Samorządowa Jednostka Organizacyjna Województwa Dolnośląskiego Barometr koniunktury Dolnego Śląska I i II kwartał 2016 RAPORT KWARTALNY NR 17 Zawartość: 1. Ogólna ocena nastrojów gospodarczych s.2 2. Ranking czynników zmian nastrojów s.4 3. Trzy ujęcia przekrojowe s.5 4. Otoczenie krajowe i międzynarodowe s.8 5. Uwagi metodyczne s.10 Opracował: 1.Piotr Chmiel 2.Ewelina Czuksanow Instytut Rozwoju Terytorialnego Wrocław 2016
1. Ogólna ocena nastrojów gospodarczych Wartość syntetycznego wskaźnika koniunktury gospodarczej (SWK) Dolnego Śląska w I i II kw. 2016 roku wynosi 3,9%. W stosunku do poprzedniego kwartału, w którym wyniósł on 6,1%, wartość SWK w regionie uległa znacznemu obniżeniu. Największy wpływ na ww. sytuację miał, według dolnośląskich przedsiębiorców, spadek popytu na produkty/towary/usługi, którego poziom w ciągu jednego kwartału zmniejszył się o 14,1%. Wykres 1. Nastroje gospodarcze na Dolnym Śląsku w kolejnych badaniach kwartalnych Wskaźnik koniunktury SWK (%) 20,00% 18,00% 16,00% 14,00% 12,00% 10,00% 8,00% 6,00% 4,00% 2,00% 0,00% I - II kw. 2013 II - III III - IV IV I - II kw. 2014 II - III III - IV IV I - II kw. 2015 II - III III - IV I kw. 2016 I - II kw. Ocena zakończonego kwartału Prognoza dla rozpoczętego kwartału Syntetyczny wskaźnik koniunktury (SWK) Źródło: Opracowanie na podstawie własnych badań, Wrocław 2016. Wykres 1 przedstawia spadek wartości wskaźnika koniunktury (SWK) o 2,2 p.p. w stosunku do poprzedniego kwartału. Niepokojąca jest utrzymująca się, od III kw. 2015 roku do końca I kw. 2016 br., spadkowa tendencja wykonania, której poziom obniżył się w ww. okresie o 10,3 p.p. Wpływ na utrzymywanie się spadku mogą mieć czynniki makroekonomiczne związane z planowanym wzrostem opodatkowania sektora bankowego oraz handlu, ale nie powinny one przeważać nad innymi symptomami, jak np. stabilizacja cen ropy i gazu (cena ropy na poziomie ok. 40-50 $ za baryłkę). 2
Wynik niniejszych badań pokazuje jednak przewagę wpływu czynników negatywnych na nastroje dolnośląskich przedsiębiorców i pogłębienie niepokojów regionalnego rynku przedsiębiorczości. Co ważne, pozytywny wynik dała w niniejszych badaniach ocena wartości prognozy, której wartość w ciągu ostatniego kwartału wzrosła z 3,3% do 7,4%. Niniejsze badanie pokazuje, że na Dolnym Śląsku: koniunktura gospodarcza pogorszyła się w stosunku do poprzedniego kwartału, nastąpiła lekka poprawa na rynku pracy w regionie, w ocenach rozpoczętego kwartału pojawiły się sygnały poprawy koniunktury. Tendencje gospodarcze (spadek bezrobocia w dłuższej perspektywie, niskie stopy procentowe) dają szansę poprawy sytuacji regionu i w dłuższej perspektywie, wyjścia z trudnych uwarunkowań rynkowych. 2.Ranking czynników zmian nastrojów Przedstawiona na wykresie 1 (patrz str. 1 niniejszego raportu) krzywa prognozy nastrojów gospodarczych dla całościowego pomiaru SWK na Dolnym Śląsku pokazuje duże zmiany in minus. Wyniki analizy poszczególnych czynników zmian nastrojów potwierdzają, przedstawione w tabeli 1 (poniżej), wartości badanych wskaźników cząstkowych. Jak wynika z porównania, względem poprzedniego kwartału, największy wpływ na pogorszenie koniunktury regionu dolnośląscy przedsiębiorcy przypisują spadkowi popytu na produkty, towary i usługi oraz obniżeniu się wartości sprzedaży krajowej brutto. 3
