Seminarium (18.05.2011) CBR Warszawa
Gospodarka płodozmianowa Minimalne normy: 1. Ten sam gatunek (żyto, pszenica, jęczmieo i owies) może byd uprawiany na tej samej działce nie dłużej niż 3 lata. 2. Uprawa w 4-tym roku możliwa po przyoraniu słomy, międzyplonu lub obornika przynajmniej 10 t/ha (konicznośd powiadomienia ARMR do 9.VI.)
Znaczenie płodozmianu 1. Produkcyjne wzrost wielkości i stabilności plonów. 2. Ograniczenie wielkości szkód powodowanych przez choroby, szkodniki i chwasty (mniejsze nakłady na przemysłowe środki produkcji). 3. Żyznośd gleby zawartośd materii organicznej, aktywnośd biologiczna gleby, bioróżnorodnośd flory i fauny. 4. Element ochrony środowiska przeciwdziałanie erozji, ograniczenie rozproszenia biogenów (głównie azotu). W praktyce zmianowanie musi stanowić kompromis pomiędzy czynnikami przyrodniczymi i ekonomiczno-organizacyjnymi.
Wyszczególnienie Pszenica ozima (1998-2008) Integrowany Z-P.j.-S.-P.o. System gospodarowania Konwencjonalny R.z.-P.o.-P.j. monokultura pszenicy oz. Ekologiczny Z-P.j.-K.c.-K.c.-P.o. Zaprawianie + + +? N kg/ha 80 120 140 - Herbicydy 1x 1-2x 2-3x - Fungicydy 1x 2x 3x - CCC x x x - Bronowanie 1x 1x 1x 2-3x Plon dt/ha 64 62 46 45 Min - max 40-87 32-74 21-75 31-62 Współczynnik zmien. 21 21 28 23 Obsada kłosów 593 560 489 457 MTZ 44,1 45,0 39,5 41,6
Powierzchnia zasiewów wybranych ziemiopłodów w Polsce w mln ha Wyszczególnienie 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2005 2009 Całkowita powierzchnia zasiewów 15,0 15,3 15,0 14,5 14,2 12,4 11,2 11,6 mln ha 9,5 9,2 8,3 7,8 8,5 8,7 8,3 8,6 Zboża ogółem % w strukturze 63,6 60,1 55,7 54,1 59,9 71,0 74,4 73,9 zasiewów Rzepak i rzepik 0,1 0,1 0,3 0,3 0,5 0,4 0,5 0,8 Ziemniak 2,6 2,9 2,7 2,3 1,8 1,3 0,6 0,5 Pastewne 2,0 2,1 2,4 2,2 2,0 0,9 1,0 1,1 Strączkowe na ziarno 0,6 0,3 0,3 0,2 0,3 0,1 0,1 0,1 Burak cukrowy 0,3 0,4 0,4 0,5 0,4 0,3 0,3 0,2 Ugory i odłogi - - - - 0,2 1,7 1,0 0,5
Powierzchni uprawy (mln ha) poszczególnych gatunków zbóż w Polsce Wyszczególnienie 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2005 2009 Zboża ogółem 9,5 9,2 8,3 7,8 8,5 8,7 8,3 8,6 Pszenica 1,5 1,4 2,0 1,6 2,3 2,6 2,2 2,3 Żyto 5,1 5,1 3,4 3.0 2,3 2,1 1,4 1,4 Jęczmień 0,8 0,7 0,9 1,3 1,2 1,1 1,1 1,1 Owies 1,7 1,6 1,5 1,0 0,8 0,6 0,5 0,5 Pszenżyto - - - - 0,8 0,7 1,2 1,5 Mieszanki zbożowe 0,3 0,3 0,4 0,7 1,2 1,5 1,4 1,3 Kukurydza na ziarno 0,10 0,02 0,01 0,02 0,06 0,15 0,40 0,27
