Ocena efektywności i skuteczności wsparcia udzielanego przedsiębiorstwom i ich pracownikom w ramach Poddziałania 8.1.1

Ocena efektywności i skuteczności wsparcia udzielanego przedsiębiorstwom i ich pracownikom w ramach Poddziałania 8.1.1 Wspieranie rozwoju kwalifikacji zawodowych i doradztwo dla przedsiębiorstw PO KL w województwie śląskim Raport końcowy Badanie ewaluacyjne współfinansowane przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Pomocy Technicznej PO KL 2007-2013

OCENA EFEKTYWNOŚCI I SKUTECZNOŚCI WSPARCIA UDZIELANEGO PRZEDSIĘBIORSTWOM I ICH PRACOWNIKOM W RAMACH PODDZIAŁANIA 8.1.1 WSPIERANIE ROZWOJU KWALIFIKACJI ZAWODOWYCH I DORADZTWO DLA PRZEDSIĘBIORSTW PO KL W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM Raport końcowy Zamawiający: Województwo Śląskie ul. Ligonia 46 40-037 Katowice Wykonawca: Pracownia Badań i Doradztwa Re-Source Korczyński Sarapata sp.j. ul. Spławie 53; 61-312 Poznań Tel. 61 622 92 06-07 biuro@re-source.pl 2

Wykaz skrótów B+R CATI CAWI EFRR EFS FGI GUS IOB IP IP2 IT IZ JST MSP NGO PEFS PKD PO KL Badania i rozwój Computer Assisted Telephone Interview (Komputerowo wspomagany wywiad telefoniczny) Computer Assisted Web Interview (Komputerowo wspomagany wywiad internetowy) Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Europejski Fundusz Społeczny Focus Group Interview (Zogniskowany wywiad grupowy) Główny Urząd Statystyczny Instytucje otoczenia biznesu Instytucja Pośrednicząca Instytucja Pośrednicząca II stopnia Information technology (technologia informacyjna) Instytucja Zarządzająca Jednostka samorządu terytorialnego Małe i Średnie Przedsiębiorstwa Non-governmental organization (organizacja pozarządowa) Podsystem Monitorowania Europejskiego Funduszu Społecznego Polska Klasyfikacja Działalności Program Operacyjny Kapitał Ludzki PRT Program Rozwoju Technologii RPO WŚl 2007-2013 Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego na lata 2007-2013 SzOP UE Szczegółowy Opis Priorytetów Unia Europejska 3

Spis treści Wykaz skrótów... 3 Spis treści... 4 Streszczenie... 6 Wprowadzenie... 11 Metodologia badania... 12 Wyniki badania... 15 Diagnoza potrzeb śląskich firm i ich pracowników w zakresie usług szkoleniowo-doradczych... 15 Profil przedsiębiorstw prowadzących działalność na terenie województwa śląskiego... 15 Zapotrzebowanie na usługi szkoleniowe wśród przedsiębiorstw i ich pracowników... 20 Profil działalności przedsiębiorstw będących beneficjentami projektów realizowanych w ramach Poddziałania 8.1.1 PO KL... 29 Charakterystyka przedsiębiorstw będących beneficjentami projektów realizowanych w ramach Poddziałania 8.1.1... 29 Charakterystyka przedsiębiorstw objętych wsparciem w ramach projektów realizowanych w ramach Poddziałania 8.1.1 PO KL... 32 Tematyka realizowanych szkoleń... 38 Zakres tematyczny prowadzonych szkoleń... 38 Adekwatność tematyki szkoleń do rzeczywistych potrzeb przedsiębiorstw woj. śląskiego... 39 Czynniki mające wpływ na wybór tematyki szkoleń realizowanych w ramach projektów Poddziałania 8.1.1 PO KL... 40 Charakterystyka uczestników szkoleń w kontekście profilu działalności przedsiębiorstwa oraz tematu szkolenia43 Charakterystyka uczestników projektów... 43 Poziom motywacji i intencje uczestników przystępujących do projektu... 46 Analiza struktury zawodowej uczestników szkoleń realizowanych w ramach projektów Poddziałania 8.1.1 PO KL... 51 Skala występowania zjawiska creamingu... 52 Czynniki mające wpływ na wybór grup docelowych szkoleń realizowanych w ramach projektów Poddziałania 8.1.1 PO KL... 53 Zapisy dokumentów programowych - ocena wsparcia skierowanego do przedsiębiorstw i ich pracowników w zakresie usług szkoleniowo-doradczych w ramach Poddziałania 8.1.1 PO KL... 55 Zapisy Szczegółowego Opisu Priorytetów PO KL... 55 Zapisy Planów Działania i kryteria wyboru projektów w ramach Poddziałania 8.1.1 PO KL... 56 Ocena skuteczności realizowanych projektów... 62 Efektywność wsparcia udzielonego przedsiębiorstwom i ich pracownikom w województwie śląskim w ramach Poddziałania 8.1.1 PO KL... 64 Umiejętności (miękkie i twarde) nabyte przez uczestników projektów... 64 Wpływ uczestnictwa pracownika w szkoleniu na sytuację przedsiębiorstwa... 65 Skala występowania efektu zdarzenia niezależnego... 66 Relacja pomiędzy osiągniętymi rezultatami a kosztami... 67 Dodatkowe, niezaplanowane w ramach wniosku o dofinansowanie efekty projektów... 70 Identyfikacja efektywnych rozwiązań w realizacji projektów Poddziałania 8.1.1 PO KL... 74 Ocena jakości szkoleń i doradztwa organizowanych w ramach projektów Poddziałania 8.1.1 PO KL... 76 Ocena organizacji szkolenia, w tym materiałów szkoleniowych... 76 Ocena organizacji szkolenia oraz sposobu prowadzenia zajęć... 78 4

Ocena kompletności, praktycznej przydatności i aktualności przekazywanej wiedzy... 79 Analiza podejścia do rozwoju zasobów ludzkich w śląskich przedsiębiorstwach... 81 Skłonność śląskich przedsiębiorców do przeprowadzania szkoleń i uczestnictwa w doradztwie w zależności od formy finansowania... 81 Znaczenie szkoleń i doradztwa dla działalności śląskich przedsiębiorstw... 82 Funkcja, jaką pełnią szkolenia w działalności przedsiębiorstw... 84 Wnioski i rekomendacje... 85 Spis wykresów... 93 Spis tabel... 95 Aneksy... 96 5

