WARMIŃSKO-MAZURSKI OŚRODEK DORADZTWA ROLNICZEGO W OLSZTYNIE ODCHÓW CIELĄT Olsztyn, 2015 r.
Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Olsztynie Barbara Skowronek Odchów cieląt Olsztyn, 2015 r.
Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Olsztynie ul. Jagiellońska 91, 10-356 Olsztyn, tel./fax (89) 535 76 84, 526 44 39, 526 82 29 e-mail: sekretariat@w-modr.pl, www.w-modr.pl W-MODR Oddział w Olecku ul. Kolejowa 31, 19-400 Olecko tel. (87) 520 30 31, 520 30 32, fax (87) 520 22 17 e-mail: olecko.sekretariat@w-modr.pl Dyrektor W-MODR mgr inż. Zygmunt Kiersz p.o. Zastępcy Dyrektora W-MODR mgr Małgorzata Micińska-Wąsik Zastępca Dyrektora W-MODR mgr inż. Zdzisław Kamiński Druk: Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Olsztynie ul. Jagiellońska 91, 10-356 Olsztyn tel./fax. 89 526 44 39, 89 535 76 84 e-mail: redakcja@w-modr.pl, www.w-modr.pl Nakład: 300 egz. Wydanie I
Odchów zdrowych i prawidłowo rozwiniętych cieląt decyduje o efektywności hodowli i użytkowaniu bydła. Błędy popełnione w trakcie odchowu cieląt mają negatywny wpływ w przyszłości na kondycję krów, ich zdrowotność, wydajność i opłacalność produkcji. Nabiera to szczególnego znaczenia jeżeli z cielęcia chcemy otrzymać pełnowartościową jałówkę przeznaczoną na reprodukcję własnego stada, która w wieku 15-16 miesięcy będzie mogła być skierowana do rozrodu, tak aby pierwsze wycielenie nastąpiło w wieku 24-26 miesięcy. Zatem troska o zdrowe cielę musi się zacząć w okresie zasuszania jego matki. Okres ten powinien trwać najlepiej 6-8 tygodni, a nade wszystko co najmniej 4 tygodnie. Zasuszanie. Zasuszanie to okres odpoczynku i regeneracji wymienia, przygotowujący krowę do wysokiej produkcji mleka w kolejnej laktacji. W okresie zasuszanie pod żadnym pozorem nie można krowy zatuczyć. W ostatnich trzech tygodniach należy wprowadzić do dawki pokarmowej zasuszonej krowy mieszanki treściwe, ponieważ w tym okresie intensywnie rośnie płód i zwiększają się potrzeby organizmu matki. Nie należy zapominać o uzupełnianiu paszy mieszankami mineralno-witaminowymi oraz zwiększyć udział magnezu oraz witamin A, D i E. Unikniemy, a przynajmniej ograniczymy możliwość wystąpienia gorączki okołoporodowej oraz przez odpowiednie żywienie zwiększymy odporność nowo narodzonych cieląt. Podczas całej ciąży krowy niedopuszczalne jest podawanie im pasz złej jakości tj. przegrzanych, spleśniałych czy zagrzybionych, ponieważ wpływa to nie tylko szkodliwie na zdrowie matek a także na rozwijający się płód, a także na skład i jakość siary. Poród. Udział człowieka w czasie porodu powinien być jak najmniejszy, krowa zwykle cieli się sama. Niedopuszczalne jest zwłaszcza przebijanie pęcherza płodowego. Wypełniony wodami płodowymi pęcherz jest potrzebny podczas przechodzenia płodu przez kanał rodny krowy. Natomiast zawsze interwencji wymagał będzie przedłużający się poród. Narodziny. Nowonarodzone cielę musi mieć zdezynfekowaną jodyną lub nadmanganianem potasu pępowinę. Brak właściwego zabezpieczenia pępowiny może być przyczyną zwiększonej śmiertelności cieląt, pozostawiamy bowiem otwartą drogę dla wszelkiego rodzaju infekcji. Zatem, natychmiast po urodzeniu cielęcia usuwamy śluz i błony z jego nosa i jamy ustnej, sprawdzamy czy cielę oddycha a w razie potrzeby stosujemy sztuczne oddychanie uciskając scianę klatki piersiowej, pozwalamy też aby cielę lizała krowa, lub sami wycieramy je suchym czystym materiałem 4 W-MODR w Olsztynie 2015 r.
