ECON(16)5190:1 KT/sd Bruksela, 6 czerwca 2016 roku MIĘDZYNARODOWY WSKAŹNIK ZAUFANIA ROLNIKÓW WYNIKI ZA I KWARTAŁ 2016 R. EUROPEJSCY ROLNICY ODCZUWAJĄ PRESJĘ: OCZEKIWANIA ROLNIKÓW WOBEC PRZYSZŁOŚCI NADAL SĄ NISKIE I. ZMIANY W NASTROJACH PODSUMOWANIE Anonimowa ankieta przeprowadzona w 11 państwach członkowskich 1 między styczniem a kwietniem 2016 roku pokazała, że niezadowolenie rolników z powodu przychodów gospodarstw nadal rośnie, a nadzieja na zmianę sytuacji zniknęła. Rozczarowanie sytuacją na rynku produktów rolnych jest stałym czynnikiem kształtującym wskaźnik od 12 miesięcy. Spadek cen skupu oraz wahania cen rynkowych przyczyniły się do spadku zaufania rolników. Z powodu dużych wahań rynkowych, rosyjskiego embarga na produkty spożywcze z UE, spadku cen ropy oraz spowolnienia na rynku chińskim, rolnicy są pesymistami, jeśli chodzi o perspektywę krótko- i długoterminową. Wartość produkcji rolnej spadła w pierwszym kwartale 2016 roku, jest to spowodowane przede wszystkim spadkiem wartości hodowli zwierząt oraz spadkiem wartości produkcji roślinnej, a także niewielkim spadkiem kosztów związanych z produkcją. Spadek w obszarze hodowli jest spowodowany przede wszystkim załamaniem w sektorze mleka i produkcji mięsa wieprzowego. Jeśli chodzi o produkcję roślinną, to obserwowaliśmy spadki na rynku buraków cukrowych, kukurydzy ziarnistej, roślin pastewnych, roślin oleistych a także jęczmienia i pszenicy. Wskaźnik zaufania Copa-Cogeca jest wyliczany dwa razy w roku na podstawie wyników ankiet krajowych, przeprowadzanych wśród ponad 8 000 rolników. W ankiecie znajdują się dwa pytania dot. odczuć rolników odnośnie aktualnej i przyszłej sytuacji ekonomicznej ich gospodarstw 2. Wykres 1 - zmiany wskaźnika zaufania w UE-11* 1 Belgia (Flandria), Niemcy, Francja, Włochy, Węgry, Holandia, Polska, Rumunia, Szwecja i Zjednoczone Królestwo (Anglia i Walia). 2 Informacje na temat zastosowanej metody znajdują się w dokumencie ECON(11)576 (rev.6). Informujemy, że metoda Copa- Cogeca może różnić się od metod wykorzystywanych w barometrach krajowych, dlatego też bezpośrednie porównanie danych liczbowych zawartych w niniejszym dokumencie z danymi krajowymi może okazać się niemożliwe. * Holandię uwzględnia się od III kwartału 2012 r. * Danię uwzględnia się od III kwartału 2013 r. Wskaźnik może wahać się od -100 (nastroje wszystkich rolników są zdecydowanie pesymistyczne) do +100 (nastroje wszystkich rolników są zdecydowanie optymistyczne). Copa - Cogeca Europejscy rolnicy Europejskie Spółdzielnie Rolnicze 61, Rue de Trèves B - 1040 Bruksela www.copa-cogeca.eu Numer rejestru służącego przejrzystości UE Copa 44856881231-49 Cogeca 09586631237-74
II. PROGNOZY DLA POSZCZEGÓLNYCH KRAJÓW Belgia (Flandria) Wyniki z Flandrii pokazują, że wskaźnik zaufania jest niższy niż ten obliczony w oparciu o dane z poprzedniej ankiety. Zadowolenie z ostatnich 6 miesięcy i nastroje w perspektywie kolejnych 6 spadły. Flandryjscy rolnicy mają negatywną wizję, a jest to spowodowane utrzymującymi się wahaniami cen oraz przychodami, które ciągle są pod presją. Ponadto w związku z trwającym od 2014 roku rosyjskim embargiem, rolnicy poszukują nowych rynków eksportowych. Pod koniec 2015 roku wszystkie sektory rolnictwa musiały mierzyć się z trudnościami, ale