45; test:pgsm; numer:506303641; sesja:fffff;] *[2008-06-03 12:48:01Z][Sprawdzanie dostepu GSM] *[2008-06-03 12:48:03Z][ATDT050630364;] *[2008-06-03 12:48:06Z][\r\n OK\r\n ] #[2008-06-03 12:48:08Z][ATDT1;] #[2008-06-03 12:48:09Z][\r\n OK\r\n ] *[2008-06-03 12:48:09Z][PSTN wybiera:0506303641 *[2008-06-03 12:48:09Z][ATD] #[2008-06-03 12:48:39Z][ATH] #[2008-06-03 12:48:40Z][\r\n NO CARRIER\r\n ] *[2008-06-03 12:49:40Z][Koniec sprawdzania dostepu GSM] *[2008-07-03 12:48:14Z][SIM 1/506303641/0 odbiera:856537579] Rys. 14. Układ pracy (a), programy badań (b) i przykład wyników badań w logach (c) Przy wyznaczaniu stopy nieskutecznych wywołań połączenia telefoniczne są zestawiane (Rys. 14) od wyjść urządzeń badaniowych /PMX do wejść urządzeń, o których wiadomo, że nie są zajęte. Za wywołania nieskuteczne uważa się takie, dla których w ciągu 30 sekund od nadania ostatniej cyfry numeru nie zidentyfikowano zgłoszenia urządzenia wywoływanego (po stronie urządzenia wywołującego lub urządzenia wywoływanego). Do uzyskania tego wskaźnika konieczne są: przyjęcie przez sieć telekomunikacyjną pełnego numeru żądanego abonenta; brak sygnału zajętości w trakcie i po nadaniu numeru żądanego abonenta; odebranie logu z urządzenia inicjującego połączenie; odebranie logu z urządzenia odbierającego połączenie. Jeżeli połączenie jest zestawiane poprzez odzewnik PMX, to wymagane jest ponadto: uzyskanie połączenia z tym odzewnikiem PMX; uzyskanie z wyjścia odzewnika PMX sygnału zgłoszenia centrali. 2.3.2. Wskaźnik CZAS ZESTAWIANIA POŁĄCZEŃ Wskaźnik czas zestawiania połączeń ma zastosowanie dla telefonii głosowej dla połączeń w sieci PSTN, połączeń z sieci PSTN do sieci GSM i połączeń w sieci GSM. Odniesienie: Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 24 marca 2005 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących świadczenia usługi powszechnej oraz wymagań dotyczących świadczenia usługi szerokopasmowego dostępu do Internetu dla jednostek uprawnionych 1.1 pkt 5 i 2.1 pkt 1 oraz ETSI EG 201 769 V1.1.1 pkt 5.5. W Tabeli-2 podano wartości wskaźnika czas zestawiania połączeń krajowych, aktualnie obowiązujące operatorów telekomunikacyjnych, świadczących usługi powszechne w Polsce. a) b) c) 10
Tabela-2. Wartości wskaźnika czas zestawiania połączeń krajowych Nazwa wskaźnika Parametr charakteryzujący wskaźnik Dopuszczalna wartość wskaźnika Średni czas zestawiania połączeń krajowych w sieci PSTN 2 sekundy Czas zestawiania Czas zestawiania 95% najszybszych połączenia połączeń krajowych w sieci PSTN 5 sekund Czas zestawiania 95% najszybszych połączeń do-/w- sieci GSM? Wskaźnik czas zestawiania połączeń krajowych w obrębie sieci PSTN jest wyznaczany w systemie AWP-IŁ za pomocą: próbników PM3 zestawiających połączenia do innych PM3 (Rys. 1), urządzeń TRU zestawiających połączenia do innych TRU i odzewników PMX (Rys. 2). Wskaźnik czas zestawiania połączeń krajowych z sieci PSTN do GSM i w sieci GSM jest wyznaczany w systemie AWP-IŁ za pomocą próbników podczas badań: od próbników pracujących w sieci PSTN do tych samych lub innych próbników pracujących w sieci GSM bezpośrednio (Rys. 9) lub poprzez PMX (Rys. 10), od próbników pracujących w sieciach GSM do innych próbników pracujących w tej samej oraz w innych sieciach GSM (Rys. 11), od próbników w sieci GSM do pracujących w sieci PSTN (Rys. 12). Wyjście PMX cyfry numeru próbnika sygnał zwrotny wywołania lub zajętości identyfikacja urządzeń (potrzebne "logi" z obu próbników) Wyjście Wejście sygnał wywołania (dzwonienia) czas:2008-12-07 20:00; test:gsmp; numer:0225028083; sesja:fffff; czas:2008-12-07 20:15; test:pgsm; numer: 0784786959; sesja:fffff; czas:2008-12-07 20:30; test:pgsm; numer:0225128600@60w0784786959; sesja:fffff; czas:2008-12-07 21:00; test:gsmm; numer:0785626843; sesja:fffff; *[2008-06-03 13:03:01Z][Rozpoczecie pomiaru] *[2008-06-03 13:03:01Z][czas:2008-06-03 13:00; test:gsmm; numer:504611664; sesja:00006;] *[2008-06-03 13:03:01Z][Sprawdzanie dostepu GSM] *[2008-06-03 13:03:03Z][SIM 1/798239408/0 wybiera:504611664 *[2008-06-03 13:03:34Z][Koniec sprawdzania dostepu GSM] *[2008-07-03 13:03:15Z][SIM 2/504611664/0 odbiera:798239408] Rys. 15. Układ pracy (a), programy badań (b) i przykład wyników badań w logach (c) Przy wyznaczaniu czasu zestawiania połączeń z sieci PSTN do GSM i w sieci GSM (Rys. 15) połączenia telefoniczne są zestawiane od wyjść urządzeń badaniowych do wejść takich urządzeń, o których wiadomo, że nie są zajęte. Za czas zestawiania połączenia przy wykorzystaniu urządzeń /PMX uważa się czas, jaki upłynął od wysłania ostatniej cyfry numeru wywoływanego urządzenia badaniowego do momentu odebrania sygnału wywołania (dzwonienia) przez urządzenie wywoływane. Zakres pomiarowy to 2-30s, a rozdzielczość i dokładność pomiaru to 1 s. Do uzyskania tego wskaźnika konieczne są: przyjęcie przez sieć telekomunikacyjną pełnego numeru żądanego abonenta, brak sygnału zajętości w trakcie i po nadaniu numeru żądanego abonenta, odebranie logu z urządzenia inicjującego połączenie, odebranie logu z urządzenia odbierającego połączenie. a) b) c) 11