Tabela 1. Ranking zmian nastrojów we wskaźnikach cząstkowych SWK (%) Lp. Wyszczególnienie Wartość (%) 1 Wydatki na promocję i marketing -0,3 2 Średnie wynagrodzenie w firmie -1,7 3 Wartość sprzedaży na eksport -2,5 4 Stan zatrudnienia -2,8 5 Wartość pozostałych zobowiązań -3,4 6 Wartość nakładów inwestycyjnych -5,6 7 Wartość zakupów importowych -7,0 8 Wielkość zadłużenia kredytowego -9,4 9 Wartość sprzedaży krajowej -13,9 10 Popyt na produkty/towary/usługi -14,1 Udział należności przeterminowanych -7,1 Zapasy wyrobów/towarów/materiałów -7,8 Źródło: Opracowanie na podstawie własnych badań, Wrocław 2016. Do dużego obniżenia wartości sprzedaży krajowej przyczyniły się niewątpliwie wahania kursu złotego, które przełożyły się na znaczny spadek wartości zakupów importowych a nie wpłynęły w równym stopniu na obniżenie wartość sprzedaży na eksport. Czynnikiem wzbudzającym niepokój w sferze społeczno-gospodarczej regionu jest też, dający się dostrzec w wynikach badania, spadek stanu zatrudnienia. Jednak według danych statystycznych GUS, w lutym br. stopa bezrobocia w województwie dolnośląskim lekko wzrosła, by następnie z poziomu 9,1% obniżyć się w marcu br. do poziomu 8,9%. Wyżej opisane zmiany i niepewność sytuacji finansowej na dolnośląskim rynku, wpływa na obniżanie lub co najwyżej utrzymanie przez pracodawców niezmiennego poziomu wynagrodzeń. W stosunku do poprzedniego kwartału w dolnośląskich firmach zanotowano spadek średniego wynagrodzenia o 1,7 p.p. 4
Wykres 2. Wskaźnik PMI dla Polski Wskaźnik PMI (pkt.) 56 55 54 53 52 51 50 49 48 Źródło: HSBC Wskaźnik Managerów Logistyki, HSBC PMI Polski Sektor Przemysłowy 01.03.2016 Od początku 2016 roku, gdy wartość wskaźnika PMI spadła do 50,9 pkt. i niepokojąco zbliżyła się do wartości krytycznej 50 pkt., nastąpiła poprawa oceny sytuacji gospodarczej w kraju. W lutym wskaźnik PMI osiągnął wartość 53,80, co rokuje korzystnie dla koniunktury gospodarczej Polski w nadchodzącym kwartale. 3.Trzy ujęcia przekrojowe Analiza wyników badań przeprowadzonych w ujęciu podregionalnym pokazała, że prognozy w czterech podregionach są zdecydowanie lepsze od wykonania. Tendencja ta utrzymała się również w piątym dolnośląskim podregionie, tj. wrocławskim, w którym zarówno wykonanie, jak i prognoza przyjęły wartości ujemne. 5
Wykres 3. Koniunktura gospodarcza w ujęciu podregionalnym 14,00% 12,00% 10,00% 8,00% 6,00% 4,00% 2,00% 0,00% -2,00% -4,00% -6,00% -8,00% Koniunktura zakończonego kwartału Koniunktura rozpoczętego kwartału Źródło: Opracowanie własne, Wrocław 2016. w czterech podregionach dało się zaobserwować w prognozach poprawę koniunktury w stosunku do poprzedniego kwartału, największy spadek koniunktury dotknął, w II kwartale 2016 roku, podregion wrocławski. Wykres 4.Koniunktura gospodarcza z punktu widzenia kryterium wielkości przedsiębiorstwa 10,00% 8,00% 6,00% 4,00% 2,00% 0,00% -2,00% duże średnie małe mikro -4,00% Koniunktura zakończonego kwartału Koniunktura rozpoczętego kwartału Źródło: Opracowanie na podstawie własnych badań, Wrocław 2016. 6
Przeprowadzone na przełomie I i II kwartału br. badania ujawniły największy spadek wykonania koniunktury regionu w dużych przedsiębiorstwach. Przedsiębiorstwa średnie, małe i mikroprzedsiębiorstwa odnotowały wzrost zarówno w wykonaniu jak i prognozie. Wykres 5.Koniunktura gospodarcza w ujęciu sektorowym 12,00% 10,00% 8,00% 6,00% 4,00% 2,00% 0,00% -2,00% -4,00% usługi (szeroko rozumiane) produkcja (i budownictwo) handel -6,00% -8,00% -10,00% Koniunktura zakończonego kwartału Koniunktura rozpoczętego kwartału Źródło: Opracowanie na podstawie