Powierzchnia uprawy rzepaku w gospodarstwach o różnej powierzchni UR (2007) Powierzchnia gosp. (ha UR) Powierzchnia upr. rzepaku (tys. ha) do 5 ha 22 2,8 5 10 36 5,5 10 15 36 4,5 15 20 33 4,1 20 30 50 6,3 30 50 76 9,6 powyżej 50 544 68,2 RAZEM 797 100,0 %
Udział gleb b. dobrych i dobrych (%) Rzepak (%) w powierzchni gleb b. dobrych i dobrych (2008) 16.4 10.3 26.6 22.4 5.1 21.7 25.3 5.2 21.1 2,1 24.7 9.2 1.0 1.2 2.6 6.2
Gospodarstwa (tys.) utrzymujące krowy Wielkość stada szt. 1996 2002 2007 1996=100% 1-2 861 560 441 51 3-4 249 131 76 30 5-9 127 94 63 50 10-19 19 45 52 373 20-49 1,5 10 22 1507 Ponad 50 1,8 1,3 2,4 137 Liczba gosp. 1259 841 656 Liczba krów 3579 2879 2854
Gospodarstwa (tys.) prowadzące chów trzody chlewnej Wielkość stada (szt.) 1996 2002 2007 1996=100 1 4 437 256 255 58 5 9 193 117 100 52 10 19 199 144 122 61 20 49 146 133 112 76 50-99 38 48 43 112 100-199 12 21 21 183 200-499 3 8 9 277 powyżej 500 1,7 2 2,3 135 Razem tys. 1.029 728 664 Pogłowie tys. 20 418 18 707 18 512
Charakterystyka gospodarstw FADN (2008) Typ rolniczy % gosp. Powierz. ha/gosp. % UR w Polsce DJP/ha Upr. polowe 26,0 23 31 0,1 Upr. ogrodn. 3,6 4 0,6 0,1 Upr. trwałe 4,0 8 1,4 0 Mleczne 7,1 17 4,8 1,0 Wypasowe 13,3 22 7,6 0,9 Trzoda/drób 11,7 16 5,9 2,6 Mieszane 34,4 16 48 0,7
Gospodarstwa FADN 2008 (Produkcja i dochód) Typ rolniczy Produkcja ogółem zł/ha Prod. roślinna % Na osobę Dochód 1/ha UR Ogółem 5 144 50 16 198 1 390 Uprawy polowe 4 055 86 18 926 1 198 Upr. ogrodnicze 37 627 99 22 396 8 850 Uprawy trwałe 10 393 98 13 211 2 294 Mleczne 4 987 19 20 174 2 072 Wypasowe 4 614 21 20 330 1 475 Trzoda/drób 14 743 14 30 267 2 844 Mieszane 4 219 44 12 160 1 137
Wniosek Wprowadzenie większych wymagao dotyczących gospodarki płodozmianowej, uzasadnione czynnikami środowiskowymi, może utrudnid wielu rolnikom uzyskanie dopłat.
Tematyczna strategia ochrony gleb Zagrożenia: 1. Erozja 2. Spadek zawartości próchnicy 3. Zagęszczenie 4. Zasolenie 5. Zakwaszenie
Znaczenie materii organicznej gleby - próchnicy Próchnica decyduje o całokształcie właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych gleby, a w szczególności o: zdolności gromadzenie składników nawozowych i wody; właściwościach powietrzno-wodnych gleb i ich podatności na erozję; aktywności biologicznej gleby, a pośrednio o zdrowotności roślin. Miarą poprawności gospodarowania jest utrzymywanie zrównoważonego bilansu materii organicznej gleby (MOG).
