Kształcenie zawodowe i ustawiczne Wrocławiu Elżbieta Miodek Wydział Rozwoju Edukacji Kuratorium Oświaty we Szczawno-Zdrój, 15 września 2016 r.
W roku szkolnym 2012/2013 wprowadzona została reforma kształcenia zawodowego i ustawicznego. Głównym celem zmian było przede wszystkim ścisłe powiązanie kształcenia zawodowego z rynkiem pracy, z oczekiwaniami i potrzebami pracodawców, przyszłych pracowników, jak również osób dorosłych, które już funkcjonowały na rynku pracy. Podstawowe obszary zmian dotyczyły: 1. Klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego. 2. Podstawy programowej kształcenia w zawodach. 3. Organizacji kształcenia zawodowego ramowe plany nauczania. 4. Systemu egzaminów potwierdzających kwalifikacje zawodowe. 5. Kształcenia ustawicznego - kwalifikacyjne kursy zawodowe.
Od 1 września 2012 r. w strukturze szkolnictwa funkcjonują następujące typy szkół ponadgimnazjalnych, realizujących kształcenie zawodowe: trzyletnia zasadnicza szkoła zawodowa, czteroletnie technikum, szkoła policealna dla osób posiadających wykształcenie średnie, o okresie nauczania nie dłuższym niż 2,5 roku, trzyletnia szkoła specjalna przysposabiająca do pracy.
Kształcenie ustawiczne jest organizowane i prowadzone w: publicznych i niepublicznych szkołach dla dorosłych, publicznych i niepublicznych placówkach kształcenia ustawicznego, placówkach kształcenia praktycznego, ośrodkach dokształcania i doskonalenia zawodowego. Kształcenie ustawiczne może być prowadzone jako stacjonarne lub zaoczne, a także z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość. Kształcenie ustawiczne prowadzi się w następujących formach pozaszkolnych: kwalifikacyjny kurs zawodowy; kurs umiejętności zawodowych; kurs kompetencji ogólnych; turnus dokształcania teoretycznego młodocianych pracowników, kurs, inny niż wymienione w pkt 1-3, umożliwiający uzyskiwanie i uzupełnianie wiedzy, umiejętności i kwalifikacji zawodowych.
W nowej strukturze szkół ponadgimnazjalnych nie przewidziano funkcjonowania szkół prowadzących kształcenie zawodowe dla dorosłych, z wyjątkiem szkół policealnych, które oferują kształcenie w części zawodów ujętych w klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego. Dla osób dorosłych są organizowane kwalifikacyjne kursy zawodowe. Przyjęte rozwiązania otworzyły nowe możliwości rozwoju ustawicznej edukacji zawodowej osób dorosłych zainteresowanych uzyskaniem dodatkowych kwalifikacji lub zmianą zawodu.
Wdrożona nowa klasyfikacja zawodów szkolnictwa zawodowego jest ściśle związana z klasyfikacją zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy określoną przez ministra właściwego do spraw pracy. Zgodność pomiędzy ww. klasyfikacjami przejawia się przyjęciem wspólnego nazewnictwa dla zawodów w nich ujętych. Nowa klasyfikacja zawodów szkolnictwa zawodowego wprowadza zmiany w szkołach o charakterze organizacyjnym. Podstawa prawna: Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dn. 23 grudnia 2012 r. w sprawie klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego (Dz. U. z 2012 r. Nr 2, poz. 7 z późn. zm.)
W zawodach określonych w nowej klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego wyodrębnione zostały kwalifikacje, z których każda obejmuje określony zasób wiedzy, umiejętności zawodowych oraz kompetencji personalnych i społecznych, które uczeń musi nabyć w procesie kształcenia. Zgodnie z ideą europejskich ram kwalifikacji zostały one opisane jako oczekiwane efekty kształcenia. Zawody ujęte w klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego to zawody jedno-, dwu- i trzykwalifikacyjne: zawody jednokwalifikacyjne są to przede wszystkim zawody nauczane w zasadniczej szkole zawodowej, zawody dwu lub trzykwalisyfikacyjne to zawody, których kształcenie jest prowadzone w technikum,
Kwalifikacyjne kursy zawodowe. Kwalifikacyjny kurs zawodowy (KKZ) jest jedną z pozaszkolnych form kształcenia ustawicznego, adresowaną do osób dorosłych. Warunki organizowania i prowadzenia kwalifikacyjnych kursów zawodowych zostały określone w rozporządzeniu wydanym na podstawie art. 68a ust. 5 ustawy z dn. 19 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw, tj. Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 stycznia 2012 r. w sprawie kształcenia ustawicznego w formach pozaszkolnych (tekst jednolity: Dz. U. 2014 r., poz. 622) Kwalifikacyjne kursy zawodowe są prowadzone wg programu nauczania uwzględniającego podstawę programową kształcenia w zawodach w zakresie jednej kwalifikacji.
