Przemiany strukturalne przemysłu spożywczego w Polsce i UE na tle wybranych elementów otoczenia zewnętrznego

Przemiany strukturalne przemysłu spożywczego w Polsce i UE na tle wybranych elementów otoczenia zewnętrznego Redakcja naukowa dr inż. Robert Mroczek Autorzy: mgr Małgorzata Bułkowska dr hab. Piotr Chechelski, prof. IERiGŻ-PIB mgr Jadwiga Drożdż mgr Agnieszka Judzińska dr Grażyna Morkis dr inż. Robert Mroczek mgr Mirosława Tereszczuk Konsultacja prof. dr hab. Roman Urban ROLNICTWO POLSKIE I UE 2020+ WYZWANIA, SZANSE, ZAGROŻENIA, PROPOZYCJE Warszawa 2015

Dr Grayna Morkis jest emerytowanym pracownikiem IERiG-PIB. Afiliacja: Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej PIB Pozostali Autorzy publikacji s pracownikami Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej Pastwowego Instytutu Badawczego Prac zrealizowano w ramach tematu Ewolucja i perspektywy rynków rolno-spoywczych w zadaniu Przemiany strukturalne krajowego przemysu spoywczego w zmieniajcym si otoczeniu rynkowym Celem pracy jest przedstawienie przemian strukturalnych przemysu spoywczego w Polsce i wybranych krajach UE w latach 2000-2014 (w rozbiciu na trzy podokresy, tj. lata 2000-2004, 2005-2009 i 2010-2014). Recenzenci: dr Magorzata Lechwar, Uniwersytet Rzeszowski prof. dr hab. Stanisaw Ziba, Szkoa Wysza Almamer w Warszawie Opracowanie komputerowe Anna Staszczak Korekta Barbara Walkiewicz Redakcja techniczna Leszek lipski Projekt okadki IERiG-PIB ISBN 978-83-7658-579-6 Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej Pastwowy Instytut Badawczy ul. witokrzyska 20, 00-002 Warszawa tel.: (22) 50 54 444 faks: (22) 50 54 757 e-mail: dw@ierigz.waw.pl http://www.ierigz.waw.pl

Spis treści Wstęp... 7 dr inż. Robert Mroczek 1. Procesy globalizacji i liberalizacji oraz ich wpływ na przemysł spożywczy... 9 dr hab. Piotr Chechelski, prof. IERiGŻ-PIB 2. Otoczenie zewnętrzne przemysłu spożywczego... 28 mgr Małgorzata Bułkowska, dr inż. Robert Mroczek 3. Otoczenie wewnętrzne przemysłu spożywczego... 67 mgr Jadwiga Drożdż 4. Rozwój przemysłu spożywczego w Polsce i innych krajach Unii Europejskiej... 89 mgr Jadwiga Drożdż, dr inż. Robert Mroczek, mgr Mirosława Tereszczuk

5. Stan wdrożenia systemów zapewnienia bezpieczeństwa zdrowotnego żywności i zarządzania jakością w przedsiębiorstwach przemysłu spożywczego w Polsce... 106 mgr Agnieszka Judzińska, dr Grażyna Morkis Zakończenie... 123 dr inż. Robert Mroczek Aneks statystyczny... 125 Bibliografia... 138

Wstęp

1. Procesy globalizacji i liberalizacji oraz ich wpływ na przemysł spożywczy Kryzys globalny. Pierwsze przybliżenie Zarządzanie w czasach burzliwych

Interesy i sprzeczności globalizacji. Wprowadzenie do ekonomii ery globalizacji Globalizacja wyzwania i zagrożenia w sferze społeczno-kulturowej Zmiana warunkiem sukcesu. Integracja, globalizacja, regionalizacja wyzwania dla przedsiębiorstw Ku globalizacji? Przemiany w korporacjach transnarodowych i w gospodarce światowej Strategia konkurencji. Metody analizy sektorów i konkurentów

Strategia konkurencji Uwarunkowania rozwoju polskiej gospodarki żywnościowej

25 20 15 10 5 21,9 20,4 17,9 15,2 13,5 11,3 11,5 10,1 8,6 6,8 6,1 4,3 2,2 2,0 1,5 2,2 2,6 2,6 Eksport Saldo 0 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Źródło: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Integracja z UE Koniunktura gospodarcza

Globalne i europejskie determinanty WPR

Korporacje transnarodowe Ewolucja łańcucha żywnościowego Przemysł spożywczy makrootoczenie, inwestycje, ekspansja zagraniczna

Kurs walutowy Wyniki handlu zagranicznego produktami rolno-spożywczymi Monitoring i ocena konkurencyjności polskich producentów żywności (2)

Wysokość i wahania cen surowców rolnych

Proces liberalizacji handlu żywnościągeneral Agreement on Tariffs and Trade World Trade Organization Polityka rolna w warunkach globalizacji

Handel rozrusza gospodarkę TTIP: Koszmar niejawnej globalizacji

Spóźniona Unia Europejska

Bariery pozataryfowe dla polskich eksporterów żywności w UE Ekonomiczne konsekwencje funkcjonowania granic państwowych Bariery pozataryfowe dla polskich eksporterów żywności w UE

Źródło: Bariery pozataryfowe dla polskich eksporterów żywności w UE, www.pwc.com, 12.06.2015 r.

