Miasto Poznań Biuro Obsługi Inwestorów i Promocji Inwestycji pl. Kolegiacki 17, 61-841 Poznań tel.: +48 61 878 5428 promocja@um.poznan.pl Wydawca: Wydawnictwo Miejskie Posnania ul. Ratajczaka 44, 61-728 Poznań www.wmposnania.pl Zdjęcia: fotoportal.poznan.pl, Archiwum Miasta Poznania Skład komputerowy: Studio Graficzne Wydawnictwa Miejskiego Posnania Poznań 2012 Sektor nowoczesnych usług biznesowych w aglomeracji poznańskiej
Sektor nowoczesnych usług biznesowych w aglomeracji poznańskiej Raport przygotowany na zlecenie Urzędu Miasta Poznania przez Związek Liderów Sektora Usług Biznesowych (ABSL), Hays Poland oraz Jones Lang LaSalle Poznań 2012 1
Autorzy raportu Janusz Górecki Ekspert Związku Liderów Sektora Usług Biznesowych (ABSL) e-mail: janusz.gorecki@absl.pl Jadwiga Naduk Head of Market Research & Consultancy, HAYS Poland e-mail: naduk@hays.pl Tomasz Szreder Analityk w HAYS Poland e-mail: szreder@hays.pl Jan Szczepanowski Analityk w HAYS Poland e-mail: szczepanowski@hays.pl Anna Bartoszewicz-Wnuk Dyrektor Działu Badań Rynku i Doradztwa w Jones Lang LaSalle e-mail: anna.bartoszewicz-wnuk@eu.jll.com Mateusz Polkowski Starszy Analityk w Jones Lang LaSalle e-mail: mateusz.polkowski@eu.jll.com Grzegorz Micek Uniwersytet Jagielloński, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej e-mail: g.micek@uj.edu.pl Hays Poland Sp. z o. o. ul. Złota 59, 00-120 Warszawa tel.: +48 22 584 56 50, faks: +48 22 584 56 51 www.hays.pl Związek Liderów Sektora Usług Biznesowych (ABSL) Rondo ONZ 1, 00-124 Warszawa tel.: +48 22 445 33 58, faks: +48 22 445 32 00 e-mail: absl@absl.pl, www.absl.pl
Spis treści Oferta Miasta Poznania dla inwestorów...5 Podsumowanie...7 1. Wstęp... 11 1.1. Struktura raportu... 12 1.2. Źródła informacji i metody analiz... 13 1.3. Terminologia... 14 2. Atrakcyjność inwestycyjna Poznania dla inwestorów z sektora nowoczesnych usług biznesowych... 15 2.1. Zasoby ludzkie... 16 2.2. Koszty prowadzenia działalności... 40 2.3. Charakterystyka regionalnego rynku nieruchomości w kontekście potrzeb inwestorów z sektora nowoczesnych usług biznesowych... 48 2.4. Dostępność komunikacyjna... 50 2.5. Jakość życia... 52 2.6. Podsumowanie czynniki lokalizacji centrów usług i ich zmiany... 53 3. Charakterystyka centrów usług w aglomeracji poznańskiej... 55 3.1. Historia rozwoju sektora nowoczesnych usług biznesowych w aglomeracji poznańskiej... 56 3.2. Zatrudnienie w sektorze i jego zmiany... 56 3.3. Rodzaje procesów biznesowych obsługiwanych w centrach usług... 57 3.4. Języki, w których centra świadczą usługi... 57 3.5. Centra usług a kraj pochodzenia kapitału... 57 3.6. Świadczenia pozapłacowe oferowane przez centra... 59 4. Środowisko biznesowe w ujęciu całościowym... 61 4.1. Dynamika powstawania nowych firm... 62 4.2. Struktura podmiotów gospodarczych... 62 4.3. Opinie pracodawców na temat pracowników... 62 5. Efekty funkcjonowania firm sektora nowoczesnych usług biznesowych w aglomeracji poznańskiej... 65 5.1. Główne wnioski dot. efektów ekonomicznych funkcjonowania centrów usług w aglomeracji poznańskiej... 66 5.2. Społeczna odpowiedzialność biznesu... 66 Bibliografia... 67 Załącznik 1... 68
Oferta Miasta Poznania dla inwestorów Poznań jest jednym z głównych ośrodków lokalizacji inwestycji w Polsce. Największym atutem miasta jest jego potencjał ekonomiczny: dobra i stabilna sytuacja gospodarcza, wysoki poziom przedsiębiorczości, a przede wszystkim kapitał ludzki. Poznań na tle innych miast Polski wyróżnia dobra sytuacja na rynku pracy jeden z najniższych w Polsce wskaźników poziomu bezrobocia 3,5% (październik 2011). Dla potencjalnych inwestorów liczy się jednak wysoka jakość rynku pracy. Inwestorzy doceniają wysokie kwalifikacje i efektywność poznańskich pracowników. Poznań jest miastem ludzi młodych, bardzo dobrze wykształconych, posługujących się swobodnie językami obcymi. Na 27 poznańskich uczelniach studiuje blisko 140 tys. studentów, niemal 