Locatio Conductio Mandatum Materiały do ćwiczeń z prawa rzymskiego:. Temat IV Jakub Urbanik: Katedra Prawa Rzymskiego Antycznego WPiA UW,
Locatio Conductio Locator Locator Locator czynsz zapłata praca zapłata conductor conductor conductor L.-c. rei L.-c. operis L.-c. operarum
Zasady podstawowe G. 3.142: Takoż oddanie i przyjęcie w najem opiera się na podobnych zasadach. Jeśli nie zostało bowiem uzgodnione określone wynagrodzenie, nie uważa się, że oddanie i przyjęcie w najem zostało zawarte. 143. Stąd też jeśli wynagrodzenie zostało pozostawione cudzemu uznaniu, na przykład na ile oceni Titius, powstaje pytanie, czy zawiera się umowę oddania i przyjęcia w najem.(...) 144. Takoż jeśli dam tobie rzecz do używania i nawzajem otrzymam inną rzecz do używania, powstaje pytanie, czy dochodzi do zawarcia umowy oddania i przyjęcia w najem. Jak odpowiedziałby Gajus na postawione przez siebie pytania? Dlaczego?
Umawiamy się, że wynajmę od ciebie 20 gladiatorów na organizowane przeze siebie igrzyska. Za tych, których wyjdą z walki żywi, zapłacę ci, zwracając po 25 denarów, za tych, którzy zginą po 300. Jaki kontrakt zawarliśmy? Dlaczego?
Locatio - conductio rei
Locatio conductio rei: Odpowiedzialność locatora D. 19.2.18.1 (Ulpian ks. 32 do Edyktu) Jeśli ktoś nieświadomie wynajął nieszczelne stągwie, i z tego powodu wyciekłoby wino, będzie odpowiadał za (utracone) korzyści, a jego nieświadomość nie może być wybaczona. I tak napisał Cassius. Inaczej jednak, gdy oddałeś w najem leśne pastwisko, na którym rosły trujące rośliny. I tak: jeśli owce z tej przyczyny padną, albo ich stan się pogorszy, (utracone) korzyści trzeba świadczyć, jeśli wiedziałeś o tym. Jeśli nie wiedziałeś, nie będziesz żądał czynszu, i to się podobało Serviusowi, Labeonowi i Sabinusowi.
Ryzyko kontraktowe D. 19.2.7 (Ulpian 32 kom do Edyktu) Jeśli wynajmę ci cudzy dom czynszowy za pięćdziesiąt, a ty następnie podnajmiesz go Titiusowi za sześćdziesiąt, temu zaś właściciel domu zabroni mieszkać, uznać należy, że ty możesz prowadzić postępowanie actio conducti na sześćdziesiąt, jako że od tego Titiusa należy ci sześćdziesiąt.
Właściciel domu ewikcja Ja (oddający Ty 50 60 w najem) (najemca) 60 60 Titius (podnajemca)
Compensatio: wstęp D. 19.2.8 (Tryphoninus, dziewiąta księga rozważań) Lecz rozważmy czy aby, ani nie sześćdziesiąt, ani nie pięćdziesiąt należałoby świadczyć, lecz tyle, ile korzyści było z wzięcia w najem. Tyle więc powinien otrzymać środkowy, ile powinien świadczyć temu, który od niego wynajął, jako że zysk z wzięcia w najem obliczony na uzyskanie wyższego czynszu powoduje większe zasądzenie. Pierwszy jednak wynajemca będzie mógł przedstawić do rozliczenia (w procesie) pięćdziesiąt, które by mu się dostały, jeśliby właściciel czynszówki nie zabronił ostatniemu najemcy (tam) mieszkać. I taki jest stan prawny.