najtrudniejsza sytuacja była w sektorze mleka i mięsa wieprzowego. Rolnicy nie są zadowoleni z ostatnich 6 miesięcy, a w przyszłość patrzą bez optymizmu. Blisko 90% (z 580 ankietowanych) oświadczyło, ze ceny skupu spadły w ciągu 6 ostatnich miesięcy, a także, że spadną nawet o kolejne 50% w ciągu najbliższego półrocza. Tendencja spadkowa dotyka przede wszystkim mleka, wołowiny i wieprzowiny, gdzie ceny podawane w euro/kg spadają i są w tej chwili najniższe od dekady. Taką samą tendencję zaobserwowano w sektorze ogrodniczym. Pomimo tego spadku, który był obserwowany w ciągu ostatnich 6 miesięcy, zaobserwowano mniej barier, z którymi musiał radzić sobie sektor rolny i ogrodniczy. Największym zmartwieniem dla rolników z Flandrii były kłopoty finansowe, ograniczenia rządowe oraz problemy o charakterze marketingowym. Branża owoców najbardziej ucierpiała z powodu kłopotów marketingowych (61%). Na problemy finansowe wskazywali także rolnicy działający w branży bydła mlecznego oraz hodowcy trzody chlewnej (48 i 42%). Jako największe ograniczenie rolnicy wskazywali rząd (41%). Wykres 2 - Belgia (Flandria) 2 10
Dania W Danii wskaźnik zaufania uwzględnia opinię rolników na temat ich bieżącej sytuacji ekonomicznej i tej spodziewanej w przyszłości. Duńscy producenci produktów rolnych są zaniepokojeni, dotyczy to zarówno produktów pochodzenia zwierzęcego (wieprzowiny, wołowiny, drobiu i produktów mlecznych) jak i produktów pochodzenia roślinnego (skrobi ziemniaczanej, nasion trawy, tradycyjnych nasion oraz warzyw). W związku ze zmianami strukturalnymi spadała ogólna liczba gospodarstw, ale zwiększyła się ich powierzchnia. Pomimo tego, że producenci mleka dostają tylko 27 eurocentów za kilogram mleka, to ich zaufanie lekko wzrosło w porównaniu z 3 kwartałem 2014 roku. Co więcej, optymizm duńskich rolników względem przyszłości również się zwiększył w stosunku do jesieni 2015 roku. W Danii w sezonie 2015/2016 spodziewany jest spadek produkcji cukru, ponieważ o ponad 30% zmniejszyła się powierzchnia upraw buraków cukrowych. Wykres 3 - Dania Niemcy Poziom zadowolenia niemieckich rolników na przestrzeni ostatnich 6 miesięcy pozostaje na bardzo niskim poziomie, a rolnicy nie mają także pozytywnej wizji rozwoju sytuacji. Wiele gospodarstw boryka się z problemami w zakresie płynności finansowej. Tak jak w innych państwach członkowskich, czynniki, które wpływają na tę kryzysową sytuację to rosyjskie embargo i spadek popytu w Chinach. Kraj został mocno dotknięty spadkiem cen mleka, które obniżyły się z 41 eurocentów/w roku 2013 do 24 eurocentów obecnie. Dodatkowo znacząco spadły ceny w sektorze zbóż, mięsa wieprzowego i wołowego. Prognozy na najbliższe miesiące nie są optymistyczne. Największe trudności, z którymi muszą sobie radzić niemieccy rolnicy, to spadek cen za produkty rolne, warunki pogodowe, kwestie związane z problemami w zakresie rozwiązań sanitarnych i fitosanitarnych, ochrony środowiska oraz zmniejszone subsydia. Gotowość niemieckich rolników do inwestowania znacząco zmalała w porównaniu z danymi z zeszłego roku. Wartość planowanych inwestycji jest o 1,4 miliarda euro niższa. Zmniejszyła się przede wszystkim liczba inwestycji w maszyny i urządzenia. Jest ona teraz znacznie niższa. 3 10