40 tys. absolwentów rocznie zasila lokalny rynek pracy. Dla inwestorów ważna jest też rozwinięta infrastruktura techniczna i infrastruktura otoczenia biznesu oraz dostępność komunikacyjna, szczególnie międzynarodowe połączenia lotnicze i autostrada A2, która łączy Polskę z siecią zachodnioeuropejskich autostrad. Zgodnie z przyjętą Strategią pozyskiwania inwestorów dla miasta Poznania działania promocyjne nastawione są w pierwszej kolejności na przyciąganie inwestorów z branż priorytetowych: produkcja zaawansowana technologicznie, centra usług outsourcingowych oraz centra usług wspólnych, R&D (badania i rozwój), działalność kongresowo-wystawiennicza, infrastruktura rekreacyjno-rozrywkowa. Poznań oferuje atrakcyjne warunki dla inwestorów z sektora nowoczesnych usług (centra usług wspólnych (SSC), centra usług outsourcingowych (BPO/ITO) oraz centra badawczo-rozwojowe). Warunkiem rozwoju tego typu inwestycji jest zapewnienie wysoko wykwalifikowanych kadr, absolwentów uczelni wyższych. Potencjał wiedzy to największy atut, jaki Poznań oferuje inwestorom. Inwestorzy mogą znaleźć kandydatów do pracy przede wszystkim wśród absolwentów kierunków ekonomicznych i finansowych, informatyków, a także filologów. Poznań jest znanym ośrodkiem kształcenia w zakresie studiów filologicznych. Wydział Neofilologii Uniwersytetu Adama Mickiewicza największy tego typu wydział w Polsce oferuje możliwość studiowania niemal wszystkich języków europejskich i głównych języków pozaeuropejskich. Poznań wyróżnia się na tle innych miast Polski jako ośrodek badań i rozwoju oraz kształcenia w dziedzinie nowoczesnych technologii informacyjnych. Informatyka należy do najpopularniejszych kierunków studiów w Poznaniu, obecnie na poznańskich uczelniach kształci się ponad 4600 przyszłych informatyków, a 1200 młodych specjalistów ukończyło studia informatyczne w 2010 roku. Uczelnie oferują też nowe, ciekawe kierunki studiów związanych z informatyką, takie jak bioinformatyka czy techniczne zastosowania Internetu (unikalny w skali kraju, międzyuczelniany kierunek studiów stworzony przez 3 poznańskie uczelnie z inicjatywy amerykańskiej firmy telekomunikacyjnej Telcordia Technologies). Instytut Informatyki na Wydziale Informatyki Politechniki Poznańskiej uważany jest za jeden z najlepszych w Polsce, o czym świadczą liczne nagrody i wyróżnienia zdobywane przez studentów w międzynarodowych konkursach informatycznych (np. Microsoft Imagine Cup). Dzięki tym atutom, a także atrakcyjnej lokalizacji, dobrej infrastrukturze teleinformatycznej i biurowej, rozwiniętej sieci usług dla biznesu oraz wsparciu władz miasta, Poznań stwarza atrakcyjne warunki dla realizacji wysokospecjalistycznych inwestycji. Poznań jest atrakcyjnym miejscem do prowadzenia działalności gospodarczej, zarówno dla międzynarodowych korporacji, jak i dla małych przedsiębiorstw. Wszyscy inwestorzy mogą liczyć na wsparcie lokalnej administracji. Stworzono system zachęt dla inwestorów, który obejmuje m.in. zwolnienie z podatku od nieruchomości czy dofinansowanie tworzenia miejsc pracy dla bezrobotnych (oferowane przez Powiatowy Urząd Pracy). Stworzono też specjalne programy wsparcia dla inwestorów realizujących inwestycje w sektorze usług wysoko specjalistycznych i inwestycje innowacyjne. Dla innowacyjnych inwestorów przeznaczony jest program stypendiów dla studentów na sfinansowanie staży u pracodawców podejmujących inwestycje na terenie Poznania. Wszystkim inwestorom zapewnia się pomoc Biura Obsługi Inwestorów i Promocji Inwestycji i opiekę pilota inwestycyjnego, pracownika odpowiedzialnego za obsługę danego projektu inwestycyjnego. Zapraszam do inwestowania w Poznaniu! Ryszard Grobelny Prezydent Miasta Poznania 5
Podsumowanie