2. Otoczenie zewnętrzne przemysłu spożywczego 2.1. Gospodarka krajów UE-27/28 i innych wybranych krajów

UE-27/28 2,2 0,9-4,4 0,9 Polska 3,2 4,7 2,6 3,1 Źródło: opracowanie własne na podstawie aneksu 2.1.

Źródło: opracowanie własne na podstawie Roczników Statystycznych GUS z lat 2007, 2009, 2013 i 2014.

UE-27/28 b 10 239,6 12 325,4 13 333,2 10 253,6 12 234,7 13 073,2 UE-15 9 718,1 11 474,8 12 304,6 9 175,3 10 834,2 11 445,2 UE-12/13 521,5 850,6 1 028,6 1 078,3 1 400,5 1 628,0 Polska 201,2 302,1 386,4 379,6 506,2 647,9 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat (aneksy 2.2 i 2.3).

UE-27/28 21,1 24,9 26,3 100,0 100,0 100,0 UE-15 24,1 27,7 28,6 114,3 110,2 108,3 UE-12 10,4 13,7 16,1 45,0 59,7 64,7 Polska 9,9 13,3 17,0 46,7 54,8 66,9 Źródło: obliczenia własne na podstawie aneksu 2.4.

135,0 125,0 115,0 105,0 95,0 85,0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Rolnictwo, leśnictwo, rybactwo Budownictwo Łączność i komunikacja Przemysł Dystrybucja, transport Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat. 120,0 110,0 100,0 90,0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Usługi finansowe i ubezpieczenia Obsługa nieruchomości Profesjonalna działalność naukowa, techniczna, administrowanie Administracja publiczna, edukacja, obrona narodowa, służba zdrowia, pomoc społeczna Usługi rozrywkowe Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat.

UE-27/28 2,0 1,7 20,3 19,1 6,2 5,7 19,7 19,0 5,0 4,5 5,3 5,5 10,0 11,2 9,7 10,4 18,4 19,4 3,4 3,6 UE (EA18/19) b 2,1 1,7 20,6 19,3 6,1 5,6 19,6 18,8 4,6 4,2 5,0 5,1 10,5 11,7 9,7 10,4 18,4 19,6 3,5 3,7 Polska 4,4 3,8 23,5 24,7 6,2 6,5 25,4 27,3 4,4 3,5 4,2 4,3 7,0 5,9 6,3 7,2 15,0 13,7 3,6 3,1 Źródło: opracowanie własne na podstawie strony internetowej Rachunki narodowe i PKB, http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/ index.php/national-accounts.

140 130 120 110 100 90 80 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Wydatki konsumpcyjne gospodarstw domowych Wydatki publiczne na konsumpcję Akumulacja brutto Eksport towarów i usług Import towarów i usług Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat.

2,9 19,3 56,9 20,9 Spożycie wewnętrzne gospodarstw domowych i instytucji niekomercyjnych działających na rzecz gosp. domowych Spożycie sektora instytucji rządowych i samorządowych Akumulacja brutto Saldo wymiany handlowej towarów i usług Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat.

UE-27/28 55,6 21,6 55,4 22,3 55,2 20,2 Polska 64,7 19,8 60,9 20,8 59,4 19,6 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat.

2.2. Poziom wyżywienia ludności na świecie oraz regionalne zróżnicowanie samowystarczalności żywnościowej

2.2.1. Sytuacja demograficzna na świecie oraz produkcja wybranych surowców rolnych Zmiany we wzorcach konsumpcji żywności na świecie w I dekadzie XXI wieku Zmiany zachodzące w otoczeniu przemysłu spożywczego pod wpływem globalizacji. Wybrane zagadnienia

Źródło: opracowanie własne na podstawie Roczników Statystycznych GUS z lat 2002-2014. 100% 90% Europa 80% 70% 60% Azja Oceania 50% 40% 30% 20% Ameryka Środkowa i Południowa Ameryka Północna 10% 0% 2000-2004 2005-2009 2010-2013 Afryka Źródło: opracowanie własne na podstawie Roczników Statystycznych GUS z lat 2002-2014.

Źródło: opracowanie własne na podstawie Roczników Statystycznych GUS z lat 2002-2014. 2.2.2. Zmiany w spożyciu żywności według wartości energetycznej i odżywczej

Energia ogółem 2849 2730 Energia pochodzenia roślinnego 2346 2275 2009-2011 2001-2003 Energia pochodzenia zwierzęcego 503 455 0 1000 2000 3000 Źródło: M. Kwasek, Zmiany we wzorcach konsumpcji żywności na świecie w I dekadzie XXI wieku, [w:] P. Chechelski (red.), Zmiany zachodzące w otoczeniu przemysłu spożywczego pod wpływem globalizacji. Wybrane zagadnienia, IERiGŻ-PIB, Warszawa 2015, materiał niepublikowany. Zmiany we wzorcach konsumpcji żywności