Streszczenie Metodologia badania Niniejszy raport został przygotowany przez Pracownię Badań i Doradztwa Re-Source na zlecenie Województwa Śląskiego w ramach badania ewaluacyjnego pn. Ocena efektywności i skuteczności wsparcia udzielanego przedsiębiorstwom i ich pracownikom w ramach Poddziałania 8.1.1 Wspieranie rozwoju kwalifikacji zawodowych i doradztwo dla przedsiębiorstw PO KL w województwie śląskim. Problemy badawcze obejmowały: Diagnozę potrzeb śląskich przedsiębiorców i ich pracowników w zakresie usług szkoleniowo doradczych, Profilu działalności przedsiębiorstw będących beneficjentem projektów realizowanych w ramach Poddziałania 8.1.1 Wspieranie rozwoju kwalifikacji zawodowych i doradztwo dla przedsiębiorstw, Zakres tematyczny realizowanych szkoleń, Charakterystykę uczestników szkoleń w kontekście profilu działalności przedsiębiorstwa oraz tematu szkolenia, Zapisy dokumentów programowych/ ocena wsparcia skierowanego do przedsiębiorstw i ich pracowników w zakresie usług szkoleniowo doradczych w ramach Poddziałania 8.1.1 Wspieranie rozwoju kwalifikacji zawodowych i doradztwo dla przedsiębiorstw Ocenę skuteczności realizowanych projektów, Efektywność wsparcia udzielonego przedsiębiorstwom i ich pracownikom w województwie śląskim w ramach 8.1.1 Wspieranie rozwoju kwalifikacji zawodowych i doradztwo dla przedsiębiorstw Ocena jakości szkoleń i doradztwa organizowanych w ramach projektów Poddziałania 8.1.1 PO KL, Analizę podejścia do rozwoju zasobów ludzkich w śląskich przedsiębiorstwach W ramach ewaluacji zastosowano następujące metody i techniki badawcze: analizę desk research obejmującą dokumenty programowe PO KL, bieżące analizy, ekspertyzy, badania i publikacje naukowe, których zawartość merytoryczna będzie użyteczna w kontekście problematyki badania, analizę desk research obejmująca wszystkie 415 projektów, w przypadku których podpisane zostały umowy o dofinansowanie, komputerowo wspomagany wywiad telefoniczny CATI z uczestnikami szkoleń w ramach projektów realizowanych w ramach Poddziałania 8.1.1 PO KL (n=404), komputerowo wspomagany wywiad telefoniczny CATI z przedsiębiorcami z dwóch kategorii: przedsiębiorstwa, których pracownicy brali udział w szkoleniach organizowanych w ramach Poddziałania 8.1.1 (200 wywiadów); przedsiębiorstwa, których pracownicy nie brali udział w szkoleniach organizowanych w ramach Poddziałania 8.1.1 (200 wywiadów), pogłębione wywiady telefoniczne ITI z realizatorami projektów w ramach Poddziałania 8.1.1 PO KL, (n=6) pogłębione wywiady telefoniczne ITI z uczestnikami projektów w ramach Poddziałania 8.1.1 PO KL, (n=20) pogłębione wywiady IDI z przedstawicielami IP II - pracownikami Wydziału Obsługi Projektów EFS, zaangażowanymi w proces wdrażania wsparcia w ramach Poddziałania 8.1.1. PO KL, (n=2), ankietę internetową CAWI z członkami Komisji Oceny Projektów (KOP) zaangażowanymi w proces oceny wniosków w Poddziałaniu 8.1.1., (n=83, response rate = 50,3%), studium przypadku projektu- opracowano 9 studiów przypadku, służących opisowi dobrych praktyk, meta-analizę wyników badań ewaluacyjnych- analiza wyników dostępnych raportów dotyczących realizacji projektów szkoleniowych dla pracowników przedsiębiorstw w innych województwach w Polsce. Potrzeby śląskich firm i ich pracowników w zakresie usług szkoleniowo-doradczych 1. Blisko jedną trzecią spośród śląskich firm stanowią przedsiębiorstwa związane z handlem. Ważnymi kategoriami są również: budownictwo, przetwórstwo przemysłowe oraz działalność profesjonalna, naukowa i techniczna. 2. Największa część spośród wszystkich śląskich przedsiębiorstw zlokalizowana jest w podregionie katowickim. Ze względu na klasę wielkości zdecydowanie przeważają przedsiębiorstwa mikro zatrudniające do 9 pracowników. 3. Analiza zapotrzebowania na usługi szkoleniowe pozwoliła na nakreślenie cech przedsiębiorstw, które wykazują większe zainteresowanie tego typu projektami. Najczęściej zgłaszają je przedsiębiorstwa, których pracownicy uczestniczyli już w 6

szkoleniach w ramach Poddziałania 8.1.1. PO KL. Biorąc z kolei pod uwagę klasę wielkości największa aktywnością w tym zakresie charakteryzują się przedsiębiorstwa średnie. Natomiast pod względem skali prowadzonej działalności- firmy prowadzące działalność na skalę międzynarodową. Nie bez znaczenia jest również poziom przychodów- podmioty o większych przychodach częściej chcą wysyłać swoich pracowników na zajęcia dokształcające. Biorąc pod uwagę położenie geograficzne, udział przedsiębiorstw, które chcą wysyłać pracowników na szkolenia, jest zdecydowanie największy wśród podmiotów podregionu Częstochowskiego. 4. Zdecydowany zamiar skierowania kadry kierowniczej na szkolenia występuje najczęściej w branży przemysłowej, a zważając na klasę wielkości- w przedsiębiorstwach dużych, natomiast zdecydowana niechęć do tego rodzaju działań jest najczęstsza w branży związanej z handlem i w małych firmach. 5. Biorąc pod uwagę zrealizowane szkolenia, najczęściej występującym tematem przedsięwzięć skierowanych do kadry kierowniczej było zarządzanie. 6. Zauważyć należy istotne zróżnicowanie w obrębie wybieranej tematyki szkoleń w zależności od branży w jakiej funkcjonuje przedsiębiorstwo. W firmach z branży budowlanej największą popularnością cieszyły się szkolenia z obsługi maszyn i urządzeń oraz szkolenia zawodowe. Wśród firm z branży przemysłowej kursy zawodowe i umiejętności miękkie. Wśród firm związanych z handlem- marketing, sprzedaż, obsługa klienta. Natomiast w przedsiębiorstwach usługowych- zarządzanie, kursy zawodowe i umiejętności miękkie. 7. Do najpopularniejszych tematów planowanych w przyszłości szkoleń biorąc pod uwagę wszystkich odbiorców należą te z zakresu zarządzania, i szkolenia zawodowe. Profil działalności przedsiębiorstw będących beneficjentami projektów realizowanych w ramach Poddziałania 8.1.1 PO KL Wśród podmiotów, będących beneficjentami projektów realizowanych w ramach Poddziałania 8.1.1. PO KL objętych niniejszą ewaluacją: Znacząca większość beneficjentów projektów Poddziałania 8.1.1 PO KL posiada swoją siedzibę na terenie woj. Śląskiego, z czego ponad jedna trzecia w podregionie katowickim. Wśród beneficjentów działających jako przedsiębiorstwa największa część należy do mikroprzedsiębiorstw, niewiele mniejszy udział posiadają przedsiębiorstwa małe, a w trzeciej kolejności przedsiębiorstwa duże. Znacznie rzadziej od wyżej wymienionych występują przedsiębiorstwa średnie. Wśród przedsiębiorstw objętych w sposób pośredni,) wsparciem w ramach projektów Poddziałania 8.1.1 PO KL, czyli firm, których pracownicy/kadra zarządzająca uczestniczyli w szkoleniach: Największą część stanowią firmy przypisane do sekcji C. Przetwórstwo przemysłowe (z dominującym udziałem produkcji metalowych wyrobów gotowych), oraz do sekcji G. Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów. Z firm zajmujących się w swojej działalności przetwórstwem przemysłowym pochodziła również większość uczestników projektów. Wśród podmiotów objętych wsparciem najliczniejsza grupę stanowiły przedsiębiorstwa średnie oraz małe. Zaskakująco niewielki (w odniesieniu do struktury całej populacji) był natomiast udział sektora mikroprzedsiębiorstw. Przedsiębiorstwa, których kadra brała udział w projektach w ramach Poddziałania 8.1.1 PO KL są podmiotami o relatywnie dużym doświadczeniu w prowadzeniu działalności gospodarczej. Ponad połowa badanych podmiotów prowadziła działalność od co najmniej 18 lat. Jeśli chodzi o zasięg działalności największą część stanowią podmioty prowadzące działalność międzynarodową. Zbliżony, lecz nieco mniejszy udział posiadały przedsiębiorstwa prowadzące działalność w skali ogólnopolskiej. Najrzadziej objęte wsparciem były podmioty prowadzące działalność lokalną. Tematyka realizowanych szkoleń 1. Najpopularniejszą wśród projektodawców kategorią są szkolenia zawodowe.. Drugą pozycję w rankingu, pod względem popularności wśród projektodawców Poddziałania 8.1.1 PO KL zajmują szkolenia językowe. Na trzeciej pozycji uplasowały się szkolenia z zakresu technologii informacyjnych i komunikacyjnych (ICT). 2. Ocena adekwatności realizowanych szkoleń jest stosunkowo wysoka i w skali od 1 do 5 oscyluje wokół wartości 4. Najwyższy stopień adekwatności cechuje szkolenia dotyczące technologii informacyjnych i komunikacyjnych. Najniższy natomiast dotyczy szkoleń poświęconych takim zagadnieniom jak: organizacja pracy oraz identyfikacja potrzeb w zakresie kwalifikacji pracowników. 3. Czynnikiem najczęściej warunkującym wybór danego zakresu tematycznego szkolenia jest formuła szkolenia (otwarte/zamknięte) oraz dziedzina / branża działalności realizatora projektu bardzo często podejmuje się on realizacji szkoleń w branży, która jest mu znana z autopsji i w której ma doświadczenie. 7