Jeżeli połączenie jest zestawiane poprzez odzewnik PMX, to wymagane jest ponadto: uzyskanie połączenia z odzewnikiem PMX, uzyskanie z wyjścia odzewnika PMX sygnału zgłoszenia centrali. 2.3.3. Wskaźnik JAKOŚĆ POŁĄCZENIA FAKSOWEGO Wskaźnik jakości połączenia faksowego w sieci PSTN, inaczej wskaźnik pozytywnie zrealizowanych transmisji dla faksu lub stopa skutecznych połączeń faksowych, stopa poprawnych transakcji faksowych wyliczany jest spośród zestawionych tzn. skutecznych połączeń telefonicznych, a skuteczne połączenie faksowe (pozytywnie zrealizowana transmisja dla faksu) to takie, gdy uzyskano najwyższą możliwą technicznie szybkość transmisji faksu (w sieci PSTN z reguły 14,4 kb/s), odebrano wszystkie wysłane testowe strony i nie było wśród nich stron poważnie uszkodzonych. Odniesienie: ETSI EG 202 057-2 V1.1.1 pkt 5.4, ITU-T E.457, E.456, T.22, T.30. W Tabeli-3 podano aktualnie obowiązujące operatorów telekomunikacyjnych, świadczących usługi powszechne w Polsce, wartości wskaźnika czas zestawiania połączeń krajowych. Tabela-3. Wartości wskaźnika jakość połączenia faksowego Nazwa wskaźnika Parametr charakteryzujący wskaźnik Wartość wskaźnika Wskaźnik pozytywnie zrealizowanych Procent pozytywnie zrealizowanych transmisji dla 95 % faksu całkowitej liczby dokonanych prób transmi- transmisji dla sji przy najwyższej, technicznie możliwej z obu faksu stron, szybkości nadawania i odbioru Wskaźnik pozytywnie zrealizowanych transmisji dla faksu w obrębie sieci PSTN jest wyznaczany w systemie AWP-IŁ: w sieci PSTN od próbników do innych, ew. PM4 (Rys. 5), w sieci PSTN od urządzeń PMX do próbników (Rys. 6). Wskaźnik pozytywnie zrealizowanych transmisji dla faksu1 jest zdefiniowany jako odsetek pozytywnie zrealizowanych transmisji dla faksu pomiędzy urządzeniami faksowymi Grupy 3 w stosunku do całkowitej liczby dokonywanych prób transmisji przy najwyższej, technicznie możliwej z obu stron, szybkości nadawania i odbioru2. Podczas połączeń testowych są z urządzenia nadawczego do urządzenia odbiorczego wysyłane strony testowe formatu A4 o rozdzielczości 1728 x 1140 elementów czarno-białych3. Detekcja błędnych linii w odbieranych faksach odbywa się w urządzeniu odbiorczym na podstawie protokołu transmisji (EOL), gdzie do oceny jakości strony nie jest potrzebna znajomość oryginału, a wykrywane są też błędy niezauważalne przy analizie wydrukowanego obrazu, np. dla całkowicie białych pól. Notowane są: ustanowiona szybkość transmisji (14 400, 12 000, 9 600, 7 200, 4 800 lub 2 400 b/s), czy przesłany faks i jego nagłówek są kompletne4, czy pierwsza linia faksu jest poprawna, czy pierwsza, druga i trzecia strona są wolne od błędów/z błędami/poważnie uszkodzone5, oraz czy była redukcja prędkości podczas trwania połączenia6. 1 Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 24 marca 2005 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących świadczenia usługi powszechnej oraz wymagań dotyczących świadczenia usługi szerokopasmowego dostępu do Internetu dla jednostek uprawnionych 1.1 pkt 10. 2 ETSI EG 202 057-2 V1.1.1 pkt 5.4 nowsza wersja ETSI EG 202057-2 v1.2.1. 3 ITU-T E.456 4 ITU-T E.451 5 ITU-T E.453 6 ITU-T E.452 12
Status strony wolnej od błędów przysługuje stronie, której wszystkie linie odebrano poprawnie, strona z błędami to taka, która ma mniej błędów niż strona poważnie uszkodzona, a strona poważnie uszkodzona zawiera co najmniej 4 kolejne błędne linie lub 12 linii o dowolnym rozmieszczeniu błędów na stronie lub 3 ciągi zawierające kolejne 2 lub 3 błędne linie. Rezultatem badań usługi jest wskaźnik pozytywnie zrealizowanych transmisji dla faksu, liczony następująco: liczba skutecznych połączeń faksowych całkowita liczba połączeń skutecznych procent transmisji zrealizowanych pozytywnie = gdzie skuteczne połączenie faksowe to takie, które zostało ustanowione przy najwyższej możliwej technicznie szybkości, wszystkie strony faksu zostały przesłane i faks odebrany nie zawiera stron poważnie uszkodzonych, a oceniane są wyłącznie połączenia skuteczne, tzn. połączenia telefoniczne ze zgłoszeniem urządzenia faksowego. PMX Wyjście Wyjście Wejście cyfry numeru próbnika sygnał zwrotny wywołania lub