Źródło: M. Kwasek, Zmiany we wzorcach konsumpcji żywności, op. cit., s. 158 i 161. Przetwory zbożowe Warzywa 146,9 147,5 133,6 118,1 Owoce 73,6 61,9 2009-2011 Ziemniaki Cukier 33,8 32,4 19,9 20,1 2001-2003 Rośliny strączkowe 6,7 6,0 0 50 100 150 200 Źródło: M. Kwasek, Zmiany we wzorcach konsumpcji żywności, op. cit., s. 162. Zmiany we wzorcach konsumpcji żywności

Mleko i przetwory 79,9 89,2 Mięso i przetwory 42,0 37,9 2009-2011 Ryby i owoce morza 18,7 16,2 2001-2003 Jaja 8,9 8,2 0 20 40 60 80 100 Źródło: M. Kwasek, Zmiany we wzorcach konsumpcji żywności, op. cit., s. 165. Zmiany we wzorcach konsumpcji żywności

2.2.3. Regionalne zróżnicowanie produkcji i konsumpcji wybranych produktów żywnościowych Tendencje w spożyciu żywności w krajach rozwijających się na tle rozwoju społeczno-gospodarczego

Azja Wschodnia Azja Południowa Unia Europejska Wspólnota Niepodległych Państw Ameryka Północna Ameryka Południowa Oceania Świat Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Amerykańskiego Departamentu Rolnictwa (USDA) zamieszczonych na stronach internetowych.

Azja Wschodnia Unia Europejska Wspólnota Niepodległych Państw Ameryka Północna Ameryka Południowa Świat Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Amerykańskiego Departamentu Rolnictwa (USDA) zamieszczonych na stronach internetowych.

Azja Wschodnia Unia Europejska Wspólnota Niepodległych Państw Ameryka Północna Ameryka Południowa Oceania Świat Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Amerykańskiego Departamentu Rolnictwa (USDA) zamieszczonych na stronach internetowych. Światowy rynek wieprzowiny i drobiu na tle bilansu zbóż pasz

Azja Wschodnia Unia Europejska Wspólnota Niepodległych Państw Ameryka Północna Ameryka Południowa Azja Południowo-wschodnia Świat Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Amerykańskiego Departamentu Rolnictwa (USDA) zamieszczonych na stronach internetowych.

Azja Wschodnia Unia Europejska Wspólnota Niepodległych Państw Ameryka Północna Ameryka Południowa Azja Południowa Świat Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Amerykańskiego Departamentu Rolnictwa (USDA) zamieszczonych na stronach internetowych.

2.3. Rozwój wymiany handlowej produktami rolno-spożywczymi krajów Unii Europejskiej

Dziesięć lat Polski w Unii Europejskiej Mathematical Formulas for Economists

UE-27/28 237 035,0 100,0 3,6 314 452,1 100,0 5,5 424 734,3 100,0 6,9 5,4 UE-15 224 817,4 94,8 3,2 286 523,8 91,1 4,6 373 330,7 87,9 6,2 4,7 UE-12/13 12 217,6 5,2 12,3 27 928,4 8,9 16,4 51 403,5 12,1 12,4 13,8 Polska 3 806,7 1,6 16,4 9 810,2 3,1 16,7 17 661,9 4,2 13,2 15,4 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat.

UE-27/28 244 866,6 100,0 4,2 328 569,3 100,0 5,5 425 316,9 100,0 5,6 5,2 UE-15 230 144,5 94,0 3,8 297 977,2 90,7 4,8 378 118,0 88,9 5,3 4,7 UE-12/13 14 722,1 6,0 10,7 30 592,1 9,3 14,1 47 198,8 11,1 8,1 10,9 Polska 3 812,3 1,6 6,6 7 927,0 2,4 15,8 13 227,4 3,1 9,8 11,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat.

Wpływ integracji z Unią Europejską na handel zagraniczny artykułami rolno- -spożywczymistan polskiej gospodarki żywnościowej po przystąpieniu do UniiEuropejskiej. Raport 6 (synteza) Wyniki handlu zagranicznego produktami rolno-spożywczymi Monitoring i ocena konkurencyjności polskich producentów żywności (5). Synteza

Transatlantic Trade and Investment Partnership

Całościowe Gospodarcze i Handlowe Porozumienie z Kanadą (CETA) oraz Transatlantyckie Partnerstwo w dziedzinie Handlu i Inwestycji (TTIP) a konkurencyjność polskich producentów żywności Konkurencyjność polskich producentów żywności i jej determinanty (1)

intra extra 30 20 2010-2014 2005-2009 2000-2004 10 0-10 -20-30 Holandia Francja Hiszpania Dania Polska Węgry Belgia Irlandia Bułgaria Litwa Łotwa Estonia Rumunia Malta Cypr Chorwacja Słowacja Słowenia Austria Luksemburg Czechy Grecja Finlandia Portugalia Szwecja Włochy Niemcy Wielka Brytania UE-12/13 UE-15 UE-27/28 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat.