Kwalifikacyjne kursy zawodowe. Kwalifikacyjny kurs zawodowy kończy się zaliczeniem w formie ustalonej przez podmiot prowadzący kurs. Osoba, która uzyskała zaliczenie, otrzymuje zaświadczenie o ukończeniu kwalifikacyjnego kursu zawodowego i może przystąpić do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe, przeprowadzanego przez okręgowe komisje egzaminacyjne. Po zdaniu egzaminu otrzymuje: świadectwo potwierdzające kwalifikację w zawodzie. Dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe uzyska osoba, która posiada świadectwa potwierdzające wszystkie kwalifikacje wyodrębnione w danym zawodzie oraz posiada: a) wykształcenie zasadnicze zawodowe albo zdała egzamin eksternistyczny z zakresu wymagań określonych w podstawie programowej kształcenia ogólnego dla zasadniczej szkoły zawodowej przeprowadzany przez okręgową komisje egzaminacyjna, lub b) wykształcenie średnie.
Kto może prowadzić kwalifikacyjne kursy zawodowe? publiczne szkoły prowadzące kształcenie zawodowe w zakresie zawodów, w których kształcą, oraz w zakresie obszarów kształcenia, do których są przypisane te zawody; niepubliczne szkoły posiadające uprawnienia szkół publicznych, prowadzące kształcenie zawodowe w zakresie zawodów, w których kształcą, oraz w zakresie obszarów kształcenia, do których są przypisane te zawody; publiczne i niepubliczne placówki i ośrodki, o których mowa w ust. 1 pkt 2 (publiczne i niepubliczne placówki kształcenia ustawicznego, placówki kształcenia praktycznego, ośrodki dokształcania i doskonalenia zawodowego); instytucje rynku pracy, o których mowa w art. 6 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy prowadzące działalność edukacyjno-szkoleniową (to m.in. Ochotnicze Hufce Pracy); podmioty prowadzące działalność oświatową, o której mowa w art. 83a ust. 2.
Wdrożona z dniem 1 września 2012 r. reforma szkolnictwa zawodowego była konsekwencją zmian zachodzących w życiu i gospodarce. Współczesny rynek pracy wymaga od młodych ludzi, wkraczających w życie zawodowe, coraz wyższych, i jednocześnie zmieniających się kwalifikacji. Przy zmieniających się dynamicznie zadaniach zawodowych zmieniają się również wymagania wobec absolwentów szkół zawodowych. Obserwuje się ewolucję zawodów i kwalifikacji funkcjonujących w gospodarce, ich powstawanie oraz zanikanie, co sprawia, że należy poszukiwać efektywnych sposobów dostosowania zawodowej oferty edukacyjnej do potrzeb rynku pracy. Szkolnictwo zawodowe powinno dostosowywać się do ciągłej obserwacji rynku i przewidywać zmiany w celu zwiększenia mobilności i elastyczności absolwenta na rynku pracy.
Szkoły zawodowe na terenie Dolnego Śląska (szkoły publiczne dla młodzieży, wg SIO Systemu Informacji Oświatowej) Lp. Typ szkoły Liczba na dn. 30.09.2012 r. Liczba na dn. 30.09.2015 r. 1. zasadnicza szkoła zawodowa 119 121 2. technikum 119 128 3. szkoła policealna 8 9
Kształcenie w zawodach na poziomie zasadniczej szkoły zawodowej Na podstawie analizy danych zawartych w Systemie Informacji Oświatowej, wg stanów na dzień 30 września 2012 r. i 30 września 2015 r. należy stwierdzić, że: najwięcej zasadniczych szkół zawodowych kształci w zawodach: mechanik pojazdów samochodowych, sprzedawca, fryzjer, kucharz, piekarz, cukiernik, stolarz, murarz - tynkarz, elektryk, blacharz samochodowy, najmniej szkół zawodowych kształci w zawodach: złotnik jubiler, wędliniarz, tapicer, monter sieci instalacji i urządzeń sanitarnych, betoniarz zbrojarz,
Kształcenie w zawodach na poziomie technikum Na podstawie analizy danych zawartych w Systemie Informacji Oświatowej, wg stanów na dzień 30 września 2012 r. i 30 września 2015 r. należy stwierdzić, że: najwięcej techników kształci w zawodach: technik informatyk, technik ekonomista, technik hotelarstwa, technik mechanik, technik żywienia i usług gastronomicznych, technik handlowiec, najmniej techników kształci w zawodach: technik wiertnik, technik technologii odzieży, technik procesów introligatorskich, technik procesów drukowania, technik ortopeda, technik mechanizacji rolnictwa, technik masażysta.
