ZDOLNOŚĆ PRAWNA I ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH

Transkrypt

1 ZDOLNOŚĆ PRAWNA I ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH MGR GRZEGORZ JAN BLICHARZ 26 LISTOPADA 2014 R., KRAKÓW

2 Mater semper certa est, pater vero is est quem nuptiae demonstrant. czy Aulus Ageriusz jest wolnourodzony? Nuptias non concubitus, sed consensus facit.

3 Zdolność prawna początek (D. 1,5,5pr Marcjan) niewolnicy wyzwoleńcy wolnourodzeni wolnourodzeni (kryteria): matka chwila urodzin chwila poczęcia niezależnie czy w małżeństwie prawa rzymskiego czy poza nim

4 Czy ciężarna niewolnica, która została wyzwolona, a następnie wtrącona w niewolę lub pozbawiona obywatelstwa, rodzi dziecko wolne czy niewolne? wystarczy, że przez jakiś czas była wolna (nie musi być chwila poczęcia, nie musi być chwila urodzenia); chwila wolności

5 D. 1,5,22 Modestyn Czy niewolnica, która urodziła w chwili, w której zgodnie z zastrzeżeniem dokonanym przez właściciela przy jej darowaniu, powinna być już wyzwolona, rodzi dziecko wolny czy niewolne? Marek Aureliusz w konstytucji: rodzi wolnego jeśli już nadszedł termin wyzwolenia

6 G. 1,89 Niewolnica, która pocznie z obywatela rzymskiego decyduje chwila urodzenia Dzieci ze związków nieprawnych biorą stan z chwili urodzenia Dzieci ze związków prawnych biorą stan z chwili poczęcia

7 czy Aulus favor libertatis Ageriusz jest wolnourodzony?

8 zdolność prawna wolność obywatelstwo pozycja w rodzinie

9 Zdolność do czynności prawnych czynność prawna kulejąca: opiekun i podopieczny D. 2,14,28pr. Gaius D. 18,5,7,1 Paulus

10 opiekun podopieczny kontrahent ograniczona zdolność do czynności prawnych: wiek płeć infamia - zdolność procesowa marnotrawstwo zdrowie umysłowe

11 D. 2,14,28pr. - Gaius w ks. 1 Komentarza do edyktu prowincjonalnego pakta przeciwne regułom prawa cywilnego nie będą uznane pactum i conventio conventio - formalna umowa; umowa nazwana, np. umowa kupna-sprzedaży pactum - nieformalne porozumienie

12 Przykłady pactum porozumienie, że nie będzie pozywać dłużnika w ogóle porozumienie, że nie będzie pozywać dłużnika przez pięć lat porozumienie, że nie będzie pozywany o własny dług

13 Rodzaje paktów przysparzające korzyść pupilowi - ważne bez zgody opiekuna nakładające na pupila obowiązek - ważne tylko za zgodą opiekuna

14 Czynność prawna kulejąca negotium claudicans (nazwa średniowieczna - Akursjusz w Glossa ordinaria - poł. XIII w.) rozłożenie czynności prawnej na dwa elementy: - część przysparzającą stronie korzyść (melior condicio) - część nakładającą na stronę obowiązek (deterior condicio)

15 D. 18,5,7,1 - Paulus w ks. 5 Kwestii spornych Umowa kupna-sprzedaży przez pupila jako przykład czynności prawnej kulejącej umowa nazwana - conventio

16 Kazusy I umowa emptio-venditio pupil kupił bez zgody opiekuna II umowa emptio-venditio pupil kupił za zgodą opiekuna Wniosek: I umowa - zobowiązuje tylko sprzedawcę II umowa - rodzi wzajemne zobowiązanie sprzedawcy i pupila

17 I umowa emptio-venditio pupil kupił bez zgody opiekuna sprzedawca nie miał roszczenia o zapłatę ceny przez pupila pupil miał roszczenie o wydanie rzeczy przez sprzedawcę

18 jednakże pupil mógł skutecznie żądać wydania rzeczy, jeśli zapłacił cenę jeśli kontrahent wydał rzecz, zanim pupil zapłacił cenę, to nie miał środków prawnych, aby wymusić świadczenie należne od pupila

19 I umowa emptio venditio pupil sprzedał za zgodą opiekuna II umowa emptio venditio pupil sprzedał bez zgody opiekuna Wniosek: pierwsza rodzi skutek; druga nie rodzi skutku

20 II umowa emptio-venditio pupil sprzedał bez zgody opiekuna pupil może domagać się skutecznie ceny, jeśli wyda rzecz jeśli kontrahent zapłacił, to nie może skutecznie domagać się wydania rzeczy

21 Poprawa sytuacji kontrahenta wedle Gaiusa kontrahent miał zarzut podstępu (exceptio doli) gdy skarżył go pupil - środek obronny Dopiero Antoninus Pius (II w. po Chr.) wprowadził możliwość, aby kontrahent wydobył od pupila wykonane świadczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia (condictiones) - środek ofensywny

22 Boski Pius przeciw podopiecznemu przysługuje skarga na tyle, o ile podopieczny się wzbogacił, komukolwiek podopieczny, który prowadzi cudze sprawy bez zlecenia, może być pozwany na tyle, o ile się wzbogacił; jeśli natomiast sam skarży, musi liczyć się z potrąceniem sum, które jest dłużny Ulpian - bez zgody opiekuna podopieczny zobowiązuje się na tyle, o ile się wzbogacił

23 Paktum przy umowie kupna-sprzedaży porozumienie o odstąpieniu od sprzedaży zawarte bez zgody opiekuna tzn. pupil sprzedał już rzecz - otrzymał cenę, a kupujący otrzymał rzecz; odstąpienie polega na obustronnym zwrocie świadczeń - do pupila wraca rzecz, a do kupującego cena Jaki skutek takiego paktum dla pupila?

24 Pierwsza możliwość paktum w części ważne, w części nieważne tak jak przy kupnie bez zgody opiekuna? pupil nie jest zobowiązany, a sprzedawca jest; lecz aby dochodzić swojego prawa pupil musi wykonać swoje świadczenie; jeśli kontrahent odda, to nie może domagać się od pupila; w tym przypadku: pupil nie będzie zobowiązany, ale sprzedający ma prawo retencji - tzn. pupil może żądać oddania rzeczy; lecz sprzedawca może zatrzymać rzecz kupioną u siebie (prawo retencji) do czasu, gdy pupil nie odda ceny

25 Druga możliwość Paktum w całości nieważne - tak Paulus ponieważ niezgodne z dobrą wiarą szkodliwe dla kontrahenta pupila tym bardziej, jeśli kontrahent był pod wpływem usprawiedliwionego błędu

26 Dzisiaj nadal negotium claudicans, ale inne rozumienie czynności prawnej kulejącej od XVI w. rozwiązania w postaci czynności prawnej o zawieszonym skutku prawnym (skuteczność zawieszona) tzn. czynność jest skuteczna prawnie o ile zostanie potwierdzona; do tego czasu pozostaje w zawieszeniu, nie jest tytułem do wykonania roszczeń

27 Na następne zajęcia rodzina agnacyjna i kognacyjna; stopnie pokrewieństwa; wykonywanie władzy ojcowskiej interwencje cesarskie, Warsztaty 2013, s. 84