UE-27/28 77,1 78,2 74,9 UE-15 77,5 78,2 74,7 UE-12/13 69,7 78,1 76,4 Polska 69,3 80,3 78,6 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat.

Polska jako eksporter produktów rolno-spożywczych na rynek UE

UE-28 71,9 73,4 73,4 UE-15 72,0 72,4 71,9 UE-13 70,7 83,1 85,3 Polska 65,4 79,6 81,4 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat.

40 30 intraextra saldo intra saldo extra 20 10 0-10 -20-30 Holandia Francja Hiszpania Dania Polska Węgry Belgia Irlandia Bułgaria Litwa Łotwa Estonia Rumunia Malta Cypr Chorwacja Słowacja Słowenia Austria Luksemburg Czechy Grecja Finlandia Portugalia Szwecja Włochy Niemcy Wielka Brytania UE-15 UE-12/13 UE-27/28 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat. 2.4. Konkluzje

3. Otoczenie wewnętrzne przemysłu spożywczego 3.1. Popyt krajowy na żywność Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS publikowanych w Rocznikach Statystycznych z lat 2003-2014 oraz w Biuletynie Statystycznym GUS 2015, nr 8.

170 towary i usługi 160 150 spożycie żywności, napojów i wyrobów tytoniowych 140 130 120 spożycie żywności i napojów bezalkoholowych spożycie alkoholu i tytoniu 110 100 90 sprzedaż detaliczna żywności i napojów bezalkoholowych sprzedaż detaliczna alkoholi i wyrobów tytoniowych 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS publikowanych w Rocznikach Statystycznych 2003-2014 oraz w Małym Roczniku Statystycznym 2015 i Biuletynie Statystycznym GUS 2015, nr 8. 30 25 żywność, napoje i wyroby tytoniowe 20 15 żywność i napoje bezalkoholowe 10 5 alkohol i tytoń 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS publikowanych w Rocznikach Statystycznych z lat 2007-2014.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS publikowanych w Rocznikach Statystycznych z lat 2007-2014 i w Małym Roczniku Statystycznym 2015.

170 inflacja 135 ceny żywności, napojów i wyrobów tytoniowych ceny żywności i napojów bezalkoholowych ceny alkoholu i tytoniu 100 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS publikowanych w Rocznikach Statystycznych z lat 2003-2014 i w Małym Roczniku Statystycznym 2015.

Mięso wołowe Przetwory owocowe Napoje mleczne* Masło Wody mineralne i źródlane Soki Owoce i przetwory Ryby i przetwory Jogurt Sery twarogowe Wędliny wysokogatunkowe* Wyroby ciastkarskie Lody* Sery dojrzewające i topione Przetwory ziemniaczane* Wyroby cukiernicze Warzywa, grzyby i przetwory Mięso wieprzowe Mięso drobiowe Makaron Oleje roślinne Cukier Pieczywo Ziemniaki Margaryna i tłuszcze roślinne -0,013-0,028-0,027-0,029-0,070-0,088 0,374 0,241 0,160 0,224 0,120 0,113 0,158 0,105 0,133 0,064 0,130 0,064 0,052 0,008 0,296 0,393 0,514 0,351 0,479 0,325 0,482 0,304 Źródło: B. Gulbicka, Wyżywienie poziom i zróżnicowanie, [w:] A. Woś (red.), Analiza produkcyjno-ekonomicznej sytuacji rolnictwa i gospodarki żywnościowej w 2001 roku, IERiGŻ, Warszawa 2002, s. 335 oraz M. Kwasek (red.), Z badań nad rolnictwem społecznie zrównoważonym (33). Analiza bezpieczeństwa żywnościowego Polski, seria Program Wieloletni 2015-2019, nr 19, IERiGŻ-PIB, Warszawa 2015. 0,287 0,595 0,405 0,506 0,402 0,429 0,385 0,397 0,393 0,368 0,547 0,503 0,489 0,600 0,765 0,822 0,779 0,985 0,988 1,533 1,484 1,540 2000 2014-0,4 0,1 0,6 1,1 1,6 2,1

Źródło: M. Kwasek (red.), Z badań nad rolnictwem społecznie zrównoważonym (33). Analiza bezpieczeństwa żywnościowego Polski, seria Program Wieloletni 2015-2019, nr 19, IERiGŻ-PIB, Warszawa 2015.

3.2. Zmiany struktury popytu krajowego na artykuły spożywcze

. Źródło: opracowanie własne na podstawie publikacji Rynek wewnętrzny i Biuletynów Statystycznych GUS z odpowiednich lat.

.............. Źródło: opracowanie własne na podstawie publikacji Rynek wewnętrzny i Biuletynów Statystycznych GUS z odpowiednich lat.

Mięso surowe ze zwierząt rzeźnych Mięso drobiowe Czekolada Makaron 9,1% 7,8% 7,3% 5,7% Sery podpuszczkowe Przetwory rybne Piwo Sery świeże Sery i twarogi Wódki i likiery Wina gronowe Przetwory mięsne i podrobowe ze zwierząt rzeźnych Masło 3,9% 3,5% 3,0% 3,0% 2,8% 2,8% 1,4% 1,2% 0,7% Wędliny Dżemy owocowe Mąka pszenna Margaryna Mąka żytnia Cukierki Papierosy Wina i miody pitne 0,0% -0,2% -0,4% -0,9% -1,2% -2,1% -2,9% -3,7% Kawa naturalna -5,6% -8% -6% -4% -2% 0% 2% 4% 6% 8% 10% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS z publikacji Rynek wewnętrzny i Biuletynów Statystycznych GUS z odpowiednich lat.

