ODCINEK XVII Odmień także po niemiecku, włosku i węgiersku Tylko, że po polsku. W poprzednim odcinku można było szczegółowo zapoznać się z teorią dotyczącą odmiany nazwisk angielskich i francuskich, a nawet rozwiązać kilka, związanych z nią ćwiczeń; dziś skupimy się na tych, być może rzadziej pojawiających się w polszczyźnie nazwiskach włoskich, niemieckich i węgierskich. Mimo ich mniejszej frekwencji w mowie i piśmie, warto wiedzieć, jaka odmiana je obowiązuje. Nie tylko po to, by błysnąć w towarzystwie 1. Na rozruszanie, czyli trochę praktyki Podaj właściwe formy przypadków nazwisk w nawiasach: 1.Już w podstawówce czytała (Schiller) i (Goethe). 2. Jeśli słuchała tenorów, to tylko (Pavarotti), a jeśli mówiła o malarstwie to zwykle o (Botticelli). 2. Ku przestrodze, czyli teorii słów kilka Odmiana obcych nazwisk wydaje się Polakom niepotrzebna czy nawet błędna, dlatego w większości przypadków albo nie robią tego wcale, pozostawiając formy mianownikowe, albo odmieniają niepoprawnie; w piśmie często w złym miejscu stawiają apostrof. Teoria Nazwiska niemieckie Zasady dotyczące nazwisk angielskich i francuskich stosują się też do nazwisk niemieckich. Przede wszystkim zachowujemy oryginalną pisownię nazwisk, których właścicielami są Niemcy; spolszczeń typu Szyler (Schiller), Gete (Goethe) nie należy współcześnie stosować. Dodatkowo trzeba uwzględnić następujące reguły: W zakończeniu -er pozostawiamy w przypadkach zależnych samogłoskę e: Schiller, Schillera, o Schillerze; Grillparzer, Grillparzera, o Grillparzerze; Beckenbauer, Beckenbauera, o Beckenbauerze. Jedynie w nazwiskach, w których nie utrudnia to wymowy, a które zostały już dawno przyswojone, może wystąpić e ruchome, np. Luter, Lutra, o Lutrze; Schneider, Schneidra, o Schneidrze. Zakończenie -el zawiera e ruchome: Wackernagel, Wackernagla, o Wackernaglu; Diesel, Diesla, o Dieslu; Weigel, Weigla, o Weiglu. Nazwiska zakończone na -e, -i odmieniają się jak przymiotniki apostrofu nie stosujemy; końcowe -i zostaje zachowane, np. Goethe, Goethego, Goethemu, z Goethem, o Goethem; Boehme, Boehmego, Boehmemu, z Boehmem, o Boehmem; Zwingli, Zwingliego, Zwingliemu, z Zwinglim, o Zwinglim; Tschudi, Tschudiego, Tschudiemu, z Tschudim, o Tschudim.
Nazwiska zakończone na -au odmieniają się jak rzeczowniki męskie (np. admirał); w miejscowniku nie odmieniają się, więc zalecamy użycie imienia, aby uniknąć wątpliwości co do płci właściciela oraz co do przypadka gramatycznego, np. Lenau, Lenaua, Lenauowi, z Lenauem, o (Nikolausie) Lenau; Murnau, Murnaua, Murnauowi, z Murnauem, o (Friedrichu) Murnau. Nazwiska włoskie Nazwiska zakończone na -i odmieniają się jak przymiotniki; apostrofu w przypadkach zależnych nie stosujemy, np. Paganini, Paganiniego, Paganiniemu, z Paganinim, o Paganinim; Craxi, Craxiego, Craxiemu, z Craxim, o Craxim; Pavarotti, Pavarottiego, Pavarottiemu, z Pavarottim, o Pavarottim. W nazwiskach zakończonych na -li opuszczamy nie wymawianą literę -i przed końcówkami - ego, -emu, np. Torricelli, Torricellego, Torricellemu, z Torricellim, o Torricellim; Botticelli, Botticellego, Botticellemu, z Botticellim, o Botticellim. Podobnie jak przymiotniki odmieniają się nazwiska zakończone na e, np. Dante, Dantego, Dantemu, z Dantem, o Dantem; Malaparte, Malapartego, Malapartemu, z Malapartem, o Malapartem. Nazwiska zakończone na -o odmieniają się tak, jak polskie nazwiska typu Puzio; różnice mogą wystąpić jedynie w miejscowniku: o Tassie, Canaletcie, Tintoretcie (ale: o Puziu), np. Boccaccio, Boccaccia, Boccacciowi, z Boccacciem, o Boccacciu; Leoncavallo, Leoncavalla, Leoncavallowi, z Leoncavallem, o Leoncavallu; Vico, Vica, Vicowi, z