Ćwiczenie 1 ZASADY BEZPIECZNEJ PRACY W LABORATORIUM

Ćwiczenie 1 ZASADY BEZPIECZNEJ PRACY W LABORATORIUM I. Bezpieczeństwo i higiena pracy w laboratorium chemicznym Praca w laboratorium chemicznym, wykonywana z zachowaniem wszelkich zasad ostrożności, jest całkowicie bezpieczna. Konieczne jest zapoznanie ćwiczących studentów z elementarnymi zasadami zachowania się w laboratorium chemicznym. Niebezpieczeństwa zagrażające zdrowiu lub życiu mogą mieć następujące źródła: (i) zatrucia lub poparzenia substancjami chemicznymi, (ii) pożar w laboratorium, (iii) porażenie prądem elektrycznym, (iv) zranienie będące powodem nieostrożnego obchodzenia się z aparaturą szklaną. Nakłada to obowiązek ścisłego przestrzegania przepisów bezpieczeństwa. Ogrzewanie, odparowywanie, destylacja. Ogrzewanie, względnie destylację stężonych kwasów, substancji żrących lub silnie dymiących dokonuje się tylko pod zamkniętym i pracującym wyciągiem. Manipulacje stężonymi gorącymi kwasami wymagają nałożenia gumowych rękawiczek oraz okularów ochronnych. Rozcieńczenia stężonych kwasów należy zawsze dokonywać przez powolne wlewanie stężonego kwasu do wody, przy równoczesnym mieszaniu. Nigdy odwrotnie. Ogrzewając roztwór w probówce należy jej wylot skierować od siebie tak, aby ewentualnie wyrzucona ciecz nie oblała eksperymentującego, względnie sąsiadów. Badając zapach substancji w ogrzewanych probówkach należy zwrócić szczególnie uwagę na możliwość wyrzucenia cieczy z naczynia i oparzenia twarzy a zwłaszcza oczu. W wypadku oparzenia kwasem lub ługami należy natychmiast spłukać miejsce oparzone silnym strumieniem wody z wodociągu. Tak samo należy postępować przy zanieczyszczeniu oczu (korzystając np. z płuczek do oczu). Wszelkie czynności podczas których wydzielają się szkodliwe dla zdrowia pary lub gazy (HCl, NO 2, H 2 S, HCN, HF, NH 3, itp.) muszą być wykonywane pod zamkniętym i działającym wyciągiem. 1

I n s t r u k c j e d o ć w i c z e ń l a b o r a t o r y j n y c h ; k i e r u n e k : l o g i s t y k a, p r z e d m i o t : c h e m i a opr acowani e: Jan Kal em bkiewic z, Bogd an Papciak, Janus z Pusz Ogrzewanie i odparowywanie cieczy może być wykonane na stołach laboratoryjnych jedynie w takim przypadku, kiedy ulatnia się czysta para wodna, wolna od lotnych kwasów, zasad lub przykrych zapachów. Przy badaniu zapachu nieznanych próbek należy wykonać tę czynność ostrożnie np. przez wąchanie korka lub skierowanie powietrza znad naczynia z próbką ku nosowi przez wachlowanie dłonią, nigdy zaś przez bezpośrednie wdychanie. Kategorycznie zabrania się bezpośredniego badania smaku wszelkich substancji chemicznych. Substancje szkodliwe. Pod względem szkodliwego działania na organizm ludzki substancje podlegają podziałowi na: (i) trujące, np. cyjanek, arszenik i (ii) żrąco-parzące, jak np. stężone kwasy lub zasady. Substancją trującą może być zasadniczo każdy związek chemiczny. Zależy to od dawki i częstości wprowadzania do organizmu oraz drogi jaką substancja chemiczna dostała się do organizmu. Szereg substancji chemicznych gromadzi się systematycznie w organizmie i są przyczyną poważnych i długotrwałych schorzeń (np. ołów). Niektóre osoby mogą być uczulone na dany związek chemiczny. Osoby te w zetknięciu z małą ilością substancji ulegają znacznemu zatruciu. Trucizny dostają się do organizmu przez drogi oddechowe (pary i pyły), przez skórę (brom, fenol, fosfor), przez przewód pokarmowy lub do krwioobiegu w przypadku zranienia. Zranienie szkłem. Spowodowane jest najczęściej przez nieostrożne i nieumiejętne wkładanie rur szklanych w otwory korków lub węże kauczukowe. Zranienia unika się stosując następujące zasady: rurkę obtopioną na końcu należy przy wkładaniu w otwór trzymać w odległości nie większej niż 2 cm od wkładanego końca a wylot rurki należy zwilżyć wodą lub gliceryną. Doświadczenia z palnymi gazami. Doświadczenia z palnymi gazami jak np. wodór, prowadzone w aparaturze szklanej muszą być wykonywane pod wyciągiem albo za specjalną szybą ochronną. Student bezpośrednio zajęty tym doświadczeniem powinien pracować w okularach ochronnych. Rozpoczęcie doświadczenia następuje po sprawdzeniu aparatury przez prowadzącego zajęcia i 2