3.3. Bilansowe spożycie poszczególnych grup żywności i napojów 43

Źródło: opracowanie własne na podstawie: danych GUS z Roczników Statystycznych GUS z lat 2001-2014; Rynek wewnętrzny w 2014 roku, Informacje i opracowania statystyczne, GUS, Warszawa 2015; Popyt na żywność. Stan i perspektywy, nr 16, seria Analizy Rynkowe 2015, IERiGŻ-PIB, ARR, MRiRW, Warszawa.

3.4. Spożycie żywności w gospodarstwach domowych 44 Budżety gospodarstw domowych w 2014 roku

......

......... Źródło: opracowanie własne na podstawie publikacji Budżety gospodarstw domowych z odpowiednich lat.

3.5. Zróżnicowanie domowego spożycia żywności w grupach społeczno- -ekonomicznych i dochodowych

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Budżety gospodarstw domowych w 2014 roku, Informacje i opracowania statystyczne, GUS, Warszawa 2015.

Wzorce konsumpcji żywności w Polsce

3.6. Podsumowanie

4. Rozwój przemysłu spożywczego w Polsce i innych krajach Unii Europejskiej 4.1. Porównanie rozwoju przemysłu spożywczego w Polsce i UE

UE-15 903,8 857,0 85,1 83,5 82,0 2,8 1,1 2,2 UE-12/13 111,1 188,5 14,9 16,5 18,0 8,0 1,9 5,6 UE-27/28 1014,9 1045,5 100,0 100,0 100,0 3,3 1,2 2,5 Polska 52,8 91,3 6,4 7,5 8,7 8,3 1,8 5,8 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych Eurostat.

Słowacja Rumunia Polska Bułgaria Czechy Węgry Wielka Brytania Austria Hiszpania Belgia Francja Holandia Niemcy Dania UE-27 0,5% 1,7% 1,5% 1,5% 1,4% 1,3% 1,2% 1,1% 1,1% 1,1% 2,5% 3,6% 3,5% 3,8% 4,2% 0 1 2 3 4 5 Źródło: opracowanie własne na podstawie aneksu 4.1.

UE-27/28 UE-15 UE-12 Polska 25,5 186,4 0,137 48,4 363,7 0,133 52,8 396,1 0,133 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat.

UE-27/28 487,0 506,6 100,0 0,3 1,56 2,06 2,2 UE-15 377,3 401,5 79,2 0,5 1,72 2,13 1,7 UE-12/13 109,7 105,1 20,8-0,3 1,04 1,79 4,3 Polska 38,3 38,1 7,5 0,0 1,27 2,40 5,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat.

Niemcy +44,6% Francja Włochy Hiszpania Wielka Brytania Polska +15,0% +32,8% +48,6% +17,9% +88,2% Holandia Belgia +59,9% +17,8% Rumunia Czechy Węgry +58,5% +4,4% +36,6% 0 50 100 150 200 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat.

Bułgaria Litwa Rumunia Estonia Polska Belgia Hiszpania Czechy Grecja Włochy Niemcy Holandia Francja Wielka Brytania 0,5 1,3 1,8 2,4 3,7 3,5 3,3 2,9 4,4 6,4 6,0 5,8 7,6 8,2 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych Eurostat.

250 200 150 100 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Polska Niemcy Rumunia UE Źródło: obliczenia własne na podstawie danych Eurostat. 4.2. Koncentracja przemysłu spożywczego w Polsce i innych krajach unijnych

UE-15 263,1 242,2 231,1 3407,3 3170,8 3227,6 2,46 3,33 3,71 13,0 13,1 14,0-0,42 UE-12/13 56,1 49,8 54,3 1196,6 1122,9 1107,6 2,02 3,20 3,47 21,3 22,6 20,4-0,59 UE-27/28 319,2 292,0 285,3 4603,9 4293,7 4335,2 2,39 3,31 3,66 14,4 14,7 15,2-0,46 Polska 20,2 16,1 12,7 430,0 420,8 406,6 2,40 4,52 7,21 21,3 26,2 32,1-0,43 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych Eurostat.

4.3. Wydajność pracy w polskim i unijnym przemyśle spożywczym UE-15 190,3 254,5 265,5 3,70 0,85 2,59 UE-12/13 94,7 141,8 170,2 5,18 3,72 4,61 UE-27/28 165,4 225,1 241,2 3,93 1,39 2,94 Polska 112,8 172,5 224,6 5,45 5,42 5,44 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych Eurostat.

4.4. Rozwój struktur przemysłu spożywczego w Polsce i UE Źródło: opracowanie własne na podstawie Rocznika Statystycznego Przemysłu 2013 i Data & Trends of the European Food and Drink Industry 2013-2014, Food Drink Europe, Bruksela, Maj 2014.