Raport przygotowany na zlecenie Urzędu Miasta Poznania przez Związek Liderów Sektora Usług Biznesowych (ABSL), Hays Poland oraz Jones Lang LaSalle Poznań jest piątym pod względem liczby ludności miastem w Polsce (ok. 552 000 mieszkańców). W obrębie aglomeracji zamieszkuje 877 tys. osób. Gęstość zaludnienia na jej terenie systematycznie maleje. Podobnie jak pozostałe wielkie ośrodki miejskie, Poznań się starzeje, co skutkuje znaczną liczbą ludzi w wieku produkcyjnym (70% społeczeństwa) i niewielką w wieku przedprodukcyjnym (2010 83 tys.). Na 100 osób w wieku produkcyjnym przypada 30 w poprodukcyjnym. Stanowi to bardzo korzystny wynik na tle całej Polski (Łódź 33,8; Warszawa 33,1; Trójmiasto 31). Lokalna społeczność nie ponosi zatem znacznego obciążenia demograficznego. Stolica Wielkopolski posiada najniższą w Polsce po Warszawie stopę bezrobocia (3,5%). Godny uwagi jest fakt, że aż 24% ludzi bez pracy posiada wyższe wykształcenie; stanowią bazę pracowników o stosunkowo niskich wymaganiach, a wysokich kompetencjach. Czas pozostawania bez pracy potencjalnego zatrudnionego jest także niezmiernie istotną informacją, ponieważ świadczy o możliwości ponownego przysposobienia go do wykonywania danego zawodu. Liczba długotrwale bezrobotnych jest bardzo niewielka i wynosi jedynie 3% grupy. Nie można pominąć faktu, że ponad 80% pracujących mieszkańców Poznania zajmuje się działalnością usługową, z czego w usługach IT, księgowych i kadrowo-płacowych specjalizuje się ponad 13,5%. Najbardziej cenione przez pracodawców umiejętności u kadr to: znajomość angielskiego, niemieckiego, dziedziny związanej z wykonywanymi obowiązkami (IT, księgowość), umiejętności miękkie (komunikatywność i zdolność do pracy w grupie), umiejętności twarde (wiedza techniczna i praktyczna), możliwość szybkiego przyswajania wiedzy i chęć do dalszego rozwoju. Przy czym warto wspomnieć, że minęły już czasy, kiedy decydującym elementem skłaniającym do założenia centrum usług w Polsce były koszty pracy. Teraz najistotniejsze jest przygotowanie intelektualne potencjalnego kapitału ludzkiego. Uczelnie poznańskie kształcą kadry, które spełniają to kryterium z nawiązką. Ponadto poznaniacy doskonale wypadają w badaniach oceniających skłonność do dalszego uczenia się. Jedynie 17% pracowników nie wyraża takiej woli. Ambicje większości usiłuje wspierać Urząd Miasta organizując takie projekty jak Top Skills for Wielkopolska. Poznań jest ośrodkiem, którego populację cechuje ponadprzeciętny poziom kompetencji i przygotowania kapitału ludzkiego. Znajomość języka angielskiego deklaruje blisko 100% pracowników, niemieckiego około 50%, hiszpańskiego, rosyjskiego i francuskiego po około 30%, włoskiego 20% i skandynawskich języków około 10%. Wśród studentów wyniki badań dostarczają podobnych informacji: język angielski zna 90%, niemiecki 50%, rosyjski, hiszpański i francuski po 10%, a inne 7%. W 2010 roku w stolicy Wielkopolski znajdowało się 27 szkół wyższych, w tym Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Politechnika Poznańska oraz Uniwersytet Ekonomiczny. UAM oferował w 2011 roku 49 kierunków i 183 specjalizacje, na których kształciło się prawie 40 tys. studentów (studia I i II stopnia) oraz ponad 1300 doktorantów. W rankingu uczelni wyższych przygotowanym w roku 2011 przez magazyn Perspektywy i dziennik Rzeczpospolita UAM zajął trzecie miejsce i pozycję tę utrzymuje od trzech lat. W roku 2010 na 10 wydziałach i 24 kierunkach Politechniki Poznańskiej kształciło się prawie 20 tys. osób, na Uniwersytecie Ekonomicznym w Poznaniu natomiast prawie 11,5 tys. osób. Niezmiernie ważnym czynnikiem decydującym o lokalizacji centrów usług jest liczba studentów i absolwentów na danym obszarze. W Poznaniu, według danych Urzędu Miasta, studiuje prawie 136 tys. osób. Stawia to Poznań na czwartym miejscu wśród innych polskich ośrodków akademickich, przed Łodzią i Trójmiastem. Najciekawsza dla inwestorów jest jednak ilość osób zdobywających wiedzę na kierunkach ekonomicznych, informatycznych oraz technicznych. W przypadku tych pierwszych Poznań zajmuje czwarte miejsce w Polsce, za Warszawą, Krakowem i Wrocławiem, z liczbą 9,5 tys. absolwentów, co stanowi ogromny potencjał dla inwestorów obsługujących procesy księgowe. Ponad 4,5 tys. studentów kierunków informatycznych pozwala Poznaniowi uplasować się na piątym miejscu wśród polskich miast. Jeśli zaś spojrzymy na liczbę absolwentów, to Poznań przesuwa się na miejsce czwarte, nieznacznie wyprzedzając Wrocław. Przedsiębiorstwa z sektora nowoczesnych usług biznesowych bardzo chętnie zatrudniają również absolwentów 8