jedynie za jego zgodą. Pożar. W przypadku pożaru należy równocześnie udzielić pomocy poszkodowanej osobie i usunąć źródło pożaru. Stłumienie palącej się odzieży następuje za pomocą koca lub natrysku. Lokalizowanie pożaru dokonuje się piaskiem lub gaśnicami. O wszelkich zranieniach, oparzeniach, zatruciach czy innych przypadkach należy bezzwłocznie powiadomić najbliższą osobę spośród personelu. II. Podstawowy sprzęt A. Sprzęt szklany Większość prac wykonywanych w laboratoriach chemicznych przeprowadza się w naczyniach szklanych. Szkło jest odporne na działanie większości odczynników chemicznych, a jego przezroczystość ułatwia obserwacje przeprowadzanych reakcji. Szkło cienkościenne jest bardziej odporne na zmiany temperatury od grubościennego, dlatego nie wolno ogrzewać naczyń ze szkła grubościennego (np. butelek). Nie wolno używać naczyń szklanych pękniętych lub z tzw. gwiazdkami (pęknięcia w kształcie gwiazdki). Sprzęt szklany na najczęściej podaną firmę i gatunek. Szkło laboratoryjne nie mające żadnego znaku nadaje się tylko do czynności pomocniczych i prowadzonych na zimno. Probówki. Stosuje się probówki różnej wielkości i kształtu. W czasie ogrzewania roztworu w probówce należy pamiętać, aby ciecz nie zajmowała więcej niż 1/3 całkowitej objętości probówki. Probówkę ujmuje się szczypcami i ostrożnie wprowadza do płomienia. Ogrzewa się górną warstwę cieczy. Wylot probówki powinien być tak skierowany, aby nagłe wyrzucenie roztworu nie wyrządziło szkody eksperymentującemu lub jego otoczeniu. Zlewki. W laboratorium chemicznym używa się w zależności od potrzeb zlewek różnego kształtu i wielkości. Najczęściej zlewka ma dziobek ułatwiający przelewanie cieczy. Nie można podgrzewać zlewek bezpośrednio na otwartym ogniu. Kolby. W zależności od kształtu i przeznaczenia rozróżnia się kolby 3