100% udział w produkcji sprzedanej Polska Unia Europejska 80% 60% 45,3 43,5 51,1 54,5 52,1 51,5 48,4 firmy duże 40% 20% 0% 29,6 31,0 średnie 28,1 25,8 26,0 26,9 28,5 małe 16,3 16,5 14,7 14,8 15,1 15,1 14,9 8,8 9,0 6,1 4,9 mikro 6,8 6,5 8,2 2000 2003 2008 2012 2003 2008 2012 100% Polska udział w zatrudnieniu Unia Europejska 80% 60% 40% 20% 0% 36,0 33,9 36,2 39,0 37,0 35,8 firmy duże 29,1 30,0 29,4 26,8 średnie 25,0 26,0 19,6 21,6 20,9 20,0 małe 21,8 21,3 15,3 14,6 13,5 14,2 mikro 16,2 16,9 2000 2003 2008 2012 2008 2012 100% 80% 60% 40% 20% udział w liczbie firm Polska Unia Europejska 1,6 1,4 1,6 1,8 0,9 0,9 6,4 6,4 7,3 7,1 3,6 3,8 firmy duże 17,0 16,6 24,0 27,3 29,3 29,3 średnie małe 68,1 64,8 61,7 61,8 78,5 78,8 mikro 0% 2000 2003 2008 2012 2008 2012 Źródło: opracowanie własne na podstawie niepublikowanych danych GUS i Data & Trends of the European Food and Drink Industry 2009 oraz 2013-2014.

4.5. Konkluzje

5. Stan wdrożenia systemów zapewnienia bezpieczeństwa zdrowotnego żywności i zarządzania jakością w przedsiębiorstwach przemysłu spożywczego w Polsce 5.1. Problematyka jakości i bezpieczeństwa zdrowotnego żywności traceability Systemy zapewnienia i zarządzania bezpieczeństwem i jakością żywności oraz stan ich wdrożenia w przemyśle spożywczym Przemysł spożywczy makrootoczenie, inwestycje, ekspansja zagraniczna Żywność gwarantowanej jakości

Good Hygienic Practice Good Manufacturing Practice Hazard Analysis and Critical Control Point

British Retail ConsortiumInternational Food Standard

5.2. Stan wdrożenia obligatoryjnych systemów zarządzania jakością w przedsiębiorstwach przemysłu spożywczego Ekonomiczne efekty rozwoju systemów zarządzania jakością i ich wpływ na konkurencyjność polskich przedsiębiorstw przemysłu spożywczego

2014 2013 2012 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 HACCP GHP/GMP Źródło: obliczenia własne na podstawie niepublikowanych danych Inspekcji Weterynaryjnej i Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Stan wdrożenia systemów zapewniania bezpieczeństwa zdrowotnego żywności i systemów zarządzania jakością w przemyśle spożywczymprocesy dostosowawcze polskiego przemysłu spożywczego do zmieniającego się otoczenia rynkowego (2)

mleczarski rybny mięsny cukrowniczy wód i napojów bezalkoholowych piekarski makaronowy owocowo-warzywny cukierniczy zbożowo-młynarski piwowarski olejarsko-tłuszczowy pozostałych artykułów spożywczych 0 20 40 60 80 100 Źródło: obliczenia własne na podstawie niepublikowanych danych Państwowej Inspekcji Sanitarnej i Inspekcji Weterynaryjnej.

rybny mleczarski mięsny cukrowniczy piwowarski wód i napojów bezalkoholowych cukierniczy makaronowy owocowo-warzywny piekarski zbożowo-młynarski olejarsko-tłuszczowy pozostałych artykułów spożywczych 0 20 40 60 80 100 Źródło: obliczenia własne na podstawie niepublikowanych danych Państwowej Inspekcji Sanitarnej i Inspekcji Weterynaryjnej. Przemysł mięsny Stosowanie systemów zarządzania jakością a konkurencyjność przedsiębiorstw przemysłu spożywczego Monitoring i ocena konkurencyjności polskich producentów żywności(5). Synteza

Przemysł rybny Przemysł mleczarski Przemysł owocowo-warzywny Przemysł olejarsko-tłuszczowy

Przemysł zbożowo-młynarski Przemysł cukrowniczy Przemysł cukierniczy Stan wdrożenia systemów

Przemysł piekarski Przemysł makaronowy Przemysł piwowarski Produkcja wód mineralnych i napojów bezalkoholowych

5.3. Stan wdrożenia nieobligatoryjnych systemów zarządzania jakością w przedsiębiorstwach przemysłu spożywczego Zarządzanie bezpieczeństwem żywności. Teoria i praktyka Wdrażanie i audytowanie systemów zarządzania jakością zgodnych z normą ISO 9001:2000

British Retail ConsortiumInternational Food Standard Zarządzanie bezpieczeństwem Implementacja systemu HACCP w małych zakładach produkujących żywność wyniki badań prowadzonych w Polsce przed i po akcesji do Unii Europejskiej

