HISTORIA MYŚLI POLITYCZNEJ I PRAWNEJ Autor: H. Izdebski Rozdział I. Starożytne podstawy myśli o państwie i prawie 1. Uwagi wstępne 2. Uwarunkowania greckiej filozofii polityki i państwa 3. Ideologia demokracji ateńskiej I. Brak doktryny demokracji II. Zasady ideologii demokratycznej 1. Równość 2. Wolność partycypacyjna III. Antyteza demokracji - "despocja wschodnia" 4. Idealistyczna nauka Platona o państwie I. Sylwetka Platona II. Idealizm obiektywny III. Podział ustrojów i ich ewolucja IV. Państwo idealne V. Państwo "drugiego rzędu" 5. Utopijne wizje społeczne cyników 6. Realizm arystotelesowskiej nauki o państwie II. Podstawy myśli o państwie i prawie 1. Podstawy filozoficzne 2. Empiryzm 3. Człowiek "zwierzęciem społecznym" III. Typologia ustrojów państwowych IV. Późniejsze nawiązania do myśli Arystotelesa o państwie 7. Greckie początki teorii umowy społecznej 8. Grecka filozofia stosunków międzynarodowych I. Punkt widzenia państwa-miasta II. Walka o hegemonię 9. Podejście do prawa w myśli starożytnej Grecji I. Dominacja prawa stanowionego II. Początki idei prawa naturalnego 10. Nauka Arystotelesa o sprawiedliwości I. Sprawiedliwość i jej kategorie II. Prawość, słuszność, prawo naturalne 11. Hellenistyczny stoicyzm a myśl o państwie i prawie I. Szkoły filozoficzne w okresie hellenistycznym II. Podstawy filozofii stoickiej 1. Życie zgodne z naturą 2. Kosmopolityzm i udział w życiu politycznym III. Późniejsze oddziaływanie stoicyzmu 12. Hellenistyczna koncepcja stosunków międzynarodowych 13. Rozwój terytorialny Rzymu a rzymska myśl o państwie i prawie I. Ekspansja terytorialna - od państwa-miasta do imperium II. Otwarcie na kulturę hellenistyczną 14. Początki teorii ustroju mieszanego
15. Stoicyzm adaptowany do potrzeb państwa - Cyceron II. Państwo i prawo III. Humanistyczny program wychowania 16. Ideologia Imperii Romani 17. Rzymska myśl prawna i prawnicza - zagadnienia ogólne I. Szczególna rola prawa i prawników II. Cechy rzymskiej klasycznej myśli prawniczej 1. Unikanie definicji 2. Zasady prawa 3. Wrażliwość na problemy aksjologiczne III. Kategoria słuszności IV. Nauka o źródłach prawa 18. Prawo naturalne w jurysprudencji rzymskiej Rozdział II. Między starożytnością a średniowieczem - myśl polityczna Ojców Kościoła 19. Uwagi wstępne 20. Kształtowanie się chrześcijańskiej myśli o państwie I. Pierwsi chrześcijanie a państwo II. Poglądy w Kościele uznanym przez państwo 21. Nauka św. Augustyna o państwie I. Sylwetka świętego II. Państwo "z powodu grzechu" III. Późniejsze losy idei augustiańskich Rozdział III. Dorobek myśli politycznej i prawnej wieków średnich 22. Uwagi wstępne 23. Immanentny konserwatyzm myśli średniowiecza I. Stabilizacja i hierarchia II. Bezosobowość, zakony, uniwersytety III. Scholastyka IV. Stopniowa indywidualizacja myśli 24. Religia w myśli średniowiecza I. Nauka służebnicą teologii II. Religia jako wyraz kontestacji III. Dominacja religii 25. Państwo a Kościół w myśli średniowiecza I. "Bogu co boskie, cesarzowi co cesarskie" II. Monarcha najwyższym stróżem religii III. Kościół jako zwierzchnik władzy świeckiej 1. Poglądy początkowe 2. Papalizm Grzegorza VII 3. Hierokratyzm Innocentego III 4. Skrajna doktryna Bonifacego VIII 26. Średniowieczne koncepcje organizacji Kościoła I. Papalizm II. Schizma i koncyliaryzm 27. Średniowieczne koncepcje stosunków międzynarodowych I. Uniwersalizm cesarski II. "Król cesarzem w swoim królestwie"