I n s t r u k c j e d o ć w i c z e ń l a b o r a t o r y j n y c h ; k i e r u n e k : l o g i s t y k a, p r z e d m i o t : c h e m i a opr acowani e: Jan Kal em bkiewic z, Bogd an Papciak, Janus z Pusz okrągłodenne, płaskodenne, destylacyjne, miarowe itp. Kolby stożkowe (erlenmajerki) używane są najczęściej w analizie miareczkowej, gdyż zmniejszony otwór utrudnia wyparowanie cieczy. Kolbki okrągłodenne używane są najczęściej jako części aparatury, w której przeprowadza się złożone reakcje chemiczne. Kolbki ssawkowe wykonane są z grubego szkła. Mają z boku odprowadzenie w kształcie rurki, którą podłącza się do pompki wodnej. W otworze umocowuje się korek z lejkiem szklanym lub ceramicznym i sączkiem. Ten zestaw aparatury służy do szybkiego oddzielania roztworu od osadu. Kolby miarowe o różnej pojemności posiadają kreskę na szyjce oraz wytrawioną na bocznej ściance informację o pojemności. Służą do przygotowania roztworów o dokładnym stężeniu, tzn. takich roztworów, w których dokładnie odważona substancja została rozpuszczona w dokładnie odmierzonej objętości roztworu. Jeśli przygotowuje się roztwór substancji stałej, to po odważeniu tej substancji wsypuje się ją przez lejek do wnętrza kolby a następnie opłukuje lejek i szyjkę kolbki wodą destylowaną. Wodę nalewa się ok. l0 mm poniżej kreski w szyjce kolby, a następnie po rozpuszczeniu się stałej substancji, dopełnia się wodą do kreski za pomocą pipety lub zakraplacza. Uwaga! W przypadku cieczy bezbarwnych najniższy punkt dolnego menisku cieczy spotyka się z płaszczyzną wyznaczoną przez kreskę. W przypadku cieczy nieprzeźroczystych bierze się menisk górny. Oko obserwatora powinno znajdować się na tym samym poziomie co kreska kolby. Biurety. Stosuje się do dokładnego dozowania roztworów. Biurety mają podziałkę zazwyczaj co 0.l cm 3. Na dole zaopatrzone są w kurek szlifowany lub zamknięcie gumowe. Po wlaniu roztworu do biurety ustala się jego poziom na działce zero, a następnie po przekręceniu kurka ostrożnie wylewa się ciecz. Biurety umieszcza się pionowo, gdyż nawet lekkie odchylenie od pionu zmniejsza dokładność odczytu. Pipety. Służą do jednorazowego dokładnego odmierzenia określonej objętości roztworu. Pipetę zanurza się w roztworze a następnie przez drugi koniec wciąga się za pomocą specjalnej pompki roztwór powyżej kreski miarowej. Następnie zamyka się koniec wilgotnym palcem i przenosi się nad naczynie pomocnicze. Nadmiar cieczy wypuszcza się zwalniając ostrożnie palec. Następnie przenosi się pipetę nad właściwe naczynie i wypuszcza się całą objętość uważając by nie dotknąć roztworu w naczyniu końcem pipetki. 4

Lejki. Służą do nalewania i przelewania cieczy oraz do sączenia. Nie należy wkładać lejka bezpośrednio do naczynia, do którego wlewa się ciecz. Umieszcza się lejek w statywie w ten sposób, aby umożliwić ujście wypychanego przez ciecz powietrza. Lejki sitowe (np.büchnera) wykonane są z porcelany i mają dziurkowane dno, na które nakłada się bibułę filtracyjną. Duża powierzchnia dna znacznie przyśpiesza sączenie. Tryskawki. Najczęściej służą do spłukiwania i przemywania osadów. Są to zwykle butelki plastykowe, z których podczas ściśnięcia wytryskuje cienki strumień cieczy. Cylindry miarowe. W celu odmierzenia większych ilości roztworu stosuje się cylindry. Są to naczynia szklane w kształcie pionowych rur z rozszerzoną podstawą. Na ściankach cylindrów umieszczona jest skala. W celu zwiększenia dokładności stosuje się cylindry różnej wielkości dostosowane do dozowania różnych ilości cieczy. Eksykatory. Są to naczynia szklane do przechowywania wyprażonych tygli, naczyniek wagowych i preparatów, które należy chronić przed wilgocią i ditlenkiem węgla. Eksykator jest w dolnej części wypełniony odpowiednim środkiem osuszającym (np. bezw. CaCl 2 ). Krystalizatory. Naczynia szklane używane podczas odparowywania roztworów a także prowadzenia procesów krystalizacji. Szkiełka zegarkowe. Służą do przykrywania zlewek, kolb, parownic. Można je użyć podczas wykonywania analiz kroplowych, odparowywania małych objętości cieczy, suszenia substancji jak i w celu odważania nielotnych substancji stałych. Opakowania szklane. Substancje stałe i ciekłe przechowuje się w laboratorium chemicznym w słoikach i butelkach opatrzonych nalepkami z odpowiednimi informacjami np. wzór substancji, stężenie. Butelki i słoiki zamknięte są dobrze dopasowanymi korkami. Korka po wyjęciu z butelki nie należy w zasadzie odkładać. Należy unikać otwierania kilku butelek jednocześnie, gdyż prowadzi to często do pomieszania korków a tym samym do zanieczyszczenia roztworów. Mycie szkła laboratoryjnego. Mycie szkła laboratoryjnego jest podstawową czynnością wykonywaną w laboratorium chemicznym i ma duże znaczenie. 5