Codex Alimentarius Ogółem przemysł spożywczy 8 67 99 41 105 4 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych jednostek certyfikujących. Stosowanie systemów zarządzania

British Retail ConsortiumInternational Food Standard mięsna owocowo-warzywna piekarska mleczarska rybna cukiernicza pozostałych artykułów spożywczych zbożowo-młynarska wód mineralnych i napojów niegazowanych olejarsko-tłuszczowa przetwórstwa kawy i herbaty cukrownicza winiarska makaronowa piwowarska wyrobów alkoholowych 15 12 12 10 9 7 8 9 5 4 3 4 3 4 2 2 2 2 2 2 37 39 35 32 52 50 48 43 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych British Retail Consortium (www.brcdirectory.com). Codex Alimentarius 112 118 132 2014 2013 143 0 50 100 150

5.4. Podsumowanie i wnioski

Zakończenie

Aneks statystyczny

UE-27/28...... Polska 4,3 1,2 1,4 3,9 5,3 3,6 6,2 7,2 3,9 2,6 3,7 4,8 1,8 1,7 3,4 Źródło: opracowanie własne na podstawie Roczników Statystycznych GUS 2007, 2009, 2013, 2014 oraz danych Eurostat (2012, 2014).

UE-27/28 9 531,0 9 924,5 10 290,5 10 463,1 10 988,8 11 473,6 12 136,8 12 866,4 12 945,5 12 204,5 12 749,3 13 132,6 13 385,1 13 498,1 13 900,9 UE-15 9 085,0 9 422,5 9 754,6 9 926,5 10 401,9 10 790,9 11 370,1 11 973,0 11 932,7 11 307,2 11 781,9 12 116,9 12 356,8 12 447,2 12 820,0 UE-12/13 446,0 502,0 535,9 536,6 586,9 682,7 766,7 893,4 1 012,8 897,3 967,4 1 015,7 1 028,3 1 050,9 1 080,9 Polska 186,4 212,4 210,1 192,3 204,8 244,8 273,4 313,7 363,7 314,7 359,8 377,0 386,1 396,1 413,1 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat.

UE-27/28 9 531,0 9 924,5 10 290,5 10 463,1 10 988,8 11 473,6 12 136,8 12 866,4 12 945,5 12 204,5 12 749,3 13 132,6 13 385,1 13 498,1 UE-15 8 539,9 8 857,1 9 266,9 9 330,9 9 881,8 10 143,5 10 801,6 11 374,4 11 336,1 10 515,7 11 075,0 11 389,9 11 615,4 11 700,3 UE-12/13 936,6 1 049,2 1 114,7 1 105,4 1 185,5 1 242,5 1 242,1 1 500,9 1 590,1 1 426,7 1 547,8 1 584,5 1 624,7 1 755,0 Polska 354,1 359,0 380,4 386,5 417,9 440,7 470,3 523,8 545,5 550,7 597,3 640,9 668,0 685,3 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat.

UE-27/28 19,8 20,5 21,2 21,5 22,5 23,4 24,7 26,0 26,1 24,5 25,6 26,3 26,7 26,9 UE-15 22,6 23,4 24,3 24,4 25,7 26,2 27,7 29,0 28,8 26,5 27,9 28,5 29,0 29,1 UE-12/13 8,9 10,0 10,7 10,7 11,5 12,1 12,1 14,6 15,6 14,0 15,3 15,6 16,1 17,4 Polska 9,3 9,4 9,9 10,1 10,9 11,5 12,3 13,7 14,3 14,4 15,7 16,8 17,6 18,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat.

. Polska 25,5 25,8 26,0 27,6 29,3 34,4 38,0 44,3 48,4 40,6 44,2 48,2 52,2 52,8........................... UE-15 683,0 725,1 733,7 737,6 775,7 767,6 784,0 820,4 854,3 800,6 825,0 871,9 918,0 903,8 UE-12/13 54,5 57,7 59,7 63,4 67,4 75,1 82,3 92,5 101,0 86,8 91,4 99,1 105,6 111,1 UE-27/28 737,5 782,8 793,4 801,0 843,1 842,7 866,3 912,9 955,3 887,4 916,4 971,0 1011,2 1014,9 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych Eurostat.

Polska 20,23 19,00 18,00 17,99 18,29 17,60 16,85 15,35 16,06 14,25 14,28 13,73 14,36 12,66............. UE-15 263,11 258,6 257,37 259,08 256,89 253,64 246,78 249,26 242,19 237,00 236,13 235,47 233,79 231,06 UE-12/13 56,07 54,58 54,52 54,68 54,23 53,81 52,08 49,64 49,77 48,41 48,50 50,60 51,95 54,26 UE-27/28 319,18 313,18 311,89 313,76 311,12 307,45 298,86 298,90 291,96 285,41 284,63 286,07 285,74 285,32 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych Eurostat.