wzbudzając w ten sposób oddychanie i krążenie krwi. Sznur pępkowy zanurzamy i dokładnie nasycamy w roztworze jodyny (1-2%) lub w innym roztworze dezynfekującym aby zagrodzić drogę dla bakterii i innych czynników chorobotwórczych do ciała cielęcia. Sznur pępkowy spinami lub zawiązujemy i skracamy do 15 cm. Dezynfekcję sznura pępkowego przeprowadzamy również kolejnego dnia. Jeżeli jest potrzeba podajemy szczepionki, antybiotyki ale tylko za poradą lekarza weterynarii, po określeniu przez niego zagrożenia ze strony organizmów chorobotwórczych. Możemy podać zastrzyki witaminowe, które są dobrym zabezpieczeniem przed chorobami. Siara. Pierwszy pokarm cielęcia. Siarę podajemy jak najszybciej, najlepiej w pierwszych 30 minutach po porodzie, gdyż ma ona wtedy największą wartość. Siara zawiera dwa razy więcej suchej masy, cztery do pięciu razy więcej białka i składników mineralnych w porównaniu do pełnego mleka krowiego. Pokrywa ona całkowite zapotrzebowanie noworodka na składniki odżywcze. Jest niezbędna dla młodego organizmu, gdyż dostarcza mu przeciwciał, wykształca tzw. odporność bierną i pobudza czynności przewodu pokarmowego. Ważne jest, by cielę wypiło pierwszą porcję siary jak najszybciej po zakończeniu porodu, gdyż poziom zawartych w niej przeciwciał jest wtedy najwyższy. Z upływem czasu od wycielenia zmniejsza się nie tylko koncentracja przeciwciał w siarze, ale także przepuszczalność ścian jelita cienkiego dla immunoglobulin. Dobra siara jest gęsta, ma kolor kremowy. siarę rzadką i wodnistą cechuje niski poziom przeciwciał, białka i tłuszczu. Cielęta po urodzeniu nie są zabezpieczone przeciw chorobom. Jest tak dlatego, że u przeżuwaczy nie występuje przekazywanie immunoglobulin, ani przeciwciał, pomiędzy matką a płodem. Siara jest więc jedynym źródłem przeciwciał dla nowonarodzonego cielęcia. Przeciwciała mogą być jednak wchłaniane przez ścianę jelita tylko przez pierwsze 24-36 godzin życia, a największe ilości wchłaniane są w ciągu pierwszej godziny. Po 24-36 godzinach jelito traci zdolność do ich wchłaniania i dlatego ważne jest, żeby cielę nakarmić siarą w ciągu pierwszej godziny życia. Siara jest ważna nie tylko dla ochrony przed chorobami, ale również dla właściwego żywienia. Zawiera ona więcej białek (głównie w formie przeciwciał), więcej tłuszczu i więcej niektórych witamin i minerałów niż pełne mleko. Wysoka zawartość witaminy A w siarze jest szczególnie ważna, ponieważ wątroba cielęcia magazynuje jej stosunkowo mało. Siara zawiera również mniej cukru mlekowego (laktozy) niż pełne mleko. Jest to korzystne, ponieważ nadmierne ilości laktozy mogą przyczyniać się do biegunki cieląt. Pierwszą siarę w pierwszej godzinie życia cielę powinno otrzymać w ilości maksymalnie 5% masy ciała tj. 1,5-2,0 l. Łączna dobowa dawka siary nie powinna przekroczyć 10% masy ciała, czyli około 3,5-4,0 l. Ważny jest również sposób podawania siary. Pozostawienie cielęcia przy matce nie zawsze daje gwarancję W-MODR w Olsztynie 2015 r. 5
pobrania przez nie dostatecznej ilości siary, szczególnie w pierwszych godzinach życia. Cielęta osłabione porodem często nie potrafią samodzielnie ssać i mają kłopoty ze znalezieniem strzyków. Najlepiej zabezpieczyć się przed niedostatecznym pobraniem siary poprzez pojenie z wiadra ze smoczkiem. Pojąc cielę, pamiętać należy aby pozycja pijącego cielęcia była zbliżona do naturalnej podczas ssania. Zła pozycja oraz szybkie picie powodują, że pokarm dostaje się do nierozwiniętego żwacza, co często skutkuje wystąpieniem biegunek. Karmienie ręczne (butelką lub wiaderkiem ze smoczkiem) jest jedynym sposobem, aby wiedzieć dokładnie kiedy i ile siary otrzymuje cielę. W wypadku bezpośredniego ssania nie wiemy ile cielę jej spożywa. Poza tym bezpośrednie skarmianie cielęcia przez hodowcę zapewnia większą higienę niż bezpośrednie ssanie matki. Pamiętajmy jednak, że większości cieląt należy pomóc ssać, gdyż doświadczenie wskazuje, że ponad 30% z nich nie potrafiłoby zrobić tego samodzielnie. Siara powinna być skarmiana przez pierwsze trzy do czterech dni po urodzeniu. Począwszy