I n s t r u k c j e d o ć w i c z e ń l a b o r a t o r y j n y c h ; k i e r u n e k : l o g i s t y k a, p r z e d m i o t : c h e m i a opr acowani e: Jan Kal em bkiewic z, Bogd an Papciak, Janus z Pusz Używanie naczyń niewymytych, nawet z drobną ilością zanieczyszczeń na ściankach, może doprowadzić do całkowitej zmiany obrazu przeprowadzonego doświadczenia. Szkła laboratoryjnego nie można myć piaskiem, ostrymi ścierkami lub ostrymi narzędziami. Może to doprowadzić do zarysowania ścianek a następnie pęknięcia naczynia w czasie pracy. Najczęściej do wymycia osadu używa się specjalnych szczotek. Następnie szkło myje się odpowiednim środkiem do mycia i spłukuje wodą destylowaną. Naczynie jest dobrze umyte gdy woda spływa po ściankach równomiernie. B. Sprzęt porcelanowy Sprzęt ten wykazuje znaczną wytrzymałość termiczną. Przewyższa szkło odpornością na działanie kwasów i zasad. Jednakże nie wytrzymuje stapiania w nim substancji z wodorotlenkami alkalicznymi i węglanami. Ponadto porcelana nie wytrzymuje działania fluorowodoru, ługów żrących i kwasu fosforowego. Naczynia porcelanowe są zazwyczaj pokrywane glazurą. Prażone substancje mogą w wysokiej temperaturze atakować glazurę i wpływać na wyniki analizy. Z tego powodu przy dokładnych pracach analitycznych stosuje się naczynia wykonane z innych materiałów (platyna, kwarc). Z porcelany wykonane są moździerze do rozcierania substancji na proszek, parownice do odparowywania roztworów i prażenia substancji, łyżki i łopatki do nabierania substancji stałych, wkładki do eksykatorów, tygle do stapiania i spopielania substancji, trójkąty do tygli, lejki Büchnera i inne. Często w pracy laboratoryjnej konieczne jest zagęszczenie roztworu lub całkowite jego odparowanie. Odparowywanie przeprowadza się w porcelanowych parowniczkach o odpowiednim kształcie. Roztwór odparowywany nie powinien wrzeć, gdyż istnieje możliwość nagłego wyrzucenia cieczy z parowniczki. Odparowywanie przeprowadza się w łaźni wodnej, piaskowej lub na siatkach metalowych ogrzewanych małym płomieniem palnika gazowego. C. Inny sprzęt Sprzęt metalowy. Sprzęt metalowy wykonany może być z różnych metali i stopów, w zależności od przeznaczenia jakiemu ma służyć (żeliwo, stał, miedź, platyna, srebro, nikiel i inne). Z żeliwa wykonane są podstawy statywów, palników i łączniki. Żeliwo jest w znacznym stopniu odporne na korozję. Mniej odporne na korozję jest żelazo kowalne (stal), z którego wykonane są trójnogi, pręty do 6