Podsumowanie filologii, szczególnie tych dysponujących umiejętnością posługiwania się rzadkimi lub egzotycznymi językami obcymi. Poznań posiada najszerszą ofertę studiów językowych w Polsce, w roku akademickim 2009/2010 takich kierunków było aż 44. Razem ukończyło je 2697 absolwentów. Najwięcej osób wybrało filologię angielską, było to aż 28%. Bardzo istotne są też kierunki kształcące osoby mówiące w rzadkich językach. Na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza prowadzona jest m.in. unikatowa w skali kraju filologia wietnamsko-tajska, sinologia czy japonistyka. Coraz większego znaczenia nabierają również dodatkowe umiejętności i poszerzona wiedza w zakresie wąskich dziedzin czy kierunków. Dzieje się tak ze względu na coraz większą specjalizację gospodarki. Osoby z niszową wiedzą, której zazwyczaj nie nabywa się w ramach programu studiów, zgłębiają tajniki danej dziedziny nadprogramowo, np. działając w ramach kół naukowych. Na samym tylko Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza istnieje 120 takich grup, o szerokim profilu działalności. Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu posiada 63 działające koła naukowe, a Politechnika Poznańska ponad 40. Warto w tym miejscu wspomnieć także o oczekiwaniach pracowników wobec pracodawców. Na pierwszym miejscu stawia się przyjazną atmosferę pracy (ok. 60%), a dopiero na drugim perspektywę wysokich zarobków (57%). Kolejne zajmują: rodzaj realizowanych projektów czy możliwość samodoskonalenia i rozwoju zainteresowań. Dla pracodawców istotnym wyznacznikiem potencjału wśród młodych kadr są preferencje co do konkretnej branży czy specjalizacji. Z badań wynika, że preferencje absolwentów nie są do końca sprecyzowane preferowanej branży nie wybrało więcej niż 20% ankietowanych. Największym zainteresowaniem wśród przyszłych kadr cieszą się marketing oraz HR i szkolenia (odpowiednio 19% i 13%). Jako następna wyszczególniona została obsługa klienta (8%). Pozostałe dziedziny to nie więcej niż 6% respondentów. Niezmiernie istotna jest zmiana postrzegania na rynku pracodawców z sektora nowoczesnych usług biznesowych, dla których chęć pracy zadeklarowało prawie 60% respondentów. Współpraca biznesu z ośrodkami naukowymi przynosi obopólne korzyści. Poznańskie instytuty i uniwersytety mogą zapewnić usługi w dziedzinie badań naukowych na szeroką skalę i na bardzo wysokim poziomie. Poza samymi uczelniami wyższymi, jednymi z najlepszych w kraju, w mieście istnieje około 50 placówek naukowo-badawczych. Poznań szczyci się tym, że jego gospodarka jest w dużej mierze oparta na wiedzy i wszystko wskazuje na to, że ten charakter się utrzyma i będzie dalej się rozwijał, ponieważ w mieście znajduje się 27 uczelni wyższych i 140 tys. studentów. Urząd Miasta aktywnie wspiera powstawanie i utrzymanie więzi pomiędzy nauką a biznesem; w tym celu stworzona została Wielkopolska Platforma Innowacyjna platforma komunikacyjna w postaci strony internetowej, na której znajdują się informacje na temat bieżących badań i oferty skierowanej do przedsiębiorstw prywatnych (www.wpi.poznan.pl). Jednym z przykładów dobrych praktyk współpracy nauki z biznesem są wspólne przedsięwzięcia Politechniki Poznańskiej z firmą Microsoft. Wśród 6,3 tys. osób zatrudnionych w centrach usług w aglomeracji poznańskiej, 2/3 pracuje w centrach BPO/ ITO. Około 2 tys. osób zatrudniają centra usług wspólnych, a poniżej 200 osób centra badawczo-rozwojowe. Ciekawe