zajętości transmisja faksowa sygnał wywołania (dzwonienia) czas:2007-06-26 21:30; test:1www; numer:0202122; www:www.itl.waw.pl//img/test_10kb.7z; sesja:fffff; czas:2007-06-26 21:45; test:1www; numer: 0862611073@60W0202122; www:www.itl.waw.pl/; sesja:fffff; *[2008-05-30 14:18:01Z][Rozpoczecie pomiaru] *[2008-05-30 14:18:01Z][czas:2008-05-30 14:15; test:3fax; numer:0225128799; sesja:ffff0;] *[2008-05-30 14:18:03Z][Wysylanie faksu] *[2008-05-30 14:18:03Z][_007_1FFFF012131A] *[2008-05-30 14:18:03Z][ATDT79;] *[2008-05-30 14:18:05Z][\r\n OK\r\n ] #[2008-05-30 14:18:07Z][ATDT9;] #[2008-05-30 14:18:07Z][\r\n OK\r\n ] *[2008-05-30 14:18:07Z][ATD] *[2008-05-30 14:18:17Z][\r\n +FCON\r\n \r\n +FCSI: " _023"\r\n \r\n +FDIS: 0,5,0,2,0,0,0,0\r\n\r\n OK\r\n] *[2008-05-30 14:18:17Z][AT+FDIS=0,5,0,2] *[2008-05-30 14:18:17Z][\r\n OK\r\n ] *[2008-05-30 14:18:17Z][Czas laczenia = 9961 ms] *[2008-05-30 14:18:17Z][AT+FDT] *[2008-05-30 14:18:25Z][\r\n +FDCS: 0,5,0,2,0,0,0,0\r\n \r\n CONNECT\r\n ] *[2008-05-30 14:19:17Z][AT+FET=0] *[2008-05-30 14:19:20Z][\r\n +FPTS: 1\r\n \r\n OK\r\n ] *[2008-05-30 14:19:20Z][wyslano 94034b w 55702ms] *[2008-05-30 14:19:20Z][13505bps] *[2008-05-30 14:19:20Z][Koniec wysylania strony] *[2008-05-30 14:19:21Z][AT+FDT] *[2008-05-30 14:19:21Z][\r\n CONNECT\r\n ] *[2008-05-30 14:20:14Z][AT+FET=0] *[2008-05-30 14:20:17Z][\r\n +FPTS: 1\r\n \r\n OK\r\n ] *[2008-05-30 14:20:17Z][wyslano 94034b w 55724ms] *[2008-05-30 14:20:17Z][13499bps] *[2008-05-30 14:20:17Z][Koniec wysylania strony] *[2008-05-30 14:20:17Z][AT+FDT] *[2008-05-30 14:20:18Z][\r\n CONNECT\r\n ] *[2008-05-30 14:21:10Z][wyslano 94034b w 52159ms] *[2008-05-30 14:21:10Z][14422bps] *[2008-05-30 14:21:10Z][Koniec wysylania strony] *[2008-05-30 14:21:11Z][AT+FET=2] *[2008-05-30 14:21:16Z][\r\n +FPTS: 1\r\n \r\n +FHNG: 0\r\n \r\n OK\r\n ] *[2008-05-30 14:21:16Z][wyslano 282102b w 179263ms] *[2008-05-30 14:21:16Z][12589bps] *[2008-05-30 14:21:16Z][Koniec wysylania faksu] *[2008-05-30 14:18:07Z][Odbieranie faksu] *[2008-05-30 14:18:07Z][ATA] *[2008-05-30 14:18:17Z][\r\n FAX\r\n \r\n +FCON\r\n \r\n +FTSI: "_007_1FFFF012131A"\r\n r\n+fdcs:0,5,0,2,0,0,0,0\r\n\r\n OK\r\n] *[2008-05-30 14:18:18Z][AT+FDR] *[2008-05-30 14:18:24Z][\r\n +FCFR\r\n \r\n +FDCS: 0,5,0,2,0,0,0,0\r\n \r\n CONNECT\r\n ] *[2008-05-30 14:19:16Z][odebrano 94432b w 52623ms] *[2008-05-30 14:19:16Z][14356bps] *[2008-05-30 14:19:16Z][Start analizy strony] *[2008-05-30 14:19:18Z][Linii ogolem: 1146 Linii blednych: 0] *[2008-05-30 14:19:18Z][Koniec odbioru strony] *[2008-05-30 14:19:18Z][\r\n +FPTS: 1,1145,1145,0\r\n \r\n +FET: 0\r\n \r\n OK\r\n ] *[2008-05-30 14:19:18Z][AT+FDR] *[2008-05-30 14:19:20Z][\r\n CONNECT\r\n ] *[2008-05-30 14:20:13Z][odebrano 94378b w 52627ms] *[2008-05-30 14:20:13Z][14346bps] *[2008-05-30 14:20:13Z][Start analizy strony] *[2008-05-30 14:20:14Z][Blad w linii nr.: 666 (suma w linii= 2704)] *[2008-05-30 14:20:14Z][Linii ogolem: 1146 Linii blednych: 1] *[2008-05-30 14:20:14Z][Koniec odbioru strony] *[2008-05-30 14:20:14Z][\r\n +FPTS: 1,1145,1145,0\r\n \r\n +FET: 0\r\n \r\n OK\r\n ] *[2008-05-30 14:20:15Z][AT+FDR] *[2008-05-30 14:20:17Z][\r\n CONNECT\r\n ] *[2008-05-30 14:21:10Z][odebrano 94378b w 52622ms] *[2008-05-30 14:21:10Z][14348bps] *[2008-05-30 14:21:10Z][Start analizy strony] *[2008-05-30 14:21:10Z][Blad w linii nr.: 348 (suma w linii= 3672)] *[2008-05-30 14:21:10Z][Blad w linii nr.: 519 (suma w linii= 1800)] *[2008-05-30 14:21:10Z][Blad w linii nr.: 566 (suma w linii= 916)] *[2008-05-30 14:21:10Z][Blad w linii nr.: 608 (suma w linii= 1756)] *[2008-05-30 14:21:11Z][Linii ogolem: 1146 Linii blednych: 4] *[2008-05-30 14:21:11Z][Koniec odbioru strony] *[2008-05-30 14:21:11Z][\r\n +FPTS: 1,1145,1145,0\r\n \r\n +FET: 2\r\n \r\n OK\r\n ] *[2008-05-30 14:21:11Z][AT+FDR] *[2008-05-30 14:21:15Z][\r\n +FHNG: 0\r\n \r\n OK\r\n ] *[2008-05-30 14:21:15Z][odebrano 283188b w 176570ms] *[2008-05-30 14:21:15Z][12830bps] *[2008-05-30 14:21:15Z][Koniec odbioru faksu] Rys. 16. Układ pracy (a), programy badań (b) i przykładowe wyniki badań w logach (c) a) b) c) 13