statywów, łapy, szczypce, trójkąty i siatki druciane. Sprzęt ten jest odporny na uderzenia, ale w atmosferze wilgoci i par laboratoryjnych łatwo ulega korozji i musi być pokryty powłokami ochronnymi (smar, farba, lakier). Palniki. Najczęściej stosuje się w laboratoriach palniki typu Bunsena i Mekera. W palnikach gaz doprowadzony jest przez wąską dyszę a powietrze przez okrągłe dziurki w ruchomym pierścieniu. Przez obrót pierścienia zmniejsza się lub zwiększa dopływ powietrza a tym samym temperaturę płomienia. Palnik Mekera ma u wylotu siatkę metalową. Siatka ta powoduje równomierne palenie się gazu i płomień znajduje się na większej powierzchni. W przypadku gdy ilość powietrza jest za duża, płomień może przeskoczyć do wnętrza palnika. Zauważa się to po buczeniu palnika oraz zmianie barwy płomienia na zieloną. Należy wtedy palnik zgasić i ostudzić. Sprzęt z tworzyw sztucznych i gumy. U ostatnich latach wprowadza się do praktycznego użycia w laboratoriach sprzęt wykonany z polietylenu i innych tworzyw sztucznych. Ich zaletą Jest duża plastyczność i wytrzymałość v mechaniczna. Są to przede wszystkim naczynia.służące do przechowywania roztworów, ponieważ, w przeciwieństwie do naczyń szklanych, nie zanieczyszczają ich innymi jonami. Z tworzyw sztucznych wytwarza się zlewki, miski, lejki, tryskawki, jak również węże i korki. Szczególnie cennym tworzywem jest teflon (politetrafluoroetylen), odznaczający się bardzo dużą odpornością chemiczną i mechaniczną. Można go stosować do temp. 250-280 C. W tym zakresie temperatury ulega jedynie działaniu stopionych litowców. Nie wywierają na niego żadnego wpływu stężone ługi, chlor, brom, jod. Może być gotowany w wodzie królewskiej, kwasie siarkowym, azotowym i fluorowodorowym. Z gumy wykonane są najczęściej węże, korki i gruszki. Guma pomimo swojej plastyczności i wytrzymałości mechanicznej nie wytrzymuje działania stężonego kwasu siarkowego i azotowego. Ponadto korków gumowych nie stosuje się tam, gdzie mogą zetknąć się z parami powodującymi pęcznienie gumy (rozpuszczalniki organiczne). Wyroby z gumy należy chronić przed kruchością i łamliwością przez przechowywanie ich z dala od grzejników i światła słonecznego. D. Odczynniki chemiczne i roztwory W laboratorium używa się szeregu odczynników chemicznych występujących w postaci ciał stałych, cieczy i gazów. Od znajomości właściwości tych odczynników 7

I n s t r u k c j e d o ć w i c z e ń l a b o r a t o r y j n y c h ; k i e r u n e k : l o g i s t y k a, p r z e d m i o t : c h e m i a opr acowani e: Jan Kal em bkiewic z, Bogd an Papciak, Janus z Pusz będzie zależało, czy prawidłowo i oszczędnie oraz bezpiecznie zostanie wykorzystany dany odczynnik. Odczynniki chemiczne znajdujące się w obrocie handlowym podzielone są w zasadzie na trzy grupy. Różnica między grupami odczynników polega na różnym stopniu ich czystości. Im odczynnik ma wyższy stopień czystości, tym jest droższy. W laboratoriach używa się 8 odczynników czystych, oznaczonych na opakowaniu skrótem "cz", odczynników czystych do analizy "cz.d.a." oraz odczynników chemicznie czystych "ch.cz.". Niekiedy używa się w laboratoriach odczynników technicznych ("techn. "), zawierających znaczne ilości zanieczyszczeń, oraz do specjalnych celów odczynników "spektralnie czystych". Ze względu na bezpieczeństwo, z odczynnikami chemicznymi należy obchodzić się ostrożnie. Najbardziej powszechnymi odczynnikami wymagającymi ostrożnego obchodzenia się są kwasy i zasady. Rozcieńczając kwas należy pamiętać, że wlewamy zawsze kwas do wody a nie odwrotnie. Należy unikać stosowania obok siebie kwasu i zasady, a w szczególności kwasu solnego i amoniaku. Stężony kwas solny i amoniak wydzielają gazy, dlatego nie należy się nad nimi nachylać lub wdychać opary. Niedopuszczalne jest mieszanie stężonego kwasu ze stężoną zasadą. Zarówno odczynniki chemiczne, jak i ich roztwory w zależności od właściwości i przeznaczenia wymagają specjalnego przechowywania. Chemikalia ciekłe i stałe należy przechowywać we właściwych pojemnikach, u których są chronione przed zanieczyszczeniem i wilgocią z powietrza. Do kwasów agresywnych (jak stężony kwas siarkowy, kwas solny, kwas octowy) i wody bromowej używamy butelek szklanych z korkiem szlifowanym, do kwasu azotowego butelka powinna być z brunatnego szkła. Ługi najlepiej przechowywać w butelkach z polietylenu. Butelki szklane z korkami szlifowanymi nie nadają się do tego celu, ponieważ korki łatwo przywierają. Chemikalia w postaci ciała stałego umieszczamy w butelkach szklanych lub z tworzywa' sztucznego o szerokich szyjkach, z gwintowanym zamknięciem. Szeroka szyjka butelki jest istotna, ponieważ wiele odczynników z czasem zbryla się i trzeba je rozdrabniać łopatką. Nie zaleca się przechowywania chemikaliów w torebkach lub woreczkach plastikowych (zachodzi niebezpieczeństwo zanieczyszczenia substancji poprzez działanie tlenu i wilgoci z powietrza). Ważne jest, aby wszystkie pojemniki na chemikalia były opisane. Na etykiecie umieszcza, się nazwę chemiczną związku (ewentualnie nazwę potoczną) oraz wzór chemiczny i datę przygotowania roztworu. W przypadku roztworów należy