Mapa klas zawartości materii organicznej
Współczynniki reprodukcji (+) degradacji (-) glebowej materii Rośliny organicznej (wg Eicha Współczynnik i Kundlera) (t/ha) Okopowe - 1,40 Kukurydza i warzywa - 1,15 Zboża i oleiste - 0,53 Strączkowe + 0,35 Mot. wieloletnie + 1,95 Trawy + 1,05 Międzyplony na zielony nawóz + 0,70 Nawozy: obornik 1 t s.m. + 0,35 gnojowica 1 t s.m. + 0,28 słoma 1 t s.m. + 0,21 liście buraka, międzyplon + 0,14
Wpływ zmian w strukturze zasiewów na bilans glebowej materii organicznej Grupy roślin Współcz. (MOG) t/ha Lata 1980 1990 2000 2009 Zboża + rzepak - 0,53 56,2 63,0 73,3 77,7 Kukurydza + warzywa - 1,15 6,5 4,5 4,5 8,3 Okopowe - 1,40 19,3 16,0 12,8 5,9 Strączkowe + 0,35 2,3 1,7 1,8 1,1 Wieloletnie + 1,96 11,4 9,7 4,8 4,4 Pozostałe 0 4,3 5,1 2,8 2,6 Średnio (t/ha MOG) - 0,41-0,42-0,52-0,49
Reprodukcja glebowej materii organicznej poprzez nawożenie obornikiem Wyszczególnienie Lata 1980 1990 2000 2009 Degradacja MOG t/ha - 0,41-0,42-0,52-0,49 Obsada zwierząt DJP/ha UR 0,74 0,68 0,41 0,41 Dawka obornika t/ha UR 7,4 6,8 4,1 4,1 Reprodukcja MOG z obornika t/ha 0,65 0,54 0,38 0,38 Bilans MOG t/ha UR +0,24 +0,12-0,15-0,11 Dawka słomy (t/ha UR) równoważąca bilans MOG 0,6
Degradacja (t/ha) glebowej materii organicznej (struktura zasiewów 2007-2009) t s.m. / ha GO > - 0,40-0,40 (- 0,55) < - 0,55 zachodniopomorskie - 0,49 wielkopolskie lubuskie dolnośląskie pomorskie - 0,52-0,56-0,60 Polska ( -0,49) t MOG / ha - 0,48 kujawsko-pomorskie - 0,51 łódzkie - 0,51 warmińsko-mazurskie opolskie świętokrzyskie - 0,61 śląskie - 0,49 małopolskie - 0,33-0,28-0,36-0,48 podlaskie mazowieckie lubelskie - 0,49 podkarpackie - 0,49-0,51 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS (2008-2010)
Reprodukcja MOG z obornika (2007-2009) zachodniopomorskie lubuskie 0,20 0,14 wielkopolskie 0,57 pomorskie 0,31 kujawsko-pomorskie 0,45 łódzkie 0,43 warmińsko-mazurskie 0,42 mazowieckie 0,44 0,61 podlaskie lubelskie t s.m. / ha GO < 0,30 0,30 0,55 > 0,55 dolnośląskie 0,15 opolskie 0,27 śląskie 0,34 małopolskie 0,36 świętokrzyskie 0,33 0,27 podkarpackie 0,25 Polska 0,38 t / ha Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS (2008-2010)
Saldo bilansu MOG t/ha UR (2007-2009) zachodniopomorskie lubuskie - 0,32-0,35 wielkopolskie pomorskie - 0,17 kujawsko-pomorskie - 0,05 łódzkie - 0,08 warmińsko-mazurskie 0,14 mazowieckie 0,02-0,05 0,25 podlaskie lubelskie t s.m. / ha GO < - 0,3-0,3-0,1-0,1 0,0 > 0 dolnośląskie - 0,45 opolskie - 0,34 śląskie - 0,15 małopolskie 0,03 świętokrzyskie - 0,16 podkarpackie - 0,25-0,23 Polska (-0,11t) MGO / ha GO Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS (2008-2010)
Dawka słomy (t/ha zasiewów) niezbędna dla zrównoważenia bilansu MOG (2007-2009) zachodniopomorskie 1,9 pomorskie 0,9 kujawsko-pomorskie 0,3 warmińsko-mazurskie 0 0 podlaskie t / ha GO lubuskie 1,8 wielkopolskie 0 mazowieckie 0,3 0 0 0,5 0,5 1,5 > 1,5 Polska 0,6 t / ha pow. zasiewów dolnośląskie 2,5 opolskie 1,9 0,8 0,4 śląskie łódzkie małopolskie 0 świętokrzyskie 0,9 lubelskie 1,3 podkarpackie 1,4 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS (2008-2010)
Ocena kierunków zmian zawartości materii organicznej (wszystkie profile) Zmiana zawartośći (%/rok) 0,15 0,1 0,05 0-0,05-0,1 y = -0,02x + 0,03 R 2 = 0,28 0 1 2 3 4 5 6-0,15 Zaw artość w yjściow a (%) 15 10 5 Udział % profili w klasach zawartości początkowej przyrost lub spadek zawartości Udział profili (%) 0-5 -10-15 -20-25 pon. 1 1-1,5 1,5-2 2-2,5 2,5-3 3-3,5 3,5-4 4-4,5 pow.4,5-30 -35 Zawartość początkowa (%)
Wniosek Wiązanie wielkości dopłat z saldem bilansu glebowej materii organicznej jest trudne do wprowadzenia w praktyce, ponadto brak prostych metod kontroli. Badania laboratoryjne są trudne i uzyskuje duży rozrzut wyników badao laboratoryjnych).