W systemie AWP-IŁ (Rys. 16) podczas trwania każdego połączenia testowego od nadawczego próbnika do odbiorczego próbnika są wysyłane trzy jednakowe strony formatu A4 o rozdzielczości 1728 x 1140 elementów czarno-białych. Na wzorzec strony (ETSI i ITU7 podają kilka propozycji) wybrano górną połowę strony testowej z Rys. 17a (zawierającej 2280 linii), na wydruku dającą postać pokazaną na Rys. 17b. a) b) Rys. 17. Wybrany wzorzec faksu (a) i zmodyfikowana strona wysyłana z (b) Do uzyskania tego wskaźnika konieczne są: przyjęcie przez sieć telekomunikacyjną pełnego numeru żądanego abonenta, brak sygnału zajętości w trakcie i po nadaniu numeru żądanego abonenta, odebranie logu z urządzenia inicjującego połączenie, odebranie logu z urządzenia odbierającego połączenie. Jeżeli połączenie jest zestawiane poprzez odzewnik PMX, to wymagane jest ponadto: uzyskanie połączenia z odzewnikiem PMX, uzyskanie z wyjścia odzewnika PMX sygnału zgłoszenia centrali. Dla transmisji faksowej UKE stosuje także dodatkowy wskaźnik o nazwie przepływność łącza, który określa maksymalną wynegocjowaną szybkość transmisji przy nawiązywaniu modemowej transmisji faksowej. Odniesienie: Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 24 marca 2005 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących świadczenia usługi powszechnej oraz wymagań dotyczących świadczenia usługi szerokopasmowego dostępu do Internetu dla jednostek uprawnionych 1.1 pkt 10 i 2.1 pkt 2 oraz ETSI EG 202 057-2 V1.1.1 pkt 5.5. Przepływność łącza dla połączeń faksowych jest rozumiana (przez analogię ze wskaźnikiem przepływność łącza dla wdzwanianego dostępu do Internetu ) jako początkowa szybkość transmisji faksowej (szybkość modemów), wynegocjowana przez oba współpracujące urządzenia faksowe. ETSI oraz ITU nie definiują takiego wskaźnika. Do obliczeń tego wskaźnika nie jest wymagany log z urządzenia przyjmującego połączenie. 7 ETSI EG202057-2 v1.2.1 Annex G oraz ITU-T T.22 14
2.3.4. Wskaźnik PRZEPŁYWNOŚĆ ŁĄCZA dla wdzwanianego dostępu do Internetu Wskaźnik przepływność łącza dla wdzwanianego dostępu do Internetu z sieci PSTN określa maksymalną chwilową/wynegocjowaną) szybkość transmisji modemowej przy połączeniu do Internetu, ale nie określa efektywnej szybkości transmisji plików. Odniesienie Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 24 marca 2005 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących świadczenia usługi powszechnej oraz wymagań dotyczących świadczenia usługi szerokopasmowego dostępu do Internetu dla jednostek uprawnionych 1.1 pkt 10 i 2.1 pkt 2 oraz ETSI EG 202 057-2 V1.1.1 pkt 5.5. Podczas tych badań w systemie AWP-IŁ oceniana jest szybkość transmisji danych8 w paśmie fonicznym, pomiędzy zakończeniem analogowym stacjonarnej sieci telefonicznej z modem analogowym u użytkownika końcowego (), a punktem dostępu dostawcy usług Internetowych z modemem cyfrowym, osiągana dla 80% zrealizowanych połączeń9. Parametrem jest maksymalna wynegocjowana szybkość transmisji modemowej na telefonicznym łączu dostępowym do Internetu (Tabela-4). Tabela-4. Wartości wskaźnika przepływność łącza Nazwa wskaźnika Parametr charakteryzujący wskaźnik Wartość wskaźnika Jakość transmisji danych w paśmie Szybkość transmisji danych osiągana nie mniej fonicznym za pomocą modemów dla 80% zrealizowanych połączeń niż 40 kbit/s Wskaźnik przepływność łącza dla wdzwanianego dostępu do Internetu jest wyznaczany w systemie AWP-IŁ za pomocą próbników podczas badań: w sieci PSTN, od próbników (Rys. 7), w sieci PSTN, od odzewników PMX (Rys. 8). W systemie AWP-IŁ, podczas wyznaczania wskaźnika przepływności łącza dla wdzwanianego dostępu do Internetu po łączu komutowanym (Rys. 18), połączenia telefoniczne są zestawiane od wyjścia próbnika /PMX do wejścia serwera pracującego z łączami dostępowymi Internetu u operatora przewodowej sieci telekomunikacyjnej (np. dla operatora TP S.A. może to być serwer osiągany numerem telefonicznym 0202122). Po stronie pracuje modem analogowy V.92 (gdy badanie bez pośrednictwa PMX) lub modem V90 (gdy badanie za pośrednictwem PMX), a po stronie serwera najczęściej modem cyfrowy. Po nawiązaniu połączenia notowana jest maksymalna wynegocjowana szybkość w przód i wstecz (dla połączenia wychodzącego bezpośrednio z maksymalnie 56 kbit/s, a dla opcjonalnego - połączenia poprzez PMX maksymalnie 33 kbit/s), nawiązywana jest komunikacja z serwerem w UKE oraz w IŁ i następuje też pobranie pliku testowego w celu sprawdzenia szybkości transmisji. Do uzyskania tego wskaźnika konieczne są: przyjęcie przez sieć telekomunikacyjną całego numeru serwera dostępowego, brak sygnału zajętości w trakcie i po nadaniu żądanego numeru, odebranie logu z urządzenia inicjującego połączenie, Jeżeli połączenie jest zestawiane poprzez odzewnik PMX, to wymagane jest ponadto: uzyskanie połączenia z odzewnikiem PMX, uzyskanie z wyjścia odzewnika PMX sygnału zgłoszenia centrali. 8 Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 24 marca 2005 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących świadczenia usługi powszechnej oraz wymagań dotyczących świadczenia usługi szerokopasmowego dostępu do Internetu dla jednostek uprawnionych MI1 1.1 pkt 10. 9 ETSI EG 202 057-2 V1.1.1 pkt 5.5 i nowsza wersja ETSI EG 202057-2 v1.2.1. 15