III. Republiki miejskie 28. "Wojna sprawiedliwa" i początki myśli o "wiecznym pokoju" I. Teorie "wojny sprawiedliwej" 1. Święty Augustyn 2. Święty Rajmund z Penaforte 3. Święty Tomasz z Akwinu 4. Pierwsi prawnicy - Stanisław ze Skarbimierza i Paweł Włodkowic 5. Użycie siły w celu nawrócenia II. Początki myśli o "wiecznym pokoju" 29. Solidaryzm średniowiecza - organiczna teoria państwa i nauka o państwie św. Tomasza z Akwinu I. Organiczna teoria państwa 1. Podstawy 2. Jan z Salisbury II. Nauka o państwie św. Tomasza z Akwinu 30. Średniowieczna teoria reprezentacji. Początki konstrukcji "społeczeństwa obywatelskiego" I. Teoria reprezentacji II. "Społeczeństwo obywatelskie" 31. Średniowieczna koncepcja rządów prawa 32. Nauka i nauczanie prawa w średniowieczu - zagadnienia ogólne I. Glosatorzy II. Postglosatorzy III. Doktrynalna recepcja prawa rzymskiego IV. Szczególne cechy prawa angielskiego V. Nauka prawa a teologia i filozofia 33. Prawo naturalne w średniowieczu I. Ujęcia prawa naturalnego w średniowieczu II. Prawo naturalne według św. Tomasza z Akwinu 1. Terminologia 2. Hierarchia prawa 3. Prawo naturalne 34. Ku myśli nowożytnej - poglądy Marsyliusza z Padwy I. Podstawy myśli Marsyliusza II. Suwerenność ludu III. Empiryzm IV. Pozytywistyczna koncepcja prawa naturalnego Rozdział IV. Kształtowanie się nowożytnej myśli politycznej i prawnej - myśl Renesansu 35. Uwagi wstępne I. Ogólne cechy okresu II. Renesans w dziejach myśli politycznej i prawnej 36. Ideologia humanizmu I. "Człowiek uniwersalny" II. Odkrycie druku i upadek Bizancjum jako szczególne czynniki kształtowania się myśli renesansu III. Stoicyzm i pesymizm 37. Renesansowa koncepcja państwa I. Państwo narodowe II. Suwerenność i racja stanu
III. Suweren a prawo - "rządy prawa" 38. Realizm psychologiczny - myśli o państwie Niccolo Machiavellego II. Makiawelizm III. Historiografia nowego typu IV. Książę w okresie przejściowym V. Docelowa wizja republiki o ustroju mieszanym 39. Komparatystyczny realizm Jeana Bodina II. Czynniki wpływające na ustrój III. Rzeczpospolita 1. Pojęcie 2. Metoda 3. Suwerenność 4. Forma IV. Charakter poglądów Bodina 40. Realizm doktrynalny - teoria ustroju mieszanego I. Realizm doktrynalny II. Podstawy ustroju Anglii i Polski III. Warianty ustroju mieszanego IV. Myśl Wawrzyńca Goślickiego 1. Sylwetka 2. Dobry senator 3. Ustrój mieszany 4. Wpływ na myśl anglosaską 41. Myśl teologiczno-polityczna reformacji I. Podstawy i postulaty II. Marcin Luter 1. Zła natura człowieka 2. Państwo "sługą Bożego gniewu" 3. Kościół sługą państwa III. Jan Kalwin 1. Doktryna predestynacji 2. Państwo sługą Boga 3. Ustrój kalwińskiej Genewy IV. Hugonoci V. Bracia Polscy 42. Renesansowa myśl utopijna 43. Europa poza chrześcijaństwem zachodnim - myśl polityczna w państwie moskiewskim w XVI w. 44. Renesansowe idee stosunków międzynarodowych I. Realizm i pesymizm Machiavellego II. Stosunek do wojny - początki pacyfizmu III. Kształtowanie podstaw prawa międzynarodowego 1. Prawo wojny 2. Prawo narodów 45. Podejście do prawa w epoce odrodzenia I. Prawo naturalne II. Postulaty i praktyka kodyfikacji III. Postulaty prostoty prawa