od drugiego dnia cielęta powinny otrzymywać ilość siary równą 8% wagi ciała. Taka ilość powinna być podawana aż do odsadzenia. Cielęta od urodzenia do następnych tygodni życia nie są jeszcze przeżuwaczami, a zwierzętami o prostym żołądku. Żwacz pozostaje wtedy nierozwinięty aż do chwili wprowadzenia do diety ziarna, lub paszy objętościowej. Rozwój żwacza pobudzają produkty końcowe trawienia bakteryjnego. Następuje to spontanicznie w trzecim tygodniu życia - jeżeli podano starter w pierwszym tygodniu. W pełni żwacz będzie funkcjonował dopiero w trzecim miesiącu życia, jeśli cielę karmione będzie ziarnem i paszą objętościową już od pierwszego tygodnia. Cielęta wymagają tych samych składników odżywczych co dorosłe krowy, ale z powodu nierozwiniętego żwacza nie potrafią wykorzystywać mocznika, ani syntetyzować witaminy B i witamin rozpuszczalnych w wodzie. Mleko i siara są jednak doskonałym źródłem witamin B, więc uzupełnianie ich nie jest konieczne. Od drugiego tygodnia życia podajemy cielętom mieszanki treściwe, a pójło należy przestać podawać, gdy dzienne pobranie pasz treściwych wynosi 0,8-1,0 kg. Aby odchować cielę trzeba zużyć 200-250 litrów mleka pełnego lub 25-30 kg preparatu mlekozastępczego. Preparaty powinny być świeże i dobrze rozmieszane. Stosując preparaty mlekozastępcze należy szczególnie zadbać o dokarmianie pełnowartościową mieszanką treściwą i zaopatrzenie cieląt w wodę. Prócz stosowania mleka pełnego czy preparatów mlekozastępczych są jeszcze inne metody tj. kwaśna siara czy odrzucone mleko. 6 W-MODR w Olsztynie 2015 r.
Pełne mleko. Jest ono wysoko odżywczą paszą dla cieląt i jest skarmiane zwykle w ilości 8-10% wagi ciała. Karmienie mlekiem na ogół daje szybkie przyrosty i mniej problemów z obsługą niż z innymi paszami (chociaż karmienie mlekiem, które można sprzedać jest najbardziej kosztowne). Pomimo, że mleko pełne jest naturalną paszą dla cieląt, to jednak zbyt wysokie jego dawki nie tylko zwiększają koszt żywienia ale również opóźniają rozwój żwacza. Rozwój brodawek żwaczowych, miejsca trawienia i wchłaniania składników pokarmowych, stymulują lotne kwasy tłuszczowe powstające w procesie fermentacji skrobi. Środki mlekozastępcze. Środki te różnią się jakością. Najlepszy ma przynajmniej 20% białka (chodzi o wszystkie pochodne mleka). W przypadku pochodnych sojowych poziom białka powinien wynosić 22-24%, ponieważ białka roślinne są trudniej strawne niż białka pochodzące z naturalnego mleka. Poziom tłuszczu w proszku dobrego środka mlekozastępczego powinien wynosić co najmniej 10%, a maksymalnie do 30%. Wyższy poziom tłuszczu przyczynia się do redukcji ciężkich biegunek i zapewnia dodatkową energię na wzrost. Dobrej jakości tłuszcze zwierzęce są bardziej odpowiednie niż tłuszcze roślinne. Kwaśna siara. Siara produkowana drugiego i trzeciego dnia po wycieleniu może być skarmiana w różnych formach - jako świeża, mrożona, kwaśna lub fermentowana. Główne zalety siary pochodzącej z nadwyżek to: wspaniała wartość odżywcza, oszczędność pieniędzy, lepsze przyrosty, redukcja biegunek. Wskazówki postępowania z kwaśną siarą: q podawać pierwszą siarę bezpośrednio cielakowi; następną zbieramy z kilku udojów (6) i gromadzimy w zbiorniku nierdzewnym. q siara mieszana siara (z kilku udojów) powinna starczyć cielęciu na 30 dni; pamiętajmy, że liczba cieląt karmionych z jednego zbiornika nie może być wyższa niż liczba krów, które dały siarę do niego. q zazwyczaj siara sama się skwasi, ale niekiedy fermentacja idzie w złym kierunku; można zakwaszać świeżą siarę kilkoma łyżeczkami siary już poprzednio sfermentowanej - dla jej prawidłowej fermentacji. q nie przetrzymujemy nigdy sfermentowanej siary dłużej niż 3-4 tygodnie - szczególnie latem; badania wykazały, że staje się ona z czasem bardzo kwaśna i dużo białka ulega zniszczeniu. q codziennie mieszamy fermentującą siarę dwa razy oraz przed każdym karmieniem. q jeśli kwaśna siara jest wystarczająco sfermentowana, jej rozrzedzenie może być pożądane; rozrzedzamy ja w proporcjach: 2-3 części siary na 1 część wody. Stosowanie gorącej wody ogrzeje siarę i uczyni ją bardziej odpowiednią dla cielęcia. W-MODR w Olsztynie 2015 r. 7