PMX Wyjście cyfry numeru SERWERA sygnał zwrotny wywołania lub zajętości komunikacja z serwerem "www" Wyjście wywołanie Internet czas:2007-06-26 21:30; test:1www; numer:0202122; www:www.itl.waw.pl//img/test_10kb.7z; sesja:fffff; czas:2007-06-26 21:45; test:1www; numer: 0862611073@60W0202122; www:www.itl.waw.pl/; sesja:fffff; *[2008-12-01 14:33:02Z][Rozpoczecie pomiaru] *[2008-12-01 14:33:02Z][czas:2008-12-01 14:30; test:1www; numer:0202122; www:www.itl.waw.pl/img/test_10kb.7z; sesja:00a08;] *[2008-12-01 14:33:02Z][Numer dostepowy : 0202122] *[2008-12-01 14:33:02Z][Adres : www.itl.waw.pl/img/test_10kb.7z] *[2008-12-01 14:33:02Z][Sprawdzanie dostepu WWW] *[2008-12-01 14:33:03Z][ATDT020212;] *[2008-12-01 14:33:05Z][\r\n OK\r\n ] *[2008-12-01 14:33:07Z][ATDT2;] *[2008-12-01 14:33:08Z][\r\n OK\r\n ] *[2008-12-01 14:33:08Z][PSTN wybiera:0202122] *[2008-12-01 14:33:08Z][ATD] *[2008-12-01 14:33:29Z][\r\n CONNECT ] *[2008-12-01 14:33:30Z][50667\r\n ] *[2008-12-01 14:33:30Z][Czas do polaczenia = 21613 ms] #[2008-12-01 14:33:35Z][IP: 217.99.22.192] #[2008-12-01 14:33:36Z][DNS: 194.204.159.1] *[2008-12-01 14:33:55Z][Odebrano 8342 baitow] *[2008-12-01 14:34:06Z][ATH] *[2008-12-01 14:34:07Z][\r\n OK\r\n ] *[2008-12-01 14:34:07Z][AT&V1] *[2008-12-01 14:34:10Z][ TERMINATION REASON... NONE LAST TX rate... 28800 BPS HIGHEST TX rate... 28800 BPS LAST RX rate... 50667 BPS HIGHEST RX rate... 50667 BPS PROTOCOL... LAPM COMPRESSION... V44 Line QUALITY... 028 Rx LEVEL... 013 Highest Rx State... 67 Highest TX State... 67 EQM Sum... 00A2 RBS Pattern... 00 Rate Drop... FF Digital Loss... 2000 Local Rtrn Count... 00 Remote Rtrn Count... 00 V90 9481834347EB OK] *[2008-12-01 14:34:20Z][Koniec polaczenia WWW] Rys. 18. Układ pracy (a), programy badań (b) i przykładowe wyniki badań z logu (c) a) b) c) 2.3.5. Wskaźnik POPRAWNOŚĆ NADAWANIA I ODBIORU SMS Wskaźnik poprawność nadawania i odbioru SMS od końca do końca, pomiędzy dwoma terminalami w sieci GSM, ma także nazwę współczynnik skutecznie zrealizowanych SMS i jest to procent SMS poprawnie nadanych i poprawnie bez błędu odebranych, spośród wszystkich nadanych. Odniesienie: ETSI EG 202 057-2 p. 5.6. Podczas tych badań (Rys. 19) w systemie AWP-IŁ oceniana jest poprawność nadawania i odbioru SMS od końca do końca. Parametrami są: wskaźnik poprawnie nadanych i odebranych SMS oraz liczba obserwacji (Tabela-5). Wymagana jest bezwzględna dokładność graniczna obliczona z 95% poziomem ufności. 16
Tabela-5. Wartości wskaźnika poprawność nadawania i odbioru SMS od końca do końca Nazwa wskaźnika Poprawność nadawania i odbioru SMS od końca do końca Parametr charakteryzujący wskaźnik Wartość wskaźnika Procent nieskutecznie nadanych SMS Wskaźnik poprawność nadawania i odbioru SMS od końca do końca jest wyznaczany w systemie AWP-IŁ za pomocą próbników podczas badań: w sieci GSM, od próbników do innych próbników (Rys. 11). NADAWCA ADRESAT logowanie do sieci GSM numer ADRESATA treść SMS-a DOSTARCZENIE treści SMS-a logowanie do sieci GSM numer NADAWCY treść SMS-a a) czas:2007-12-07 21:45; test:sms1; numer:784796959/784796961; sesja:fffff; b) *[2008-12-07 20:35:17Z][SIM 3/784796959/0 odbiera:784796985 SMS: # #014/2008-12-07 20:33:15Z784796971#014/2008-12-07 20:33:15Z784796971#] Rys. 19. Układ pracy (a), program badań (b) i wyniki badań w logu (c) Podczas tych badań w systemie AWP-IŁ oceniana jest poprawność nadawania i odbioru SMS od końca do końca 10. Parametrami są: wskaźnik poprawnie nadanych i odebranych SMS oraz liczba obserwacji (bezwzględna dokładność graniczna obliczona z 95% poziomem ufności). Próbnik (Rys. 20) nadaje wzorcowe SMS-y (zawierające m.in. czas nadania) do innych próbników pracujących w tej samej lub w innych sieciach GSM. Próbniki odbierają SMS-y przesłane od innych próbników (ew. z próbników PM9 dołączonych do sieci Internet) i zapisują ich treść oraz moment odbioru w logu. W centrum na podstawie programu badań i zapisów w logach jest obliczany współczynnik skutecznie zrealizowanych SMS. W celu sprawdzenia poprawności odebranego SMS-a, jego identyfikator ( ) jest powtórzony 3-krotnie, a treść zawierająca numer próbnika ( 014 ), czas nadania ( 2008-10-27 20:33:15 ) i numer telefoniczny nadawcy ( 784796971 ) jest powtórzona dwa razy. Do uzyskania wskaźnika konieczne są: przyjęcie przez sieć telekomunikacyjną wysyłanych SMS-ów, odebranie logu z urządzenia rozsyłającego SMS-y, odebranie logu z urządzenia odbierającego SMS-y. 2.3.6. Wskaźnik CZAS DOSTARCZENIA SMS OD KOŃCA DO KOŃCA Wskaźnik czas dostarczenia SMS od końca do końca określa czas (średni, średni dla 95% najszybszych SMS), potrzebny do przesłania SMS pomiędzy dwoma terminalami w sieci GSM. Czas liczony jest od momentu wysłania SMS z terminala () do centrum SMS, do momentu odebrania tego samego SMS przez inny terminal (). Odniesienie: ETSI EG 202 057-2 p. 5.6. Podawane są: a) wartość średnia czasu nadawania i odbioru SMS w sekundach, b) wartość średnia czasu w sekundach, w ciągu którego nadano-odebrano 95% c) 10 ETSI EG 202 057-2 p. 5.6. 17