Charakterystyka uczestników szkoleń w kontekście profilu działalności przedsiębiorstwa oraz tematu szkolenia 4. Wśród uczestników projektów realizowanych w ramach Poddziałania 8.1.1 PO KL w województwie śląskim kobiety przeważały liczebnie nad mężczyznami, jednak była to tylko kilkuprocentowa dysproporcja. 5. Biorąc natomiast pod uwagę specyfikę grupy odbiorców, wśród uczestników indywidualnych (uczestnikow projektów dla osób indywidualnych) wyraźnie przeważały kobiety, jednak wśród uczestników projektów instytucjonalnych (projektów dla przedsiębiorstw) mamy do czynienia ze znacząca przewagą liczebną mężczyzn. 6. Ponad dwie trzecie beneficjentów to osoby będące w przedziale wiekowym 20-40 lat, pochodzące w ogromnej większości z terenów miejskich. Prawie polowa z nich posiada wyższe wykształcenie natomiast osoby z wykształceniem niższym niż ponadgimnazjalne prawie nie występują. Biorąc pod uwagę miejsce zatrudnienia uczestników szkoleń najczęściej wpisywali się oni w kategorię inne - są to osoby między innymi samozatrudnione, zatrudnione w administracji państwowej, pracujące w gospodarstwie rolnym. Drugą najliczniejsza kategorię stanowią pracownicy dużych przedsiębiorstw. Najmniej liczną grupą były osoby zatrudnione w mikroprzedsiębiorstwach. 7. Zdecydowanie najczęściej oferowaną formą wsparcia w ramach projektów były szkolenia, warsztaty i kursy, bardzo małą część stanowiło doradztwo i inne formy. 8. Trzy główne rodzaje szkoleń, w których uczestniczyły osoby biorące udział w badaniu to: szkolenia zawodowe (brała w nich udział ponad połowa respondentów), szkolenia językowe oraz dotyczące technologii informacyjnych i komunikacyjnych. 9. Jeżeli chodzi o motywy udziału w projekcie, zarówno w przypadku uczestników projektów szkoleniowych skierowanych osób indywidualnych, jak i uczestników projektów dla przedsiębiorstw, najczęściej były one autoteliczne, związane z samorozwojem i zdobyciem pozazawodowych umiejętności. Powód udziału w szkoleniu wynikający ze skierowania przez pracodawcę wskazywany był dziesięciokrotnie rzadziej. Płeć i typ obszaru zamieszkania nie były kategoriami istotnie różnicującymi odpowiedzi. 10. Wśród uczestników ewaluowanych projektów przygniatającą większość stanowią osoby będące pracownikami przedsiębiorstwa. Tylko 2% uczestników to osoby mające status przedsiębiorcy. 11. Ponad jedna trzecia wszystkich uczestników należy do kategorii zawodowej specjalistów. Drugą pod względem liczebności kategorię stanowią pracownicy biurowi. Na podobnym poziomie reprezentowani byli pracownicy z kategoriitechnicy i inny średni personel; parlamentarzyści, wyżsi urzędnicy i kierownicy; pracownicy usług osobistych, sprzedaży; operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń. Pracownicy o stosunkowo niskich kwalifikacjach brali udział w szkoleniach dużo rzadziej 12. Biorąc pod uwagę branżowy charakter szkoleń, to dotyczyły one w największym stopniu sekcji Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna (prawie jedna trzecia). Dwie kolejne najliczniej reprezentowane sekcje PKD 2007 to: H Transport i gospodarka magazynowa oraz J Informacja i komunikacja. Szkolenia dotyczące pozostałych branż obecne były w znacznie mniejszym stopniu. 13. Jeżeli chodzi o zjawisko creamingu w ujęciu tradycyjnym, podczas realizacji projektów z Poddziałania 8.1.1. PO KL w pewnym stopniu było ono nieuniknione (wsparcie odgórnie adresowane jest do osób pracujących, a nie bezrobotnych). Potencjalnie zjawisko creamingu może występować również w kontekście cechy jaką jest poziom wykształcenia (relatywnie duży udział osób ze stosunkowo wysokim poziomem wykształcenia). W przypadku pozostałych cech trudno mówić o zauważalnych przejawach zjawiska creamingu. Biorąc od uwagę natomiast zjawisko creamingu w ujęciu zbieżnym z efektem zdarzenia niezależnego, który został szczegółowo omówiony w ramach podrozdziału Efektywność wsparcia udzielonego przedsiębiorstwom i ich pracownikom w województwie śląskim w ramach Poddziałania 8.1.1 PO KL, występuje ono w ewaluowanym Poddziałaniu relatywnie rzadko. Znaczna część uczestników szkoleń jest bowiem przekonanych, że bez dofinansowania ze środków UE nie skorzystaliby oni z oferowanych szkoleń. Ocena wsparcia skierowanego do przedsiębiorstw i ich pracowników w zakresie usług szkoleniowo-doradczych w ramach Poddziałania 8.1.1 PO KL 1. W ramach analizy kryteriów wyboru projektów przeprowadzono badanie wśród członków Komisji Oceny Projektów. 2. Najwyżej ocenione zostały kryteria dostępu związane z zapewnieniem regionalnego charakteru projektu, ograniczeniem liczby składanych przez wnioskodawcę wniosków o dofinansowanie oraz przeprowadzeniem analizy potrzeb szkoleniowych. Z kolei z najmniejszą użytecznością mamy do czynienia w przypadku kryteriów dostępu odnoszących się do bardzo wąskiego kierunkowania zakresu tematycznego wsparcia. 3. Jeśli chodzi ocenę użyteczności kryteriów strategicznych, to członkowie KOP najwyżej ocenili kryteria dotyczące: dostosowania projektu do potrzeb konkretnego przedsiębiorstwa oraz projektu realizacji szkoleń i/lub kursów zawodowych prowadzących do zdobycia kwalifikacji uznawanych w krajowym systemie prawnym potwierdzonych stosowanymi dokumentami. Z kolei z najniższym poziomem użyteczności identyfikowanym przez członków KOP mamy do czynienia w przypadku kryteriów strategicznych dotyczących: stosowania określonych modeli szkoleniowych 8