q fermentowaną siarą zaczynamy karmić cielęta 4 dni po urodzeniu. q jeśli dwie (lub więcej) porcji trzymamy przez tydzień i są już w pełni sfermentowane, to możemy je mieszać. Odrzucone mleko. Mleko od krów leczonych antybiotykami nie może być sprzedawane, ale można go używać jako paszy dla cieląt. Badania wykazują, że cielęta karmione mlekiem pochodzącym z zapalonego wymienia mają podobne przyrosty i nie mają większych kłopotów ze zdrowiem niż cielęta karmione normalnym mlekiem. Z odrzuconym mlekiem powinnyśmy postępować podobnie jak z nadwyżką siary: sfermentowane ma lepszą przyswajalność niż nie sfermentowane. Pierwszy udój po leczeniu antybiotykowym nie powinien być jednak podawany cielętom. Cielęta karmione mlekiem z antybiotykami powinny mieć okres karencji przed ubojem ze względu na pozostałości antybiotyków w ich mięsie. Przy wszystkich metodach żywienia należy karmić cielęta z czystych naczyń (dla każdego powinien być oddzielny smoczek lub wiadro), w równych odstępach czasu. Pokarm powinien być warzony lub mierzony, aby cielę otrzymywało takie same jego ilości każdego dnia. Ważna jest też temperatura pokarmu, płyny podawane cielętom nie powinny być za zimne lub za gorące. Smaczny, dobrej jakości starter dla cieląt powinien być im podany w trzecim dniu życia. Najlepsze startery są bogate w energię, łatwo przyswajalne przez cielęta i zawierają 16-18 % surowego białka. Najbardziej smakowite są z całego, grubo zmielonego, łupanego lub gniecionego ziarna. Miałko zmielone ziarna stają się ciastowate i niepożądane dla cieląt. Cielęta powinny być karmione starterami do ok. 12 tygodnia życia. Spożycie startera plus wysokiej jakości siana powinno zapewnić im wystarczającą ilość składników pokarmowych. Pasze objętościowe. Cielęta mogą skubać siano (dobrej jakości) już piątego dnia życia. Pasze objętościowe nie są jednak im niezbędne aż do 8-10 tygodnia. Wprowadzanie czynnika objętościowego do startera ułatwia jednak obsługę i utrzymanie. Liściasta, o cienkiej łodydze lucerna i dobre, delikatne siano z traw - to najlepsza pasza objętościowa dla cieląt. Kiszonek z kukurydzy lub innych wilgotnych pasz objętościowych powinniśmy unikać, gdyż - ze względu na wilgotność - ograniczają one spożycie i hamują wzrost. Dobre dawki startera zapewniają najlepszy bilans składników i więcej energii stymulującej wzrost, niż nawet najlepsze pasze objętościowe. Konsumpcja pasz objętościowych nie powinna jednak zastępować spożycia startera w pierwszych 3 miesiącach życia. 8 W-MODR w Olsztynie 2015 r.
Woda. Cielęta powinny mieć dostęp do świeżej czystej wody od pierwszego tygodnia życia. Badania wskazują, że rosną wtedy szybciej i rozwijają się lepiej. Niektóre jednak piją nadmiernie i mają potem kłopoty trawienne, dlatego należy im ograniczyć wodę. Na zdrowotność cieląt, obok prawidłowego żywienia, znaczący wpływ ma sposób ich utrzymywania. W pierwszych 5-7 dniach najlepiej umieścić cielę w indywidualnych klatkach. Cielęta praktycznie od pierwszego dnia życia można utrzymywać na świeżym powietrzu pod zadaszeniem lub w specjalnych budkach, pamiętając o obfitym ścieleniu legowiska i o podawaniu przynajmniej 2 razy dziennie ciepłego pójła. Po odpojeniu siarą zwierzęta można przeprowadzić do kojca grupowego zaopatrzonego w żłób na paszę treściwą i poidło z wodą. W kojcach grupowych zwierzęta lepiej rozwijają układ kostny, wykazują większy apetyt i lepsze samopoczucie. Prawidłowe żywienie, utrzymywanie i profilaktyka w postaci szczepień ochronnych powinny zapobiegać schorzeniom u młodych zwierząt, a tym samym prowadzić do osiągania zadawalających efektów w odchowie. Zdrowe, pochodzące od wartościowych rodziców, prawidłowo odchowane cieliczki są gwarancją wysokiej produkcyjności w przyszłości. W-MODR w Olsztynie 2015 r. 9
Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Olsztynie ul. Jagiellońska 91, 10-356 Olsztyn tel. 89 535 76 84, 89 526 44 39, 89 526 82 29 e-mail: sekretariat@w-modr.pl www.w-modr.pl