Kształcenie w zawodach na poziomie szkoły policealnej Na podstawie analizy danych zawartych w Systemie Informacji Oświatowej, wg stanów na dzień 30 września 2012 r. i 30 września 2015 r. należy stwierdzić, że: najwięcej szkół policealnych kształci w zawodach: technik masażysta, terapeuta zajęciowy, technik elektroradiolog, technik farmaceutyczny, najmniej szkół policealnych kształci w zawodach: technik informatyk, technik ekonomista, technik dentystyczny, opiekunka dziecięca.
Kształcenie w zawodach na poziomie szkoły policealnej dla dorosłych Na podstawie analizy danych zawartych w Systemie Informacji Oświatowej, wg stanów na dzień 30 września 2012 r. i 30 września 2015 r. należy stwierdzić, że: najwięcej szkół policealnych dla dorosłych kształci w zawodach: technik administracji, opiekun medyczny, technik masażysta, florysta, najmniej szkół policealnych dla dorosłych kształci w zawodach: technik rachunkowości, technik turystyki wiejskiej, technik usług kosmetycznych.
Kwestia dostosowania kształcenia zawodowego do potrzeb rynku pracy jest z pewnością trudnym i złożonym problemem. Stosunkowo długi cykl kształcenia w zawodach (3 lata w zasadniczej szkole zawodowej i 4 lata w technikum) nie sprzyja szybkiemu reagowaniu na potrzeby konkretnych przedsiębiorców w regionie. Jednakże, zmiany wprowadzone przez reformę kształcenia zawodowego, o których wcześniej była mowa, umożliwiają szkołom prowadzenie krótkich form kształcenia, tj. kwalifikacyjnych kursów zawodowych, zapewniających potwierdzanie pożądanych przez pracodawców kwalifikacji zawodowych.
Kształcenie na kwalifikacyjnych kursach zawodowych. Na podstawie analizy danych zawartych w Systemie Informacji Oświatowej, wg stanów na dzień 30 września 2012 r. i 30 września 2015 r. należy stwierdzić, że: w roku 2012 zorganizowano 54 kwalifikacyjne kursy zawodowe, natomiast w roku 2015 ich liczba wzrosła do 59, jednocześnie wzrosła liczba uczestników poszczególnych kursów, najwięcej osób dorosłych uczestniczyło w kwalifikacyjnych kursach zawodowych z zakresu kwalifikacji: eksploatacja złóż podziemnych, świadczenie usług opiekuńczych osobie chorej i niesamodzielnej, użytkowanie obrabiarek skrawających, rozlicznie wynagrodzeń i danin publicznych, najmniej osób dorosłych uczestniczyło w kwalifikacyjnych kursach zawodowych z zakresu kwalifikacji: montaż i eksploatacja komputerów osobistych oraz urządzeń peryferyjnych, organizacja i nadzorowanie transportu, wykonywanie i naprawa elementów maszyn, urządzeń i narzędzi.
Przed dyrektorami szkół zawodowych pojawia się często dylemat czym się kierować podejmując decyzję o uruchomieniu, kontynuacji lub wygaśnięciu kształcenia w danym zawodzie? Brać pod uwagę atrakcyjność zawodu, czy też potrzeby i oczekiwania pracodawców? Żywotnym interesem szkoły jest zdobycie uczniów, gdyż jest to warunek przetrwania szkoły. Z pewnością łatwiej jest zapewnić odpowiednią jakość kształcenia i zdobyć odpowiednia markę oraz uzyskać prestiż w lokalnym środowisku kształcąc w zawodach, w których ma się dorobek, przygotowaną odpowiednio kadrę i bazę. Znacznie trudnej jest podejmować ryzyko uruchomienia potrzebnego w danym okresie lub w perspektywie wieloletniego rozwoju lokalnego rynku pracy kształcenia w nowym zawodzie, dla potencjalnych pracodawców.