Polska 2,40 2,29 2,62 3,09 3,27 3,52 3,88 4,82 4,52 4,99 5,14 5,97 6,29 7,21........................... UE-15 2,46 2,67 2,70 2,68 2,84 2,86 3,02 3,14 3,33 3,17 3,31 3,49 3,66 3,71 UE-12/13 2,02 2,06 2,13 2,35 2,50 2,56 2,80 3,17 3,20 3,08 3,14 3,29 3,50 3,47 UE-27/28 2,39 2,56 2,60 2,62 2,78 2,81 2,98 3,14 3,31 3,16 3,28 3,46 3,63 3,66 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych Eurostat.

Bibliografia Całościowe Gospodarcze i Handlowe Porozumienie z Kanadą (CETA) oraz Transatlantyckie Partnerstwo w dziedzinie Handlu i Inwestycji (TTIP) a konkurencyjność polskich producentów żywności Konkurencyjność polskich producentów żywności i jej determinanty (1) Role of Poland in foreign trade in agri-food products of the European UnionAssessment of the competitiveness of Polish food producers in the European Union Bariery pozataryfowe dla polskich eksporterów żywności w UE Budżety gospodarstw domowych w 2014 roku 2000-2013 Ewolucja łańcucha żywnościowego Przemysł spożywczy makrootoczenie, inwestycje, ekspansja zagraniczna Polityka rolna w warunkach globalizacji Data & Trends of the European Food and Drink Industry 2009 Data & Trends of the European Food and Drink Industry 2013-2014 Zarządzanie w czasach burzliwych Światowy rynek wieprzowiny i drobiu na tle bilansu zbóż i pasz TTIP: Koszmar niejawnej globalizacji Wyżywienie poziom i zróżnicowanie Analiza produkcyjno-ekonomicznej sytuacji rolnictwa i gospodarki żywnościowej w 2001 roku Dziesięć lat Polski w Unii Europejskiej Zarządzanie bezpieczeństwem żywności. Teoria i praktyka

Globalne i europejskie determinanty WPR Z badań nad rolnictwem społecznie zrównoważonym (33). Analiza bezpieczeństwa żywnościowego Polski, Tendencje w spożyciu żywności w krajach rozwijających się na tle rozwoju społeczno-gospodarczego Wzorce konsumpcji żywności w Polsce Zmiany we wzorcach konsumpcji żywności na świecie w I dekadzie XXI wieku Zmiany zachodzące w otoczeniu przemysłu spożywczego pod wpływem globalizacji. Wybrane zagadnienia Mathematical Formulas for Economists Mały Rocznik Statystyczny 2015 Ekonomiczne efekty rozwoju systemów zarządzania jakością i ich wpływ na konkurencyjność polskich przedsiębiorstw przemysłu spożywczego Systemy zapewnienia i zarządzania bezpieczeństwem i jakością żywności oraz stan ich wdrożenia w przemyśle spożywczym Przemysł spożywczy makrootoczenie, inwestycje, ekspansja zagraniczna Stosowanie systemów zarządzania jakością a konkurencyjność przedsiębiorstw przemysłu spożywczego Monitoring i ocena konkurencyjności polskich producentów żywności (5). Synteza Wdrażanie i audytowanie systemów zarządzania jakością zgodnych z normą ISO 9001:2000 Spóźniona Unia Europejska Globalizacja wyzwania i zagrożenia w sferze społeczno-kulturowej Zmiana warunkiem sukcesu. Integracja, globalizacja, regionalizacja wyzwania dla przedsiębiorstw

Strategia konkurencji. Metody analizy sektorów i konkurentów Rachunki narodowe i PKB Roczniki Statystyczne GUS Rocznik Statystyczny Przemysłu 2013 Polska jako eksporter produktów rolno-spożywczych na rynek UE Wpływ integracji z Unią Europejską na handel zagraniczny artykułami rolno-spożywczymistan polskiej gospodarki żywnościowej po przystąpieniu do Unii Europejskiej. Raport 6 (synteza) Rynek wewnętrzny w 2000 roku

Ekonomiczne konsekwencje funkcjonowania granic państwowych Handel rozrusza gospodarkę Żywność gwarantowanej jakości Stan wdrożenia systemów zapewnienia bezpieczeństwa zdrowotnego żywności i systemów zarządzania jakością w przemyśle spożywczymprocesy dostosowawcze polskiego przemysłu spożywczego do zmieniającego się otoczenia rynkowego (2) Wyniki handlu zagranicznego produktami rolno-spożywczymi Monitoring i ocena konkurencyjności polskich producentów żywności (2) Wyniki handlu zagranicznego produktami rolno-spożywczymi Monitoring i ocena konkurencyjności polskich producentów żywności (5). Synteza Interesy i sprzeczności globalizacji. Wprowadzenie do ekonomii ery globalizacji Kryzys globalny. Pierwsze przybliżenie Implementacja systemu HACCP w małych zakładach produkujących żywność wyniki badań prowadzonych w Polsce przed i po akcesji do Unii Europejskiej Uwarunkowania rozwoju polskiej gospodarki żywnościowej Ku globalizacji? Przemiany w korporacjach transnarodowych i w gospodarce światowej

EGZEMPLARZ BEZPATNY Nakad 0 egz.,ark. wyd. Druk i oprawa: EXPOL Wocawek