(intermentoringu, bilansowania kompetencji, wypracowanych i walidowanych w ramach Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL) oraz zapewnienia komplementarności z inwestycjami zrealizowanymi, bądź realizowanymi ze źródeł wspólnotowych innych niż Europejski Fundusz Społeczny. 4. Ocena dotychczasowych zmian w okresie 2007-2011 dotyczących obowiązujących kryteriów dostępu i strategicznych jest pozytywna w odniesieniu do obu rodzajów kryteriów ponad połowa członków KOP biorących udział w badaniu wskazała na raczej pozytywny charakter i kierunek zmian w systemie kryteriów dokonywanych w dotychczasowym okresie wdrażania komponentu regionalnego PO KL w woj. śląskim. 5. Członkowie KOP w większości nie dostrzegają potrzeby poszerzania katalogu kryteriów szczegółowych Ocena skuteczności realizowanych projektów 1. Jeśli chodzi o postęp finansowy Poddziałania 8.1.1 PO KL, to w analizowanym okresie czasu, do połowy 2012 roku zakontraktowano 302 923 tys. PLN, co stanowi 71,43% w stosunku do założonej alokacji. Na dzień 30.06.2012 podpisano 415 umów o dofinansowanie. Omawiane Poddziałanie cieszyło się największym zainteresowaniem ze wszystkich instrumentów wsparcia, o czym świadczy także liczba wniosków złożonych w dwóch konkursach w 2012 roku (łącznie 468 wniosków 1 ). 2. Analiza efektów osiągniętych w Poddziałaniu 8.1.1 PO KL na podstawie już zrealizowanych projektów wykazała, iż mamy do czynienia ze znacznym przekroczeniem większości zakładanych przez beneficjentów wartości docelowych głównych wskaźników mierzących poziom postępu rzeczowego. Zagrożonym wskaźnikiem może być "Liczba przedsiębiorstw, których pracownicy zakończyli udział w szkoleniach w ramach projektu", który do tej pory pozostaje na poziomie zaledwie 15,82% realizacji założonej wartości docelowej. 3. Wśród beneficjentów Poddziałania 8.1.1 PO KL występuje pewna generalna trudność z trafnym oszacowaniem wartości docelowej wskaźników. Informacje zawarte w przekazanej dokumentacji pozwoliły na identyfikowanie zmian we wspomnianej wartości liczbowej w przypadku 59 projektów. Efektywność wsparcia udzielonego przedsiębiorstwom i ich pracownikom w województwie śląskim w ramach Poddziałania 8.1.1 PO KL 1. Wśród najczęściej wskazywanych umiejętności i kwalifikacji nabywanych przez uczestników szkoleń można wyróżnić dwie główne kategorie: umiejętności miękkie oraz kwalifikacje zawodowe. Tworzą one swoisty typowy profil kompetencyjny projektów szkoleniowych z Poddziałania 8.1.1 PO KL. 2. Ponad połowa przedstawicieli firm jest przekonana o tym, iż wiedza i umiejętności pracowników nabyte dzięki ich udziałowi w szkoleniu są wykorzystywane w dużym lub bardzo dużym stopniu. Z kolei respondenci, którzy wskazali, iż kompetencje te nie są w ogóle wykorzystywane należeli do rzadkości. 3. Wśród uczestników szkoleń dominuje przekonanie, że bez dofinansowania ze środków UE nie skorzystaliby oni z oferowanych szkoleń. Wynik ten wskazuje również na skalę występowania zjawiska creamingu, które w ewaluowanym Poddziałaniu jest niewielka. Również dla przedsiębiorców kwestia dofinansowania szkoleń ma bardzo istotne znaczenie. Gdyby szkolenia nie były dofinansowane ze środków UE, to ponad jedna trzecia firm nie wysłałaby swoich pracowników na takie szkolenie, a największy odsetek zrobiłby to, ale tylko przy obniżonej cenie. 4. Jeżeli chodzi o plany szkoleniowe osób korzystających ze wsparcia w ramach Poddziałania 8.1.1. PO KL to dominuje zapotrzebowanie na wsparcie w zakresie kursów zawodowych oraz kursów językowych. W przypadku szkoleń podnoszących kwalifikacje wyraźnie największe znaczenie ma sekcja Q Opieka zdrowotna i opieka społeczna. 5. Meta-analiza wyników innych badań ewaluacyjnych dotyczących szkoleń dla pracowników przedsiębiorstw wykazała iż projektom i przedsiębiorstwom brakuje rzetelnej diagnozy luki kompetencyjnej oraz w konsekwencji trafnej identyfikacji potrzeb szkoleniowych wśród pracowników. Jednocześnie firmy dostrzegają silną potrzebę podnoszenia kwalifikacji swoich kadr, upatrując w tym szansę na rozwój przedsiębiorstwa oraz zwiększenie jego przewagi konkurencyjnej. Zdaniem znaczącej większości uczestników szkoleń udział w projektach zaowocował podniesieniem poziomu wiedzy i umiejętności, jednakże tylko w niewielkim stopniu przełożył się na zwiększenie ich dochodów bądź też awansowanie w strukturze przedsiębiorstwa. Ocena jakości szkoleń i doradztwa organizowanych w ramach projektów Poddziałania 8.1.1 PO KL 1. Najczęściej wykorzystywanym źródłem informacji na temat możliwości uczestnictwa w szkoleniach są elektroniczne kanały informacyjne. Blisko jedna trzecia uczestników szkoleń oraz ich pracodawców korzysta w tym celu z Internetu. Dla pracodawców bardzo istotnym sposobem pozyskiwania informacji są także newslettery / mailing, natomiast w przypadku uczestników duże znaczenie mają także kanały nieformalne: rodzina/znajomi. 1 Wszystkie dane za Sprawozdaniem za I półrocze 2012 roku 9