najszybszych SMS, c) liczba wykonanych obserwacji. Parametry liczone dla wskaźnika czas dostarczenia SMS od końca do końca podano w Tabeli-6. Tabela-6. Wartości wskaźnika czas dostarczenia SMS od końca do końca Nazwa wskaźnika Parametr charakteryzujący wskaźnik Wartość wskaźnika Czas dostarczenia SMS Wartość średnia czasu nadawania i odbioru SMS od końca do końca Czas dostarczenia 95% najszybszych SMS Wskaźnik czas dostarczenia SMS od końca do końca jest wyznaczany w systemie AWP-IŁ za pomocą próbników podczas badań: w sieci GSM, od próbników do innych próbników (Rys. 11). NADAWCA ADRESAT logowanie do sieci GSM numer ADRESATA treść SMS-a CZAS dostarczenia SMS-a logowanie do sieci GSM numer NADAWCY treść SMS-a a) czas:2007-12-07 21:45; test:sms1; numer:784796959/784796961; sesja:fffff; b) *[2008-12-07 20:35:17Z][SIM 3/784796959/0 odbiera:784796985 SMS: # #014/2008-12-07 20:33:15Z784796971#014/2008-12-07 20:33:15Z784796971#] Rys. 20. Układ pracy (a), program badań (b) i wyniki badań w logu (c) Podczas tych badań (Rys. 20) w systemie AWP-IŁ oceniany jest czas dostarczenia SMS od końca do końca. Parametrem jest: wartość średnia czasu dostarczenia SMS w sekundach, wartość średnia czasu w sekundach, w ciągu którego dostarczono 95% najszybszych SMS i liczba wykonanych obserwacji. Próbnik ( NADAWCA ) nadaje wzorcowe 79-znakowe SMS-y zawierające m.in. datę-czas nadania, do innych próbników ( AD- RESAT ) pracujących w tej samej lub w innych sieciach GSM. Próbniki odbierają przysłane testowe SMS-y i zapisują ich treść (gdy rozpoczynają się od ) oraz moment odbioru w logach, a w centrum na podstawie zapisów w logach jest obliczany parametr czas dostarczenia SMS. Do uzyskania wskaźnika konieczne są: przyjęcie przez sieć telekomunikacyjną wysyłanych SMS-ów, odebranie logu z urządzenia odbierającego SMS-y. 2.4. Programowanie badań i komunikacja próbników z centrum 2.4.1. Programy badań dla próbników Programy badań dla próbników są przygotowywane w centrum badaniowym Systemu AWP-IŁ i rozsyłane do próbników z tego centrum. Komunikacja próbnika z centrum badaniowym jest nawiązywana poprzez stacjonarne łącze telefoniczne L.TEL od strony próbnika. Po zakończeniu komunikacji z centrum, próbnik rozłącza się, ustawia aktywność karty SIM i loguje się w sieci GSM podanej w pierwszej linijce programu oraz realizuje przekazany program lub oczekuje lub na kolejny seans łączności z centrum. Programy badań (Rys. 21) centrum badaniowe przygotowuje jednocześnie dla wszystkich przewidzianych do pracy w danym przedziale czasu próbników. Praca prób- c) 18
ników jest programowana dla niezmiennych 15-minutowych przedziałów czasowych typu 12:00, 12:15, 12:30, 12:45, 13:00, 13:15. W każdym takim przedziale: a) trzy początkowe minuty są przeznaczone na odbiór wywołań serwisowych i od systemu; b) w pozostałych 12 minutach urządzenia mogą się łączyć z centrum badaniowym lub mogą wykonywać badania (bezpośrednio lub za pośrednictwem urządzenia PMX w odległej centrali) i mogą to być: testowe połączenia faksowe z sieci przewodowej PSTN do innego wskazanego próbnika lub PM4 pracującego w sieci PSTN, albo testowe połączenia telefoniczne z sieci przewodowej PSTN do wskazanego (tego samego lub innego) próbnika pracującego w sieci GSM, albo testowe połączenia telefoniczne poprzez modem GSM do innego wskazanego próbnika pracującego w sieci GSM, albo dostęp wdzwaniany do Internetu przez sieć PSTN i wskazany serwer dostępowy. (1) czas:2008-12-07 19:00; test:simm; numer:1/784796958/0; sesja:fffff; (2) czas:2008-12-07 19:30; test:3fax; numer:0225128799; sesja:fffff; (3) czas:2008-12-07 20:15; test:gsmp; numer:0225028013; sesja:fffff; (4) czas:2008-12-07 20:30; test:pgsm; numer:0784796959; sesja:fffff; (5) czas:2008-12-07 21:00; test:gsmm; numer:0784796959; sesja:fffff; (6) czas:2008-12-07 21:30; test:3fax; numer:0225128600@60w0225128441; sesja:fffff; (7) czas:2008-12-07 22:00; test:1www; numer:0202122; www:www.itl.waw.pl/; sesja:fffff; (8) czas:2008-12-07 22:45; test:sms1; numer:784796959/5047856263; sesja:fffff; (9) czas:2008-12-07 23:00; test:1get; numer:0225128600@60w0202122; sesja:fffff; Rys. 