Emptio-Venditio. Materiały do ćwiczeń z prawa rzymskiego:. Temat III. Jakub Urbanik: Katedra Prawa Rzymskiego Antycznego WPiA UW,

Transkrypt

1 Emptio-Venditio Materiały do ćwiczeń z prawa rzymskiego:. Temat III Jakub Urbanik: Katedra Prawa Rzymskiego Antycznego WPiA UW,

2 Merx & Pretium

3 Essentialia negotii G : Kupno i sprzedaż zawiera się, kiedy ułoży się co do ceny, chociażby cena nie została jeszcze odliczona, ani zadatek nie został dany. Ale jeśli coś jest dane tytułem zadatku, można argumentować, że kupno i sprzedaż zostały zawarte.

4 pretium 140. Cena zaś musi być pewna. Albowiem jeśli tak między nami zostanie uzgodnione, że rzecz zostanie kupiona, za tyle, za ile ustali Titius, Labeo zaprzeczył, aby ta czynność miała jakąkolwiek moc, a tę opinię potwierdza Cassius. Ofilius sądził, że jest to kupno, i za tym zadaniem poszedł Proculus.

5 D (Paulus ks. trzydziesta trzecia komentarza do Edyktu) I dziś wątpić można czy da się nazwać sprzedażą (transakcję) bez pieniędzy, na przykład kiedy dałem ci togę, po to by otrzymać tunikę. Sabinus i Cassius sądzą, że jest to kupno-sprzedaż. Nerwa i Proculus, że zamiana, nie kupno. Sabinus używa na potwierdzenie swych słów tekstu Homera, który opowiada, że wojsko Greków kupowało wino za spiż, żelazo i niewolników, tymi właśnie słowami: Zatem ruszyli po wino o bujnych włosach Achaje Jedni za spiż je dostają, drudzy za czarne żelazo Jedni za skóry wołowe, a drudzy za same woły Inni za jeńców wojennych (Iliada, VII , K. Jeżewska) Te wersy jednakoż wydają się opisywać zamianę, nie kupno. Tak jak i te: Wtedy to Dzeus Glaukosowi widocznie rozum odebrał, Gdyż ten wymienił się z synem Tydeusa, Diomedem, dał zbroję Złotą wartości stu wołów za spiż wołów dziewięciu (Iliada, VI ) Bardziej przemawiają za tym zdaniem (Sabinusa), te wersy, w których gdzie indziej ten sam poeta mówi: Kupował ze swych dóbr (Odyseja, I 430). Prawdziwsze jest jednak zdanie Nerwy i Proculusa. Co innego bowiem jest kupować, co innego sprzedać, kim innym jest kupiec, kim innym sprzedawca, tak też czym innym jest towar, a czym innym cena. W zamianie nie można bowiem rozróżnić który z dwóch jest kupcem, a który sprzedawcą.

6 Pretium G fin. Ale twierdzi Caelius Sabinus, że jeśli od ciebie mającego rzecz na sprzedaż, przyjąłbym ją, jak na przykład grunt, i dał tytułem ceny na przykład niewolnika, można uznać, że ty sprzedałeś grunt, a niewolnik został dany jako cena, aby grunt został przyjęty.

7 Volusius Maecianus, Assis distributio, 45 Victoriatus zaś obecnie jest wart tyle co quinarius (8 asów), niegdyś jak pieniądz peregryński był uważany za towar, jak i teraz tedradrachma i drachma.

8 Volusius Maecianus, Assis distributio, 45 Victoriatus zaś obecnie jest wart tyle co quinarius (8 asów), niegdyś jak pieniądz peregryński był uważany za towar, jak i teraz tedradrachma i drachma.

9 Pretium D (Pomponius, księga dziewiąta komentarza do dzieł Sabinusa) Jeśli sprzedałem ci dom czynszowy za pewną sumę pieniędzy oraz za to, abyś odnowił mój inny dom, mogę przeciwko tobie wystąpić ze skargą ze sprzedaży, abyś go odnowił. Gdybyśmy się jednak umówili tylko o to, że go odnowisz, nie doszło do zawarcia kupna i sprzedaży, jak napisał Nerwa.