Wykres 4 - Niemcy Francja Wskaźnik pokazuje, że we Francji zaufanie rolników spadło w stosunku do poprzedniego kwartału. W związku z trudną sytuacją rynkową i spadkiem cen francuscy rolnicy zajmujący się produkcją nabiału i mięsa z pesymizmem patrzą na najbliższe 6 miesięcy. Sektory mleczarski i sektor mięsa wieprzowego borykają się z zachwianiem równowagi między popytem a podażą, co jest spowodowane rosyjskim embargiem, spadkiem globalnego popytu - przede wszystkim w Chinach - oraz wzrostem europejskiej produkcji, co jest reakcją na zniesienie systemu kwot mlecznych. Skutek jest taki, ze łączna liczba świń hodowanych we Francji spadała nieprzerwanie od kilku lat - 13,3 miliona sztuk w 2014 roku w stosunku do 15 milionów w roku 2006. Produkcja jęczmienia spadła bardzo szybko, bo o ponad 5% w stosunku do poprzedniego roku. Zmniejszyła się także powierzchnia, na której we Francji uprawiano buraki cukrowe i to o 5%. Rolnicy nie mają nadziei, że w przyszłości sytuacja się poprawi. Ponad 80% francuskich rolników skarży się na trudną sytuację. Jako największy problem nadal wskazują spadek cen, następnie wymieniają przepisy w zakresie rozwiązań sanitarnych i fitosanitarnych oraz ochrony środowiska, warunki pogodowe, niższe subsydia i konkurencję z zagranicy. Wykres 5 - Francja 4 10
Włochy Po dobrym zeszłym roku, kiedy to wzrósł optymizm włoskich rolników, w pierwszym kwartale bieżącego roku nastroje pesymistyczne zaczęły na nowo wzrastać. Jest to spowodowane spadkiem cen za produkty rolne, utrzymującym się rosyjskim embargiem oraz spadającym popytem w Chinach. We wrześniu 2015 roku rolnicy wykazywali się większym optymizmem, jeśli chodziło o ocenę swojej aktualnej i przyszłej sytuacji ekonomicznej. Wskaźnik zaufania spada w sektorze pszenicy, kukurydzy, produktów mlecznych, wołowiny, wieprzowiny i drobiu. Różnica między kosztami produkcji a ceną sprzedaży mleka jeszcze się pogłębiła we włoskich regionach. Ponad 40% ankietowanych rolników zgłosiło fakt napotykania trudności w funkcjonowaniu gospodarstwa w pierwszym kwartale 2016 roku. Trudności te były związane przede wszystkim ze spadkiem cen za produkty rolne, zmniejszoną pomocą oraz zagraniczną konkurencją. Wykres 6 - Włochy Węgry W ciągu pierwszych dwóch miesięcy 2016 roku obserwowaliśmy kontynuację spadku cen za produkty rolne. Najczęściej wymienianym powodem takiej sytuacji jest koniec boomu z lat 2004-2011 i nadwyżka podaży, która temu towarzyszy. Także spowolnienie wzrostu gospodarek wschodzących (zwłaszcza chińskiej) znacząco wpływa na ten proces. Węgierscy rolnicy pozostają nadal pesymistami, jeśli chodzi o przyszłość oraz wciąż źle oceniają aktualną sytuację. Zaufanie osiągnęło poziom najniższy od pięciu lat. Złożona sytuacja rynkowa wpłynęła przede wszystkim na producentów mleka, pszenicy, kukurydzy, wieprzowiny i ogólnie mięsa. Sektor produkcji jęczmienia zanotował gwałtowny spadek, z -0,7% w kwartale jesiennym do -11,7% w kwartale wiosennym - tak wynika z przeprowadzonych badań. Przyczyny spadku cen są złożone. Dodatkowo ceny za jęczmień spadały także na początku czerwca. Natomiast, w połączeniu z euro słabnącym w stosunku do dolara, różnica cen między jęczmieniem z regionu Morza Czarnego zmniejszyła się. Największym problemem, z jakim muszą radzić sobie rolnicy węgierscy, jest spadek cen produktów rolnych oraz warunki pogodowe. Rolnicy są przekonani, że sytuacja jeszcze się pogorszy. Plany inwestycji w maszyny rolne w ciągu najbliższych 6 miesięcy nie zmieniły się w stosunku do tego samego okresu w poprzednim roku. Prognozy na okres od października 2016 roku do marca 2017 są raczej pesymistyczne. Zmieniające się ceny za mleko oraz ceny uboju trzody chlewnej i niepewność związana z wypłatą subsydiów - wpływają na negatywne nastroje oraz plany inwestycyjne. 