2. Jeżeli chodzi o ocenę realizowanych szkoleń, należy stwierdzić, że praktycznie wszystkie rodzaje szkoleń wyróżnione ze względu na tematykę spotkały się z bardzo wysokimi ocenami, zarówno jeśli chodzi o organizację szkoleń, jak i sposób ich prowadzenia przez trenera. 3. W opinii uczestników szkoleń najbardziej przydatnym obszarem są kursy zawodowe. Istotna część respondentów zwracała również uwagę na zapotrzebowanie na szkolenia z zakresu finansów i księgowości, a co dziesiąta osoba (10,3%) na szkolenia z zakresu zarządzania. 4. Jeśli chodzi o przydatność szkoleń, to ich miarą jest stopień wykorzystywania nabytych dzięki nim kwalifikacji. W bardzo dużym lub dużym stopniu łącznie wykorzystuje nabyte umiejętności 40,1%. Dominującą kategorią są jednak osoby, które nabyte kompetencje wykorzystują w stopniu przeciętnym. Blisko co dziesiąty respondent wskazał także na wariant odpowiedzi wcale nie wykorzystuję. Analiza podejścia do rozwoju zasobów ludzkich w śląskich przedsiębiorstwach 1. Jeżeli chodzi o podejmowane przez śląskich przedsiębiorców działania mające na celu podwyższenie kwalifikacji pracowników to dominują tu zewnętrzne szkolenia finansowane przez firmę. W drugiej kolejności są to działania szkoleniowe mające charakter wewnętrzny. Jeśli natomiast chodzi o szkolenia współfinansowane ze środków UE to wśród firm, których pracownicy nie korzystali ze wsparcia w ramach Poddziałania 8.1.1 PO KL, zainteresowanie jest niewielkie, szczególnie wśród najmniejszych podmiotów. 2. W przypadku podmiotów, które nie podejmują działań w kierunku zwiększenia kwalifikacji pracowników to najczęściej sygnalizowaną przyczyną jest brak potrzeb. Czynnik finansowy również jest wskazywany, ale stanowi on wyraźnie większy problem dla firm niekorzystających ze wsparcia w ramach Poddziałania 8.1.1 PO KL. Innymi słowy, można w tym przypadku mówić o znalezieniu użytecznego rozwiązania problemu ograniczonych środków finansowych przeznaczanych na szkolenia. 3. Jeżeli chodzi o ocenę kwalifikacji kadr przedsiębiorstw, jako w pełni wystarczające były one oceniane najczęściej przez średnie firmy (75%). Generalnie jednak w większości kategorii przeważa przekonanie o wystarczającym zakresie kwalifikacji pracowników. Wyjątek stanowią przedsiębiorstwa, których pracownicy uczestniczyli w szkoleniach w ramach Poddziałania 8.1.1 PO KL, tutaj bowiem dominują firmy, w których występuje przekonanie, iż kwalifikacje pracowników wymagają uzupełnienia w niektórych obszarach lub w odniesieniu do niektórych osób. 10

Wprowadzenie Niniejszy raport został przygotowany przez Pracownię Badań i Doradztwa Re-Source Korczyński Sarapata sp. j. w ramach prowadzonego na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego badania ewaluacyjnego pn. Ocena efektywności i skuteczności wsparcia udzielanego przedsiębiorstwom i ich pracownikom w ramach Poddziałania 8.1.1 Wspieranie rozwoju kwalifikacji zawodowych i doradztwo dla przedsiębiorstw PO KL w województwie śląskim. Głównym celem badania była ocena skuteczności i efektywności wsparcia udzielanego przedsiębiorstwom i ich pracownikom w ramach Poddziałania 8.1.1 Wspieranie rozwoju kwalifikacji zawodowych i doradztwo dla przedsiębiorstw PO KL w województwie śląskim. Zakres czasowy badania obejmował okres od 2007 roku do 2012 roku. Badanie było realizowane w okresie sierpień - listopad 2012 roku. Problematyka ewaluacja dotyczyła następujących obszarów badawczych: 1. Diagnoza potrzeb śląskich przedsiębiorców i ich pracowników w zakresie usług szkoleniowo doradczych 2. Profil działalności przedsiębiorstw będących beneficjentem projektów realizowanych w ramach Poddziałania 8.1.1 Wspieranie rozwoju kwalifikacji zawodowych i doradztwo dla przedsiębiorstw 3. Tematyka realizowanych szkoleń 4. Charakterystyka uczestników szkoleń 5. Zapisy dokumentów programowych/ ocena wsparcia skierowanego do przedsiębiorstw i ich pracowników w zakresie usług szkoleniowo doradczych w ramach Poddziałania 8.1.1 Wspieranie rozwoju kwalifikacji zawodowych i doradztwo dla przedsiębiorstw 6. Ocena skuteczności realizowanych projektów 7. Efektywność wsparcia udzielonego przedsiębiorstwom i ich pracownikom w województwie śląskim w ramach Poddziałania 8.1.1 Wspieranie rozwoju kwalifikacji zawodowych i doradztwo dla przedsiębiorstw 8. Ocena jakości szkoleń i doradztwa organizowanych w ramach projektów Poddziałania 8.1.1 PO KL 9. Analiza podejścia do rozwoju zasobów ludzkich w śląskich przedsiębiorstwach Raport zawiera wyniki całości analiz przeprowadzonych w ramach przedmiotowego badania, wraz z katalogiem rekomendacji przedstawionym w tabeli wniosków i rekomendacji. Dokładna struktura raportu jest następująca. Raport otwiera streszczenie, które zawiera najważniejsze wyniki i wnioski z badania.. W kolejnym rozdziale przedstawiono metodologię badania oraz scharakteryzowano przebieg badania. Zasadniczą częścią raportu jest rozdział analityczny obejmujący prezentację całości wyników badania wraz z ich pogłębioną analizą. Elementem wieńczącym analityczną część raportu jest tabela wniosków i rekomendacji. Raport zamykają spisy: wykresów, tabel oraz rysunków. Do raportu załączono także aneks przedstawiający wybrane tabele wynikowe, które ze względu na swoją objętość nie zostały umieszczone w zasadniczej części raportu. 11