własnych badań, Wrocław 2016. Badanie pokazało, że: znaczny spadek koniunktury gospodarczej wystąpił w sektorze handlu (szczególnie wykonanie), największy prognozowany wzrost koniunktury dotyczył branż produkcyjnych i budowlanych, we wszystkich badanych sektorach gospodarki regionu przewidywana jest w II kwartale br. poprawa koniunktury. Podsumowując, pomimo słabych wyników w sprzedaży krajowej, która w analizie wskaźnikowej wykazała znaczny poziom recesji, prognozy koniunktury gospodarczej na kolejny kwartał br. są pozytywne. 7
4. Otoczenie krajowe i międzynarodowe Gospodarki wysokorozwinięte Kondycja najważniejszych gospodarek wysokorozwiniętych pozostaje umiarkowanie dobra z relatywnie stabilnymi perspektywami na najbliższe miesiące. W listopadzie 2015 roku OECD zakładała, że średnia wartość produktów gospodarki światowej wzrośnie w 2016 roku o 3,3%. Po dokonaniu ponownych szacunków wzrost ten oszacowano w wysokości 3%, a więc na poziomie z 2015 roku. Chociaż na koniunkturę regionu powinny pozytywnie oddziaływać niskie ceny surowców na rynkach światowych, nie brakuje czynników ryzyka, których materializacja może osłabić te optymistyczne oczekiwania. W skali globalnej obejmują one np.: osłabienie spójności Unii Europejskiej w związku z zapowiedzią realizacji gazociągu Nord Stream II, poważne różnice państw członkowskich w ocenie umowy TTIP (Transatlantyckie Partnerstwo w dziedzinie Handlu i Inwestycji) pomiędzy UE a Stanami Zjednoczonymi, rozbieżności między państwami UE we wdrażaniu ustaleń z tzw. Pakietu Klimatycznego (ograniczenie o 20% emisji CO2 do 2020 roku), Jak poinformowało Biuro Analiz Gospodarczych - w pierwszym kwartale 2016 roku analizowany wzrost produktu krajowego brutto Stanów Zjednoczonych wyhamował z poziomu 1,4%, odnotowanego kwartał wcześniej, do 0,5%. Był to najsłabszy wynik od ośmiu kwartałów. Ekonomiści spodziewali się wzrostu amerykańskiego PKB na poziomie 0,7%, a Model ekonometryczny Fedu z Atlanty prognozował odczyt rzędu 0,6%. Dynamika PKB Stanów Zjednoczonych wyniosła w pierwszym kwartale 2016 roku - 0,13% kdk i 1,95% rdr wobec 0,34% kdk i 1,98% rdr odnotowanych w ostatnich trzech miesiącach 2015 roku (wg skali pomiarów stosowanych w Europie). Duża niepewność występuje również u naszego sąsiada - Rosji, której budżet na rok 2016 jest oparty o cenę baryłki ropy na poziomie 50 $ (obecna cena giełdowa ok. 45 $ za baryłkę), a dochody ze sprzedaży surowców energetycznych stanowią 60% dochodów państwa. Inflacja za ubiegły rok wyniosła 12,9 %. W lutym tego roku udział wydatków na żywność (do tej grupy zaliczono też alkohol i papierosy) sięgnął 50,1 proc. ogółu wydatków. 8
Polska gospodarka Polska gospodarka utrzymuje od kilku lat stabilne i umiarkowane tempo wzrostu gospodarczego, a wiele czynników oraz prognoz pozwala oczekiwać kontynuacji tego trendu. Jednak w styczniu 2016 roku Agencja Standard & Poor's obniżyła poziom wiarygodności kredytowej Polski, w wyniku czego wzrosła rentowność polskich obligacji (premia za ryzyko). W sytuacji zwiększonego ryzyka podejmowanego na rynku finansowym, inwestorzy i ekonomiści z niecierpliwością czekają na szczegóły aktualizacji planu konwergencji, który rząd Polski powinien przyjąć do końca kwietnia br. wraz z określeniem ścieżki deficytu. Powołana, w kwietniu br., Polska Grupa Górnicza (PGG) przejęła zarząd w 11 polskich kopalniach, a pięć banków (w tym dwa zagraniczne) podjęło decyzję o dalszym finansowaniu PGG (banki