5 10
Wykres 7 - Węgry Holandia Zaufanie holenderskich rolników spadło w pierwszym kwartale roku 2016. Obecnie nastroje są najniższe od lat. Jeśli chodzi o branżę mleczarską, uprawy szklarniowe oraz ogrodnictwo na wolnym powietrzu, to nastroje utrzymują się na poziomie zbliżonym do tego z ostatnich miesięcy. Źle sytuację oceniają przede wszystkim producenci wieprzowiny, natomiast w stosunku do zeszłego roku znacznie poprawiła się ocena sytuacji wśród hodowców drobiu. Spadły ceny za kukurydzę, jęczmień, produkty mleczne oraz wieprzowinę. Jeśli chodzi o perspektywy na następny rok, to rolnicy spodziewają się dalszych spadków produkcji i przychodów, przede wszystkim w sektorze mleczarskim i mięsa wieprzowego. W tej chwili producenci mleka otrzymują tylko 27 eurocentów za kilogram produktu, co jest kwotą niższą niż rok temu, kiedy za 1 kg mleka płacono 33 eurocenty. Rolnicy i ogrodnicy źle oceniają obecną sytuację i nie sądzą, że zmieni się ona w przyszłości. Wykres 8 - Holandia 6 10
Polska Poziom zaufania wśród polskich rolników gwałtownie spadł. Utrzymujące się blisko 2 lata rosyjskie embargo w niektórych państwach członkowskich odcisnęło większe piętno na rynku i jego ewolucji. Jednym z krajów, które najboleśniej odczuwają jego skutki, jest Polska. W ciągu ostatnich 6 miesięcy nastroje wśród polskich rolników bardzo się pogorszyły. Uważają oni, że ich obecna sytuacja jest znacznie gorsza od tej, w jakiej znajdowali się we wrześniu 2015 roku. Ponadto źle oceniają perspektywy na przyszłość. Ponad 1/3 ankietowanych polskich rolników (800) uważa, że sytuacja będzie pogarszać się przez najbliższe 2-3 lata. Wśród polskich rolników jest znacznie więcej pesymistów niż optymistów. Pesymiści nie spodziewają się wzrostu cen skupu mleka i wieprzowiny. W stosunku do tego samego okresu w poprzednim roku, znacząco spadły plany inwestycji w maszyny rolnicze. Zmalały plany inwestycji w traktory czy kombajny, natomiast plany zakupu sprzętu do upraw pozostają na takim samym poziomie w stosunku do tego samego okresu w poprzednim roku. Negatywne zmiany, przede wszystkim niskie ceny za najważniejsze produkty rolne (mleko i wieprzowinę), straty spowodowane przez przymrozki - zwłaszcza w północnej części kraju oraz opóźnienia w wypłatach dopłat bezpośrednich, co z kolei zmusiło rolników do zaciągania pożyczek w okresie siewu - wszystko to przyczynia się wzrostu negatywnych odczuć i ograniczenia środków na inwestycje. Wykres 9 - Polska Rumunia Nastroje rolników rumuńskich są gorsze niż w wrześniu i marcu 2015 roku. Rolnicy oceniają, że sytuacja jest lepsza niż we wrześniu 2015 roku, ale taka sama jak była w marcu 2015 roku. Ich prognozy na przyszłość znacząco się pogorszyły w ciągu ostatnich 6 miesięcy. W stosunku do tego samego okresu w poprzednim roku, mniejsza liczba rolników planuje w ciągu najbliższych 6 miesięcy inwestować w maszyny rolnicze. Planowane jest mniej inwestycji związanych z zakupem traktorów czy urządzeń, tymczasem zapotrzebowanie na nowe kombajny utrzymuje się na stałym poziomie. Obecna sytuacja rynkowa, tj. niskie ceny skupu zbóż, opóźnienia w wypłacaniu dopłat bezpośrednich, prowadzi do wzrostu negatywnych nastrojów i zmniejszenia planów inwestycyjnych. 7 10