IV. Prawo rzymskie - prawo żywe i przedmiot badań historycznych Rozdział V. Systemy myśli nowożytnej - myśl polityczna i prawna od XVII do początków XIX w. 46. Uwagi wstępne I. Cechy myśli nowożytnej 1. Epoka systemów 2. Racjonalizm 3. Empiria a dedukcja 4. Praktycyzm 5. Wiara w postęp 6. Prawo natury 7. Konstytucjonalizm II. Periodyzacja z punktu widzenia historii instytucji III. Periodyzacja dziejów myśli 1. Podstawa podziału 2. Rewolucja naukowa 3. Rewolucja przemysłowa 4. Dwa pojęcia oświecenia IV. Absolutyzm oświecony 47. Pierwszy nowożytny system prawa natury - filozofia prawa Hugona Grocjusza I. Definicja prawa natury II. Zasady prawa natury III. Suwerenność ludu i umowa społeczna IV. Konstrukcja praw podmiotowych 48. Szkoła prawa natury w XVII i XVIII w. a kodyfikacja prawa i rozwój konstytucjonalizmu I. Prawo natury przedmiotem nauczania II. Prawo natury podstawą kodyfikacji III. Narodziny teorii kodyfikacji IV. Prawo natury podstawą konstytucjonalizmu V. Kodyfikacja prawa a konstytucjonalizm 49. Pierwszy nowożytny system umowy społecznej - nieograniczona suwerenność władzy u Thomasa Hobbesa II. Zła natura człowieka III. Stan natury IV. Umowa społeczna ucieczką ze stanu natury V. Skutki prawne umowy społecznej VI. Znaczenie konstrukcji Hobbesa 50. Umowa społeczna i liberalizm polityczny Johna Locke a II. Liberalizm III. Stan natury IV. Umowa społeczna realizacją prawa natury 1. Prymat jednostki 2. Odwoływalność umowy V. Losy liberalnej koncepcji umowy społecznej 51. Umowa społeczna i demokratyzm Jana Jakuba Rousseau
II. Dobry człowiek natury III. Rozwój od stanu natury do stanu społecznego 1. Powody wyjścia ze stanu natury 2. Etapy rozwoju IV. Umowa społeczna jako model urządzenia świata 1. Umowa realna i idealna 2. Rządy woli powszechnej 3. Niezbywalna suwerenność ludu 4. Wolność partycypacyjna V. Oddziaływanie i oceny myśli Rousseau 52. Liberalizm bez umowy społecznej - liberalizm arystokratyczny Monteskiusza II. "Duch praw" i "duch umiarkowania" III. Wolność i jej gwarancje IV. Socjologizm V. Liberalizm arystokratyczny a mieszczański 53. Liberalizm bez umowy społecznej - liberalizm integralny Beniamina Constanta II. Klasyczna teoria wolności III. Antydemokratyzm IV. Gwarancje wolności 54. Zasada podziału władz jako gwarancja liberalizmu politycznego I. Składnik nowożytnego konstytucjonalizmu II. Podział władz według Johna Locke a III. Wkład Davida Hume a IV. Teoria Monteskiusza 1. Trzy władze 2. System hamulców i równowagi V. Recepcja teorii Monteskiusza VI. Teoria Beniamina Constanta 1. Pięć władz 2. Władza municypalna 3. Władza królewska 55. Narodziny liberalizmu gospodarczego I. Fizjokratyzm II. Vincent de Gournay III. Klasyczna szkoła ekonomii politycznej 56. Ideologia absolutyzmu oświeconego i napoleońskiego autokratyzmu I. Oblicza polityczne myśli oświecenia II. Absolutyzm oświecony 1. Charakter 2. Teoria "oświeconych" monarchów 3. Kameralistyka i policystyka 4. Wsparcie filozofów - Wolter 5. "Absolutyzm praworządny" III. Napoleońska myśl polityczna 57. Narodziny nowoczesnego konserwatyzmu - myśl polityczna
Edmunda Burke a II. Konserwatyzm organiczny i ewolucyjny 1. Przeciw "rewolucji doktryny i teoretycznego dogmatu" 2. Potrzeba partii politycznych 3. Przeciw postępowi - za "organicznym wzrostem" III. Kontynuatorzy myśli Burke a 1. Francuski tradycjonalizm i kontrrewolucjonizm 2. Konserwatyzm i nacjonalizm niemiecki 3. Konserwatyzm angielski 58. Państwo a religia w myśli XVII i XVIII w. 59. Nowożytna nauka prawa rzymskiego - usus modernus Pandectarum 60. Szkoła historyczna w prawoznawstwie I. Historyzujące ujęcia prawa II. Przedstawiciele szkoły III. Konserwatyzm i romantyzm IV. Różnice poglądów przedstawicieli szkoły 1. Romaniści i germaniści 2. Stosunek do heglizmu 3. "Prawo prawnicze" V. Stosunek do kodyfikacji VI. Oddziaływanie szkoły 61. Utylitaryzm Jeremy ego Benthama i początki nowoczesnego pozytywizmu prawniczego I. Sylwetka Benthama II. Podstawy filozoficzne - utylitaryzm III. Utylitaryzm