wnioski wypływają z analizy pozycji Poznania pod względem zatrudnienia w centrach usług z kapitałem zagranicznym. Według danych dla lat 2008-2010, Poznań był drugim w Polsce (po Wrocławiu) najszybciej rozwijającym się ośrodkiem offshoringu usług. Liczba zatrudnionych w poznańskich centrach usług pod koniec 2010 roku była o około 90% wyższa niż w końcu 2008 roku. Udział miasta w ogólnym zatrudnieniu w centrach usług w Polsce zwiększył się z 4,4% do 5,7% (stan na 31.12.2010). Obecnie udział Poznania wynosi już około 6%, zauważalny jest więc wyraźny trend wzrostowy. Plany centrów zakładają, że pod koniec 2012 roku w poznańskim sektorze zatrudnionych będzie prawie 8,2 tys. osób (wzrost o 1/3 w porównaniu do stanu obecnego). Wartość ta nie uwzględnia jednak nowych miejsc pracy w centrach, które nie ogłosiły jeszcze rozpoczęcia działalności. Można zatem przypuszczać, że ostatecznie będzie wyższa. Co interesujące, przeciętne centrum usług w Polsce zatrudnia 245 osób. W Poznaniu wartość ta wynosi 197 osób (dla centrów zagranicznych) i 207 osób dla wszystkich przedsiębiorstw z sektora. Centra poznańskie zatrudniają statystycznie mniej osób niż przeciętnie w skali kraju. Analiza struktury usług świadczonych w centrach SSC, BPO/ITO oraz R&D wykazała, że procesami biznesowymi obsługiwanymi w największej liczbie centrów w aglomeracji poznańskiej są finanse i księgowość (14 centrów) oraz usługi IT (12). Większość respondentów uczestniczących w przeprowadzonym badaniu, pytana o zmiany w zakresie działalności centrów odpowiedziała, że w trakcie ich funkcjonowania miało miejsce wprowadzenie bardziej 9
Raport przygotowany na zlecenie Urzędu Miasta Poznania przez Związek Liderów Sektora Usług Biznesowych (ABSL), Hays Poland oraz Jones Lang LaSalle zaawansowanych funkcji bez zmniejszania dotychczasowego zakresu świadczonych usług. Centra w aglomeracji poznańskiej świadczą usługi w ponad 21 językach, głównie europejskich. Cztery z nich (angielski, polski, niemiecki i francuski) są używane w ponad połowie z nich. W działalność na terenie aglomeracji poznańskiej zainwestowały przedsiębiorstwa z 12 państw. Większość centrów (prawie 60%) jest własnością firm z Unii Europejskiej, a ponad 1/4 ogółu amerykańskich. Sytuacja pod tym względem nie zmieniła się znacząco w ciągu ostatnich kilku lat. Pięć ośrodków należy do inwestorów polskich, a cztery do niemieckich. Pracodawcy niezwykle cenią sobie inicjatywę i przedsiębiorczość wśród własnych kadr. Jednym ze wskaźników, który pozwala ją oszacować, może być liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w rejestrze REGON na 10 tys. mieszkańców danym regionie. W Poznaniu wskaźnik ten wynosi 1773 i należy do najwyższych w Polsce (więcej podmiotów gospodarczych zarejestrowanych jest tylko w Warszawie). Województwo wielkopolskie, a w szczególności Poznań, są bardzo atrakcyjnym miejscem dla zagranicznych inwestorów. Liczba podmiotów z udziałem obcego kapitału w ostatnich latach wzrosła, chociaż w roku 2009 wzrost ten był nieznaczny ze względu na spowolnienie gospodarcze, które dotknęło nasz kraj. Najlepszym i najbardziej wiarygodnym sposobem na weryfikację umiejętności kadr dostępnych w danym mieście jest opinia pracodawców na ich temat. Zdanie o własnych pracownikach firm już obecnych na rynku jest w Poznaniu wyjątkowo wysokie. Wszystkie przedsiębiorstwa wykazują ponadprzeciętne zadowolenie ze swoich podwładnych. Ani jeden z respondentów wywiadu HAYS Poland nie dostrzega słabych stron wśród własnych zasobów ludzkich. Kolejnym pozytywem jest również fakt, że wskaźnik rotacji jest znacznie niższy w porównaniu z innymi dużymi ośrodkami i szacuje się ją na poziomie 2,5%. 10
1. Wstęp