Zakwaszenie gleb 1. Czynniki naturalne- skała macierzysta, klimat, procesy biologiczne w strefie korzeniowej. 2. Czynniki antropogeniczne emisje przemysłowe (SO 2, NO x i NH 3 ), stosowanie nawozów amonowych, amoniakalnych i amidowych oraz innych nawozów zakwaszających.
Udział *%+ gleb kwaśnych i bardzo kwaśnych
Oszacowana powierzchnia gruntów ornych (mln ha) o różnym stopniu zakwaszenia Gleby bardzo kwaśny kwaśny Odczyn lekko kwaśny obojętny zasadowy R-m B. lekkie 1,47 1,43 0,54 0,28 0,10 3,82 Lekkie 1,10 1,50 0,97 0,52 0,10 4,19 Średnie 0,49 0,91 0,89 0,43 0,11 2,84 Ciężkie 0,12 0,07 0,64 0,48 0,05 1,37 R-m ml.ha % 3,18 26 3,91 32 3,06 25 1,71 14 0,36 3 12,22 100
Oszacowana zapotrzebowanie na wapno (mln t CaO) Gleby bardzo kwaśne kwaśne Odczyn lekko kwaśne obojętne zasadowe R-m B. lekkie 4,41 1,43 - - - 5,84 Lekkie 3,85 2,25 - - - 6,10 Średnie 2,44 2,74 0,89 - - 6,10 Ciężkie 0,73 0,26 1,29 0,48-2,76 R-m mln ton 11,4 6,68 2,18 0,48-20,80
140 Zużycie nawozów CaO i CaO + MgO w kg/ha 120 100 80 60 40 20 0 97/98 98/99 99/00 00/01 01/02 02/03 03/04 04/05 05/06 06/07 07/08
Skutki zakwaszenia gleby 1. Początki chemicznej degradacji minerałów ilastych. 2. Niekorzystne zmiany w biologii gleby wzrost populacji grzybów kosztem bakterii. 3. Wzrost aktywności ruchomego glinu. 4. Wzrost dostępności i pobierania przez rośliny metali ciężkich. 5. Zwiększone wymywanie: Mg, K, Ca i N. 6. Uwstecznianie fosforu.
Zależnośd pomiędzy odczynem a zawartością kadmu w pszenicy (rok 2010) 0,25 y = -0,0115x + 0,1142 R 2 = 0,1543 0,20 0,15 0,10 0,05 0,00 3 3,5 4 4,5 5 5,5 6 6,5 7 7,5 8 ph KCl
IUNG-PIB Puławy, czerwiec 2010 Odczyn i zapotrzebowanie na nawozy wapniowe w Polsce (Fotyma i Igras 2009) Zapotrzebowanie na środki wapnujące dla gleb o ph poniżej 5,0 wynosi około 12,5 mln ton CaO, w tym dla gleb gruntów ornych około 9,6 mln ton CaO i gleb użytków zielonych około 3 mln ton CaO Koszt takiego zabiegu wynosiłby od ok. 2 do 3,2 mld zł
Wniosek Zakwaszenie gleb powoduje, że na 1/3 powierzchni Polski nie jest spełniona zasada: zdrowa gleba = zdrowe rośliny = zdrowa żywność = zdrowy człowiek.