21. Przykładowy program badań przygotowany dla próbnika Wiersze (1) (8) w przykładowym programie badań z Rys. 21 są interpretowane następująco ( sesja:fffff jest identyfikatorem bieżącej sesji pomiarowej): (1) o godzinie 19-ej ma nastąpić uaktywnienie karty sieci GSM w gnieździe SIM nr 1, o numerze 784796958, a połączenia przychodzące mają być bez podniesieni mikrotelefonu ( 0 oznacza wywołania bez zgłoszenia); (2) o 19:30 testowy 3-stronicowy fax wysyłany do /PM4 na numer 0225128799 ; (3) o 20:15 testowe wywołanie z sieci GSM na stacjonarny numer telefoniczny 0225028013 ; (4) o 20:30 testowe wywołanie z sieci stacjonarnej do sieci GSM na numer 0784796959 ; (5) o 21-ej testowe wywołanie z sieci GSM do sieci GSM na numer 0784796959 ; (6) o 21:30 testowy 3-stronicowy faks wysyłany za pośrednictwem odzewnika PMX o numerze telefonicznym 0225128600 do próbnika na numer 0225128441 (znaki @60W pomiędzy numerami oznaczają: @=oczekiwanie na ciszę, 6 = 5-minutowy nadzór, 0 = 1-sza cyfra kodu dostępu do PMX, W= oczekiwanie na zgłoszenie odległej centrali); (7) o 22:00, nadając numer telefoniczny 0202122, poprzez wdzwaniany dostęp do sieci Internet pobrać plik (stronę www ) spod adresu itl.waw.pl ; (8) o 22:45 nadać testowego SMS-a do sieci GSM na numer 784796959 i 5047856263 ; (9) o 23-ej połączyć się z centrum badaniowym najpierw poprzez domyślny adres, a przy jego niedostępności poprzez PMX o numerze telefonicznym 0225128600. 2.4.2. Wyniki badań ( logi ) w próbnikach Zarówno wyniki badań jak i wszystkie istotne zdarzenia, które występują podczas realizacji programu badań, próbniki notują w logach (Rys. 22) sukcesywnie przesyłanych do centrum badaniowego. Logi mogą być też pobierane przy wykorzystaniu transmisji modemowej, inicjowanej np. z testera PM9. Odebrane logi są umieszczane w bazie danych i zgodnie z potrzebami użytkowników wyświetlane na ekranach ich stacji roboczych. 19
*[2008-06-03 15:03:01Z][czas:2008-06-03 15:00; test:1get; numer:0225128152@60w0202122; sesja:00006;] *[2008-06-03 15:03:02Z][ATDT020212;] *[2008-06-03 15:03:05Z][\r\n OK\r\n ] #[2008-06-03 15:03:07Z][ATDT2;] #[2008-06-03 15:03:07Z][\r\n OK\r\n ] *[2008-06-03 15:03:07Z][ATD] *[2008-06-03 15:03:30Z][\r\n CONNECT ] *[2008-06-03 15:03:30Z][57600\r\n \r\n \r\n User Access Verification\r\n \r\n Username: ] *[2008-06-03 15:03:30Z][Czas do polaczenia = 22326 ms] #[2008-06-03 15:03:34Z][IP: 213.76.120.232] #[2008-06-03 15:03:36Z][DNS: 194.204.159.1] #[2008-06-03 15:03:53Z][program:HTTP/1.1 200 OK] #[2008-06-03 15:03:53Z][zmiana czasu o : 00:00:00.4950000] #[2008-06-03 15:03:53Z][1.1:1-1] (TRWA POBIERANIE PROGRAMU) #[2008-06-03 15:03:53Z][Start logu******** _008 5v80723_2] #[2008-06-03 15:03:53Z][2.1:3-2] *[2008-06-03 15:03:53Z][ATH] *[2008-06-03 15:03:53Z][\r\n OK\r\n ] *[2008-06-03 15:03:53Z][AT&V1] *[2008-06-03 15:03:53Z][ TERMINATION REASON... NONE LAST TX rate... 28800 BPS HIGHEST TX rate... 28800 BPS LAST RX rate... 50667 BPS HIGHEST RX rate... 52000 BPS PROTOCOL... LAPM COMPRESSION... V44 Line QUALITY... 023 Rx LEVEL... 013 Highest Rx State... 67 Highest TX State... 87 EQM Sum... 0096 RBS Pattern... 00 Rate Drop... FF Digital Loss... 2000 Local Rtrn Count... 00 Remote Rtrn Count... 00 V90 9481834347EB OK] *[2008-06-03 15:03:54Z][Koniec pobierania programu] Rys. 22. Przykładowy log (pobieranie programu z centrum ) z próbnika 2.4.3. Pobieranie programów do i przekazywanie wyników badań z W celu pobrania programów badań i przesłania do centrum logów z wynikami badań, próbnik zestawia połączenie do serwera w UKE poprzez dostęp wdzwaniany do Internetu (przebieg takich połączeń jest także notowany w logach, a przykładowy zapis pokazano na Rys. 22). Internet cyfry numeru SERWERA sygnał zwrotny wywołania lub sygnał zajętości nawiązanie komunikacji z "centrum" pobranie programów badań przesłanie "logów" z wynikami badań wykonanie pierwszej linijki programu badań [gdy polecenie "SIMM"] oczekiwanie na realizację "programów czasowych" oraz odbiór wywołań przychodzących okresowe nawiązywanie komunikacji z "centrum" "centrum" - w UKE Rys. 22. Układ pracy przy komunikacji z centrum 20