Raport przygotowany na zlecenie Urzędu Miasta Poznania przez Związek Liderów Sektora Usług Biznesowych (ABSL), Hays Poland oraz Jones Lang LaSalle Sektor nowoczesnych usług biznesowych w Polsce w ostatnich latach dynamicznie się rozwija, zatrudniając już około 100 tys. osób (łącznie z centrami R&D), w tym 80 tys. w centrach usług z kapitałem zagranicznym. Aglomeracja poznańska jest jednym z ważnych skupisk centrów usług nie tylko w skali kraju, ale i Europy Środkowo-Wschodniej. Globalna konkurencja poszczególnych lokalizacji wymaga jednak działań ułatwiających kształtowanie polityki miast i regionów, mającej na celu wzrost atrakcyjności inwestycyjnej. Wśród wspomnianych działań można wymienić: dokonanie aktualnej charakterystyki branży oraz identyfikację zmian, jakie zaszły w sektorze w stosunku do lat ubiegłych, wyróżnienie czynników decydujących o podejmowaniu decyzji inwestycyjnych, identyfikację potrzeb inwestorów oraz poznanie lokalnych i regionalnych zasobów (potencjału rozwojowego). Jak przedstawia się zatem stan rozwoju sektora na obszarze aglomeracji poznańskiej i jego przyszłość w kontekście czekających go wyzwań? Jakie są potrzeby inwestorów z sektora? Jak kształtuje się wpływ centrów usług na lokalną gospodarkę? Są to wybrane, ważne pytania, na które będą chcieli odpowiedzieć autorzy niniejszego opracowania. Celem niniejszego raportu jest kompleksowa charakterystyka sektora nowoczesnych usług biznesowych w aglomeracji poznańskiej 1 oraz omówienie atrakcyjności inwestycyjnej Poznania jako lokalizacji dla offshoringu usług biznesowych. W opracowaniu przyjęto szeroką definicję branży, obejmującą również działalność badawczo-rozwojową. Rozważania dotyczące sektora oparto na analizie centrów usług z kapitałem zagranicznym 2 oraz polskim: centrów usług wspólnych (SSC), outsourcingu procesów biznesowych (BPO/ITO) oraz badawczo-rozwojowych (R&D). Pomimo stosunkowo niewielkiego zaangażowania kapitału przez centra usług, pełnią one bardzo ważną rolę na lokalnym i regionalnym rynku pracy, ze względu na wielkość zatrudnienia. Na obszarze aglomeracji poznańskiej prowadzi działalność 30 centrów usług. W IV kwartale 1 Przestrzenną jednostkę analityczną w zakresie charakterystyki centrów usług stanowi w opracowaniu aglomeracja poznańska. 2 Centra, w których inwestorzy zagraniczni posiadają co najmniej 10% kapitału akcyjnego/zakładowego nazywane są w opracowaniu zagranicznymi centrami usług lub centrami usług z kapitałem zagranicznym. 2011 roku zatrudniały 6,3 tys. osób. Od 2008 roku pojawiło się w omawianym sektorze prawie 2,7 tys. nowych miejsc pracy. Dzięki funkcjonowaniu centrów usług, przede wszystkim tych z kapitałem zagranicznym, dokonała się znacząca przemiana ilościowa i jakościowa na poznańskim rynku pracy. Należy podkreślić, że w ostatnich dwóch latach powstała ponad 1/5 centrów istniejących dziś w aglomeracji poznańskiej, w tym już cztery w 2011 roku. Spośród działających obecnie centrów usług, 13 to centra usług wspólnych (SSC), 11 centra usług outsourcingowych (BPO/ITO) oraz 6 centra badawczorozwojowe (R&D). Warto podkreślić, że centra z kapitałem zagranicznym stanowiły dominującą część omawianych podmiotów, a ponad 1/4 ogółu centrów należała do przedsiębiorstw z kapitałem amerykańskim. Autorzy pragną podziękować wszystkim przedstawicielom firm oraz instytucji, którzy wyrazili zgodę na udział w badaniach i poświęcili swój czas na przygotowanie danych na potrzeby niniejszego opracowania. 1.1. Struktura raportu We wstępie zaprezentowano kluczowe informacje na temat sektora nowoczesnych usług biznesowych w aglomeracji poznańskiej, omówiono źródła informacji i metody analiz zastosowane w raporcie, a także przedstawiono podstawowe ustalenia terminologiczne. W drugim rozdziale dokonano omówienia poszczególnych elementów atrakcyjności inwestycyjnej Poznania na tle Polski. Przedstawiono informacje na temat dostępności i potencjału zasobów ludzkich, kosztów prowadzenia działalności (wraz ze szczegółową charakterystyką wynagrodzeń w sektorze na poszczególnych stanowiskach), dostępności komunikacyjnej i jakości życia. Dokonano także charakterystyki regionalnego rynku nieruchomości w