Wykres 10 - Rumunia Szwecja W Szwecji wyniki ankiety pokazały jasno, że młodzi rolnicy mają więcej zaufania i patrzą w przyszłość z większym optymizmem niż ich starsi koledzy. Poziom zaufania jest wyższy niż w czasie ostatniego badania. Wiele szwedzkich gospodarstw wciąż boryka się z niską rentownością, w najtrudniejszej sytuacji są producenci mleka. Tylko wśród producentów wieprzowiny więcej ankietowanych ocenia swoją rentowność jako dobrą, a nie złą. 22% procent rolników (z ankietowanego 1000) uznało, że są oni konkurencyjni lub bardzo konkurencyjni. Rolnicy między 41 a 50 rokiem życia są najbardziej przekonani o swojej konkurencyjności. 78% rolników między 31 a 40 rokiem życia zachęcałoby młodych ludzi do stania się rolnikami. Ta sama grupa jest także najsilniej przekonana, że warunki bycia rolnikiem poprawią się w ciągu 5 najbliższych lat. W porównaniu do zeszłego roku rentowność poprawiła się w 4 z 7 szwedzkich regionów. Tymczasem większa liczba rolników (we wszystkich regionach) uważa, że rentowność jest niska i bardzo niska, a nie dobra czy bardzo dobra. Wykres 11 - Szwecja 8 10
Zjednoczone Królestwo W Zjednoczonym Królestwie zaufanie znajduje się na najniższym od 6 lat poziomie. Zaufanie krótko- i długoterminowe spada, a jego poziom jest poniżej tego zarejestrowanego w 2012 roku, który był katastrofalnym rokiem dla wyspiarskiego rolnictwa. Spadek cen skupu oraz wahania cen rynkowych przyczyniły się do spadku zaufania rolników. Jeśli chodzi o oczekiwania na przyszłość, to rolnicy sądzą, że rozporządzenia i przepisy, reforma WPR, ceny zbytu i ceny środków produkcji mogą negatywnie wpłynąć na prowadzoną przez nich działalność. W pierwszym kwartale 2016 roku krajowy wskaźnik zaufania spadł z +9 do -14. Zaufanie do najbliższej przyszłości spadło wśród przedstawicieli wszystkich sektorów w stosunku do poziomu sprzed 6 miesięcy. Zaufanie spadło najbardziej w sektorze upraw, ogrodnictwa oraz sektorze mieszanym. Zaufanie średnioterminowe także spadło we wszystkich sektorach w porównaniu do danych sprzed 6 miesięcy, inaczej jest tylko w sektorze drobiarskim. Wykres 12 - Zjednoczone Królestwo 9 10
Wykres 13 Odpowiedzi na pytanie Czy doświadczył Pan/Pani problemów/trudności podczas prowadzenia gospodarstwa w ciągu ostatnich trzech miesięcy? Oświadczenie Copa-Cogeca pragnie podziękować za udostępnienie danych Wydziałowi ds. Rolnictwa i Rybołówstwa Rządu Flamandzkiego, Niemieckiemu Stowarzyszeniu Rolników (Deutscher Bauernverband e.v. DBV), Fédération Nationale des Syndicats d'exploitants Agricoles (FNSEA), Istituto di Servizi per il Mercato Agricolo Alimentare (ISMEA), Verband Deutscher Maschinen- und Anlagenbau (VDMA), LEI Wageningen UR, LTO z Holandii oraz Lantbrukarnas Riksförbund (LRF Konsult). Tym niemniej, jedynie Copa-Cogeca ponosi odpowiedzialność za przetwarzanie danych. 10 10