Metodologia badania W ramach przeprowadzonego badania zastosowane zostały następujące techniki badawcze: Desk Research Analiza danych zastanych w zakresie (a) raporty, badania, literatura, dane statystyczne Analizie poddano dokumenty programowe POKL oraz analizy, badania, ekspertyzy i publikacje naukowe: Śląskie Obserwatorium Rynku Pracy: Analiza sytuacji na śląskim rynku pracy w okresie czerwiec 2008 - czerwiec 2011", PSDB Sp, z o.o. Rynek pracy województwa śląskiego - identyfikacja obszarów problemowych, ocena funkcjonującego modelu edukacyjnego oraz roli lokalnych liderów gospodarczych w kreowaniu nowych możliwości rynku pracy", Analiza i identyfikacja potrzeb szkoleniowych pracowników zatrudnionych w sektorze MMŚP (w kontekście wdrażania działania 8.1)", OECD Rozwój umiejętności szkolenia w MŚP, 2010, OECD Zatrudnienie i rozwój lokalny w kontekście zmian klimatycznych, wrzesień 2011, Diagnoza ewolucji barier rozwoju sektora MSP w województwie śląskim, IBC Group Central Europe Holding SA, 2009, Wybrane wskaźniki przedsiębiorczości, GUS, 2011, Wzorce zrównoważonej produkcji (WZP) w działalności przedsiębiorstw -propozycja rozwiązań systemowych wspierających wdrażanie WZP w MSP", PARP 2011, II szansa dla przedsiębiorców, PARP, 2011, Raport o stanie sektora małych średnich przedsiębiorstw w Polsce, PARP 2011, Przedsiębiorczość kobiet w Polsce, PARP 2011, P. Bramley, Ocena efektywności szkoleń, Warszawa: Wolters Kluwer Polska OFICYNA 2011 Sposoby budowania przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstwa, Z. Waśkowski (red.), Gniezno: Gnieźnieńska Wyższa Szkoła Humanistyczno-Menedżerska "Milenium" 2009 B. Plawgo, J. Kornecki, Wykształcenie pracowników a pozycja konkurencyjna przedsiębiorstw, Warszawa: PARP 2010 B. Worek i in., Kto nas kształci po zakończeniu szkoły?, Warszawa: PARP 2011 R. Muster, Potencjał rozwojowy przedsiębiorstw z obszaru Górnośląskiego Związku Metropolitalnego w świetle analiz empirycznych, Tychy: Wyższa Szkoła Zarządzania i Nauk Społecznych im. ks. Emila Szramka w Tychach 2011 M. Juchnowicz i in., Kierunki wspierania przedsiębiorstw w zakresie szkoleń zawodowych, Warszawa: Fundacja Rozwoju Kapitału Ludzkiego 2004. Wykonawca uwzględnił także dane statystyczne GUS dotyczące sektora przedsiębiorstw województwa śląskiego. Analiza danych zastanych w zakresie (b) analiza projektów W ramach tej techniki badawczej zastosowany został dobór zupełny - przeanalizowane zostały wszystkie projekty, w przypadku których podpisane zostały umowy o dofinansowanie, w tym projekty zakończone. Analiza została przeprowadzona w oparciu o dane z KSI SIMIK 2007-2013 (w zakresie wniosków o dofinansowanie oraz wniosków o płatność) oraz wniosków o dofinansowanie przekazanych przez Wojewódzki Urząd Pracy w Katowicach pełniący funkcję IP2. Analizie zostały poddane także dane PEFS dotyczące uczestników projektów realizowanych w ramach Poddziałania 8.1.1 PO KL przekazane przez WUP w Katowicach. Wywiad telefoniczny wspomagany komputerowo (CATI) Technika wywiadu telefonicznego wspomaganego komputerowo (CATI) została wykorzystana do przeprowadzenia wywiadów z uczestnikami szkoleń w ramach projektów realizowanych w ramach Poddziałania 8.1.1 PO KL oraz przedsiębiorcami. Próba badawcza składała się z uczestników szkoleń i doradztwa prowadzonych w ramach Poddziałania 8.1.1 w okresie od 2007 roku. Zrealizowana wielkość losowej próby badawczej wyniosła n=404. 12

W ramach badania CATI przedsiębiorców przeprowadzonych zostało 400 wywiadów w podziale na dwie kategorie uczestników: Przedsiębiorstwa, których pracownicy brali udział w szkoleniach organizowanych w ramach Poddziałania 8.1.1 PO KL (200 wywiadów); Przedsiębiorstwa, których pracownicy nie brali udziału w szkoleniach organizowanych w ramach Poddziałania 8.1.1 PO KL (200 wywiadów) W odniesieniu do obu kategorii zastosowany został dobór losowy. W przypadku pierwszej kategorii przyjmie miał on formę doboru prostego, natomiast w drugiej kategorii będzie miał on charakter warstwowy nieproporcjonalny. W przypadku doboru przedsiębiorców, których pracownicy/właściciele nie brali udziału w szkoleniach finansowanych ze środków Poddziałania 8.1.1 PO KL warstwy tworzone były wg klas wielkości (mikro n=140, małe, n=40 i średnie, n=20 przedsiębiorstwa) oraz przynależności do sektora gospodarki (rolnictwo, przemysł, usługi) W związku z tym, iż wsparcie oferowane w ramach PO KL dotyczy obecnie sektora MSP (w ramach wcześniejszych konkursów wsparciem były także obejmowane duże firmy), Wykonawca wykluczył z badania duże przedsiębiorstwa, a udział mikro przedsiębiorstw został zaniżony względem pozostałych klas wielkości (ze względu na ich znaczącą dominację w populacji) celem umożliwienia porównań między przedsiębiorstwami różnej wielkości. W związku z tym, że celem badania było uzyskanie opinii przedsiębiorców będących pracodawcami, z badania zostali ponadto wyłączone osoby samozatrudnione, niezatrudniające żadnego pracownika. W ramach statycznej analizy wyników ogółem dla wszystkich przedsiębiorstw, których pracownicy/właściciele nie brali udziału w szkoleniach finansowanych ze środków Poddziałania 8.1.1 PO KL zastosowano procedurę ważenia. W przypadku prezentowania wyników w podziale na kategorie wielkości dane były prezentowane bez ważenia. Wywiad Pogłębiony W ramach komponentu jakościowego badania zastosowana została technika wywiadów pogłębionych. Z jej zastosowaniem prowadzone były wywiady z: realizatorami projektów w ramach Poddziałania 8.1.1 PO KL, uczestnikami projektów w ramach Poddziałania 81.1 PO KL, przedstawicielami IP II. W ramach wywiadów pogłębionych z realizatorami projektów zastosowany został dobór celowy. Podmioty realizujące projekty dobrane zostały w taki sposób, aby uwzględnić tzw. reprezentatywność typologiczną tj. w badaniu wzięły udział podmioty różnego typu ze względu na: Rodzaj prowadzonej działalności: firma szkoleniowa / firma prowadząca działalność pozaszkoleniową; Wielkość projektu: projekty mniejszej wielkości / projekty większej wielkości (podział na projekty większe i mniejsze został przeprowadzony w oparciu o średnią arytmetyczną z wielkości wszystkich projektów mierzonych wartością projektu. Podmioty badane zostały dobrane tak, by każdy z nich reprezentował jedną z możliwych kombinacji ww. cech tj. projekt realizowany przez firmę szkoleniową o wielkości mniejszej niż przeciętny projekt realizowany w ramach Poddziałania 8.1.1; projekt realizowany przez firmę szkoleniową o wielkości większej niż przeciętny projekt realizowany w ramach Poddziałania 8.1.1; projekt realizowany przez firmę prowadzącą działalność pozaszkoleniową o wielkości mniejszej niż przeciętny projekt realizowany w ramach Poddziałania 8.1.1; projekt realizowany przez firmę prowadzącą działalność pozaszkoleniową o wielkości większej niż przeciętny projekt realizowany w ramach Poddziałania 8.1.1; W ramach badania przeprowadzone zostało 6 pogłębionych wywiadów z realizatorami projektów. W ramach wywiadów pogłębionych z uczestnikami projektów zastosowany został dobór celowy -uczestnicy projektów byli dobierani w taki sposób, aby uwzględnić tzw. reprezentatywność typologiczną ze względu na takie cechy społecznodemograficzne jak: Wiek osoby młode oraz osoby starsze (podział na dwie kategorie wiekowe przeprowadzono w oparciu o średnią arytmetyczną z wieku w momencie przystąpienia do projektu wszystkich uczestników) Zawód osoby należące do różnorodnych, szeroko występujących w populacji 10 grup zawodowych: Parlamentarzyści, wyżsi urzędnicy i kierownicy Specjaliści Technicy i inny średni personel Pracownicy biurowi Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 13

Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń Pracownicy przy pracach prostych Siły zbrojne Wykształcenie osoby o niższym poziomie wykształcenia (np. wykształcenie ponadgimnazjalne) oraz osoby o wyższym poziomie wykształcenia (np. wykształcenie wyższe) Rodzaj szkolenia osoby korzystające z różnorodnych typów szkoleń: zarządzanie identyfikacja potrzeb w zakresie kwalifikacji pracowników organizacja pracy elastyczne formy pracy technologie produkcyjne przyjaznych środowisku technologie informacyjne i komunikacyjne szkolenie językowe szkolenie zawodowe Kwalifikowanie się projektu jako dobra praktyka wybrano 9 uczestników projektów dobranych do opisu jako dobra praktyka Przeprowadzono 20 pogłębionych wywiadów z uczestnikami projektów. W przypadku IDI z przedstawicielami IP II, wielkość próby badawczej wyniosła 2 osoby. Próbę badawczą stanowili pracownicy WUP zaangażowani w proces wdrażania wsparcia w ramach Poddziałania 8.1.1. Ankieta internetowa (CAWI) W celu pozyskania informacji od członków Komisji Oceny Projektów zastosowana została technika ankiety internetowej (CAWI). Wykonawca przeprowadził dobór zupełny do udziału w badaniu zostali zaproszeni wszyscy członkowie KOP zaangażowani w proces oceny wniosków w Poddziałaniu 8.1.1 wskazani przez IPII. Zebrano 83 prawidłowo wypełnione ankiety. Poziom realizacji próby tzw. response rate wyniósł 50,6%. Studium przypadku projektu W celu opracowania studiów przypadków wykorzystane zostały dane z badania ilościowego (CATI z uczestnikami szkoleń, N=9 oraz CATI z przedsiębiorcami, N=9), wywiady pogłębione z realizatorami projektów, n=9 oraz uczestnikami projektów, N=9 oraz analiza desk research dokumentacji projektowej, i analiza web research stron internetowych). Zostało przygotowanych 9 studiów przypadku. Meta-analiza wyników badań ewaluacyjnych W ramach niniejszej techniki przeprowadzona została analiza dostępnych wyników badań dotyczących realizacji projektów szkoleniowych wdrażanych w ramach Poddziałania 8.1.1 w innych województwach w Polsce tj.: Badanie jakości i wpływu projektów zrealizowanych w ramach Poddziałania 8.1.1 na podniesienie i zmianę kwalifikacji oraz umiejętności kadr zarządzających i pracowników przedsiębiorstw województwa pomorskiego. Analiza projektów szkoleniowych realizowanych w ramach komponentu regionalnego PO KL w województwie podkarpackim Bariery i problemy w realizacji projektów finansowanych z Europejskiego Funduszu Społecznego w województwie opolskim Ocena wpływu realizowanych form wsparcia na sytuację uczestników projektów w okresie: 3 6 12 miesięcy po zakończeniu korzystania ze wsparcia w ramach Priorytetów: VI IX Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki w województwie małopolskim Ocena zależności pomiędzy doborem form wsparcia a profilem uczestników, w kontekście potrzeb lokalnego regionalnego rynku pracy, na przykładzie projektów konkursowych realizowanych w ramach Poddziałań 6.1.1 i 8.1.1 PO KL na Dolnym Śląsku Ocena skuteczności i efektywności instytucji uczestniczących we wdrażaniu Priorytetów VIII i IX, w tym procesu komunikacji wewnętrznej Ponadregionalna Sieć współpracy w obszarze adaptacyjności pracowników i przedsiębiorstw Postęp we wdrażaniu Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki województwie zachodniopomorskim 14

Wyniki badania W niniejszym rozdziale przedstawione zostały całościowe wyniki przeprowadzonego badania wraz z rekomendacjami pobadawczymi. Struktura poniższej części odzwierciedla podział na wyodrębnione obszary badawcze określające problematykę ewaluacji. DIAGNOZA POTRZEB ŚLĄSKICH FIRM I ICH PRACOWNIKÓW W ZAKRESIE USŁUG SZKOLENIOWO-DORADCZYCH W ramach niniejszego podrozdziału przedstawiono wyniki analizy danych statystycznych w zakresie przedsiębiorstw prowadzących działalność na terenie województwa śląskiego. Dane te odnoszą się do: profilu branżowego śląskich przedsiębiorstw (także w kontekście kierunków rozwoju technologicznego wskazanych w Programie Rozwoju Technologii Województwa Śląskiego na lata 2010-2020), obszaru prowadzonej działalności (z uwzględnieniem podziału województwa na powiaty oraz subregiony) oraz wielkości przedsiębiorstwa mierzonej liczbą pracowników. Zidentyfikowana została także skala zapotrzebowania na usługi szkoleniowe wśród śląskich przedsiębiorstw i ich pracowników (z uwzględnieniem zróżnicowań związanych z profilem działalności firm). Profil przedsiębiorstw prowadzących działalność na terenie województwa śląskiego Poniżej przedstawiono dane dotyczące przedsiębiorstw prowadzących działalność na terenie województwa śląskiego z uwzględnieniem analiz przeprowadzonych w oparciu o wybrane dane z zasobów Banku Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego oraz treści zawartych w Programie Rozwoju Technologii Województwa Śląskiego na lata 2010-2020. Poniższy wykres przedstawia zróżnicowanie ogółu śląskich przedsiębiorstw ze względu na profil prowadzonej działalności według PKD. Wykres 1. Profil działalności śląskich przedsiębiorstw (wg głównego PKD) A. rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo B. górnictwo i wydobywanie C. przetwórstwo przemysłowe D. wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz E. dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami, F. budownictwo G. handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów H. transport i gospodarka magazynowa I. działalność związana z zakwaterowaniem i usługami J. informacja i komunikacja K. działalność finansowa i ubezpieczeniowa L. działalność związana z obsługą rynku nieruchomości M. działalność profesjonalna, naukowa i techniczna N. działalność w zakresie usług administrowania i O. administracja publiczna i obrona narodowa P. edukacja Q. opieka zdrowotna i pomoc społeczna R. działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją S.+T. pozostała działaln. usługowa, gosp. domowe U. organizacje i zespoły eksterytorialne 1,1% 0,1% 9,4% 0,1% 0,4% 11,5% 6,7% 3,3% 2,4% 3,7% 5,2% 8,1% 2,4% 0,4% 3,0% 4,7% 1,8% 5,8% 0,0% 29,8% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Lokalnych GUS za rok 2011, n= 443420 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 15