kontekście potrzeb inwestorów z sektora nowoczesnych usług biznesowych. Zaprezentowano ponadto opinie przedstawicieli sektora na temat zmian czynników lokalizacji inwestycji dla centrów usług. Rozdział trzeci to kompleksowa charakterystyka wybranych elementów działalności centrów usług w aglomeracji poznańskiej oraz historii rozwoju sektora na omawianym obszarze. Zamieszczono także informacje dotyczące świadczeń pozapłacowych oferowanych przez centra usług. W kolejnej części pracy zawarto omówienie środowiska biznesowego Poznania w ujęciu całościowym. Rozdział piąty jest dokładną analizą efektów funkcjonowania sektora w aglomeracji poznańskiej: finansowych efektów mnożnikowych, efektów zatrudnieniowych po- 12
wstających w wyniku funkcjonowania centrów usług oraz społecznej odpowiedzialności centrów usług. 1.2. Źródła informacji i metody analiz Podstawowym źródłem informacji wykorzystanym do analiz w niniejszym opracowaniu, była własna baza danych centrów usług prowadzących działalność w Polsce. Zestawienie to, dzięki pozyskiwaniu danych pochodzących od firm, informacji zawartych w raportach branżowych oraz kwerendzie prasowej wybranych czasopism, jest uaktualniane na bieżąco od ponad dwóch lat. Warto dodać, że w raporcie zawarto również informacje z pogłębionych wywiadów, które HAYS Poland przeprowadził z przedstawicielami centrów. Bardzo istotnym etapem przeprowadzonych badań było skierowanie przez ABSL i UM Poznania internetowej ankiety do kadry zarządzającej centrami usług i wypełnienie kwestionariuszy przez przedstawicieli 15 z 30 centrów działających na obszarze aglomeracji, zatrudniających 4 tys. osób, co stanowi prawie 2/3 zatrudnienia w sektorze na analizowanym obszarze. Przygotowanie części raportu dotyczącej jakości życia wymagało zebrania informacji zawartych w ogólnopolskim badaniu Diagnoza Społeczna 3. 3 Czapiński J., Panek T. (red.), 2011, Diagnoza społeczna 2011, www.diagnoza.com, 23.10.2011. Przedstawienie szczegółowego przeglądu wynagrodzeń na poszczególnych stanowiskach w centrach usług w aglomeracji poznańskiej było możliwe dzięki uzyskaniu bezpośrednich informacji od przedstawicieli firm sektora. Wykorzystano tu wyniki najnowszych badań HAYS Poland z 2011 roku. Do oszacowania dodatkowego zatrudnienia powstałego w otoczeniu centrów wykorzystano wywiady z kadrą zarządzającą centrów usług. Niezbędna do obliczenia dochodowych efektów mnożnikowych struktura wydatków konsumpcyjnych pochodzi z publikacji Głównego Urzędu Statystycznego Budżety gospodarstw domowych w 2009 roku (2010). Dla pracowników badanego sektora przyjęto strukturę rozchodów typową dla gospodarstw domowych w miastach pow. 500 tys. mieszkańców. W przypadku obliczenia wpływów z podatku od osób fizycznych uwzględniono wysokość średniego odliczenia od podatku PIT zgodnie z ostatnią dostępną informacją Ministerstwa Finansów (Informacja dotycząca rozliczenia podatku dochodowego 2011). Do oceny wielkości wpływów z tytułu udziału samorządów w podatku od osób prawnych (według stanu na rok 2009) wykorzystano sprawozdania finansowe poszczególnych przedsiębiorstw. Należy pamiętać, że z uwagi na niedostępność danych dla niektórych firm, wpływy z podatku CIT oszacowano według stanu na rok 2009. 13
Raport przygotowany na zlecenie Urzędu Miasta Poznania przez Związek Liderów Sektora Usług Biznesowych (ABSL), Hays Poland oraz Jones Lang LaSalle Analiza poznańskiego rynku nieruchomości została wykonana na podstawie wyników badań własnych Jones Lang LaSalle. 1.3. Terminologia W niniejszym raporcie wyróżniono trzy typy centrów usług (ze względu na zakres prowadzonej działalności): 1. Centra outsourcingu procesów biznesowych (Business Process Outsourcing Centres/IT Outsourcing Centres) wyspecjalizowane firmy lub ich jednostki organizacyjne, które na zlecenie innych przedsiębiorstw przejmują realizację wybranych, nieprodukcyjnych procesów biznesowych 4. 