zgodziły się na konwersję części długu Kompanii węglowej w zamian za udziały w PGG i rozłożyły spłatę pozostałej części długów). Na koniec marca 2016 roku wykonanie budżetu państwa wyniosło: - dochody 76,8 mld zł, tj. 24,5 % - wydatki 86,4 mld zł, tj. 23,4 % Deficyt budżetu państwa po marcu 2016 r. wyniósł 9,6 mld zł, tj. 17,5% wartości planowanej w ustawie budżetowej z 25 lutego 2016 roku. Czynniki ryzyka Czynnikami ryzyka występującymi w otoczeniu Polski i Dolnego Śląska są: - znacznie szybszy wzrost wydatków w stosunku do dochodów, - znaczne osłabienie polskiego złotego, - spadek wartości polskich obligacji, - brak ostatecznej wersji ustawy o przewalutowaniu kredytów frankowych. Dodatkowo niekorzystnie na politykę finansową Polski może wpłynąć ewentualne obniżenie przez Radę Polityki Pieniężnej stóp procentowych oraz wprowadzenie przez władze unijne, ograniczenia sprzedaży obligacji przez rząd danego kraju bankom w swoim kraju. 9
5. Uwagi metodyczne Metoda BKDŚ to rodzaj pomiaru opierający się na przesłankach metodologicznych teorii koniunktury gospodarczej. Metodologia BKDŚ wykorzystuje test koniunktury polegający na zbieraniu opinii przedsiębiorców na temat bieżącej i przyszłej sytuacji kierowanych przez nich przedsiębiorstw, w zakresie wybranych elementów prowadzonej działalności gospodarczej. Udzielając odpowiedzi na pytania ankietowe, respondenci powinni opierać się na swych ogólnych odczuciach dotyczących bieżącej sytuacji przedsiębiorstwa i przewidywanych możliwości jego rozwoju, bez odwoływania się do zapisów księgowych 1. W dostępnej literaturze istnieją analizy doboru głównych wskaźników, których zakres pokrywa się z opracowaną ankietą Barometru Koniunktury Dolnego Śląska do testu koniunktury. Narzędziem badania koniunktury Dolnego Śląska, w ramach metody testu koniunktury, jest ankieta elektroniczna. Składa się ona z pytań zamkniętych dotyczących najważniejszych wyznaczników sytuacji gospodarczej przedsiębiorstwa (przeważają pytania o charakterze ilościowym nad jakościowymi). Są one rozdzielone na dwa okresy (poprzedni kwartał i najbliższy kwartał/półrocze tj. część diagnostyczna i prognostyczna). W obu kolumnach znajdują się następujące warianty odpowiedzi: -3-2 -1 0 1 2 3, będące stopniowalną oceną nastrojów gospodarczych, do wyboru dokonywanego przez respondenta. Wartości przechodzące od ujemnych do dodatnich są uzasadnione naturą pomiarów koniunktury, która może być ujemna lub dodatnia. Syntetyczny wskaźnik koniunktury (SWK) gospodarczej województwa dolnośląskiego opiera się o metodologię Komisji Europejskiej badania nastrojów gospodarczych (ESI Economic Sentiment Indicator), która również została przyjęta przez Główny Urząd Statystyczny. 1 Badanie Koniunktury Gospodarczej, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, listopad 2009, s.5. 10
Wzór pomiaru koniunktury: INDEKS = (suma kolumny A + suma kolumny B) / 2 *100% SWK można scharakteryzować jako stosunek wyrażony w procentach wobec swego maksimum, które jest możliwe do wyboru dla poszczególnych pytań. Zmiana plus/minus 10% i więcej oznacza, że mamy korzystne warunki gospodarowania. Wyższe wartości można interpretować już jako znakomitą sytuację w lokalnej gospodarce. Źródła danych: 1.Dane o bezrobociu, Główny Urząd Statystyczny 2016. 2.HSBC Wskaźnik Managerów Logistyki, HSBC PMI Polski Sektor Przemysłowy 2015, 3.Koniunktura międzynarodowa, NBP, październik 2015, 4.Raport o inflacji, lipiec 2015, NBP 11