Ryzyko D.19.2.30 pr. Alfenus Ten, kto wziął w wynajem kamienicę za trzydzieści, wynajął w niej poszczególne mieszkania, tak że miał otrzymać (od podnajemców) czterdzieści. Właściciel kamienicy zburzył ją, twierdząc, że budynek ma wady. Zapytano jak wycenić wartość sporu, który toczyłby najemca z actio conducti. (Servius) odpowiedział, że jeśli faktycznie trzeba było zburzyć budynek, spór należy wycenić na część czynszu, za ile wynajął właściciel gruntu, ponieważ w tym czasie habitatorzy nie mogli mieszkać. Jeśli zaś zburzenie nie było konieczne, a chciał (właściciel) jedynie lepiej budować, należy uwzględnić w zasądzeniu również interes najemcy, by jego mieszkańcy nie wynieśli się.
Locatio - conductio operis
Odpowiedzialność conductora D. 19.2.9.5 (Ulpian, ks. trzydziesta druga komentarza do Edyktu) Celsus napisał w księdze ósmej Digestów, że również brak biegłości należy zaliczyć do niedbalstwa (culpa). Jeśli ktoś przyjął cielaki w celu wypasu, czy jakieś ubranie do wyczyszczenia, powinien odpowiadać za niedbalstwo, a ponieważ zgrzeszył nieumiejętnością, jest to niedbalstwo; bo zaiste przyjął w najem jak sprawny rzemieślnik. D. 19.2.13.6 (Ulpian, księga trzydziesta druga komentarza do Edyktu) Jeśli pracz przyjął ubrania do oczyszczenia, a zostały pogryzione przez myszy, opowiada z actio locati, ponieważ powinien strzec przed tym wypadkiem. I jeśli pracz zamienił płaszcz i dał komuś należący do kogoś innego, opowiada z actio locati, nawet jeśli zrobił to nieświadomie.
Odpowiedzialność conductora D. 19.2.25.7 (Gaius, ks. 9 do Edyktu prowincjonalnego) Ten, kto przyjął kolumnę w celu transportu, powinien ponosić ryzyko, w przypadku, gdyby ta pękła czy to przy załadunku, transporcie bądź ustawianiu, o ile wydarzyło się to z powodu niedbalstwa jego samego czy też osób, z których pracy korzystał. Niedbalstwa zaś nie da się wykazać jeśli to wszystko uczyniono, co najstaranniejszy człowiek powinien wziąć pod uwagę. Podobnie ma się rzecz jeśli ktoś przyjął do transportu czy to naczynia czy deski. Podobna zasada ma zastosowanie i do innych rzeczy.
Locatio - conductio operarum
Ryzyko kontraktowe D. 19.2.38 (Paulus, księga zasad) Pr. Ten, który wynajął swoją pracę, powinien otrzymywać zapłatę za cały czas, jeśli nie zależy od niego, że nie może świadczyć pracy. 1. Także adwokaci nie muszą oddawać honorariów, jeśli to nie od nich zależy, że nie prowadzą sprawy.