a ustawodawstwo IV. Jurysprudencja analityczna Johna Austina V. Wpływ Benthama i Austina na kodyfikacje anglosaskie VI. Wpływ na pozytywizm kontynentalny 62. Filozofia prawa Immanuela Kanta I. Sylwetka filozofa II. Idealizm transcendentalny III. Imperatyw kategoryczny i praktyczny IV. Prawo moralne i zewnętrzne V. Oddziaływanie myśli Kanta 63. Państwo i prawo w filozofii Hegla I. Sylwetka filozofa II. Podstawy filozoficzne III. Państwo wcieleniem ducha światowego IV. Prawo V. Interpretacje i oceny myśli Hegla 64. Nowożytne koncepcje stosunków międzynarodowych I. Teoria równowagi sił II. Wpływ myśli Hobbesa III. Myśl Monteskiusza IV. Projekt wiecznego pokoju Kanta V. Rozwój prawa międzynarodowego 1. Hugo Grocjusz 2. Następcy Grocjusza
Rozdział VI. Kierunki rozwoju myśli politycznej od XIX i XX w. 65. Uwagi wstępne 66. Etapy rozwoju nowoczesnej myśli politycznej 67. Powstanie i rozwój myśli socjalistycznej I. Prehistoria myśli socjalistycznej 1. Utopie społeczne 2. Gracchus Babeuf II. Socjalizm utopijny 1. Kierunek industrialny - Saint-Simon 2. Kierunek kolektywistyczny - Owen i Fourier 3. Socjalizm utopijny a początki spółdzielczości III. Socjalizm chrześcijański IV. Początki anarchizmu 1. Charakterystyka 2. Pierre Joseph Proudhon V. Kształtowanie się marksizmu 1. Sylwetki twórców 2. "Manifest komunistyczny" 3. Charakterystyka kierunku VI. Myśl socjalistyczna w opozycji do marksizmu 1. Anarchizm Michała Bakunina 2. "Socjalizm państwowy" i "socjalizm z katedry" 3. Rewizjonizm i centryzm 4. Socjaldemokracja w znaczeniu dzisiejszym 5. Syndykalizm 6. Kooperatywizm VII. Myśl polityczna W. I. Lenina 1. Sylwetka 2. Nowe elementy teorii 3. Teoria i pragmatyzm VIII. Marksizm-leninizm 1. Sylwetka J. W. Stalina 2. Podstawy teorii stalinizmu 3. Stalinizm a doktryna "demokracji ludowej" IX. Podstawowe kierunki przemian marksizmu postalinowskiego 1. Próby destalinizacji oficjalnego marksizmu 2. Jugosłowiański "socjalizm samorządowy" 3. Eurokomunizm 4. Próby reform lat 80. - "pieriestrojka" 5. Przejęcie programów socjaldemokracji 68. Rozwój nowoczesnej myśli liberalnej I. Przemiany demokratyczne a liberalizm II. Liberalizm sceptyczny Alexisa de Tocqueville 1. Sylwetka myśliciela 2. Nieuchronność demokracji i społeczeństwa masowego 3. Decentralizacja III. Liberalizm demokratyczny J. S. Milla 1. Sylwetka myśliciela 2. Liberalizm J. S. Milla
3. Demokratyzm IV. Henry David Thoreau i nieposłuszeństwo obywatelskie V. Liberalizm drugiej połowy XIX i początków XX w. VI. Darwinizm społeczny Herberta Spencera i liberalizm konserwatywny 1. Sylwetka myśliciela 2. Zasadnicza opozycja wobec interwencjonizmu państwowego 3. Oddziaływanie myśli Spencera VII. Liberalizm a doktryna "państwa dobrobytu" 1. "Państwo dobrobytu" a reformizm 2. Podstawy teoretyczne - myśl ekonomiczna J. M. Keynesa 3. Losy doktryny VIII. Liberalizm socjalny 69. Społeczne nauczanie Kościoła rzymskokatolickiego I. Szczególne cechy kierunku II. Punkt wyjścia - encykliki Leona XIII 1. Rerum novarum 2. Graves de communi i demokracja chrześcijańska III. Rozwój - Quadragesimo anno Piusa XI IV. Aggiornamento - encykliki Jana XXIII V. Encykliki następców Jana XXIII, w tym Jana Pawła II 70. Inne ideologie poszukujące "trzeciej drogi" I. Inne ideologie "trzeciej drogi" II. Agraryzm III. Ekologizm IV. Antyglobalizm i alterglobalizm V. "Trzecia droga" Nowej Partii Pracy 71. "Państwo prawne" - "państwo prawne i społeczne" I. Początki konstrukcji "państwa prawnego" II. Elementy konstrukcji "państwa prawnego" 1. Konstytucjonalizm