także nieodzownie umieścić na etykiecie wartość stężenia roztworu. Należy przyzwyczaić się do tego, aby chwytać butelkę zawsze z tej strony, gdzie jest naklejona etykieta. W ten sposób staje się niemożliwe uszkodzenie etykiety przez spływające po butelce kropelki odczynnika. Literatura 1. Kalembkiewicz J., Chemia ogólna i nieorganiczna. Laboratorium. Część I. Politechnika Rzeszowska, Rzeszów 1992. 2. Hendrich A., Chemia ogólna-ćwiczenia laboratoryjne, Politechnika Wrocławska, Wrocław 1980. 3. Czernichowski A., Skudlarski K., Instrukcja do ćwiczeń: Przepisy BHP, Instytut Górnictwa, Politechnika Wrocławska, Wrocław 2009. 9

I n s t r u k c j e d o ć w i c z e ń l a b o r a t o r y j n y c h ; k i e r u n e k : l o g i s t y k a, p r z e d m i o t : c h e m i a opr acowani e: Jan Kal em bkiewic z, Bogd an Papciak, Janus z Pusz III. Regulamin i warunki zaliczenia laboratorium z chemii 1. Studenta obowiązuje obecność na wszystkich zajęciach oraz ich punktualne rozpoczynanie. 2. Student zobowiązany jest pracować tylko przy określonym stanowisku lub w razie konieczności pod wyciągiem. 3. Opuszczenie laboratorium na czas dłuższy wymaga zgody prowadzącego zajęcia. Uzasadnioną nieobecność należy usprawiedliwić u prowadzącego zajęcia na najbliższych ćwiczeniach (zwolnienie lekarskie). 4. Student, który z uzasadnionych przyczyn opuścił zajęcia laboratoryjne, może odrabiać ćwiczenia z inną grupą, pod warunkiem otrzymania pisemnego zezwolenia w dzienniczku laboratoryjnym od prowadzącego zajęcia. 5. Na każdych ćwiczeniach dwóch wyznaczonych studentów zobowiązanych jest do pełnienia dyżuru. (Obowiązki dyżurnych omówiono oddzielnie). 6. Każdy student zobowiązany jest do posiadania płaszcza ochronnego (fartucha), mydła, ręcznika papierowego, okularów ochronnych i rękawic gumowych. Wstęp do laboratorium wyłącznie w płaskim obuwiu. 7. Spożywanie posiłków i palenie papierosów w laboratorium jest niedozwolone. Przed wyjściem na posiłek należy starannie umyć ręce. 8. Przy określonych pracach student zobowiązany jest do używania sprzętu ochrony osobistej w postaci okularów ochronnych i rękawic gumowych. 9. Student przystępujący do pracy w laboratorium zobowiązany jest opanować temat ćwiczenia na podstawie wskazanej literatury. Stopień przygotowania teoretycznego oceniany jest na kolokwiach wskazanych w programie. Brak pozytywnej oceny z kolokwium uniemożliwia zaliczenie ćwiczenia. 10. W czasie wykonywania ćwiczeń student notuje na bieżąco w dzienniku laboratoryjnym przebieg wszystkich doświadczeń wg wskazówek prowadzącego zajęcia. Brak aktualnych notatek lub stwierdzenie niesamodzielnej pracy może spowodować unieważnienie ćwiczenia przez prowadzącego zajęcia. 10