Podróż Morska i locatio conductio Receptum
Jak podróżować?!d. 4.9.3.1 (Ulp.14 ad ed.): Ait praetor: "nisi restituent, in eos iudicium dabo". ex hoc edicto in factum actio proficiscitur. sed an sit necessaria, videndum, quia agi civili actione ex hac causa poterit: si quidem merces intervenerit, ex locato vel conducto: sed si tota navis locata sit, qui conduxit ex conducto etiam de rebus quae desunt agere potest: si vero res perferendas nauta conduxit, ex locato convenietur: sed si gratis res susceptae sint, ait Pomponius depositi agi potuisse. miratur igitur, cur honoraria actio sit inducta, cum sint civiles: nisi forte, inquit, ideo, ut innotesceret praetor curam agere reprimendae improbitatis hoc genus hominum: et quia in locato conducto culpa, in deposito dolus dumtaxat praestatur, at hoc edicto omnimodo qui receperit tenetur, etiam si sine culpa eius res periit vel damnum datum est, nisi si quid damno fatali contingit. inde Labeo scribit, si quid naufragio aut per vim piratarum perierit, non esse iniquum exceptionem ei dari. idem erit dicendum et si in stabulo aut in caupona vis maior contigerit. Idem erit dicendum, et si in stabulo, aut in caupona vis maior contigerit 17
!D. 4.9.3.1 (Ulp.14 ad ed.): Pretor oświadcza jeśli nie oddadzą, udzielę skargi przeciwko nim. Z tego edyktu powstaje skarga in factum. Ale spójrzmy, czy jest konieczna, skoro można prowadzić postępowanie również na podstawie skargi cywilnej. Jeśli była bowiem zapłata: na podstawie locatio lub conductio. I zatem jeśli wynajęto cały statek, biorący w najem będzie mógł wystąpić z actio conducti również co do rzeczy, których brakuje. Jeśli zaś żeglarz przyjął rzeczy do przetransportowania, można go pozwać na podstawie actio locati. Jeśli zaś przyjęto rzeczy gratis, Pomponiusz twierdzi, że mógł prowadzić postępowanie na podstawie depozytu. 18
!Dziwi się zatem, dlaczego wprowadzono skargę pretorską, skoro dostępne są skargi cywilne o ile pretor (nie zrobił tego) dlatego, by pokazać, że należy działać z uwagą z ludźmi tego godnego potępienia pokroju. I tak ponieważ na podstawie locatio-conductio zobowiązuje się do uniknięcia niestaranności (Culpa), na podstawie depozytu podstępu (dolus), a na podstawie zaś tego edyktu, ten, który przyjął (towary), odpowiada za wszystko, nawet jeśli rzecz przepadła albo została uszkodzona bez jego winy, o ile nie był to przypadek szkody niemożliwej do uniknięcia. Stąd pisze Labeo, że jeśli rzecz przepadła z powodu katastrofy morskiej albo napadu piratów, nie będzie niesłusznie udzielić mu (dłużnikowi) zarzutu (exceptio). Podobnie powiedzieć należy, jeśli siła wyższa wystąpi w stajni albo gospodzie. 19
Funkcja receptum nautarum LABEO Locator Receptum Żeglarz Vis maior Custodia Miejsce Na statku Podróżnik Towary do transportu Receptum Conductor Podróżnik Locatio rei Vis maior Żeglarz Custodia Locatio operis 20
Praktyka!Papinianus 8 quaest. D.19.5.1.1: Domino mercium in magistrum navis, si sit incertum, utrum navem conduxerit an merces vehendas locaverit, civilem actionem in factum esse dandam Labeo scribit.!labeo pisał, że właścicielowi towarów przeciw kapitanowi statku, jeżeli jest niepewne, czy wynajął statek czy oddał towary do transportu, należy przyznać actio civilis in factum. 21
Funkcja receptum nautarum cauponarum et stabulatorium!początkowo gwaratuje bezwględnie bezpieczną podróż (odp. za vis maior)!istotne zatem zarówno przy locatio rei jaki i operis!od czasu Labeona, tylko odp. za custodia!nie ma znaczenia przy locatio operis!w praktyce nadal zawierane, bo strony nie decydują, który kontrakt zawierają w chwili kupowania biletu, czy opłaty za nocleg. 22
Titius wykupił bilet na podróż statkiem należącym do Paulusa na trasie Ostia Aleksandria. Paulus gwarantował pewną podróż. Titius w swej kabinie przewoził w klatce ulubionego tygrysa. Stichus niewolnik Flaminii podróżującej w sąsiedniej kabinie, chcąc przypodobać się swej pani (która nie mogła spać z obawy przed tygrysem), zabił tygrysa sztyletem. Jakie skargi i przeciw komu może stosować Titius? Odpowiedź uzasadnij.