10 Pretium D (Ulpian, ks. dwudziesta ósma komentarza do dzieł Sabinusa) Kupno w ten sposób za tyle, za ile ty go kupiłeś, ile ceny będę miał w skarbcu jest ważne: cena nie pozostaje bowiem nieokreślona przy tak oczywistej sprzedaży. Nie cena bowiem jest nieokreślnona, tylko za ile zostanie kupione.

11 Merx D (Pomponius, ks. dziewiąta kom. do dzieł Sabinusa) Pr. Nie uważa się, aby mogło dość do kupna i sprzedaży bez rzeczy, która ma być sprzedana. Jednak przyszłe owoce i płód kupowane są w sposób prawny, pod warunkiem, że dojdzie do narodzin, a już w chwili dokonania czynności prawnej zawarto umowę sprzedaży. I jeśli z powodu działania sprzedawcy nie dojdzie do narodzin, czy wydania owoców, można przeciwko niemu prowadzić postępowanie z umowy kupna. 1. Czasem jednak dochodzi do zawarcia umowy sprzedaży i bez rzeczy. Wtedy na przykład kiedy kupuje się jakby losowo. Dzieje sie tak gdy kupowany jest połów ryb lub ptaków czy to, co zostanie schwytane z podarków możnych. Dochodzi do kupna nawet i wtedy, gdy nic się nie stanie, ponieważ jest to kupno nadziei (emptio spei). Gdyby zaś podarki zostały odebrane, nie powstaje z tego powodu żadne zobowiązanie z tytułu kupna, albowiem uważa się, że strony zawarły konktrakt uwzględniając ten warunek.

12 Consensus D (Ulpian ks. dwudziesta ósma komentarza do dzieł Sabinusa) pr. Oczywiste jest, że w kupnach i sprzedażach musi dojść do porozumienia. I jeśli (strony) nie zgadzają się czy to co do (warunków) samej sprzedaży, czy to co do ceny czy w czymś innym, nie dochodzi do zawarcia sprzedaży. Jeśli więc ja sądziłbym, że kupuję grunt korneliański, a ty byś sądził, że sprzedajesz grunt semproniański, nie doszło do kupna jako, że różnimy się co do przedmiotu. 1. Oczywiste jest jednak, że jeśli różnimy się co do nazwy, zaiste zaś co do przedmiotu doszło do ugody, nie ma wątpliowści, że sprzedaż i kupno są ważne. Nic nie czyni bowiem błąd co do nazwy, jeśli jest zgoda co do przedmiotu.

13 Consensus! D Można by zatem zapytać, czy dochodzi do kupna i sprzedaży, jeśli nie mylą się co do samego przedmiotu, lecz do jego substancji (weź sobie na przykład, że ktoś wino sprzeda jako ocet, złoto lub ołów sprzeda jako srebro lub coś srebru podobnego). Marcellus napisał w ks. szóstej Digestów, że w tych przypadkach dochodzi do kupna i sprzedaży, ponieważ jest zgoda co do przedmiotu (corpus) nawet jeśli myli się co do materii. Ja zgadzam się z tym poglądem w przypadku wina ponieważ jego οὐσία (substancja) pozostaje ta sama nawet, jeśli się wino skwasi. Jeśli jednak wino się nie skwasiło lecz od samego początku było octem, (na przykład balsamicznym), wydaje się, że jedna rzecz została sprzedana jako inna. W innych przypadkach sądzę natomiast, że nie doszło do sprzedaży, ponieważ był błąd co do substancji (rzeczy sprzedanych).