Vikiem, o Vicu. Nazwiska węgierskie Nazwiska zakończone na spółgłoskę odmieniamy tak samo jak podobne rzeczowniki polskie, np. Molnár, Molnára, Molnárowi, z Molnárem, o Molnárze; Liszt, Liszta, Lisztowi, z Lisztem, o Liszcie. Nazwiska kończące się na -i oraz -y otrzymują końcówki przymiotnikowe, przy czym przed końcówkami -ego, -emu literę -i lub -y zachowujemy, natomiast przed -im, -ym (i przed końcówkami liczby mnogiej: -ich, -ych; -im, -ym; -imi, -ymi) pomijamy ją, np. Kosztolányi, Kosztolányiego, Kosztolányiemu, z Kosztolányim, o Kosztolányim; Gömöri, Gömöriego, Gömöriemu, z Gömörim, o Gömörim; Ady, Adyego, Adyemu, z Adym, o Adym; Ormandy, Ormandyego, Ormandyemu, z Ormandym, o Ormandym. a) Nazwiska spolszczone nie zachowują -i, -y: Batory, Batorego, Batoremu, z Batorym, o Batorym; Rakoczy, Rakoczego, Rakoczemu, z Rakoczym, o Rakoczym. b) Słowiańskie nazwiska Węgrów zakończone na -szky, -czky zachowujemy w oryginalnej postaci tylko w mianowniku, zaś w pozostałych przypadkach stosujemy polską ortografię w zakończeniach nazwisk (tzn. -szky, -czky zamieniamy na -ski, -cki), np. Rakovszky, Rakovskiego, Rakovskiemu, z Rakovskim, o Rakovskim; Medveczky, Medveckiego, Medveckiemu, z Medveckim, o Medveckim.
c) Nazwiska o zakończeniach -gy, -ly, -ny (w wymowie: -d, -j, -ń) odmieniają się jak rzeczowniki typu łabędź, dobrodziej, kamień: Nagy [Nod ], Nagya [Nod a], Nagyowi [Nod owi], z Nagyem [Nod em], o Nagyu [Nod u]; Kodály [Kodaj], Kodálya [Kodaja], Kodályowi [Kodajowi], z Kodályem [Kodajem], o Kodályu [Kodaju]; Arany [Arań], Aranya [Arańa], Aranyowi [Arańowi], z Aranyem [Arańem], o Aranyu [Arańu]. Nazwisko Jókai [Jokaj] może być odmieniane jak rzeczownik lub jak przymiotnik: Jókai, Jókaia, Jókaiowi, z Jókaiem, o Jókaiu; Jókai, Jókaiego, Jókaiemu, z Jókaim, o Jókaim. UWAGA W odmianie nazwisk węgierskich jak pokazują powyższe przykłady nigdy nie stosujemy apostrofu!!! 3. Ćwiczymy, ćwiczymy Odmień nazwiska w nawiasach 1.Już w podstawówce czytała (Schiller) i (Goethe). 2. Jeśli słuchała tenorów, to tylko (Pavarotti), a jeśli mówiła o malarstwie to zwykle o (Botticelli). 3.Wciąż mówiła o (Liszt), a grała (Paganini). 4. Mało kto zna w Polsce twórczość (Zoltán Kodály), ale już zupełne wyjątki mogą powiedzieć słowo o Móru Jókai. Dopisz właściwą formę przypadka Weigel - opowiadam o Luter- o Dante - o Vico - o Ady - o Rakovszky - o Boehme - spotkanie z Zwingli - z Murnau - z Liszt - z Poprawne odpowiedzi. 1.Już w podstawówce czytała Schillera i Goethego. 2. Jeśli słuchała tenorów, to tylko Pavarottiego, jeśli mówiła o malarstwie to zwykle o Botticellim. 3.Wciąż mówiła o Liszcie, a grała Paganiniego. 4. Mało kto zna w Polsce twórczość Zoltána Kodálya, ale już zupełne wyjątki mogą powiedzieć słowo o Móru Jókaiu de Ásva. (lub: o Jókaim) Weigel - o Weiglu Luter- o Lutrze Dante - o Dantem Vico - o Vicu Ady - o Adym
Rakovszky - o Rakovskim Boehme - z Boehmem Zwingli - z Zwinglim Murnau - Murnau Liszt z Lisztem 4. Słowem praktyka Najprostszym i najbardziej oczywistym sposobem unikania błędów fleksyjnych jest takie konstruowanie zdań, dzięki któremu nie będziemy stawiać kłopotliwego wyrazu w formie innej niż mianownik. Nie po to jednak od najmłodszych klas szkoły podstawowej uczymy się fleksji, by zapominać o niej lub kombinować tak, by ją omijać. Dlatego wiedzę tę należy regularnie i stopniowo rozwijać. Do perfekcji. 5. Do źródeł Przy dzisiejszym odcinku skorzystaliśmy z: Encyklopedii języka polskiego pod red. S. Urbańczyka, Słownika współczesnego języka polskiego pod red. A. Markowskiego Wielkiego słownika ortograficznego pod red. E. Polańskiego, http://so.pwn.pl/