Przepisy prawa oświatowego odnoszą się do kwestii ustalania zawodów w których kształci szkoła, ustalaniu planu sieci, a także wspomagania uczniów w wyborze ścieżki kształcenia zawodowego, mianowicie: art. 39 ust. 5 ustawy o systemie oświaty stanowi, że dyrektor szkoły prowadzącej kształcenie zawodowe, w porozumieniu z organem prowadzącym szkołę, ustala zawody, w których kształci szkoła, po zasięgnięciu opinii powiatowej i wojewódzkiej rady rynku pracy co do zgodności z potrzebami rynku pracy, art. 17 ust. 5 stanowi, że rada powiatu ustala plan sieci publicznych szkół ponadgimnazjalnych oraz szkół specjalnych, z uwzględnieniem szkół ponadgimnazjalnych ( ), art. 17 ust. 6 stanowi, że ustalenie planu sieci publicznych szkół, o którym mowa w ust. 4 i 5, następuje po uzyskaniu pozytywnej opinii kuratora oświaty o zgodności planu z warunkami określonymi odpowiednio w ust. ( ), art. 1 pkt 14 stanowi, że system oświaty zapewnia przygotowywanie uczniów do wyboru zawodu i kierunku kształcenia.
art. 24 ust. 1 ustawy o systemie oświaty stanowi, że minister właściwy do spraw oświaty i wychowania, na wniosek ministra właściwego w zakresie zawodu, którego dotyczy wniosek, określi, w drodze rozporządzenia, klasyfikację zawodów szkolnictwa zawodowego, z uwzględnieniem klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy, art. 24 ust. 4 ustawy o systemie oświaty stanowi, że wprowadzenie zawodu do klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego może nastąpić wyłącznie w przypadku gdy żaden z zawodów ujętych w klasyfikacji nie obejmuje wszystkich kwalifikacji wyodrębnionych w tym zawodzie, art. 24 ust. 7 stanowi, że stowarzyszenia zawodowe, samorządy gospodarcze oraz inne organizacje gospodarcze mogą występować do właściwych ministrów z propozycją ustanawiania nowych zawodów szkolnictwa zawodowego.
Nauka zawodu w systemie dualnym Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 sierpnia 2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie praktycznej nauki zawodu (Dz. U. z 2015 r., poz. 1183) gruntownie znowelizowało rozporządzenie z dnia 15 grudnia 2010 r. w sprawie praktycznej nauki zawodu. Wprowadzone zmiany umożliwiają realizowanie kształcenia zawodowego praktycznego w systemie dualnym w każdym typie szkoły prowadzącej kształcenie zawodowe. Wprowadzone zmiany mają skłonić dyrektorów szkół do większej aktywności w nawiązywaniu kontaktów z pracodawcami.
Nauka zawodu w systemie dualnym Nowelizacja rozporządzenia w sprawie praktycznej nauki zawodu określa m.in., że: w zasadniczych szkołach zawodowych liczba godzin zajęć praktycznych odbywanych u pracodawców na zasadach dualnego systemu kształcenia nie może być niższa niż minimalna liczba godzin kształcenia zawodowego praktycznego ( ), w szkołach policealnych i technikach liczba godzin zajęć praktycznych odbywanych u pracodawców na zasadach dualnego systemu kształcenia nie może być niższa niż 30 % i nie wyższa niż 100 % liczby godzin kształcenia zawodowego praktycznego, ( ). W przypadku zajęć praktycznych odbywanych u pracodawców na zasadach dualnego systemu kształcenia, pracodawca, w sposób określony w umowie o praktyczną naukę, zawartej przez dyrektor szkoły z podmiotem przyjmującym uczniów na praktyczną naukę zawodu, może zgłaszać dyrektorowi szkoły wnioski do treści programu nauczania, w zakresie zajęć praktycznych, które są u niego realizowane.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa oświatowego zadania z zakresu doradztwa edukacyjno zawodowego zostały wpisane w obszarze pomocy psychologiczno pedagogicznej w szkole. Pomoc ta jest udzielana w trakcie bieżącej pracy z uczniem w formie zajęć związanych z wyborem kierunku kształcenia i zawodu oraz planowania kariery zawodowej.
Dynamika zmian wyboru przez gimnazjalistów szkół ponadgimnazjalnych na Dolnym Śląsku (wartości podano w %). 2012-2013 2013-2014 2014-2015 38,09 19,42 38,69 20,23 37,47 18,91 zasadnicza szkoła zawodowa liceum ogólnokształcące 42,49 41,08 43,62 technikum
Źródła pozyskiwania informacji dotyczących tematyki konferencji: Ministerstwo Edukacji Narodowej; https://sio.men.gov.pl/ Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej (KOWEZiU); www.koweziu.edu.pl Kuratorium Oświaty we Wrocławiu; www.kuratorium.wroclaw.pl Wnioski i pytania dotyczące tematyki konferencji prosimy kierować na adres: e.miodek @kuratorium.wroclaw.pl
Dziękuję za uwagę