14 Consensus! D (Ulpianus ks. dwudziesta ósma komentarza do dzieł Sabinusa) I jeśli sądziłbym, że kupiłem dziewicę, która już byłaby kobietą, kupno doszło do skutku. Nie ma bowiem pomyłki co do płci. Lecz gdybym sprzedawał kobietę, a ty sądziłbyś, że kupiłeś chłopca, nie ma żadnego kupna, ani sprzedaży jako że jest błąd co do płci. D (Julian, ks. trzecia komentarza do prac Urseiusa Feroksa) Nierozważnie sprzedałeś mi nieświadomemu srebrzony stół jako wykonany z litego kruszcu. Nie doszło do kupna i pieniędzy można żądać z tego powodu za pomocą condictio.

15 Consensus D (Ulpian ks. dwudziesta ósma komentarza do dzieł Sabinusa) Co zatem powiemy jeśli obaj różnią co do substancji i jakości? I weź sobie na przykład taką sytuację: ja sądziłbym, że sprzedaję, a ty że kupujesz złoto, a tymczasem byłby to brąz. Albo inna sytuacja: współdziedzice sprzedali jednemu z dziedziców za wyszukaną cenę bransoletkę, o której sądzonoby, że jest złota, a tymczasem okazało się, że była w większej cześci brązowa. Będzie to sprzedaż jeśli miała coś ze złota. I jest jasne, że sprzedaż ma miejsce jeśli coś jest tylko pozłocone, a ja sądzę, że wykonane zostało z litego kruszcu: jeśli jednak brąz sprzedaje się jako złoto, nie ma miejsca.

16 Ryzyko: periculum est emptoris

17 Vis Maior & Custodia D pr. (Paulus ks. trzydziesta trzecia komentarza do Edyktu) Koniecznie trzeba wiedzieć kiedy dokonano kupna. Wtedy bowiem wiedzieć możemy, kto ponosi ryzyko. Po dokonaniu bowiem kupna, ryzyko przechodzi na kupującego. Kupno zaś jest dokonane kiedy ustali się, jaka jest rzecz, ile jej jest, jaka jest cena, i kiedy zostaną spełnione wszystkie warunki D (Paulus ks. piąta komentarza do dzieł Sabinusa) Sprzedawca odpowiada za custodia jak ci, który oddaje się rzecz w użyczenie. Jego staranność winna być wyższa niż ta, która ma w swoich sprawach.

18 Odp. sprzedawcy D pr (Labeo ks. druga poprawnych poglądów) Jeśli niewolnik, którego sprzedałeś, na twoje polecenie coś zrobił i z tej przyczyny złamał sobie nogę, ta szkoda nie policzy się na twoje ryzyko, jeśli poleciłeś zrobić to, co niewolnik miał zwyczaj czynić i przed sprzedażą, i jeśli to, co poleciłeś uczynić, poleciłbyś i niesprzedanemu niewolnikowi. Paulus: Bynajmniej! Jeśli bowiem miał zwyczaj czynić coś niebezpiecznego przed sprzedażą, wydaje się, że szkoda dokonała się za przyczyną twego niedbalstwa. I weź sobie na przykład niewolnika-linoskoczka lub czyściciela kloak. I podobnie jest zgodne [z samym] prawem: jeśli (przed sprzedażą) miałbyś zwyczaj zlecać temu niewolnikowi coś, czego nie poleciłby mu roztropny i sumienny ojciec rodziny. Co się jednak stanie jeśli zostanie zawarte jakieś porozumienie co do tych spraw? Wtedy może temu niewolnikowi polecić rzecz zupełnie nową, której by nie polecił gdyby go nie sprzedał. Na przykład mógłbyś mu polecić, by szedł do nabywcy, który znajdowałby się poza granicami. Oczywiście z tej przyczyny nie ponosisz ryzyka. I tak cała ta sprawa, ściśle biorąc, powinna być sprowadzono do winy umyślnej i nieumyślnej sprzedawcy.