Początkowo zestawiane jest połączenie bezpośrednio z wyjścia próbnika (Rys. 22a) na domyślny numer dostępowy do serwera w UKE. Jeżeli połączenie NIE DOCHODZI do skutku, to trzecia próba dostępu do centrum odbywa się poprzez możliwie odległy, z innej strefy numeracyjnej (a więc obsługiwany przez inny serwer dostępowy) odzewnik PMX (Rys. 23), którego numer jest podany w programie badań za poleceniem 1get. cyfry numeru PMX zwrotny sygnał wywołania, sygnał 2 khz cyfry kodu dostępu i czasu połączenia [5 minut] cyfry numeru SERWERA zamkn. pętli prądowej sygnał zwrotny wywołania lub sygnał zajętości PMX nawiązanie komunikacji z "centrum" pobranie programów badań przesłanie "logów" z wynikami badań rozw. pętli prądowej wykonanie pierwszej linijki programu badań [gdy polecenie "SIMM"] oczekiwanie na realizację "programów czasowych" oraz odbiór wywołań przychodzących okresowe nawiązywanie komunikacji z "centrum" Internet "centrum" - w UKE Rys. 22. Układ pracy przy komunikacji z centrum poprzez odzewnik PMX 3. Mobilne mini-centrum zarządzania badaniami (tester PM9 ) 3.1. Przeznaczenie mobilnego mini-centrum zarządzania badaniami Mobilne mini-centrum zarządzania badaniami tester PM9 jest rozwiązaniem programowo-układowym przeznaczonym do pracy w systemie AWP-IŁ. W systemie tym może (Rys. 23) zarządzać badaniami realizowanymi przez pojedyncze próbniki, może pełnić funkcje usprawniające utrzymanie w wymaganej gotowości technicznej elementów tego systemu (PM2, PM3, PM4,, PMX), może także samodzielnie realizować badania wybranych zaawansowanych usług, np. przy współpracy z odzewnikami PMX. Rys. 23. Mini-centrum 21
3.2. Elementy składowe mobilnego mini-centrum zarządzania badaniami Mobilne mini-centrum zarządzania badaniami tester PM9 składa się z komputera PC (najlepiej typu laptop) z systemem operacyjnym Windows XP, z oprogramowaniem użytkowym o nazwie MMC (moduł serwis.exe i serwis PMX3 XP.exe ), z ew. arkuszem kalkulacyjnym Microsoft Excel oraz z modemu telefonicznego (najlepiej wbudowany w komputer typu laptop) i opcjonalnej przystawki dołączającej aparat telefoniczny gdy wymagana jest komunikacja głosowa po zestawionym kanale telefonicznym. - Intel Core 2, ekran min.1024 x 768 - modem telefoniczny - system operacyjny Windows XP - arkusz kalkulacyjny Excel - program MMC - moduł "serwis PMX3 XP.exe" - program MMC - moduł "serwis.exe" - lista próbników - lista odzewników PMX - lista próbników PM4 (opcja) - lista próbników PM2/PM3 (opcja) L.tel. OZNACZENIA: PM9 = laptop w powyższej konfiguracji L.tel = analogowa linia telefoniczna P = przystawka "łączeniowa" Tel = analogowy aparat telefoniczny Rys. 24. Konfiguracja mini-centrum (PM9) 3.3. Układy pracy mobilnego mini-centrum zarządzania badaniami Układy pracy mobilnego mini-centrum zarządzania badaniami (testera PM9) pokazano na Rys. 25. Rys. 25. Układy pracy mobilnego mini-centrum zarządzania badaniami (testera PM9) OZNACZENIA (dla Rys. 25): PM9 tester PM9 (komputer laptop z wewnętrznym modemem telefonicznym); P przystawka dołączająca do linii i modemu aparat telefoniczny Tel ; CA, CB centrale telefoniczne; próbnik (z wbudowanym PMX) systemu AWP-IŁ; PMX odzewnik PMX systemu AWP-IŁ; PM2/3 próbnik PM2 lub PM3 systemu AWP-IŁ; PC serwery dostępowe sieci Internet; a połączenia testowe z PM9 do lub wbudowanego w modułu PMX; b połączenia testowe z PM9 do odzewnika PMX; c połączenia testowe poprzez /PMX do serwerów sieci Internet. 22
3.4. Funkcje mobilnego mini-centrum zarządzania badaniami Mobilne mini-centrum zarządzania badaniami (tester PM9 ) realizuje obecnie opisane poniżej funkcje. 3.4.1. Edytowanie list połączeń do próbników, odzewników, usługodawców Połączenia do żądanych próbników, odzewników, usługodawców są zestawiane przez PM9 na podstawie danych zawartych w edytowalnych listach(rys. 26), zawierających m.in. opisy żądanych obiektów i ich numery telefonów. Listy mogą być tworzone ręcznie lub być przetworzonymi arkuszami z programu Excel. Każdy odzewnik PMX opisany jest jednym numerem telefonicznym, a każdy próbnik czterema numerami (trzy w sieci GSM). a) b) Rys. 25. Listy połączeń: do odzewników PMX (a) oraz próbników (b) 3.4.2. Badanie funkcjonowania próbników PM2/PM3 Po wywołaniu programu serwis PMX i zaznaczeniu na liście interesujących obiektów (z numerami telefonicznymi wejść próbników PM2/PM3) oraz uruchomieniu testu, zestawiane są przez urządzenie, kolejno z listy, połączenia telefoniczne (Rys. 26) do wejść wszystkich wyszczególnionych próbników. Jeżeli uda się nawiązać połączenie modemowe (co świadczy o sprawności linii telefonicznej, wejścia w urządzeniu i programu działania urządzenia) to test jest notowany jako poprawny, gdy nie dojdzie do fazy komunikacji z modemem, to jest sygnalizowany błąd połączenia. Przebieg badań jest notowany w wewnętrznym, dostępnym dla użytkownika, logu. sygnał zgł. centrali cyfry numeru PM2/3 zwrotny sygnał wywołania sygnał zgłoszenia modemu w próbniku PM2/PM3 Rys. 26. Test funkcjonowania próbnika PM2 lub PM3 Urządzenie PM9 zestawia połączenie "testowe modemowe" t.zn. zestawia połaczenie modemowe z próbnikiem i po nawiązaniu połączenie rozłącza się. 23