2. Centra usług wspólnych (Shared Service Centres) wyodrębnione jednostki usługowe danego przedsiębiorstwa lub samodzielne podmioty gospodarcze działające na rzecz macierzystej organizacji i jej oddziałów, obsługujące powierzone im procesy biznesowe. 3. Centra badawczo-rozwojowe (R&D Centres) wyspecjalizowane firmy, które prowadzą prace badawczorozwojowe na zlecenie innych przedsiębiorstw lub wyodrębnione jednostki przedsiębiorstw działające w obszarze badań i rozwoju. Z uwagi na przyjęcie szerokiej definicji działalności badawczo-rozwojowej, do tego typu centrów zostały również zaliczone centra techniczno-inżynieryjne oraz centra, w których dominującą działalność stanowią prace nad rozwojem oprogramowania 5. Warto dodać, że niektóre centra obsługują zarówno firmę macierzystą, jak i klientów zewnętrznych. Jest to tzw. hybrydowy model świadczenia usług. W bazie danych nie wydzielono oddzielnego, mieszanego typu centrów BPO/ SSC, lecz przyporządkowano poszczególne podmioty do podstawowych typów (BPO/ITO, SSC, R&D) na podstawie ich dominującego profilu działalności. Proces zacierania się różnic między wymienionymi wyżej typami centrów zmusza jednak do ostrożności w podejmowanych analizach. Wydaje się, że najbardziej adekwatnym podejściem do tej kwestii jest po prostu analizowanie centrów zbior- 4 Outsourcing procesów IT (ITO) potraktowano jako składową BPO. 5 Warto podkreślić, że warunkiem uznania danego podmiotu za centrum usług badawczo-rozwojowych jest prowadzenie przez niego głównie działalności komercyjnej w zakresie usług dla biznesu. W związku z tym w niniejszym opracowaniu nie uwzględniono m.in. Centrum Innowacji Microsoft oraz szeregu instytucji badawczych. czo, bez wyszczególniania informacji dla poszczególnych ich typów. Takie też rozwiązanie (z kilkoma wyjątkami) przyjęto w niniejszym opracowaniu. Lokalne oddziaływanie nowoczesnych firm na otoczenie ma zwykle charakter wielowymiarowy. Jednym z widocznych przejawów tego rodzaju wpływu są wpływy samorządów lokalnych z podatku od nieruchomości oraz z udziału gmin, powiatów i województw w podatku od przedsiębiorstw (CIT) i od osób fizycznych (PIT) dla potrzeb niniejszego opracowania nazwano je finansowymi efektami mnożnikowymi. Kolejnym mierzalnym efektem funkcjonowania przedsiębiorstw są nowo utworzone miejsca pracy. Powstają one: w samych analizowanych podmiotach gospodarczych (bezpośrednie efekty), w sektorach zaopatrujących pracowników analizowanych przedsiębiorstw w usługi (mnożnikowe efekty dochodowe), w firmach dostarczających produkty i usługi do centrów usług (mnożnikowe efekty zaopatrzeniowe). Mnożnikowe efekty dochodowe i zaopatrzeniowe, a także efekty zatrudnieniowe wynikające z turystyki biznesowej, składają się zatem na efekty mnożnikowe w zakresie zatrudnienia. W niniejszym raporcie przedstawiono ostrożne, minimalne szacunki wielkości efektów mnożnikowych. Metody badań efektów mnożnikowych przedstawiono szerzej w publikacji B. Domańskiego i K. Gwosdza (2008). Ze względu na specyfikę sektora nowoczesnych usług biznesowych (centra BPO/ITO, SSC oraz R&D) działalności prowadzonej w centrach usług nie można przyporządkować do jednej sekcji PKD 2007. Większość z nich prowadzi działalność zgodną z charakterystyką sekcji M (Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna), jednak procesy biznesowe realizowane w pozostałych centrach klasyfikowane są również jako działalności należące do sekcji K (Działalność finansowa i ubezpieczeniowa) oraz J (Informacja i komunikacja). W tej ostatniej sekcji ważny jest w szczególności dział PKD 62, czyli Działalność związana z oprogramowaniem i doradztwem w zakresie informatyki oraz działalność powiązana, w ramach którego mieści się działalność m.in. niektórych centrów rozwoju oprogramowania oraz centrów ITO (IT outsourcing). Ponadto do sekcji N (Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca) zaliczono procesy realizowane w call i contact centrach. 14