19 Dobra Wiara... Val. Max., 8.2.1: Augurowie polecili Claudiusowi Centumalusowi, by obniżył swój dom na górze Caelius, ponieważ przeszkadzał im dokonywać wróżby ze szczytu wzgórza. Ten sprzedał dom Calpurniusowi Lanariusowi i nie powiedział, jakie były zalecenia Kolegium Augurów. Skoro ci zmusili Calpurniusa Lanariusa do zburzenia domu, ten wszczął proces z Claudiusem przed Markiem Katonem, ojcem słynnego Katona, na podstawie formuły cokolwiek jemu należałoby dać uczynić wedle zasad dobrej wiary. Skoro Kato dowiedzial się, że Claudius podstępnie zataił orzeczenie kapłanow, zasądził go na rzecz Calpurniusa, I to niezwykle słusznie. Albowiem sprzedawca w dobrej wierze nie powinien ani powiększać nadziei pożytków, ani zatajać świadomości o niedogodnościach.

20 D pr. (Florentinus ósma ks. Instytucji) To co zostało powiedziane w celu zareklamowania towaru podczas sprzedaży jeśli jest oczywiste nie zobowiązuje sprzedawcy. Na przykład jeśli powiedzą, że niewolnik jest śliczny, albo dom dobrze zbudowany. Jednak jeśli powiedział, że niewolnik umie czytać, albo, że jest rzemieślnikiem powinien to świadczyć. Dzięki temu sprzedał bowiem za więcej.

21 D pr. (Ulpian, ks. trzydziesta komentarza do Edyktu). Julian wskazuje w księdze piętnastej na różnicę w zasądzeniu z actio empti między tym, który sprzedaje świadomie i nieświadomie. Twierdzi bowiem, że jeśli ktoś sprzeda nieświadomie chorą trzodę lub wadliwe belki, jest zobowiązany z tytułu actio empti tylko do świadczenia tyle, o ile mniej bym zapłacił, gdybym wiedział o wadzie. Jeśli jednak świadomie zataił i oszukał kupca, odpowiada za wszelkie szkody, jakie by z tego powodu poniósł kupujący. I tak jeśli dom się zawali z powodu wadliwego budulca, tyle ma świadczyć, ile dom by był warty; jeśli zaś owce padną zaraziwszy się od chorej owcy tyle, ile byłoby korzyści ze sprzedaży zdrowych.

22 Odpowiedzi alnosc za Wady actio redhibitoria actio quanti minoris

23 Odpowiedzialnosc za Wady sprzedaż mancypacyjna sprzedaż konsensualna wady prawne actio auctoritatis początkowo brak, chyba Że zawarto stypulacje karna pózniej: naturalium negotii wady fizyczne brak jawne: brak ukryte: podstępnie zatajone: ex empto ukryte nieznane sprzedawcy: ex edicto

24 D (Ulpian, ks. pierwsza komentarza do Edyktu edylów kurulnych). Edylowie ogłaszają Ten, kto sprzedaje niewolników, niech powiadomi nabywcę, co by nich było chorego czy wadliwego, czy niewolnik nie jest chętny do ucieczki, wałęsania, albo nie ciąży na nim odpowiedzialność noksalna D (Paulus, ks. jedenasta komentarza do dzieł Sabinusa). Komu brak zęba nie jest chory (morbosus): wielkiej bowiem części ludzi brak któregoś zęba i nie stają się przez to chorzy. (Zauważmy) zwłaszcza, że rodzimy sie bez zębów i nie jesteśmy przez to mniej zdrowi niż wtedy, kiedy mamy zęby. Z tej przyczyny i żaden starzec nie byłby zdrowy! D (Ulpian, ks. pierwsza komentarza do Edyktu edylów kurulnych). Pomponiusz odpowiedział w opinii prawnej, że nie są objęci edyktem hazardziści, pijacy, podobnie jak obżartuchy, oszuści, kłamcy czy też skłonni do kłótni

25 za odpowiedzialność wady fizyczne na podstawie edyktu rzecz nalezy do kategorii mancipia sprzedaz zawarta na rynku wada wymieniona explicite w edykcie

26 pacta przy sprzedazy na korzysc sprzedawcy: in diem addictio lex commissoria na korzysc sprzedawcy i kupca: pactum de retroemendo na korzyść kupca: emptio ad gustum pactum displicentiae