D. 19.2.54.1 Zawarto porozumienie o następującej treści pomiędzy wynajmującym a najemcą: Seius, najemca, nie zostanie usunięty wbrew swej woli z gruntu będącego przedmiotem najmu przed upływem czasu najmu, jeśli zaś zostanie, to wynajmujący Titius zapłaci mu karę w wysokości 10. Jeśli zaś najemca postanowi odstąpić od umowy przed upływem terminu najmu, podobnie zechce zapłacić wynajmującemu 10. Co do tego nawzajem (Seius i Titius) złożyli sobie stypulacje. Pytam czy jeśli Seius nie zapłaci przez dwa lata czynszu będzie mógł zostać usunięty bez strachu przed karą. Paulus odpowiedział, że chociaż w stypulacji karnej nie wspomniano nic o zapłacie czynszu, to jednak jest prawdopodobne, że strony się ułożyły, że kolon nie zostanie usunięty przed upływem określonego czasu jeśli płaci czynsze oraz uprawia (grunt) jak trzeba. I zatem jeśli ten, kto nie zapłacił czynszu pozwie z tytułu stypulacji karnej, wynajmujący będzie się bronił exceptio doli mali.
Babatha, czyli praktyka prawna
W czternastym roku panowania Imperatora Trajana Hadriana Cezara Augusta, za konsulatu Marka Flawiusza Apra i Kwintusa Fabiusza Katullinusa, trzeciego dnia przed idami wrześniowymi, wedle rachuby nowej prowincji Arabii roku dwudziestego piątego, dwudziestego czwartego (dnia) miesiąca Gorpiaios, w Maoza koło Zoara. Szymon, syn Jezusa, syna Ananiasza (?), Babathcie, córce Szymona, oboje zamieszkali w Maoza, pozdrowienie. Oświadczam, że kupiłem od ciebie zbiór daktyli z gajów Judy, syna Chtusiona, twojego zmarłego męża, (które znajdują się) w Maoza, zwanych gajem Pherora, gajem Nikarkos i trzeciego zwanego (gajem) Molchaiosa, które ty zajmujesz, jak twierdzisz, tytułem swojego posagu i wierzytelności. Za wyżej wzmiankowany rok zapłacę ci za te gaje czterdzieści dwa talenty pierwszych i drugich daktyli patetae ( pękających od soku ) oraz dwa koroi i trzy sata [daktyli] syryjskich i naareńskich (?) ważąc dla ciebie, w twoim domu, według wagi maozeńskiej i podobnie mierząc, dla ciebie, w twoim domu, według miary maozeńskiej.
(Wszystko zostanie dokonane) za pośrednictwem mojego gwaranta i poręczyciela, Sammuosa, syna Menachema, z tejże Maoza. Cokolwiek byłoby ponad (to) w wyżej wzmiankowanych gajach, wezmę (to) dla siebie w zamian za swoje prace i wydatki. Jeśli zaś nie zapewnię ci wyżej wzmiankowanych daktyli w czasie suszenia, dam ci za każdy jeden talent (daktyli patatae (pękających od soku)) dwa denary i za syryjskie, i za naareńskie (daktyle) jedną melaine. Twoje prawo egzekucji, na mnie i z moich majętności lub od mojego gwaranta, z czegokolwiek by zechciał ktoś działający przez ciebie lub dla ciebie, będzie ważne wszędzie. Zapytano o dobrą wiarę (stron) i uzyskano (jej) potwierdzenie. [podpis po aramejsku]: Shim on syn Yeshu a: Kupiłem od Babathy... [podpisy świadków w alfabecie hebrajskim (brakuje 1-3 imion)]: Yeshu a syn Yeshu a świadek; Yohsef syn Hananiah, świadek; [ ];[greka]: Zostało napisane przez Germanosa, librariusa.[ponownie w alfabecie hebrajskim]: Yehohanan syn Menahema, świadek [z tyłu dokumentu, po aramejsku]: Shammu a syn Menahema napisał: czterdzieści <dwa> talenty i... koroi dwa, pięć sata.