Zdecydowanie najliczniejszą kategorią w ramach profilu prowadzonej działalności jest Sekcja G - handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych. Obejmuje ona blisko jedną trzecią wszystkich zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w województwie śląskim. Duże znaczenia mają także: budownictwo (11.5%), przetwórstwo przemysłowe (9,4%) oraz działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (8,1%). Najmniejszą liczebnością charakteryzują się organizacje i zespoły eksterytorialne, górnictwo i wydobywanie, wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, dostawa wody, gospodarowanie ściekami, odpadami oraz administracja publiczna i obrona narodowa. Wymienione kategorie po zagregowaniu stanowią zaledwie 1% ogólnego zestawienia. Na potrzeby badania przeprowadzono także analizę samej sekcji G, jako tej o największym znaczeniu dla struktury działalności przedsiębiorstw śląskich. Najważniejszym w obrębie omawianej sekcji okazał się dział 47 handel detaliczny, z wyłączeniem handlu detalicznego pojazdami samochodowymi. Stanowi on 60,5% spośród wszystkich podmiotów ujętych w sekcji G. Program Rozwoju Technologii Województwa Śląskiego na lata 2010-2020 określa priorytetowe obszary technologiczne regionu. Według rekomendacji Zespołu ds. PRT obszary powinny być stale monitorowane i winny odpowiadać na zapotrzebowanie wynikające z relacji pomiędzy władzami regionu, sektorem B+R oraz sektorem przedsiębiorstw. Poniżej wyodrębnione zostały owe kluczowe obszary wraz ze szczegółowym odniesieniem ich do konkretnych sekcji i działów według klasyfikacji PKD: Technologie medyczne (ochrona zdrowia) Produkcja podstawowych substancji farmaceutycznych oraz leków i pozostałych wyrobów farmaceutycznych Produkcja urządzeń, instrumentów oraz wyrobów medycznych, włączając dentystyczne Badanie naukowe i prace rozwojowe Pozostałe formy edukacji, gdzie indziej niesklasyfikowane Technologie dla energetyki i górnictwa Górnictwo i wydobywanie Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych Badanie naukowe i prace rozwojowe Technologie dla ochrony środowiska Pobór, uzdatnianie, dostarczanie wody Działalność związana ze zbieraniem, przetwarzaniem i unieszkodliwieniem odpadów; odzysk surowców Działalność związana z rekultywacją i pozostała działalność usługowa związana z gospodarką odpadami Roboty budowlane związane ze wznoszeniem budynków Roboty budowlane specjalistyczne Technologie informacyjne i komunikacyjne Telekomunikacja Działalność związana z oprogramowaniem i doradztwem w zakresie informatyki oraz działalność powiązana Działalność usługowa w zakresie informacji Działalność w zakresie architektury i inżynierii; badania i analizy techniczne Pozostała działalność profesjonalna, naukowa i techniczna Produkcja i przetwarzanie materiałów Produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych Produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych Produkcja metali Transport i infrastruktura transportowa Transport lądowy oraz transport rurociągowy Telekomunikacja Działalność usługowa w zakresie informacji Przemysł maszynowy, samochodowy, lotniczy i górniczy Produkcja komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych Produkcja urządzeń elektrycznych Produkcja maszyn i urządzeń, gdzie indziej niesklasyfikowana Produkcja pojazdów samochodowych przyczep i naczep, z wyłączeniem motocykli Produkcja pozostałego sprzętu transportowego Pozostała działalność profesjonalna, naukowa i techniczna Nanotechnologie i nanomateriały Przetwórstwo przemysłowe Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna By stwierdzić, w jakim stopniu reprezentowane są w strukturę gospodarki woj. śląskiego firmy z poszczególnych obszarów technologicznych zidentyfikowano liczbę przedsiębiorstw działających w każdym z ww. obszarów (wg głównego PKD podmiotu). 16

Wykres 2. Struktura priorytetowych obszarów technologicznych w województwie śląskim 90000 80000 77811 Nanotechnologie i nanomateriały 70000 60000 50000 40000 30000 52449 29933 25829 Przemysł maszynowy, samochodowy, lotniczy i górniczy Transport i infrastruktura transportowa Produkcja i przetwarzanie materiałów Technologie informacyjne i telekomunikacyjne Technologie dla ochrony środowiska Technologie medyczne (ochrona zdrowia) 20000 10000 11674 Technologie dla energetyki i górnictwa 4803 3441 1008 0 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Lokalnych GUS za rok 2011 oraz Programu Rozwoju Technologii Województwa Śląskiego na lata 2010-2020, n=206948, klasyfikacja w oparciu o główne PKD podmiotu * z powodu braku danych szczegółowych kategoria C.32.5 została rozszerzona na cały dział 32 w sekcji C - pozostała produkcja wyrobów, natomiast kategoria P85.59.B Pozostałe formy edukacji, gdzie indziej niesklasyfikowane została pominięta Spośród wyodrębnionych priorytetowych obszarów technologicznych w województwie śląskim zdecydowanie najliczniejszą kategorię stanowią Nanotechnologie i nanomateriały, podgrupa ta liczy aż 77811 podmiotów. Drugi w kolejności jest obszar związany z Przemysłem maszynowym, samochodowym, lotniczym i górniczym liczy on 52449 przedsiębiorstw. Do kategorii najmniej licznych należą Technologie dla ochrony środowiska (4803), Technologie medyczne (ochrona zdrowia) (3441) oraz Technologie dla energetyki i górnictwa. Ostatnia wymieniona kategoria liczy tylko 1008 przedsiębiorstw. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na fakt, iż kategoryzacja, którą zastosowano w Programie Rozwoju Technologii (wraz z przypisanymi do poszczególnych obszarów sekcji i działów PKD) prowadzi do powstania mylącego obrazu struktury śląskiej gospodarki. Jak wynika z powyższego zestawienia najliczniej reprezentowany jest obszar Nanotechnologie i nanomateriały, co jednak nie wynika z faktu, iż w woj. śląskim sektor ten jest rozwinięty w sposób ponadprzeciętny, ile raczej z zaklasyfikowania do niego dwóch licznych sekcji PKD: przetwórstwo przemysłowe oraz działalność profesjonalna, naukowa i techniczna, bez jednoczesnej weryfikacji, czy firmy, które prowadzą działalność w ramach tych sekcji w jakikolwiek sposób podejmują w tej działalności kwestię rozwiązań z zakresu nanotechnologii i nanomateriałów. Tego rodzaju sytuacje dotyczą też pozostałych obszarów priorytetowych (np. do obszaru Technologie medyczne (ochrona zdrowia) zaklasyfikowano m.in. firmy prowadzące działalność w ramach działu Pozostałe formy edukacji, gdzie indziej niesklasyfikowane ). Innymi słowy, mamy do czynienia z sytuacją zaklasyfikowania do poszczególnych obszarów tych branż, które tylko potencjalnie wpisują się w profil danego obszaru. Częściowo przyczyną takiego stanu rzeczy jest wykorzystywanie w ramach PRT klasyfikacji zaczerpniętej z PKD 2007, która nie pozwala w sposób szczegółowy charakteryzować profilu działalności firm. Uwzględniając powyższe jeśli brany jest pod uwagę PKD, i tylko np. dominujący PKD - użyteczność PRT jest ograniczona zarówno na etapie identyfikacji skali reprezentacji poszczególnych obszarów technologicznych, jak i ewentualnego kierunkowania wszelkiego rodzaju wsparcia we wskazanych obszarach. Na poniższym wykresie przedstawiono strukturę śląskich przedsiębiorstw ze względu na ich lokalizację w ramach poszczególnych podregionów. 17