i samorząd terytorialny 2. Sądowa kontrola decyzji administracji III. "Państwo prawne i społeczne" Lorenza von Steina IV. "Państwo społeczne" w ujęciach solidarystycznych pierwszej połowy XX w.: Wacław Makowski V. Dalsze dzieje konstrukcji "państwa prawnego" VI. "Socjalne państwo prawne" i "społeczna gospodarka rynkowa" 72. Rasizm, nacjonalizm, autorytaryzm, faszyzm I. Prądy antyliberalne i antydemokratyczne II. Rasizm 1. Rasizm kulturowy 2. Rasizm biologiczny III. Nacjonalizm 1. Różne pojęcia narodu 2. Narodowa demokracja i nacjonalizm antydemokratyczny 3. Nacjonalizm a inne kierunki myśli politycznej IV. Faszyzm V. Autorytaryzm 73. Populizm 74. Poszukiwanie instrumentów dobrego rządzenia poza tradycyjną sferą ideologii - zarządzanie publiczne
Rozdział VII. Kierunki rozwoju myśli prawnej od XIX i XX w. 75. Uwagi wstępne 76. Kierunki historycystyczne I. Kodyfikacje pod wpływem szkoły historycznej II. Historyzm Ottona von Gierkego III. Historyzm H. J. S. Maine a IV. Antropologia prawnicza - Bronisław Malinowski V. Historyzm faszyzmu i marksizmu 77. Pozytywizm prawniczy w XIX i XX w. I. Pozytywizm filozoficzny II. Cechy pozytywizmu prawniczego 1. Źródła 2. Praktycyzm 3. Metoda formalno-dogmatyczna III. Od pozytywizmu do "jurysprudencji interesów" - Rudolf von Ihering IV. Pozytywizm z wątkami psychologizmu - Georg Jellinek V. Pozytywizm z wątkami historyzmu - Adh?mar Esmein VI. Współczesny pozytywizm prawniczy 78. Normatywizm I. Sylwetka Hansa Kelsena II. "Czysta nauka prawa" 1. Ograniczenie do sfery powinności 2. Stosunek do pozytywizmu 3. Prawo jako dynamiczny system norm 4. Państwo jako porządek prawny 5. Normatywizm w Polsce 79. Kierunki socjologiczne I. Różne pojęcia socjologizmu II. "Socjologizm" Emila Durkheima III. Solidaryzm Leona Duguita IV. Socjologizm w innych kierunkach myśli V. Socjologizm a "wolne prawo" VI. Nurt socjologiczny w nauce prawa karnego VII. Funkcjonalizm amerykański 1. Podstawy 2. Poglądy O. W. Holmesa 3. Idealizm prawniczy - inżynieria społeczna 4. Realizm prawniczy 5. Znaczenie 80. Psychologizm I. Sylwetka Leona Petrażyckiego II. Emocje moralne i prawne III. Podziały prawa i sprawiedliwość IV. Psychologiczna teoria państwa V. Psychologizm a liberalizm VI. Wpływ L. Petrażyckiego na późniejszą myśl prawniczą 81. Marksistowska koncepcja prawa I. Stan marksistowskiej teorii prawa przed rewolucją w Rosji II. Kształtowanie się teorii prawa w Rosji Radzieckiej i ZSRR
1. Selektywne stosowanie dawnego prawa 2. "Złamanie" dawnego prawa - "socjalistyczna świadomość prawna" 3. Poglądy M. A. Reisnera 4. Stosunek działaczy bolszewickich do prawa 5. Znaczenie kodyfikacji prawa radzieckiego. 6. Prawo jako forma stosunków wymiany towarowej a dogmat obumierania prawa III. Stalinowska teoria prawa IV. Teoria postalinowska 82. Teorie prawa natury I. Odrodzenie prawa natury - prawo natury o zmiennej treści II. Drugie odrodzenie prawa natury 1. Dynamiczne teorie prawa natury 2. Teoria "ustawowego bezprawia" Gustawa Radbrucha 3. Prawo natury formalne i materialne - teoria L. L. Fullera 4. "Miękkie" prawnicze koncepcje prawa natury III. Trzecie odrodzenie teorii prawa natury? IV. Odrodzenie prawa natury a jego "pozytywizacja" poprzez prawo międzynarodowe 83. Powstanie i rozwój prawa porównawczego Rozdział VIII. Podstawowe kierunki rozwoju koncepcji stosunków międzynarodowych od XIX i XX w. 84. Uwagi wstępne 85. Podstawowe kwestie i koncepcje stosunków międzynarodowych w dobie współczesnej 86. Rozwój prawa międzynarodowego a prawo natury