11. Po wykonaniu i opisaniu przebiegu ćwiczenia student sporządza sprawozdanie i przekazuje prowadzącemu zajęcia. 12. Wszystkie doświadczenia wykonuje się przy użyciu możliwie najmniejszej ilości odczynników. 13. Przed opuszczeniem laboratorium student obowiązany jest uporządkować swoje stanowisko pracy i najbliższe otoczenie (półki, butelki z odczynnikami, zlew, podłogę), sprawdzić dokładnie zamknięcie dopływu gazu i wody oraz wyłączyć używane urządzenia elektryczne uruchamiane na czas wykonania ćwiczenia. 14. Opuszczanie stanowiska pracy jest możliwe dopiero po skontrolowaniu jego stanu przez aktualnego dyżurnego oraz pracownika naukowo-technicznego obecnego na ćwiczeniach. 15. Student jest materialnie odpowiedzialny za powierzony mu sprzęt. 16. Nieprzestrzeganie powyższego regulaminu może spowodować sankcje do skreślenia z listy odrabiających ćwiczenia włącznie. Obowiązki dyżurnych Do obowiązków dyżurnych należy: - przybyć do laboratorium przed rozpoczęciem zajęć, - zgłaszać pracownikowi naukowo-technicznemu brakujące odczynniki, - dbać o porządek i czystość na sali, zwrócić szczególną uwagę na porządek pod wyciągami, - dopilnować pod koniec ćwiczeń porządku na wszystkich stanowiskach pracy, opuszczonych przez studentów a w razie potrzeby je uporządkować, - pod koniec ćwiczeń sprawdzić oraz doprowadzić do porządku podłogę, wyciągi, okna, stoły, zlewy i taborety w laboratorium, - sprawdzić stan techniczny sprzętu pozostawionego na sali (wirówki, wagi, palniki, tryskawki), - dyżurni mogą opuścić salę tylko po wyraźnym zezwoleniu prowadzącego zajęcia. 11

I n s t r u k c j e d o ć w i c z e ń l a b o r a t o r y j n y c h ; k i e r u n e k : l o g i s t y k a, p r z e d m i o t : c h e m i a opr acowani e: Jan Kal em bkiewic z, Bogd an Papciak, Janus z Pusz Warunki zaliczenia laboratorium z chemii 1. W celu uzyskania zaliczenia ćwiczeń laboratoryjnych student zobowiązany jest zdać wszystkie kolokwia przewidziane programem, wykonać ćwiczenia praktyczne, sporządzić sprawozdania i je zaliczyć. 2. W przypadku uzyskania negatywnej oceny z kolokwium student ma prawo do zdawania kolokwium poprawkowego w terminie uzgodnionym z prowadzącym zajęcia. 3. Student, który z uzasadnionych przyczyn (choroba, wypadki losowe itp.) opuścił zajęcia laboratoryjne, musi je odrobić z inną grupą pod warunkiem udokumentowania swojej nieobecności oraz otrzymania pisemnego zezwolenia od prowadzącego zajęcia. 4. W przypadku nieuzasadnionego opuszczenia dwóch ćwiczeń laboratoryjnych student zostaje skreślony z listy studentów odrabiających ćwiczenia. 12

Harmonogram laboratorium 1. Pracownia organizacyjna. Zasady bezpiecznej pracy w laboratorium. Sprzęt laboratoryjny. 1 h 2. Klasyfikacja i właściwości związków chemicznych. 3 h 3. Właściwości fizyczne, fizykochemiczne i chemiczne substancji oraz ich pomiar. 3 h 4. Elektrolity, kwasy, zasady, sole. 3 h 5. Oddziaływanie substancji chemicznych na materiały. 3h 6. Uzupełnianie ćwiczeń i zaliczenie końcowe. 2 h 13